אידישע וועלט פארומס

Clm האט געשריבן: איז עס א נייע זאך?

הרב_שלום האט געשריבן: די ארטיקעל פון רבעצין ווערצבערגער איז זייער עקסטרעם און נישט געמאכט פאר פשוטע מענטשען

הרב_שלום האט געשריבן:

הרב_שלום האט געשריבן: די ארטיקעל פון רבעצין ווערצבערגער איז זייער עקסטרעם און נישט געמאכט פאר פשוטע מענטשען

שווער און ביטער האבן אידן געארבעט פאר זייערע גוי'שע פריצים, און אך און וויי איז געווען ווען דער איד האט נישט געהאט צו באצאלן די ארענדע אין צייט. די אידן זענען נעבעך געווען הפקר צו די הענט פון די רשעות'דיגע פריצים, און אפט מאל האבן זיי אריינגעווארפן די גאנצע משפחה אין תפיסה, ביז איינער האט זיך אויף זיי מרחם געווען, אדער זענען זיי דארט אויסגעגאנגען פון הונגער ר"ל.
איינמאל, בשעת דער ווילנער גאון זצ"ל האט געפראוועט גלות, איז ער איינגעשטאנען ביי איינעם, אזא ארענדער, וואס איז געווען שולדיג פיל געלט פארן פריץ. ווען דער שב"ק איז אנגעקומען, איז די ארענדערקע געווען זייער באזארגט, און נישט אויפגעהערט צו דערמאנען איר מאן איבער דעם חוב וואס ער דארף באצאלן דעם זונטאג. דער ארענדער האט אבער געפראוועט דעם שבת מיט גרויס שמחה און רואיגקייט, און מען האט גארנישט דערקענט אויף אים, אז עס זאל אים דריקן סיי וואספארא זארג. אויך מוצאי שבת ווען זיין ווייב האט אים דערמאנט איבער דעם חוב וואס ער דארף אויף מארגן באצאלן פארן פריץ, האט ער געענטפערט אז ער פארלאזט זיך אויפן אויבערשטן אז ער וועט אים באזארגן מיט אלעס וואס עס פעלט אים אויס, און פונקט אין די ריכטיגע צייט. די אידענע האט זיך געדרייט אין בעט ביינאכט, און נישט געקענט פארמאכן אן אויג. דער ארענדער איז אבער רואיג געשלאפן. זונטאג אינדערפרי, ווען ער האט געענדיגט דאווענען און רואיג אפגעגעסן פת שחרית, האט ער זיך ארויסגעלאזט צום פריץ מיט אמונה און בטחון, אז דער אויבערשטער וועט אים געבן אלעס וואס ער דארף, אפילו ער האט נאך נישט קיין אנונג פון וואו. ווען ער איז אנגעקומען צום פריץ'ס פאלאץ, איז אים אנטקעגן געקומען א צווייטער פריץ און זיך געוואנדן צו אים מיט א מאדנע בקשה. ער האט זיך צוקריגט מיטן פריץ איבער א שטיקל באדן וואס ער האט געוואלט אפקויפן פון אים פאר א געוויסע סכום געלט, און זיי האבן זיך נישט געקענט פארגלייכן. דער פריץ האט געוואלט מער וויפיל ער האט געהאלטן ביים געבן, און זיי האבן זיך מיאוס צוהאמפערט. ער איז ארויסגעגאנגען פון פריץ זייער אויפגערעגט, אבער ער האט זיך שפעטער בארעכנט אז עס לוינט זיך אים נישט צו פארפאסן דעם געשעפט אפילו פאר דעם טייערערן פרייז. וויבאלד אבער, עס פאסט אים פשוט נישט זיך צו ברעכן און זיך אנטראגן צו באצאלן פארן פריץ דעם טייערערן פרייז, בעט ער דעריבער דעם ארענדער אז ער זאל אריינגיין צום פריץ און מאכן דעם געשעפט פאר דעם פרייז וואס דער פריץ וויל. צו זיין שטוינונג פירט ער אויס, אז ער וועט אים באצאלן מעקלערשאפט, און דאס איז געווען דער פונקטליכער סכום וואס דער איד איז געווען שולדיג פארן פריץ. דער ווילנער גאון האט אויסגעפירט די מעשה, אז ווען א איד האט די ריכטיגע אמונה, און ער גלייבט אז דער אויבערשטער באשטימט אים זיין פרנסה וואס וועט ממילא אנקומען צו אים אויך אן השתדלות, איז ער דורך דעם ממשיך אויף זיך די השפעות טובות פון הימל, מיט וויייניג פלאג. ווייל דער אמת איז אז די השפעות האט גארנישט צו טוהן מיט די השתדלות, נאר לויט וויפיל אמונה מען האט, אזויפיל ווייניגער השתדלות דארף מען טוהן. אז מען האט נישט קיין אמונה, דעמאלס דארף מען טאקע טוהן אסאך השתדלות כדי אנצוקומען צו די פרנסה וואס איז ממילא באשערט.
דער בעל שם טוב הקדוש האט אמאל אין א פרייטיג צופרי אריינגעקלאפט אין פענסטער פון איינעם א איד, און געזאגט אז ער דארף אויף שבת צו מאכן, און איז גלייך אוועק געגאנגען. דער איד האט זיך אויפגעוועקט און געגאנגען זעהן ווער עס האט געקלאפט, אבער האט קיינעם נישט געטראפן. ער האט זיך גאר שטארק געוואונדערט, און פראבירט נאכצולויפן און טרעפן ווער עס האט געקלאפט מיט די בקשה אויפן פענסטער. ער האט געטראפן דעם בעש"ט, אבער ער האט נאך דעמאלס נישט געוואוסט ווער דער בעל שם טוב הקדוש איז. דער איד האט אים געפרעגט מיט וואונדער, "אויב דו דארפסט אויף שבת צו מאכן, פארוואס דעמאלס האסטו נישט אויסגעווארט ביז איך זאל דיר קענען געבן?" דער בעש"ט האט געענטפערט פאר דעם איד, אז מיט יעדן מענטש ווען ער ווערט געבוירן, ווערט מיט אים אויך געבוירן זיין שפע פון פרנסה. באמת וואלט מען נישט געדארפט ארבעטן אויף דעם, נאר צוליב דעם חטא פון עץ הדעת, דארף א מענטש זיך פלאגן צו פארדינען זיין פרנסה, אזוי ווי עס שטייט, בזעת אפיך תאכל לחם. אויב אבער, א מענטש גלייבט אז זיין פרנסה איז באמת נישט תלוי אין זיין השתדלות, ער דארף נאר טוהן זיין השתדלות אלס א חוב וואס דער אויבערשטער האט אויף אים ארויפגעלייגט צוליב דעם חטא, דאן דארף ער נאר טוהן א מינימאלע השתדלות, און זיין פרנסה וועט אנקומען צו אים, אפגעזעהן וועלכע אדער וויפיל השתדלות ער האט געטוען. אויב דער מענטש מיינט אבער, אז לויט וויפיל השתדלות ער טוט, אזויפיל וועט זיין זיין פרנסה, דארף ער זיך טאקע מער פלאגן. ווייל לויט זיין אמונה, אזויפיל השתדלות דארף ער טוהן. דער בעש"ט האט אויסגעפירט, "איך פארשטיי אז מיין צרכי שבת וועט קומען פון אויבערשטן. איך האב בלויז געדארפט טוהן א מינימאלע השתדלות. וויבאלד איך האב געקלאפט אויף דיין פענסטער, האב איך שוין יוצא געווען מיין חוב, און איך האב נישט געדארפט ווארטן אז דו זאלסט מיר געבן, ווייל איך האב געוואוסט אויף זיכער, אז דער אויבערשטער וועט מיר שוין ממילא שיקן, און עס מוז נישט זיין דווקא דורך דיר".
די זעלבע איז אויך געווען מיטן ארענדער. ער האט געוואוסט אויף זיכער, אז אויב ער דארף צאלן די ארענדע פארן פריץ זונטאג, וועט זונטאג זיין דאס געלט. ער איז געווען רואיג, אפילו ער האט נישט געהאט קיין אנונג פון וואו עס גייט קומען. ער האט בלויז געטוהן זיין השתדלות, און געווענדעט זיינע טריט צום פריץ, זונטאג אינדערפרי.
עס שטייט אין די וואכעדיגע סדרה, "שלח לך אנשים" דער אויבערשטער באפעהלט פאר משה רבינו, ער זאל שיקן מרגלים צו שפיאנירן דאס לאנד. רש"י זאגט דארט, אז דער אויבערשטער האט געזאגט "איך (כביכול) הייס די נישט שיקן, נאר אויב דו ווילסט דאן שיק." זעהט דאך אויס לויט דעם אז עס איז נישט געווען א באפעהל, און מיר ווייסן אז דער אויבערשטער איז טאקע נישט געווען צופרידן, און צוליב דעם וואס מען האט זיך שפעטער אפגערעדט און געוויינט, זענען אידן ליידער באשטראפט געווארן, אז דער טאג פון זייער וויינען וואס איז געווען תשעה באב, איז געבליבן א בכי'ה לדורות. וויאזוי קען דאס זיין? דער הייליגער רמב"ם איז מסביר, אז ווען א איד לעבט מיטן אויבערשטן מיט א גאנצע אמונה, און ער ווייסט אז דער אויבערשטער זארגט זיך אויף אים מיט אן עינא פקיחא, דאן קען ער זיין רואיג און דארף נישט טוהן צופיל השתדלות. דאס איז גלייך צו א פיצל קינד וואס ליגט אויף די מאמע'ס שויס. דאס קינד איז רואיג און צופרידן, און זארגט זיך פאר גארנישט. די מאמע, זארגט דאן פארן קינד, און נעמט נישט אראפ די אויגן פון אים. איינמאל אבער, דאס קינד ווערט אביסל עלטער און לויפט שוין אליינס ארום, זארגט זיך די מאמע אביסל ווייניגער. ווי עלטער און מער זעלבשטענדיג דאס קינד ווערט, אלס ווייניגער זארגט זיך די מאמע אויף אים. ווען דאס קינד האט חתונה, דאן זענען די עלטערן געווענליך שוין גאנץ רואיג אז דאס קינד שטייט שוין אליינס אויף די אייגענע פיס. ווען א איד איז דבוק אינעם אויבערשטן, כגמל עלי אמו, ווי א קינד אויפן שויס פון זיין מאמע, דאן נעמט דער אויבערשטער נישט אראפ פון אים אן אויג, און באזארגט אים מיט אלע זיינע געברויכן. ווי מער דער מענטש ווערט זעלבסטשטענדיג, ער מיינט אז ער קען שוין אליינס, אלס מער לאזט דער אויבערשטער אפ זיין השגחה פון אים. דעריבער, ווען א איד גלייבט מיט א הונדערט פראצענטיגע אמונה אז אלעס וואס ער דארף וועט אים דער אויבערשטער צושטעלן אין צייט, דארף ער גאר ווייניג טוהן השתדלות. ווי מער ער מיינט אז ער טוט אליינס, אלס מער השתדלות דארף ער אנווענדן. זאגט דער הייליגער קדושת יו"ט, אז דאס לערנען מיר ארויס פון די פרשה. ווען די אידן וואלטן געווען גאנץ מיט זייער אמונה, וואלטן זיי געוואוסט אז אויב דער אויבערשטער וויל זיי אריינברענגען אין ארץ ישראל, איז זיכער אז דאס וועט זיין זייער גוט פאר זיי. זיי וואלטן געהאט דארטן פון אלעם גוטן, און דער אויבערשטער וואלט זיי זיכער געהיטן פון די פיינט. די אידן האבן זיך אבער אנגעהויבן צו זארגן, "וואס וועלן מיר דארטן עסן? וויאזוי וועלן מיר זיך אן עצה געבן מיט די שונאים?" אויב עס פעלט אמונה, דאן דארף מען טאקע טוהן השתדלות. יעצט האט שוין אויסגעפעלט אז מען זאל שיקן מרגלים. אבער דער חטא איז געווען אז מען האט זיך געזארגט, און עס האט געפעלט די אמונה. דעריבער לאמיר געדענקען, טייערע אידן, הארציגע אידן, האטס אמונה, האטס אמונה, אין בורא כל עולמים. דאן וועט אייך גוט זיין, עס וועט אייך גוט זיין, אייביג אלעמאל. אויף דער וועלט, און אויף יענער וועלט!

אידיאט האט געשריבן:

הרב_שלום האט געשריבן:

הרב_שלום האט געשריבן: די ארטיקעל פון רבעצין ווערצבערגער איז זייער עקסטרעם און נישט געמאכט פאר פשוטע מענטשען

שווער און ביטער האבן אידן געארבעט פאר זייערע גוי'שע פריצים, און אך און וויי איז געווען ווען דער איד האט נישט געהאט צו באצאלן די ארענדע אין צייט. די אידן זענען נעבעך געווען הפקר צו די הענט פון די רשעות'דיגע פריצים, און אפט מאל האבן זיי אריינגעווארפן די גאנצע משפחה אין תפיסה, ביז איינער האט זיך אויף זיי מרחם געווען, אדער זענען זיי דארט אויסגעגאנגען פון הונגער ר"ל.
איינמאל, בשעת דער ווילנער גאון זצ"ל האט געפראוועט גלות, איז ער איינגעשטאנען ביי איינעם, אזא ארענדער, וואס איז געווען שולדיג פיל געלט פארן פריץ. ווען דער שב"ק איז אנגעקומען, איז די ארענדערקע געווען זייער באזארגט, און נישט אויפגעהערט צו דערמאנען איר מאן איבער דעם חוב וואס ער דארף באצאלן דעם זונטאג. דער ארענדער האט אבער געפראוועט דעם שבת מיט גרויס שמחה און רואיגקייט, און מען האט גארנישט דערקענט אויף אים, אז עס זאל אים דריקן סיי וואספארא זארג. אויך מוצאי שבת ווען זיין ווייב האט אים דערמאנט איבער דעם חוב וואס ער דארף אויף מארגן באצאלן פארן פריץ, האט ער געענטפערט אז ער פארלאזט זיך אויפן אויבערשטן אז ער וועט אים באזארגן מיט אלעס וואס עס פעלט אים אויס, און פונקט אין די ריכטיגע צייט. די אידענע האט זיך געדרייט אין בעט ביינאכט, און נישט געקענט פארמאכן אן אויג. דער ארענדער איז אבער רואיג געשלאפן. זונטאג אינדערפרי, ווען ער האט געענדיגט דאווענען און רואיג אפגעגעסן פת שחרית, האט ער זיך ארויסגעלאזט צום פריץ מיט אמונה און בטחון, אז דער אויבערשטער וועט אים געבן אלעס וואס ער דארף, אפילו ער האט נאך נישט קיין אנונג פון וואו. ווען ער איז אנגעקומען צום פריץ'ס פאלאץ, איז אים אנטקעגן געקומען א צווייטער פריץ און זיך געוואנדן צו אים מיט א מאדנע בקשה. ער האט זיך צוקריגט מיטן פריץ איבער א שטיקל באדן וואס ער האט געוואלט אפקויפן פון אים פאר א געוויסע סכום געלט, און זיי האבן זיך נישט געקענט פארגלייכן. דער פריץ האט געוואלט מער וויפיל ער האט געהאלטן ביים געבן, און זיי האבן זיך מיאוס צוהאמפערט. ער איז ארויסגעגאנגען פון פריץ זייער אויפגערעגט, אבער ער האט זיך שפעטער בארעכנט אז עס לוינט זיך אים נישט צו פארפאסן דעם געשעפט אפילו פאר דעם טייערערן פרייז. וויבאלד אבער, עס פאסט אים פשוט נישט זיך צו ברעכן און זיך אנטראגן צו באצאלן פארן פריץ דעם טייערערן פרייז, בעט ער דעריבער דעם ארענדער אז ער זאל אריינגיין צום פריץ און מאכן דעם געשעפט פאר דעם פרייז וואס דער פריץ וויל. צו זיין שטוינונג פירט ער אויס, אז ער וועט אים באצאלן מעקלערשאפט, און דאס איז געווען דער פונקטליכער סכום וואס דער איד איז געווען שולדיג פארן פריץ. דער ווילנער גאון האט אויסגעפירט די מעשה, אז ווען א איד האט די ריכטיגע אמונה, און ער גלייבט אז דער אויבערשטער באשטימט אים זיין פרנסה וואס וועט ממילא אנקומען צו אים אויך אן השתדלות, איז ער דורך דעם ממשיך אויף זיך די השפעות טובות פון הימל, מיט וויייניג פלאג. ווייל דער אמת איז אז די השפעות האט גארנישט צו טוהן מיט די השתדלות, נאר לויט וויפיל אמונה מען האט, אזויפיל ווייניגער השתדלות דארף מען טוהן. אז מען האט נישט קיין אמונה, דעמאלס דארף מען טאקע טוהן אסאך השתדלות כדי אנצוקומען צו די פרנסה וואס איז ממילא באשערט.
דער בעל שם טוב הקדוש האט אמאל אין א פרייטיג צופרי אריינגעקלאפט אין פענסטער פון איינעם א איד, און געזאגט אז ער דארף אויף שבת צו מאכן, און איז גלייך אוועק געגאנגען. דער איד האט זיך אויפגעוועקט און געגאנגען זעהן ווער עס האט געקלאפט, אבער האט קיינעם נישט געטראפן. ער האט זיך גאר שטארק געוואונדערט, און פראבירט נאכצולויפן און טרעפן ווער עס האט געקלאפט מיט די בקשה אויפן פענסטער. ער האט געטראפן דעם בעש"ט, אבער ער האט נאך דעמאלס נישט געוואוסט ווער דער בעל שם טוב הקדוש איז. דער איד האט אים געפרעגט מיט וואונדער, "אויב דו דארפסט אויף שבת צו מאכן, פארוואס דעמאלס האסטו נישט אויסגעווארט ביז איך זאל דיר קענען געבן?" דער בעש"ט האט געענטפערט פאר דעם איד, אז מיט יעדן מענטש ווען ער ווערט געבוירן, ווערט מיט אים אויך געבוירן זיין שפע פון פרנסה. באמת וואלט מען נישט געדארפט ארבעטן אויף דעם, נאר צוליב דעם חטא פון עץ הדעת, דארף א מענטש זיך פלאגן צו פארדינען זיין פרנסה, אזוי ווי עס שטייט, בזעת אפיך תאכל לחם. אויב אבער, א מענטש גלייבט אז זיין פרנסה איז באמת נישט תלוי אין זיין השתדלות, ער דארף נאר טוהן זיין השתדלות אלס א חוב וואס דער אויבערשטער האט אויף אים ארויפגעלייגט צוליב דעם חטא, דאן דארף ער נאר טוהן א מינימאלע השתדלות, און זיין פרנסה וועט אנקומען צו אים, אפגעזעהן וועלכע אדער וויפיל השתדלות ער האט געטוען. אויב דער מענטש מיינט אבער, אז לויט וויפיל השתדלות ער טוט, אזויפיל וועט זיין זיין פרנסה, דארף ער זיך טאקע מער פלאגן. ווייל לויט זיין אמונה, אזויפיל השתדלות דארף ער טוהן. דער בעש"ט האט אויסגעפירט, "איך פארשטיי אז מיין צרכי שבת וועט קומען פון אויבערשטן. איך האב בלויז געדארפט טוהן א מינימאלע השתדלות. וויבאלד איך האב געקלאפט אויף דיין פענסטער, האב איך שוין יוצא געווען מיין חוב, און איך האב נישט געדארפט ווארטן אז דו זאלסט מיר געבן, ווייל איך האב געוואוסט אויף זיכער, אז דער אויבערשטער וועט מיר שוין ממילא שיקן, און עס מוז נישט זיין דווקא דורך דיר".
די זעלבע איז אויך געווען מיטן ארענדער. ער האט געוואוסט אויף זיכער, אז אויב ער דארף צאלן די ארענדע פארן פריץ זונטאג, וועט זונטאג זיין דאס געלט. ער איז געווען רואיג, אפילו ער האט נישט געהאט קיין אנונג פון וואו עס גייט קומען. ער האט בלויז געטוהן זיין השתדלות, און געווענדעט זיינע טריט צום פריץ, זונטאג אינדערפרי.
עס שטייט אין די וואכעדיגע סדרה, "שלח לך אנשים" דער אויבערשטער באפעהלט פאר משה רבינו, ער זאל שיקן מרגלים צו שפיאנירן דאס לאנד. רש"י זאגט דארט, אז דער אויבערשטער האט געזאגט "איך (כביכול) הייס די נישט שיקן, נאר אויב דו ווילסט דאן שיק." זעהט דאך אויס לויט דעם אז עס איז נישט געווען א באפעהל, און מיר ווייסן אז דער אויבערשטער איז טאקע נישט געווען צופרידן, און צוליב דעם וואס מען האט זיך שפעטער אפגערעדט און געוויינט, זענען אידן ליידער באשטראפט געווארן, אז דער טאג פון זייער וויינען וואס איז געווען תשעה באב, איז געבליבן א בכי'ה לדורות. וויאזוי קען דאס זיין? דער הייליגער רמב"ם איז מסביר, אז ווען א איד לעבט מיטן אויבערשטן מיט א גאנצע אמונה, און ער ווייסט אז דער אויבערשטער זארגט זיך אויף אים מיט אן עינא פקיחא, דאן קען ער זיין רואיג און דארף נישט טוהן צופיל השתדלות. דאס איז גלייך צו א פיצל קינד וואס ליגט אויף די מאמע'ס שויס. דאס קינד איז רואיג און צופרידן, און זארגט זיך פאר גארנישט. די מאמע, זארגט דאן פארן קינד, און נעמט נישט אראפ די אויגן פון אים. איינמאל אבער, דאס קינד ווערט אביסל עלטער און לויפט שוין אליינס ארום, זארגט זיך די מאמע אביסל ווייניגער. ווי עלטער און מער זעלבשטענדיג דאס קינד ווערט, אלס ווייניגער זארגט זיך די מאמע אויף אים. ווען דאס קינד האט חתונה, דאן זענען די עלטערן געווענליך שוין גאנץ רואיג אז דאס קינד שטייט שוין אליינס אויף די אייגענע פיס. ווען א איד איז דבוק אינעם אויבערשטן, כגמל עלי אמו, ווי א קינד אויפן שויס פון זיין מאמע, דאן נעמט דער אויבערשטער נישט אראפ פון אים אן אויג, און באזארגט אים מיט אלע זיינע געברויכן. ווי מער דער מענטש ווערט זעלבסטשטענדיג, ער מיינט אז ער קען שוין אליינס, אלס מער לאזט דער אויבערשטער אפ זיין השגחה פון אים. דעריבער, ווען א איד גלייבט מיט א הונדערט פראצענטיגע אמונה אז אלעס וואס ער דארף וועט אים דער אויבערשטער צושטעלן אין צייט, דארף ער גאר ווייניג טוהן השתדלות. ווי מער ער מיינט אז ער טוט אליינס, אלס מער השתדלות דארף ער אנווענדן. זאגט דער הייליגער קדושת יו"ט, אז דאס לערנען מיר ארויס פון די פרשה. ווען די אידן וואלטן געווען גאנץ מיט זייער אמונה, וואלטן זיי געוואוסט אז אויב דער אויבערשטער וויל זיי אריינברענגען אין ארץ ישראל, איז זיכער אז דאס וועט זיין זייער גוט פאר זיי. זיי וואלטן געהאט דארטן פון אלעם גוטן, און דער אויבערשטער וואלט זיי זיכער געהיטן פון די פיינט. די אידן האבן זיך אבער אנגעהויבן צו זארגן, "וואס וועלן מיר דארטן עסן? וויאזוי וועלן מיר זיך אן עצה געבן מיט די שונאים?" אויב עס פעלט אמונה, דאן דארף מען טאקע טוהן השתדלות. יעצט האט שוין אויסגעפעלט אז מען זאל שיקן מרגלים. אבער דער חטא איז געווען אז מען האט זיך געזארגט, און עס האט געפעלט די אמונה. דעריבער לאמיר געדענקען, טייערע אידן, הארציגע אידן, האטס אמונה, האטס אמונה, אין בורא כל עולמים. דאן וועט אייך גוט זיין, עס וועט אייך גוט זיין, אייביג אלעמאל. אויף דער וועלט, און אויף יענער וועלט!

הערליך שיין! וואס איז עקסטרעם?

נאכמיטאג האט געשריבן: וואס איז די שטערקסטע וועכנטליכע אויסגאבע אין קרית יואל (עד פאר פרויען)?

א הייסע קאווע האט געשריבן:

נאכמיטאג האט געשריבן: וואס איז די שטערקסטע וועכנטליכע אויסגאבע אין קרית יואל (עד פאר פרויען)?

צ"ק...

---

אז איר פרעגט עס אין דעם אשכול לכאורה ווייסט איר די ענפער...

מערכות הקודש האט געשריבן:

יאפס !
די וואך איז שוין ארויסגעקומען די וויליאסבורגע אויסגאבע

ברעיסעס האט געשריבן:

מערכות הקודש האט געשריבן:

יאפס !
די וואך איז שוין ארויסגעקומען די וויליאסבורגע אויסגאבע

ווי קען מען עס טרעפן? (לי-וואלאבאוט געגנט)