פנחס גלויבער ברעקלעך
פנחס גלויבער ברעקלעך
דער היימלאזער איד
פאראן א איד א ריזן תלמיד חכם און בעל חסד וואס האט נישט זיינסגלייכן. יענער איז אויך א גרויסער גביר און א חכם עצום. מענטשן ווענדן זיך צו אים מיט זייערע פּראבלעמען און ער הערט יעדן אויס מיט דער גרעסטער מאס געדולד. ווען דו רעדסט צו אים, זענען אלע זיינע חושים אנגעשפּיצט. ער הערט און פילט א צווייטן מיט הארץ און נשמה.
דער איד פארמאגט א גרויסן כח השפעה. ער האט קשרים ביי די העכסטע אינסטאנצן פון דער רעגירונג. יעדער ווייסט אז ער קען אויספירן וואס ער וויל.
דער דאזיגער איש האשכולות און כל יכול לעבט אינגאנצן פאר יענעם און פאר זיך דארף ער גארנישט. ער וויל ס'זאל יעדן גייט גוט און ס'טוט אים וויי ווען א צווייטער מוטשעט זיך.
מיט א צייט צוריק האט זיך געמאכט אן אומגליק. דער דאזיגער טייערער איד איז אנגעקומען צו א שווערן מצב און האט צום סוף נעבעך פארלוירן זיין הויז.
גוטע מענטשן האבן נאך א שטיק צייט אים פארשאפט א שטיקל דירה'לע. נישט קיין פארגלייך צום פּראכטפולן, רחבות'דיגן הויז פון פריער, האט דער איד כאטש באקומען א דאך איבער'ן קאפּ.
למעשה האט דער מצב זיך שפּעטער פארפּלאנטערט און דער איד האט זיך געטראפן אויף דער גאס. זינט יענעם טאג איז דער איד היימלאז.
*
פאר זיך אליין דארף דער איד נישט קיין סאך. זיין חיות קומט פון געבן פאר אנדערע. ער וויל אויפנעמען מענטשן, זיי אויסהערן און העלפן. ער האט אבער נישט קיין פּלאץ וואו. ווען מ'איז פארוואגלט פון שטוב איז זייער שווער צו טאן צו דער זאך. אזוי ארבעט די וועלט.
דער איד וויל נעבעך אזוי טאן פאר אנדערע, אבער האט נישט די מעגליכקייט. דאס הארץ גייט אויס צוצוקוקן זיין צער.
מיר זענען נישט געזעצן מיט פארלייגטע הענט. מענטשן האבן זיך אריינגעלייגט אינעם ענין און פּרובירט העלפן, אבער אָן ערפאלג. אלע פעולות האבן זיך אויסגעלאזט מיט גארנישט און דער איד איז געבליבן היימלאז.
צוביסלעך האבן מיר זיך צוגעוואוינט צום מציאות אז יענער וואלגערט זיך אין דער פרעמד. מיר האבן מיטגעפילט און ס'האט וויי געטאן, אבער מיט דער צייט משלים געווען און פארגעסן. געבליבן זענען בלויז זכרונות וואס מיר הערן פון מענטשן וואס האבן געהערט פון אנדערע וואס האבן געהערט פון יענע וואס געדענקען יענעם איד מיט זיין מלכות'דיגן הויז.
*
אינדערצווישן איז עמיצער אנגעקומען און זיך אויפגעבויט א פּאלאצל אויפ'ן שטח וואו דער איד האט פריער פארמאגט זיין הויז. יענער פרעמדער, גראדע א נאנטער קרוב, וואוינט גראדע ערגעץ אנדערש. אבער שפּעטער האט זיך אים פארגליסט זיך אוועקצושטעלן א וואקאציע-הייזקע דווקא דא.
לאמיר אפּלאזן די עוולה פון צונעמען יענעמס שטח. אונז אינטערעסירט בעיקר די ווייטאג פונעם היימלאזן בעל הבית. אונז טוט וויי וואס דער טייערער איד, וואס וויל גארנישט אויסער להיטיב לבריותיו, קען יעצט, אָן די אייגענע ד' אמות אויף דער וועלט, נישט אויספירן זיין רצון.
דער אמת איז אז יענער איד קען זיך צוריקבויען זיין הויז אויב ער וויל דווקא. ער וויל עס אבער נישט טאן אזוי לאנג ווי מיר זענען נישט גרייט. פארוואס דארף ער דען א הויז, אויב נישט כדי זיך צו טרעפן מיט אונז — לִרְאוֹת ולֵרָאוֹת? אזוי לאנג ווי דער רצון ברענט אונז נישט, איז דאס עסק נישט אינטערעסאנט.
ס'איז א רחמנות אויף אים און אויך אויף אונז. אויף אונז איז א רחמנות, ווייל מיר באגרייפן אפילו נישט וואס פעלט אונז. אויף אים איז א רחמנות, ווייל זיינע נאנטסטע און טייערסטע פילן נישט דעם חסרון.
אמת, מיר וואלטן אים גערן אויפגעבויט א נייע הויז אויב מיר וואלטן געקענט. אבער א מהיכי תיתי רצון איז אזוי ווייט פון זיין נאגנדער אהבה-רבה בענקשאפט צו אונז!
נעבעך.
ער ווייסט אז ס'ליגט נישט אין אונזערע הענט און אויף דער מינוט קענען מיר נישט קיין סאך טאן. וואס טוט זיך אבער מיט א רצון וואס זאל גליען ביי דער נשמה און זיך רייסן פון הארץ: געוואלד! דער טאטע איז היימלאז.
*
ווילסט אבער עפּעס וויסן? ס'איז נישט אינגאנצן אזוי. אַן אנקעטע וואס איז מיט עטליכע יאר צוריק דורכגעפירט געווארן אין ארץ ישראל, ווייזט אז 64 פּראצענט אידן ווארטן דאס בית המקדש זאל אויפגעבויט ווערן.
מילא ערליכע אידן מיט זייערע גאנצע 100 פּראצענט. וואס זאגסטו אבער צו די 91 פּראצענט פון 'טראדיציאנאלע' אידן און 43 פּראצענט, נאנט צו האלב, פרייע אידן וואס האפן אויף בנין בית המקדש?
איבער דריי-מיליאן אידן — הערסט? — ווילן דעם בית המקדש השלישי. אין חוץ לארץ איז אזא אנקעטע נאכנישט דורכגעפירט געווארן, אבער אפילו נאר די דריי-מיליאן אין ארץ ישראל איז 75 מאל אזויפיל ווי די צאל אידן וואס זענען נאך גלות בבל ארויפגעגאנגען מיט עזרא און נחמיה בויען דעם צווייטן בית המקדש.
וויפיל נאך איז שייך צו בעטן נאך 2,500 יאר אפּוועזנהייט פון השראת השכינה? נעם אין חשבון אז מיר שטייען היינט ווייטער פון בנין בית ראשון ווי בנין בית ראשון פון אדם הראשון. און דו רעדסט פון מענטשן וואס פארגעסן דעם פארלוסט פון א נאנטן נאך אינגאנצן 12 חדשים!
לאמיר זיך צוזאמקומען. דעמאלט וועלן מיר פארשטיין וואס מיר האבן ביז יעצט פארפּאסט. ס'וועט זיין אזא הנאה, אזוי זיס, אז מיר וועלן בשום אופן נישט באגרייפן וואס מיר האבן פריער געטראכט...
נ”ב
אויף 'אידישע וועלט' שרייבט עמיצער אז די 'מענטשן און געשעענישן' ארטיקלען אין 'נפשי' ענדיגן זיך אין די לעצטע חדשים "זייער נישט געשמאק".
לדוגמא, די געשיכטע אינעם לעצטן 'נפשי', מיט א יונגערמאן האט נאכ'ן גט פארלוירן די מעגליכקייט צו זען זיין קינד.
טאקע נישט שפּיץ-געשמאק פאר א סוף-מעשה. די רירנדע סצענע פון זיין באגעגעניש מיט'ן יונגעלע וואלט געווען שענער. אבער אמת'ע מעשיות פונעם געווענליכן לעבן זענען רוב מאל נישט שפּיץ-שיין.
יענער יונגערמאן האט געדארפט הילף צו קעמפן פאר די רעכטן פון זיך און זיין קינד. ער האט מצליח געווען ארויסצוקריכן פונעם לאָך און אויפבויען דעם קוראזש.
נישט דער געשמאקסטער אויספיר, אבער מהיכי תיתי אז ס'איז נישט קיין סוקסעס?
גוט און געשמאק גייען נישט אייביג אינאיינעם. מסכים?
דער היימלאזער איד
פאראן א איד א ריזן תלמיד חכם און בעל חסד וואס האט נישט זיינסגלייכן. יענער איז אויך א גרויסער גביר און א חכם עצום. מענטשן ווענדן זיך צו אים מיט זייערע פּראבלעמען און ער הערט יעדן אויס מיט דער גרעסטער מאס געדולד. ווען דו רעדסט צו אים, זענען אלע זיינע חושים אנגעשפּיצט. ער הערט און פילט א צווייטן מיט הארץ און נשמה.
דער איד פארמאגט א גרויסן כח השפעה. ער האט קשרים ביי די העכסטע אינסטאנצן פון דער רעגירונג. יעדער ווייסט אז ער קען אויספירן וואס ער וויל.
דער דאזיגער איש האשכולות און כל יכול לעבט אינגאנצן פאר יענעם און פאר זיך דארף ער גארנישט. ער וויל ס'זאל יעדן גייט גוט און ס'טוט אים וויי ווען א צווייטער מוטשעט זיך.
מיט א צייט צוריק האט זיך געמאכט אן אומגליק. דער דאזיגער טייערער איד איז אנגעקומען צו א שווערן מצב און האט צום סוף נעבעך פארלוירן זיין הויז.
גוטע מענטשן האבן נאך א שטיק צייט אים פארשאפט א שטיקל דירה'לע. נישט קיין פארגלייך צום פּראכטפולן, רחבות'דיגן הויז פון פריער, האט דער איד כאטש באקומען א דאך איבער'ן קאפּ.
למעשה האט דער מצב זיך שפּעטער פארפּלאנטערט און דער איד האט זיך געטראפן אויף דער גאס. זינט יענעם טאג איז דער איד היימלאז.
*
פאר זיך אליין דארף דער איד נישט קיין סאך. זיין חיות קומט פון געבן פאר אנדערע. ער וויל אויפנעמען מענטשן, זיי אויסהערן און העלפן. ער האט אבער נישט קיין פּלאץ וואו. ווען מ'איז פארוואגלט פון שטוב איז זייער שווער צו טאן צו דער זאך. אזוי ארבעט די וועלט.
דער איד וויל נעבעך אזוי טאן פאר אנדערע, אבער האט נישט די מעגליכקייט. דאס הארץ גייט אויס צוצוקוקן זיין צער.
מיר זענען נישט געזעצן מיט פארלייגטע הענט. מענטשן האבן זיך אריינגעלייגט אינעם ענין און פּרובירט העלפן, אבער אָן ערפאלג. אלע פעולות האבן זיך אויסגעלאזט מיט גארנישט און דער איד איז געבליבן היימלאז.
צוביסלעך האבן מיר זיך צוגעוואוינט צום מציאות אז יענער וואלגערט זיך אין דער פרעמד. מיר האבן מיטגעפילט און ס'האט וויי געטאן, אבער מיט דער צייט משלים געווען און פארגעסן. געבליבן זענען בלויז זכרונות וואס מיר הערן פון מענטשן וואס האבן געהערט פון אנדערע וואס האבן געהערט פון יענע וואס געדענקען יענעם איד מיט זיין מלכות'דיגן הויז.
*
אינדערצווישן איז עמיצער אנגעקומען און זיך אויפגעבויט א פּאלאצל אויפ'ן שטח וואו דער איד האט פריער פארמאגט זיין הויז. יענער פרעמדער, גראדע א נאנטער קרוב, וואוינט גראדע ערגעץ אנדערש. אבער שפּעטער האט זיך אים פארגליסט זיך אוועקצושטעלן א וואקאציע-הייזקע דווקא דא.
לאמיר אפּלאזן די עוולה פון צונעמען יענעמס שטח. אונז אינטערעסירט בעיקר די ווייטאג פונעם היימלאזן בעל הבית. אונז טוט וויי וואס דער טייערער איד, וואס וויל גארנישט אויסער להיטיב לבריותיו, קען יעצט, אָן די אייגענע ד' אמות אויף דער וועלט, נישט אויספירן זיין רצון.
דער אמת איז אז יענער איד קען זיך צוריקבויען זיין הויז אויב ער וויל דווקא. ער וויל עס אבער נישט טאן אזוי לאנג ווי מיר זענען נישט גרייט. פארוואס דארף ער דען א הויז, אויב נישט כדי זיך צו טרעפן מיט אונז — לִרְאוֹת ולֵרָאוֹת? אזוי לאנג ווי דער רצון ברענט אונז נישט, איז דאס עסק נישט אינטערעסאנט.
ס'איז א רחמנות אויף אים און אויך אויף אונז. אויף אונז איז א רחמנות, ווייל מיר באגרייפן אפילו נישט וואס פעלט אונז. אויף אים איז א רחמנות, ווייל זיינע נאנטסטע און טייערסטע פילן נישט דעם חסרון.
אמת, מיר וואלטן אים גערן אויפגעבויט א נייע הויז אויב מיר וואלטן געקענט. אבער א מהיכי תיתי רצון איז אזוי ווייט פון זיין נאגנדער אהבה-רבה בענקשאפט צו אונז!
נעבעך.
ער ווייסט אז ס'ליגט נישט אין אונזערע הענט און אויף דער מינוט קענען מיר נישט קיין סאך טאן. וואס טוט זיך אבער מיט א רצון וואס זאל גליען ביי דער נשמה און זיך רייסן פון הארץ: געוואלד! דער טאטע איז היימלאז.
*
ווילסט אבער עפּעס וויסן? ס'איז נישט אינגאנצן אזוי. אַן אנקעטע וואס איז מיט עטליכע יאר צוריק דורכגעפירט געווארן אין ארץ ישראל, ווייזט אז 64 פּראצענט אידן ווארטן דאס בית המקדש זאל אויפגעבויט ווערן.
מילא ערליכע אידן מיט זייערע גאנצע 100 פּראצענט. וואס זאגסטו אבער צו די 91 פּראצענט פון 'טראדיציאנאלע' אידן און 43 פּראצענט, נאנט צו האלב, פרייע אידן וואס האפן אויף בנין בית המקדש?
איבער דריי-מיליאן אידן — הערסט? — ווילן דעם בית המקדש השלישי. אין חוץ לארץ איז אזא אנקעטע נאכנישט דורכגעפירט געווארן, אבער אפילו נאר די דריי-מיליאן אין ארץ ישראל איז 75 מאל אזויפיל ווי די צאל אידן וואס זענען נאך גלות בבל ארויפגעגאנגען מיט עזרא און נחמיה בויען דעם צווייטן בית המקדש.
וויפיל נאך איז שייך צו בעטן נאך 2,500 יאר אפּוועזנהייט פון השראת השכינה? נעם אין חשבון אז מיר שטייען היינט ווייטער פון בנין בית ראשון ווי בנין בית ראשון פון אדם הראשון. און דו רעדסט פון מענטשן וואס פארגעסן דעם פארלוסט פון א נאנטן נאך אינגאנצן 12 חדשים!
לאמיר זיך צוזאמקומען. דעמאלט וועלן מיר פארשטיין וואס מיר האבן ביז יעצט פארפּאסט. ס'וועט זיין אזא הנאה, אזוי זיס, אז מיר וועלן בשום אופן נישט באגרייפן וואס מיר האבן פריער געטראכט...
נ”ב
אויף 'אידישע וועלט' שרייבט עמיצער אז די 'מענטשן און געשעענישן' ארטיקלען אין 'נפשי' ענדיגן זיך אין די לעצטע חדשים "זייער נישט געשמאק".
לדוגמא, די געשיכטע אינעם לעצטן 'נפשי', מיט א יונגערמאן האט נאכ'ן גט פארלוירן די מעגליכקייט צו זען זיין קינד.
טאקע נישט שפּיץ-געשמאק פאר א סוף-מעשה. די רירנדע סצענע פון זיין באגעגעניש מיט'ן יונגעלע וואלט געווען שענער. אבער אמת'ע מעשיות פונעם געווענליכן לעבן זענען רוב מאל נישט שפּיץ-שיין.
יענער יונגערמאן האט געדארפט הילף צו קעמפן פאר די רעכטן פון זיך און זיין קינד. ער האט מצליח געווען ארויסצוקריכן פונעם לאָך און אויפבויען דעם קוראזש.
נישט דער געשמאקסטער אויספיר, אבער מהיכי תיתי אז ס'איז נישט קיין סוקסעס?
גוט און געשמאק גייען נישט אייביג אינאיינעם. מסכים?
