רבי מרדכי טווערסקי מסקווירא - פלעטבוש זי"ע - ז"ך תמוז תשס"ז
הרה"ק ר' מרדכי איז געבוירען געווארן צו זיין גרויסן פאטער הרה"ק ר' יצחק מסקווירא זי"ע אום ד' אדר תרפ"ג זייענדיג בנו השלישי, אין קעשינוב - ראמעניא ווי א גרויס חלק פון די סקווירא משפחה האט דעמאלטס פארוויילט אנטלויפנדיג פון סקווירא מחמת המציק פון די קאמוניסטען ימ"ש. א קורצע צייט דערנאך - נאך אינ'ם זעלבן יאר האבן זיך די פאטער רבי איציקל מיט די משפחה ארויסגעצויגן קיין אמעריקע ווי מ'האט זיך באזעצט אין ברוקלין, קודם אין וויליאמסבורג און נאכדעם אין ב"פ ווי אסאך סקווירא חסידים זענען שוין דעמאלטס געווען דארט און זיי האבן זיך געפרייט צו האבן דעם רבין אליינס צו קומען וואוינען מיט זיי אין אמעריקא. ווי באוואוסט איז אמעריקע נאכדעמאלטס געווען א מדבר שממה ברוחניות, אבער אין די סקווירא הויף ווי אין סקווירא האט זיך עס נישט אנערקענט. מ'האט נישט מוותר געווען אויף קיין קוצו של יוד! פארשידענע סיפורים זענען פארהאנען פון די מסי"נ פאר די מקוואות וואס זענען דעמאלטס ליידער נאך נישט געווען אזוי בנמצא און ווי ער פלעגט שפאצירן מיילען ווייט פאר א מקוה וואס ער האט נישט פארפעלט קיין טאג, ביז ער האט געמאכט זיין אייגענע מקוה. אזוי אויך איז ער געווען באוואוסט מיט זיין געוואלדיגע לב טוב מיט זיינע פעולות פאר אידנ'ס וועגן און בפרט זיין הכנסת אורחים וואס ער פלעגט אלס ארייננעמען פליטים פון אירופא צו פון די קומוניסטן אדער פון די דייטשען ימ"ש. און נישט איינמאל האט זיך געמאכט אז די קינדער האבן אוועקגעגעבן זייער בעט! און אין דעם גרויסן שטוב איז דער רבי ז"ל נתגדל געווארן זיך אנשעפנדיג מלא חפניים דקדושה פון דעם סקווירא'ן הויף.
אבער אין ויהי אלא לשון צער, די רבי זי"ע איז שוין ביי די זיבעצן יאר פאריתומ'ט געווארן פון זיין גרויסן טאט'ן אויף ג' אב תש"א. די רבי זי"ע האט דעמאלטס געלרנט אין תורה ודעת ווי רוב ערליכע בחורים האבן דעמאלטס געלערנט. ס'איז כדי צוצוצייכענען אז דער רבי זי"ע מיט זיין עלטערע ברידער רבי דוד'ל זענען אין יענע תקופה געווען די 'איינציגסטע' בחורים מיט בערד! אין צוגאב פון די גאנצע לבוש וואס זיי מ'האט אנגעהאלטן במסי"נ. הגם די שוועריגקייט וואס איז דעמאלטס פאריבער אויף דעם חצר נאכ'ן פארלוסט פון זייער פאטער מרן מהר"י זי"ע, האט זיך עס אבער ווייטער אנגעהאלטן דורך די זון פון רבי'ן ה"ה רבי דוד'ל און כ"ק אדמו"ר זי"ע. מיט די צייט, ביעוץ פון כמה וכמה אדמורי"ם - ביניהם אדמו"ר מקופיטשניץ זצ"ל אין בעיקר דודם הגדול כ"ק אדמו"ר רבי יעקב יוסף זי"ע האבן די קינדער ווייטער ממשיך געווען די שלשלת הק', די עלטערע ברידער רבי דוד'ל אויפ'ן טאטנ'ס פלאץ און כ"ק אדמו"ר זי"ע האט מיט א צייט שפעטער געעפנט זיין אייגענע ביהמ"ד אין ב"פ, און נאך אפאר יאר האט ער זיך געצויגן קיין פלעטבוש אויף די אוישען פארקוועי עוועניו ווי ער האט דארט געפירט זיין הנהגה על מי מנוחות אריינשיינענדיג א ליכטיגקייט אין די אידישע קינדער וואס האבן זיך מסתופף געווען בצילא דמהימנותא.
די רבי ז"ל איז געווען באוואוסט מיט זיין אצילות דקדושה. ער איז אלס געווען מיט אן ערענסטקייט, נישט נאר ביים דאווענען וכדו', נאר צו יעדע צייט איז געווען איז געווען כל כולו אומר כבוד מיט השראת הקדושה. במשך דעם טאג האט ער עוסק געווען אין תורה הק' און ווי די קינדער פארציילן איז ער ע"פ רוב געזיצן מיט א גמרא. זיין שבת טישען האט געהאט אן עקסטערע טעם. זיינע קינדער פארציילען אז מ'האט נישט געזען קיין שום חילוק פון א טיש צו א שבת סעודה אינדערהיים. די הנהגה איז געווען ממש פונקט די זעלבע, מיט די ערענסקייט און הכנעה וויאזוי ער איז געזיצן, די מנהגים זיך נישט אוועקרירנדיג כקוצו של יוד מדרכי אבותיו הקדושים. לגבי מנהגים איז אינטרעסאנט אנצומערקן אז כאטש וואס למעשה איז די רבי ז"ל נישט געווען די איינציגסטע רבי לבית סקווירא דא אין אמעריקע, דאך איז ער געווען די אייניציגסטער מיט די ריכטיגע מסורה און די ארגינעלע מנהגים פון סקווירא אינדערהיים, וויבאלד זיין טאטע מרן מהר"י איז געווען די עלסטע אייניקל און איז געווען גאר נאנט מיט'ן זייד'ן, און אזוי אויך איז ער געווען זיין בריוון שרייבער. און אפילו דער פעטער רבי יעקב יוסף זי"ע נאכ'ן אנקומען קיין אמעריקע בשנת תש"ח האט ער זיך נאכגעפרעגט ביים רבי'ן ז"ל און ביי זיין עלטערן ברודער רבי דוד'ל ז"ל אויף מנהגים. למעשה האט דער עלטערע ברידער ר' דוד'ל - זיך האלטנדיג א חסיד פון פעטער - זיך געפירט רוב מנהגים אזוי ווי די פעטער, אבער דער רבי ז"ל האט ווייטער אנגעהאלטן זיין טאטנ'ס דרך. (אגב, אן אינטרעסאנע אנעקדאט. די רבי ז"ל פלעגט כסדר פארן קיין וויליאמסבורג און קיין ניו-סקווער צו וויילן במחיצת קדשו פון זיין גרויסן פעטער. איז איינס פון די ערשטע מאלן וואס ער איז געקומען האט די פעטער עם מכבד געווען מיט קבלת שבת. דארטן פירט מען זיך צו זאגן הבו לה' מיט די ז' קולות חזן וקהל. אבער די רבי ז"ל האט נישט געוואוסט פון דעם, און ווען ער איז אנגעקומען צו מזמור לדוד האט ער געזען אז דער עולם זאגט עם נאך... נאכ'ן דאווענען ווען ער איז אריין צום פעטער זאגן גוט שבת האט ער געפרעגט דעם פעטער פשט אויף דעם מנהג, היות דאס איז דאך נישט געווען אין סקווירא, האט עם די פעטער מודה געווען און געזאגט בלשונו 'ס'איז אייגענס... ווען ער איז ארויס פון צימער האט ער עס גלייך פארציילט פאר דעם פעטער'ס זון ה"ה בנו יחידו ומ"מ כ"ק האדמו"ר שליט"א, אבער דער לעצטער האט זיך זער געוואונדערט זאגנדיג אז וויפיל מ'ווייסט זענען אלע מנהגים מקורם בקודש נאך פון סקווירא און אפי' ביז'ן בעש"ט הק' זי"ע. פארדעם האט דער רבי ז"ל געוואלט אז ער זאל עס הערן פון זיין טאט'ן אליינס! איז ער נאכאמאל אריין צום פעטער צוזאמען מיט'ן פעטערס זון און איבער געפרעגט די זעלבע קשיא און דער פעטער האט נאכאמאל געענטפערט אז ס'איז אייגענס בנוכחות פון זיין זון! (יעצט פרעגטס איבער דעם רבי'ן זאל זיין געזונט...) און אגב דאגב, אינדערפרי האט מען אים צוגעשיקט צו מוסף, און פאר שמונה עשרה איז צוגעגיינגען איינער פון די חשובי הקהל און עם געוויזן אין די סלאוויטא סידור אז די צוויי פינטעלעך איז נאך ישלשו... אבער דאס האט ער שוין יא געוואוסט, און די רבי ז"ל האט שפעטער געזאגט אז זעט אויס מ'האט געמיינט אז ער איז אן אנגארישער גאסט ווי אלע אידן און מ'האט עם געדארפט ווייזן די נוסחאות...
די רבי ז"ל האט געהאט פארשידענע ענינים און קפידות, און אלס סקווירא קינד איז דאס געווען נאטירלעך. אבער איינער
פון די גאר הארבע זאכ'ן ביים רבי'ן ז"ל געווען דיני ממונות. ער איז געשטאנען ווייט פון יעדן חשש גניבה. אמאל ווען ס'האט זיך געהאנדלט איבער א געוויסע טעות פון א גוי און מ'האט עם געזאגט אז ס'איז מותר היות ס'איז טעות עכו"ם האט ער געזאגט 'איך קען אויך די הלכות פון טעות עכו"ם און דאס איז אסור'. אמאל ווען ס'האט זיך געהאנדלט פון איינעם א מקורב זיינער וואס בי"ד האט געוואלט ארויס געבן אן עיקול אויף אים האט ער גאר שטארק פארפירט אז ס'זאל נישט פאסירן זאגנדיג אז אן עיקול איז נישט אזוי פשוט ווי מ'מיינט, ס'איז אסאך מער...! אבער ווען ס'נישט געלונגען און ס'איז יא ארויס אן עיקול אויף יענעם האט ער געזאגט אז היות די עיקול איז דא דארף מען יעצט שטיין ווייט פון יענעם און פאלגן אלע הלכות וואס ס'פארלאנגט זיך טאקע פארדעם ווייל ס'איז זייער הארב.
נאך א זאך וואס די רבי ז"ל האט זיך נוהג געווען איז געווען תעניתים. ע"פ רוב פלעגט ער פאסטן יעדן שני וחמישי אבער ער פלעגט דאס באהאלטן און די בני בית האבן ניטאמאל געוואוסט דערפון ! און אפילו פון זיין אייגענע דאקטער האט ער דאס באהאלטן! ווען זיין דאקטער איז געקומען מנחם אבל זיין האט דער דאס ערשטע מאל געוואר געווארן אז ער פלעגט בכלל פאסטן... דער דאקטער האט נאר געוואוסט צו זאגן אז דער רבי האט אים אמאל געזאגט אז אים קומט נישט אן שווער דאס פאסטן.
איינער פון די רבינ'ס קינדער האבן פארציילט אז ער האט אמאל געפרעגט זיין טאט'ן פון ווען מ'מעג אנהייבן צו פאסטן, האט עם זיין טאטע געענטפערט 'אויב מ'זעט אז נאכ'ן פאסטן אגאנצן טאג און מ'קומט אהיים און די עסען איז נאכנישט גרייט און מ'ווערט נישט בכעס, דעמאלטס קען מען שוין פאסטן!! און ער איז טאקע געווען א נאה דורש ונאה מקיים זייענדיג באוואוסט מיט זיינע גאלדענע מידות, אלס מיט א שמייכל צו אנדערע און זיצן און אויסהערן אנדערע אידן פון אלע סארטן און זיי מחזק זיין.
זיעועכי"א
אבער אין ויהי אלא לשון צער, די רבי זי"ע איז שוין ביי די זיבעצן יאר פאריתומ'ט געווארן פון זיין גרויסן טאט'ן אויף ג' אב תש"א. די רבי זי"ע האט דעמאלטס געלרנט אין תורה ודעת ווי רוב ערליכע בחורים האבן דעמאלטס געלערנט. ס'איז כדי צוצוצייכענען אז דער רבי זי"ע מיט זיין עלטערע ברידער רבי דוד'ל זענען אין יענע תקופה געווען די 'איינציגסטע' בחורים מיט בערד! אין צוגאב פון די גאנצע לבוש וואס זיי מ'האט אנגעהאלטן במסי"נ. הגם די שוועריגקייט וואס איז דעמאלטס פאריבער אויף דעם חצר נאכ'ן פארלוסט פון זייער פאטער מרן מהר"י זי"ע, האט זיך עס אבער ווייטער אנגעהאלטן דורך די זון פון רבי'ן ה"ה רבי דוד'ל און כ"ק אדמו"ר זי"ע. מיט די צייט, ביעוץ פון כמה וכמה אדמורי"ם - ביניהם אדמו"ר מקופיטשניץ זצ"ל אין בעיקר דודם הגדול כ"ק אדמו"ר רבי יעקב יוסף זי"ע האבן די קינדער ווייטער ממשיך געווען די שלשלת הק', די עלטערע ברידער רבי דוד'ל אויפ'ן טאטנ'ס פלאץ און כ"ק אדמו"ר זי"ע האט מיט א צייט שפעטער געעפנט זיין אייגענע ביהמ"ד אין ב"פ, און נאך אפאר יאר האט ער זיך געצויגן קיין פלעטבוש אויף די אוישען פארקוועי עוועניו ווי ער האט דארט געפירט זיין הנהגה על מי מנוחות אריינשיינענדיג א ליכטיגקייט אין די אידישע קינדער וואס האבן זיך מסתופף געווען בצילא דמהימנותא.
די רבי ז"ל איז געווען באוואוסט מיט זיין אצילות דקדושה. ער איז אלס געווען מיט אן ערענסטקייט, נישט נאר ביים דאווענען וכדו', נאר צו יעדע צייט איז געווען איז געווען כל כולו אומר כבוד מיט השראת הקדושה. במשך דעם טאג האט ער עוסק געווען אין תורה הק' און ווי די קינדער פארציילן איז ער ע"פ רוב געזיצן מיט א גמרא. זיין שבת טישען האט געהאט אן עקסטערע טעם. זיינע קינדער פארציילען אז מ'האט נישט געזען קיין שום חילוק פון א טיש צו א שבת סעודה אינדערהיים. די הנהגה איז געווען ממש פונקט די זעלבע, מיט די ערענסקייט און הכנעה וויאזוי ער איז געזיצן, די מנהגים זיך נישט אוועקרירנדיג כקוצו של יוד מדרכי אבותיו הקדושים. לגבי מנהגים איז אינטרעסאנט אנצומערקן אז כאטש וואס למעשה איז די רבי ז"ל נישט געווען די איינציגסטע רבי לבית סקווירא דא אין אמעריקע, דאך איז ער געווען די אייניציגסטער מיט די ריכטיגע מסורה און די ארגינעלע מנהגים פון סקווירא אינדערהיים, וויבאלד זיין טאטע מרן מהר"י איז געווען די עלסטע אייניקל און איז געווען גאר נאנט מיט'ן זייד'ן, און אזוי אויך איז ער געווען זיין בריוון שרייבער. און אפילו דער פעטער רבי יעקב יוסף זי"ע נאכ'ן אנקומען קיין אמעריקע בשנת תש"ח האט ער זיך נאכגעפרעגט ביים רבי'ן ז"ל און ביי זיין עלטערן ברודער רבי דוד'ל ז"ל אויף מנהגים. למעשה האט דער עלטערע ברידער ר' דוד'ל - זיך האלטנדיג א חסיד פון פעטער - זיך געפירט רוב מנהגים אזוי ווי די פעטער, אבער דער רבי ז"ל האט ווייטער אנגעהאלטן זיין טאטנ'ס דרך. (אגב, אן אינטרעסאנע אנעקדאט. די רבי ז"ל פלעגט כסדר פארן קיין וויליאמסבורג און קיין ניו-סקווער צו וויילן במחיצת קדשו פון זיין גרויסן פעטער. איז איינס פון די ערשטע מאלן וואס ער איז געקומען האט די פעטער עם מכבד געווען מיט קבלת שבת. דארטן פירט מען זיך צו זאגן הבו לה' מיט די ז' קולות חזן וקהל. אבער די רבי ז"ל האט נישט געוואוסט פון דעם, און ווען ער איז אנגעקומען צו מזמור לדוד האט ער געזען אז דער עולם זאגט עם נאך... נאכ'ן דאווענען ווען ער איז אריין צום פעטער זאגן גוט שבת האט ער געפרעגט דעם פעטער פשט אויף דעם מנהג, היות דאס איז דאך נישט געווען אין סקווירא, האט עם די פעטער מודה געווען און געזאגט בלשונו 'ס'איז אייגענס... ווען ער איז ארויס פון צימער האט ער עס גלייך פארציילט פאר דעם פעטער'ס זון ה"ה בנו יחידו ומ"מ כ"ק האדמו"ר שליט"א, אבער דער לעצטער האט זיך זער געוואונדערט זאגנדיג אז וויפיל מ'ווייסט זענען אלע מנהגים מקורם בקודש נאך פון סקווירא און אפי' ביז'ן בעש"ט הק' זי"ע. פארדעם האט דער רבי ז"ל געוואלט אז ער זאל עס הערן פון זיין טאט'ן אליינס! איז ער נאכאמאל אריין צום פעטער צוזאמען מיט'ן פעטערס זון און איבער געפרעגט די זעלבע קשיא און דער פעטער האט נאכאמאל געענטפערט אז ס'איז אייגענס בנוכחות פון זיין זון! (יעצט פרעגטס איבער דעם רבי'ן זאל זיין געזונט...) און אגב דאגב, אינדערפרי האט מען אים צוגעשיקט צו מוסף, און פאר שמונה עשרה איז צוגעגיינגען איינער פון די חשובי הקהל און עם געוויזן אין די סלאוויטא סידור אז די צוויי פינטעלעך איז נאך ישלשו... אבער דאס האט ער שוין יא געוואוסט, און די רבי ז"ל האט שפעטער געזאגט אז זעט אויס מ'האט געמיינט אז ער איז אן אנגארישער גאסט ווי אלע אידן און מ'האט עם געדארפט ווייזן די נוסחאות...
די רבי ז"ל האט געהאט פארשידענע ענינים און קפידות, און אלס סקווירא קינד איז דאס געווען נאטירלעך. אבער איינער
פון די גאר הארבע זאכ'ן ביים רבי'ן ז"ל געווען דיני ממונות. ער איז געשטאנען ווייט פון יעדן חשש גניבה. אמאל ווען ס'האט זיך געהאנדלט איבער א געוויסע טעות פון א גוי און מ'האט עם געזאגט אז ס'איז מותר היות ס'איז טעות עכו"ם האט ער געזאגט 'איך קען אויך די הלכות פון טעות עכו"ם און דאס איז אסור'. אמאל ווען ס'האט זיך געהאנדלט פון איינעם א מקורב זיינער וואס בי"ד האט געוואלט ארויס געבן אן עיקול אויף אים האט ער גאר שטארק פארפירט אז ס'זאל נישט פאסירן זאגנדיג אז אן עיקול איז נישט אזוי פשוט ווי מ'מיינט, ס'איז אסאך מער...! אבער ווען ס'נישט געלונגען און ס'איז יא ארויס אן עיקול אויף יענעם האט ער געזאגט אז היות די עיקול איז דא דארף מען יעצט שטיין ווייט פון יענעם און פאלגן אלע הלכות וואס ס'פארלאנגט זיך טאקע פארדעם ווייל ס'איז זייער הארב.
נאך א זאך וואס די רבי ז"ל האט זיך נוהג געווען איז געווען תעניתים. ע"פ רוב פלעגט ער פאסטן יעדן שני וחמישי אבער ער פלעגט דאס באהאלטן און די בני בית האבן ניטאמאל געוואוסט דערפון ! און אפילו פון זיין אייגענע דאקטער האט ער דאס באהאלטן! ווען זיין דאקטער איז געקומען מנחם אבל זיין האט דער דאס ערשטע מאל געוואר געווארן אז ער פלעגט בכלל פאסטן... דער דאקטער האט נאר געוואוסט צו זאגן אז דער רבי האט אים אמאל געזאגט אז אים קומט נישט אן שווער דאס פאסטן.
איינער פון די רבינ'ס קינדער האבן פארציילט אז ער האט אמאל געפרעגט זיין טאט'ן פון ווען מ'מעג אנהייבן צו פאסטן, האט עם זיין טאטע געענטפערט 'אויב מ'זעט אז נאכ'ן פאסטן אגאנצן טאג און מ'קומט אהיים און די עסען איז נאכנישט גרייט און מ'ווערט נישט בכעס, דעמאלטס קען מען שוין פאסטן!! און ער איז טאקע געווען א נאה דורש ונאה מקיים זייענדיג באוואוסט מיט זיינע גאלדענע מידות, אלס מיט א שמייכל צו אנדערע און זיצן און אויסהערן אנדערע אידן פון אלע סארטן און זיי מחזק זיין.
זיעועכי"א
