הלכות עכצשל"ת קבורה מציבות און מנהגי בית החיים
אזוי ווי אונזער טייערער קאלעגע "אייראפע" האט אנגעהויבן שיטן מיט אוצרות עד אין לשער, דערמאן איך זיך אסאך פראגעס און תמיהות וואס איז מיר דורך די יארן דורכגעלאפן, בנוגע מציבות און בתי חיים.
לאמיר דא אראפ שרייבן עטליכע , און אויב איינער האט צוצולייגען זאל ער ביטע צוליב טאן. און פארשטייט זיך אז ווען איינער האט א תירוץ אדער טעם אויף די מנהגים, זאל אזוי גוט זיין און פארציילן, הלה הוא די תכלית פון דעם אשכול.
1) וואס איז פשט, אז אין ארץ ישראל לייגט מען די מציבות ליגעדיג, און אין חוץ לארץ (עכ"פ ביי די פרומע) שטייענדיג? גראדע איז עס זייער נישט פראקטיש אראפגעלייגט, עס גייט שנעל צוגרינד, ווי מען זעהט אין ארץ ישראל אפי' אינגע מציבות זענען שוין שטארק אומקלאר.
2) ווען האט זיך אנגעהויבן די מנהג פון לייגן ביי א כהן צוויי הענט ווי ביים דוכנ'ן, און ביי א לוי א טעפל, און געוויסע ביי א פרוי א לייכטער, א קרוין פאר א גדול וכדו' ?
3) ווען האט מען אנגעהויבן צו שרייבן "לעצטע נעמען" אויף מציבות? געוויס פלעצער אינדערהיים האט מען יא געשריבן, און געוויסע נישט, און געוויסע פלעצער זעהט מען נאך היינט, אז ביי קינדער שרייבט מען נישט. און אז מען שרייבט יא די לעצטע נאמען, איז עס עקסטער, פלעקט אמאל זיין אונטען, און שפעטער נאך די נאמען מיטן טאטענ'ס נאמען און לעצטענס זעהט מען שוין די גאנצע נאמען קודם און שפעטער די טאטע'ס נאמען (ווי ביי רבינו מסאטמאר זי"ע)
4) וואס איז די היתר פון שרייבן "ארויסגעשטארצטע" אותיות, אין געוויסע פלעצער אפי' ביי פרומע?
5) ווי און ווען איז געווען די מנהג אז מען לייגט מענער און פרויען עקסטער, און ווען האט זיך עס אנגעהויבן?
6) שיינע נסחאות אויף מציבות, חרוזים וכדו' ווען האט זיך עס אנגעהויבן?
7) אין ארץ ישראל לייגט מען נישט קיין ארון, נאר מען בויט א שורה צוגל, און אין אנדערע פלעצער לייגט מען יא א ארון, פארוואס?
(אויך עטליכע פראקטישע פראגעס)
8) פארוואס אין ארץ ישראל זענען די ווערטער נישט אריין געקריצט אינעם שטיין (לויט ווי כ'האב געהערט איז עס יא אריין געקרצט, נאר מען פילט עס אן, איז עס אזוי?) אזוי אויך איז יעדע פלאץ אנדערע סארט אותיות, אין אמעריקע איין סארט אות - גראדע האט מען לעצטענ'ס געטוישט - און אין ארץ ישראל אן אנדער סארט, און יעצט זעה איך אז אין טאש אין אויך דא א אנדער סארט. (אבער דאס איז לכאורה זיכער פשוט פראקטישקייט, נאר געוואלט מאכן א נאוט דערפון.)
9) אין אנטווערפן זענען דא שווארצע מציבות, און אין די איבריגע (פרומע) וועלט ווייסע, איז דאס מיט א סיבה, צי פשוט פראקטיק, ווייל דארט איז דא די סארט?
ועוד ועוד, יעצט איז דאס גענוג.
לאמיר דא אראפ שרייבן עטליכע , און אויב איינער האט צוצולייגען זאל ער ביטע צוליב טאן. און פארשטייט זיך אז ווען איינער האט א תירוץ אדער טעם אויף די מנהגים, זאל אזוי גוט זיין און פארציילן, הלה הוא די תכלית פון דעם אשכול.
1) וואס איז פשט, אז אין ארץ ישראל לייגט מען די מציבות ליגעדיג, און אין חוץ לארץ (עכ"פ ביי די פרומע) שטייענדיג? גראדע איז עס זייער נישט פראקטיש אראפגעלייגט, עס גייט שנעל צוגרינד, ווי מען זעהט אין ארץ ישראל אפי' אינגע מציבות זענען שוין שטארק אומקלאר.
2) ווען האט זיך אנגעהויבן די מנהג פון לייגן ביי א כהן צוויי הענט ווי ביים דוכנ'ן, און ביי א לוי א טעפל, און געוויסע ביי א פרוי א לייכטער, א קרוין פאר א גדול וכדו' ?
3) ווען האט מען אנגעהויבן צו שרייבן "לעצטע נעמען" אויף מציבות? געוויס פלעצער אינדערהיים האט מען יא געשריבן, און געוויסע נישט, און געוויסע פלעצער זעהט מען נאך היינט, אז ביי קינדער שרייבט מען נישט. און אז מען שרייבט יא די לעצטע נאמען, איז עס עקסטער, פלעקט אמאל זיין אונטען, און שפעטער נאך די נאמען מיטן טאטענ'ס נאמען און לעצטענס זעהט מען שוין די גאנצע נאמען קודם און שפעטער די טאטע'ס נאמען (ווי ביי רבינו מסאטמאר זי"ע)
4) וואס איז די היתר פון שרייבן "ארויסגעשטארצטע" אותיות, אין געוויסע פלעצער אפי' ביי פרומע?
5) ווי און ווען איז געווען די מנהג אז מען לייגט מענער און פרויען עקסטער, און ווען האט זיך עס אנגעהויבן?
6) שיינע נסחאות אויף מציבות, חרוזים וכדו' ווען האט זיך עס אנגעהויבן?
7) אין ארץ ישראל לייגט מען נישט קיין ארון, נאר מען בויט א שורה צוגל, און אין אנדערע פלעצער לייגט מען יא א ארון, פארוואס?
(אויך עטליכע פראקטישע פראגעס)
8) פארוואס אין ארץ ישראל זענען די ווערטער נישט אריין געקריצט אינעם שטיין (לויט ווי כ'האב געהערט איז עס יא אריין געקרצט, נאר מען פילט עס אן, איז עס אזוי?) אזוי אויך איז יעדע פלאץ אנדערע סארט אותיות, אין אמעריקע איין סארט אות - גראדע האט מען לעצטענ'ס געטוישט - און אין ארץ ישראל אן אנדער סארט, און יעצט זעה איך אז אין טאש אין אויך דא א אנדער סארט. (אבער דאס איז לכאורה זיכער פשוט פראקטישקייט, נאר געוואלט מאכן א נאוט דערפון.)
9) אין אנטווערפן זענען דא שווארצע מציבות, און אין די איבריגע (פרומע) וועלט ווייסע, איז דאס מיט א סיבה, צי פשוט פראקטיק, ווייל דארט איז דא די סארט?
ועוד ועוד, יעצט איז דאס גענוג.
"די וועלט זאגט אז מען קען ניט ארונטער דארף מען אריבער, און איך האלט אז מ'דארף לכתחילה אריבער" - אדמו"ר מהר"ש
