תמצית הענין "דבר ולא חצי דבר" ויסוד בדיני עדות ופסול קרובים.דף נו.-נז.
פן די גמרא ורשב"ם קומט אויס אז די יסוד פון די ציווי התורה הק' "על פי שנים עדים", מיינט אז ווען אונז נעמען אן א כת עדים, און אונז טוען עפעס על פיהם, דארף די זאך געטון ווערן האלב על פי איין עד, און האלב על פי דער צווייטער עד.
למשל, אויב מיר זענען מוציא הונדערט דאלער פון ראובן -הלוה צו שמעון -המלוה - על פי וואס 2 עדים, לוי און יהודא, זענען מעיד, זענען מיר מוציא 50 דאלער על פי לוי, און 50 על פי יהודא. אויב לוי און יהודא זענען ברודערס אדער אנדערע קרובים, ווערן זיי גערעכנט ווי איינס, און עס הייסט נישט על פי 'שנים' עדים.
קומט אויס אז די יסוד פארוואס קרובים זענען פסול, איז וויבאלד זיי זענען גערעכנט פאר איינס און נישט פאר צוויי.
----- אויב האבן אונז א שטר בחתימת ב' עדים לוי און יששכר (נישט קיין קרובים), אז ראובן איז שולדיג הונדערט דאלער פאר שמעון, און לוי איז מקיים זיין חתימה, און לוי'ס ברודער יהודא איז מקיים צוזאמען מיט א פרעמדן יששכר'ס חתימה, לפי"ז זענען אונז מוציא א פופציגער פון ראובן על פי לוי, און די אנדערע פופציגער זענען אונז מוציא האלב דערפון (25) על פי לוי'ס ברודער יהודא, און האלב (25) על פי דעם פרעמדן. קומט אויס אז דריי פערטל פון די געלט (50+25=75) זענען אונז מוציא על פי די 2 ברודער לוי און יהודא, און ווי געשמועסט הייסן זיי דאך ווי 'איינס', אויב אזוי פעלט ווייטער אינעם דין פון "שני עדים" אז ס'מוז דוקא זיין האלב דורך איין עד און האלב דורך די אנדערע עד, און ס'העלפט נישט.
משא"כ בניד"ד פון חזקת ג' שנים, וואס 3 ברודערס זאגן עדות אויף 3 באזונדערע יארן, און יעדער פון זיי איז זיך מצרף מיט א פערטן, דער זעלבער פערטער פאר אלע 3 יאר, קומט אויס אז דער פערטער זאגט עדות אויף האלב, ווייל ער איז דאך אן עד אויף אלע 3 יאר, און די 3 ברודערס צוזאמען זאגן עדות אויף האלב, ווייל זיי ווערן דאך גערעכנט ווי איינס אויף אלע 3 יאר, אויב אזוי איז עס זייער א גוטע עדות פון על פי שנים עדים.
מ'רעדט נישט דערפון אין די גאנצע סוגיא. כ'טראכט אז ס'איז א שטיקל חידוש עס צו זאגן, ווייל א יאר מיינט דאך באמת א סעזאן פון לקיטת פירות. לפי"ז קען נישט יעדן טאג זיין א דבר בפני עצמו
מ'רעדט נישט דערפון אין די גאנצע סוגיא. כ'טראכט אז ס'איז א שטיקל חידוש עס צו זאגן, ווייל א יאר מיינט דאך באמת א סעזאן פון לקיטת פירות. לפי"ז קען נישט יעדן טאג זיין א דבר בפני עצמו
למעשה חצי דבר הייסט ווייניגער ווי 3 יאר און מיט דעם אלעם איז איין יאר עדות ראוי לצרף ממילא איז א טאג אויך,
מ'רעדט נישט דערפון אין די גאנצע סוגיא. כ'טראכט אז ס'איז א שטיקל חידוש עס צו זאגן, ווייל א יאר מיינט דאך באמת א סעזאן פון לקיטת פירות. לפי"ז קען נישט יעדן טאג זיין א דבר בפני עצמו
למעשה חצי דבר הייסט ווייניגער ווי 3 יאר און מיט דעם אלעם איז איין יאר עדות ראוי לצרף ממילא איז א טאג אויך,
האט מיר איינער געזאגט אז דער רשב"ם מיינט נישט די כאשר זמם ולא כאשר עשה נאר ער ברענגט אראפ די דין הזמה אז כאשר זמם אז אפילו מען האט נאר געוואלט טוען איז שוין אויך דא די חיוב פין כאשר זמם אין אפילו ער קענען נעמען די פעלד וואס די נידון איז דארפן די עדים נאך אלץ באצאלן משום כאשר זמם
תמצית הענין "דבר ולא חצי דבר" ויסוד בדיני עדות ופסול קרובים.דף נו.-נז.
פן די גמרא ורשב"ם קומט אויס אז די יסוד פון די ציווי התורה הק' "על פי שנים עדים", מיינט אז ווען אונז נעמען אן א כת עדים, און אונז טוען עפעס על פיהם, דארף די זאך געטון ווערן האלב על פי איין עד, און האלב על פי דער צווייטער עד.
למשל, אויב מיר זענען מוציא הונדערט דאלער פון ראובן -הלוה צו שמעון -המלוה - על פי וואס 2 עדים, לוי און יהודא, זענען מעיד, זענען מיר מוציא 50 דאלער על פי לוי, און 50 על פי יהודא. אויב לוי און יהודא זענען ברודערס אדער אנדערע קרובים, ווערן זיי גערעכנט ווי איינס, און עס הייסט נישט על פי 'שנים' עדים.
קומט אויס אז די יסוד פארוואס קרובים זענען פסול, איז וויבאלד זיי זענען גערעכנט פאר איינס און נישט פאר צוויי.
----- אויב האבן אונז א שטר בחתימת ב' עדים לוי און יששכר (נישט קיין קרובים), אז ראובן איז שולדיג הונדערט דאלער פאר שמעון, און לוי איז מקיים זיין חתימה, און לוי'ס ברודער יהודא איז מקיים צוזאמען מיט א פרעמדן יששכר'ס חתימה, לפי"ז זענען אונז מוציא א פופציגער פון ראובן על פי לוי, און די אנדערע פופציגער זענען אונז מוציא האלב דערפון (25) על פי לוי'ס ברודער יהודא, און האלב (25) על פי דעם פרעמדן. קומט אויס אז דריי פערטל פון די געלט (50+25=75) זענען אונז מוציא על פי די 2 ברודער לוי און יהודא, און ווי געשמועסט הייסן זיי דאך ווי 'איינס', אויב אזוי פעלט ווייטער אינעם דין פון "שני עדים" אז ס'מוז דוקא זיין האלב דורך איין עד און האלב דורך די אנדערע עד, און ס'העלפט נישט.
משא"כ בניד"ד פון חזקת ג' שנים, וואס 3 ברודערס זאגן עדות אויף 3 באזונדערע יארן, און יעדער פון זיי איז זיך מצרף מיט א פערטן, דער זעלבער פערטער פאר אלע 3 יאר, קומט אויס אז דער פערטער זאגט עדות אויף האלב, ווייל ער איז דאך אן עד אויף אלע 3 יאר, און די 3 ברודערס צוזאמען זאגן עדות אויף האלב, ווייל זיי ווערן דאך גערעכנט ווי איינס אויף אלע 3 יאר, אויב אזוי איז עס זייער א גוטע עדות פון על פי שנים עדים.
Haklal האט געשריבן:
נו. אין די משנה זאגט די רשב"ם כאשר זמם ולא כאשר עשה, מיינט ער עפעס מיט ולא כאשר עשה אדער דעס איז סתם שיגרא דלישנא?
מיר האט עס אויך געבאדערט.
מיינסט צו פרעגן אז דא איז נישט שייך כאשר עשה ווייל מ'קען עס אלעמאל אוועקנעמען?
ניין, די שאלה איז וואס וויל ער מיט דעם ולא כאשר עשה, וואס איז דאס נוגע דא?
ער הייבט דאך אן "כפי דמי קרקע שהיורוציןלהפסידו", ממילא פירט ער אויס אז דאס איז דאך די דין הזמה נאר כאשר זמם ולא כאשר עשה. וואס איז דעם ווייניגער נוגע ווי די רשב"ם פארדעם וואס שמועסט אויס עמנו הייתם? ער איז מסביר די דין הזמה פון די משנה.
איך פארשטיי אבער נישט ווען דא קען זיין א כאשר עשה כנ"ל. אפשר אויף פירות?
Haklal האט געשריבן:
נו. אין די משנה זאגט די רשב"ם כאשר זמם ולא כאשר עשה, מיינט ער עפעס מיט ולא כאשר עשה אדער דעס איז סתם שיגרא דלישנא?
מיר האט עס אויך געבאדערט.
מיינסט צו פרעגן אז דא איז נישט שייך כאשר עשה ווייל מ'קען עס אלעמאל אוועקנעמען?
ניין, די שאלה איז וואס וויל ער מיט דעם ולא כאשר עשה, וואס איז דאס נוגע דא?
ער הייבט דאך אן "כפי דמי קרקע שהיורוציןלהפסידו", ממילא פירט ער אויס אז דאס איז דאך די דין הזמה נאר כאשר זמם ולא כאשר עשה. וואס איז דעם ווייניגער נוגע ווי די רשב"ם פארדעם וואס שמועסט אויס עמנו הייתם? ער איז מסביר די דין הזמה פון די משנה.
איך פארשטיי אבער נישט ווען דא קען זיין א כאשר עשה כנ"ל. אפשר אויף פירות?
פריער דארף ער מסביר זיין וואס זוממין מיינט זאגט ער עמנו הייתם אבער דא דארף ער זאגן א זייטיגע הלכה אז ער וועט נאר חייב זיין ווען עס איז נאר געווען ווען זיי האבן געטראכט צי טוען אבער נישט ווען זיי האבן עס שוין געווען, דעס איז דאך א זייטיגע פרט, דארף דער רשב"ם אדורכגיין אלע הלכות פין עדים זוממין?
לגבי דיין שאלה, די ראשונים פרעגן פארקערט ווי איז שייך דא נאר "כאשר זמם" ווייל בפשטות רעדט מען דא אז ראובן איז מחזיק יעצט אין די פעלד אין ווען די עדים קומען צים ביד אין זאגן אז ראובן האט שוין א חזקת ג' שנים האבן זיין שוין אפגעטוען" ווייל די פעלד ליגט שוין לאנג ביי ראובן אין ראובן" גייט ווייטער בלייבן דערמיט, ווי איז שייך דא די סטעפ פין וועלן טוען אין נישט טוען
Haklal האט געשריבן:
נו. אין די משנה זאגט די רשב"ם כאשר זמם ולא כאשר עשה, מיינט ער עפעס מיט ולא כאשר עשה אדער דעס איז סתם שיגרא דלישנא?
נו. רשב"ם ד"ה משלמין לו את הכל. כפי דמי קרקע שהיו רוצים להפסידו יגבה מהן, כדכתיב כאשר זמם "ולא כאשר עשה" לבד קרקע שלו שיטול מן המחזיק.
לכאורה קשה ל' הרשב"ם במאי דהוסיף כאן ולא כאשר עשה. עי' במהרש"א שציין לדברי הנימוק"י שהקשה דלכאורה כאן כיון שעדים העידו על שני חזקה והמחזיק החזיק בהקרקע, הרי מיד נתקיימה חזקתו וא"כ כבר נעשה מעשה ולמה ישלמו העדים זוממין ואין נפטרין מדין כאשר זמם ולא כאשר עשה (ועי' בנ"י שם ב' תירוצים על זה).
ולכאורה הקושיא הזה בא הרשב"ם לתרץ, במאי דסיים דיבוריה "לבד קרקע שלו שיטול מן המחזיק" דהיינו דס"ל להרשב"ם דהפטור של כאשר עשה שייך רק באופן שא"א להחזיר ולבטל את מה שנעשה, כמו אם הרגו אין נהרגין או אם העידו על א' שחייב מלקות וכבר נלקה.
משא"כ בנידון דידן דאחר שהוזמו העדים יחזיר הקרקע להבעלים נמצא שלא נתקיים העשייה ונשאר בכאשר זמם ולא כאשר עשה. ודו"ק
רשב"ם במשנה נז. ד"ה הי' מעמיד בהמה כו', ואין בעל חצר מקפידעד ארבע וחמש שניםולכך אין לו חזקה למחזיק לומר מדוע לא מחית בידי וכו'. וואס איז נאך אכט יאר, העלפט די חזקה פון די 3 יאר נאך די ערשטע פינף? ואולי איז אפילו די זעקסטע יאר אליין גענוג דהוברר הדבר למפרע דמשום הכי לא מחה אף בחמש שנים שעברו וכבר החזיק כדין? או שמא דברי הרשב"ם לאו דוקא. ובמתיבתא בעיונים הביא רק מראש ישיבה בדור העבר ז"ל שהעיר בזה.
ולהלן נח. רשב"ם במשנה ד"ה המרזב בסו"ד, אינו יכול לטעון החזקתי דכיון דלאו מילתא דקביעותא הוא לא קפיד בעל חצרושתיק שנתים ושלשע"כ. מ"ש הכא דנקיט ב' וג' ולעיל ד' וה'. האם נפק"מ לדינא כנ"ל?
Haklal האט געשריבן:
נו. אין די משנה זאגט די רשב"ם כאשר זמם ולא כאשר עשה, מיינט ער עפעס מיט ולא כאשר עשה אדער דעס איז סתם שיגרא דלישנא?
נו. רשב"ם ד"ה משלמין לו את הכל. כפי דמי קרקע שהיו רוצים להפסידו יגבה מהן, כדכתיב כאשר זמם "ולא כאשר עשה" לבד קרקע שלו שיטול מן המחזיק.
לכאורה קשה ל' הרשב"ם במאי דהוסיף כאן ולא כאשר עשה. עי' במהרש"א שציין לדברי הנימוק"י שהקשה דלכאורה כאן כיון שעדים העידו על שני חזקה והמחזיק החזיק בהקרקע, הרי מיד נתקיימה חזקתו וא"כ כבר נעשה מעשה ולמה ישלמו העדים זוממין ואין נפטרין מדין כאשר זמם ולא כאשר עשה (ועי' בנ"י שם ב' תירוצים על זה).
ולכאורה הקושיא הזה בא הרשב"ם לתרץ, במאי דסיים דיבוריה "לבד קרקע שלו שיטול מן המחזיק" דהיינו דס"ל להרשב"ם דהפטור של כאשר עשה שייך רק באופן שא"א להחזיר ולבטל את מה שנעשה, כמו אם הרגו אין נהרגין או אם העידו על א' שחייב מלקות וכבר נלקה.
משא"כ בנידון דידן דאחר שהוזמו העדים יחזיר הקרקע להבעלים נמצא שלא נתקיים העשייה ונשאר בכאשר זמם ולא כאשר עשה. ודו"ק
Haklal האט געשריבן:
נו. אין די משנה זאגט די רשב"ם כאשר זמם ולא כאשר עשה, מיינט ער עפעס מיט ולא כאשר עשה אדער דעס איז סתם שיגרא דלישנא?
נו. רשב"ם ד"ה משלמין לו את הכל. כפי דמי קרקע שהיו רוצים להפסידו יגבה מהן, כדכתיב כאשר זמם "ולא כאשר עשה" לבד קרקע שלו שיטול מן המחזיק.
לכאורה קשה ל' הרשב"ם במאי דהוסיף כאן ולא כאשר עשה. עי' במהרש"א שציין לדברי הנימוק"י שהקשה דלכאורה כאן כיון שעדים העידו על שני חזקה והמחזיק החזיק בהקרקע, הרי מיד נתקיימה חזקתו וא"כ כבר נעשה מעשה ולמה ישלמו העדים זוממין ואין נפטרין מדין כאשר זמם ולא כאשר עשה (ועי' בנ"י שם ב' תירוצים על זה).
ולכאורה הקושיא הזה בא הרשב"ם לתרץ, במאי דסיים דיבוריה "לבד קרקע שלו שיטול מן המחזיק" דהיינו דס"ל להרשב"ם דהפטור של כאשר עשה שייך רק באופן שא"א להחזיר ולבטל את מה שנעשה, כמו אם הרגו אין נהרגין או אם העידו על א' שחייב מלקות וכבר נלקה.
משא"כ בנידון דידן דאחר שהוזמו העדים יחזיר הקרקע להבעלים נמצא שלא נתקיים העשייה ונשאר בכאשר זמם ולא כאשר עשה. ודו"ק
זאג א גוטס האט געשריבן:
רשב"ם במשנה נז. ד"ה הי' מעמיד בהמה כו', ואין בעל חצר מקפידעד ארבע וחמש שניםולכך אין לו חזקה למחזיק לומר מדוע לא מחית בידי וכו'. וואס איז נאך אכט יאר, העלפט די חזקה פון די 3 יאר נאך די ערשטע פינף? ואולי איז אפילו די זעקסטע יאר אליין גענוג דהוברר הדבר למפרע דמשום הכי לא מחה אף בחמש שנים שעברו וכבר החזיק כדין? או שמא דברי הרשב"ם לאו דוקא. ובמתיבתא בעיונים הביא רק מראש ישיבה בדור העבר ז"ל שהעיר בזה.
ולהלן נח. רשב"ם במשנה ד"ה המרזב בסו"ד, אינו יכול לטעון החזקתי דכיון דלאו מילתא דקביעותא הוא לא קפיד בעל חצרושתיק שנתים ושלשע"כ. מ"ש הכא דנקיט ב' וג' ולעיל ד' וה'. האם נפק"מ לדינא כנ"ל?
the rashbam's point is that people are not makpid for three years, once this is so there is no shiur for hakpada.
