דף היומי הירושלמי - ע״פ דפי עוז והדר - תמצית הדף והערות
הארט פאר פסח האט מען אנגעפאנגן לערנען מס׳ מעשרות, איך זיך א פלאץ דורכצושמועסן די גמ׳, איך ווייס נישט צו דא איז די ריכטיגע פלאץ דערפאר, אבער פארבירען שאדט נישט.
וויל איך אנפאנגן מיט׳ן מאכן א שטיקל תמצית הדף, בעיקר ע״פ פי׳ הגר״ח קנייבסקי (פשוט וויבאלד איך לערן מיט דעם פי׳, צוליב די דרשו בחינות)
דף א׳: די משנה שרייבט 2 כללים.
כלל א׳ מען איז בלויז מחיוב במעשר, אויב ס׳איז אן אוכל, און ס׳איז נשמר, און ס׳איז גידוליו מן הארץ. כלל ב׳, א פרי ווערט מחיוב במעשר, נאר נאכדעם וואס עס ווערט אן אוכל (און נישט איידער עס ווערט רייף), פירות וואס זענען גלייך ראוי׳ לאכילה, זענען מחיוב גלייך במעשר.
די גמ׳ ברענגט אויף כלל א׳, 2 לימודים.
לימוד א׳ עשר תעשר את כל תבואות זרעך היוצא השדה שנה שנה. עשר תעשר - איז משמע אלעס, כל תבואת זרעך איז משמע בלויז תבואה, היוצא השדה שנה שנה, משמע אלעס. כלל ופרט וכלל, איז אלעס וואס איז כעין הפרט, דהיינו אוכל, נשמר און גידולי ארץ. לימוד ב׳, עשר תעשר כלל, את כל תבואת זרעך פרט, אין בכלל אלא מה שבפרט. אם כן אלע אנדערע מינים פון וואנעט ווייסט מען? וכל מעשר הארץ מזרע הארץ מפרי הארץ, פון זרע הארץ לערנט מען קיטניות, אם כן אפילו קיטניות שאינן נאכלים? זאגט די גמ׳ מזרע הארץ ולא כל זרע. פירות לערנט מען מפרי הארץ, און ירקות איז טאקע בלויז א דרבנן (הגר״ח ברענגט צו אז לויט רוב ראשונים איז בלויז, וויין, אויל, און דגן זענען מחיוב במעשרות מדאורייתא, לפי זה מוז מען זאגן אז די לימודים זענען בלויז אן אסמכתא, און פאר ירקות האט מען נישט געטראפן קיין אסמכתא).
די גמ׳ גייט אריבער צו רעדן פון די ענין פון נשמר, איינער וואס האט מפקיר געווען זיין ווייץ, פאר׳ן שניידן, און דערנאך עס זוכה געווען, איז ער פטור מן המעשר, אבער אויב ער האט געגעבן מעשרות, איז עס חל, אויב אבער האט ער עס מפקיר געווען נאכ׳ן שניידן און צוריק זוכה געווען איז די מעשרות נישט חל בכלל. די גמ׳ איז מסביר די חילוק, אז געשניטענע ווייץ איז שוין מחיוב במעשרות, מילא איז נפקע געווארן די דין פון מעשר, און מילא איז נישט חל קיין מעשרות, משא״כ נישט געשניטענע ווייץ איז נאך פטור פון מעשרות, און כאטש עס מפקיר זיין פטר׳ט פון מעשרות, קען נאך די מעשרות חל זיין.
דף ב׳: דערנאך ברענגט די גמ׳ א מח׳ רב חסדא האלט אז הקדש האט די זעלבע הלכה ווי הפקר, אבער פון ר׳ יוחנן איז משמע אז נישט, לפי ר׳ יוחנן איז משמע אז בלויז אויב נתמרח הכרי ברשות הקדש איז מען פטור פון מעשרות, אבער אויב מען האט מקדיש געווען פאר מירוח הכרי, און פודה געווען פאר מירוח הכרי, איז מען נאכאלץ מחויב במעשר, בלויז אויב נתמרח הכרי ברשות הקדש איז מען פטור (אבער ביי הפקר, אדיר לקט שכחה ופאה וואס האבן די זעלבע דין ווי הפקר איז מען יא פטור), און ר׳ אילא ברענגט די לימודים, ראשית דגנך, דגנך ולא הפקר, דגנך ולא הקדש, דאס פארשייט די גמ׳ אז די פסוק רעדט זיך פון נתמרח הכרי ברשות הקדש אדער הפקר, ובא הלוי כי אין לו חלק ונחלה, פרט להפקר, וואס ידך וידו שווים, דאס לערנט די גמ׳ גייט ארויף אויף אפילו ס׳איז נישט נתמרח הכרי ביד הפקר, זאגט די גמ׳ הפקר איז אין ידך וידו שוין, אבער הקדש איז ביד הגזבר, ר׳ אבין לייגט צו אז באמת ביי הקדש איז נאך דא יד הבעלים, ווייל די בעלים קענען ערשט אויסלייזן, מילא איז שוין נישט ידך וידו שוין, ווייל יד הבעל איז שטערקער פון יד הלוי.
איינער וואס פלאנצט א הפקר פעלד, און וויל זוכה זיין אין די גידולים אבער נישט די פעלד, איז א מח׳ ר׳ זעירא האלט מען איז מחיוב, און ר׳ יונה האלט מען איז פטור (אויב וויל מען זוכה זיין די פעלד איז לכו״ע מחיוב, אפילו ער וויל נאר זוכה זיין די פעלד ביים שניידן)
כמהין ופטריות, זענען פטור פון מעשרות, וויבאלד זיי וואקסן פון די לופט, נישט פון די ערד.
די גמ׳ ברענגט שי׳ ר״ג אז תמרות של תלתן, חרדל, און פול הלבן, זענען מחיוב במעשרות, ר׳ אימי בשם ר״ל פארשטייט אז די סיבות החיוב איז צוליב דעם וואס די תמרות זענען מחובר צו אוכל, מילא האלט ר׳ אימי אז אונזער משנה דינגט זיך אויף ר״ג, ווייל פון די משנה איז משמע אז בלויז אוכל איז מחיוב במעשרות, נישט מחובר לאוכל. ר׳ יוסי (אן אמוראי, אין בבלי ווערט ער גערופן רב אסי) דינגט זיך, ער האלט אז די טעם איז וויבאלד די תמרות אליין הייסן אוכל, ער ברענגט 2 ראוית, איינס, אז רב גמליאל אסר׳ט בלויז די תמרות, און נישט די בלעטער. נאך א ראי׳ פון דעם אז ר׳ יהושע האט חושש געווען אפילו תמרות פאר זיך, וואס זענען נישט מחובר צום אוכל, אז ס׳איז מחיוב במעשרות. פארדעם לערנט ר׳ יוסי, אז די מחלוקת ר״ג און די חכמים איז טאמער די תמרות הייסט אוכל צו נישט, און די הסבר איז וויבאלד מען קען עס בלויז עסן דורך קאכן, האלט ר״ג אז אפילו אזוי הייסט עס אוכל.
וויל איך אנפאנגן מיט׳ן מאכן א שטיקל תמצית הדף, בעיקר ע״פ פי׳ הגר״ח קנייבסקי (פשוט וויבאלד איך לערן מיט דעם פי׳, צוליב די דרשו בחינות)
דף א׳: די משנה שרייבט 2 כללים.
כלל א׳ מען איז בלויז מחיוב במעשר, אויב ס׳איז אן אוכל, און ס׳איז נשמר, און ס׳איז גידוליו מן הארץ. כלל ב׳, א פרי ווערט מחיוב במעשר, נאר נאכדעם וואס עס ווערט אן אוכל (און נישט איידער עס ווערט רייף), פירות וואס זענען גלייך ראוי׳ לאכילה, זענען מחיוב גלייך במעשר.
די גמ׳ ברענגט אויף כלל א׳, 2 לימודים.
לימוד א׳ עשר תעשר את כל תבואות זרעך היוצא השדה שנה שנה. עשר תעשר - איז משמע אלעס, כל תבואת זרעך איז משמע בלויז תבואה, היוצא השדה שנה שנה, משמע אלעס. כלל ופרט וכלל, איז אלעס וואס איז כעין הפרט, דהיינו אוכל, נשמר און גידולי ארץ. לימוד ב׳, עשר תעשר כלל, את כל תבואת זרעך פרט, אין בכלל אלא מה שבפרט. אם כן אלע אנדערע מינים פון וואנעט ווייסט מען? וכל מעשר הארץ מזרע הארץ מפרי הארץ, פון זרע הארץ לערנט מען קיטניות, אם כן אפילו קיטניות שאינן נאכלים? זאגט די גמ׳ מזרע הארץ ולא כל זרע. פירות לערנט מען מפרי הארץ, און ירקות איז טאקע בלויז א דרבנן (הגר״ח ברענגט צו אז לויט רוב ראשונים איז בלויז, וויין, אויל, און דגן זענען מחיוב במעשרות מדאורייתא, לפי זה מוז מען זאגן אז די לימודים זענען בלויז אן אסמכתא, און פאר ירקות האט מען נישט געטראפן קיין אסמכתא).
די גמ׳ גייט אריבער צו רעדן פון די ענין פון נשמר, איינער וואס האט מפקיר געווען זיין ווייץ, פאר׳ן שניידן, און דערנאך עס זוכה געווען, איז ער פטור מן המעשר, אבער אויב ער האט געגעבן מעשרות, איז עס חל, אויב אבער האט ער עס מפקיר געווען נאכ׳ן שניידן און צוריק זוכה געווען איז די מעשרות נישט חל בכלל. די גמ׳ איז מסביר די חילוק, אז געשניטענע ווייץ איז שוין מחיוב במעשרות, מילא איז נפקע געווארן די דין פון מעשר, און מילא איז נישט חל קיין מעשרות, משא״כ נישט געשניטענע ווייץ איז נאך פטור פון מעשרות, און כאטש עס מפקיר זיין פטר׳ט פון מעשרות, קען נאך די מעשרות חל זיין.
דף ב׳: דערנאך ברענגט די גמ׳ א מח׳ רב חסדא האלט אז הקדש האט די זעלבע הלכה ווי הפקר, אבער פון ר׳ יוחנן איז משמע אז נישט, לפי ר׳ יוחנן איז משמע אז בלויז אויב נתמרח הכרי ברשות הקדש איז מען פטור פון מעשרות, אבער אויב מען האט מקדיש געווען פאר מירוח הכרי, און פודה געווען פאר מירוח הכרי, איז מען נאכאלץ מחויב במעשר, בלויז אויב נתמרח הכרי ברשות הקדש איז מען פטור (אבער ביי הפקר, אדיר לקט שכחה ופאה וואס האבן די זעלבע דין ווי הפקר איז מען יא פטור), און ר׳ אילא ברענגט די לימודים, ראשית דגנך, דגנך ולא הפקר, דגנך ולא הקדש, דאס פארשייט די גמ׳ אז די פסוק רעדט זיך פון נתמרח הכרי ברשות הקדש אדער הפקר, ובא הלוי כי אין לו חלק ונחלה, פרט להפקר, וואס ידך וידו שווים, דאס לערנט די גמ׳ גייט ארויף אויף אפילו ס׳איז נישט נתמרח הכרי ביד הפקר, זאגט די גמ׳ הפקר איז אין ידך וידו שוין, אבער הקדש איז ביד הגזבר, ר׳ אבין לייגט צו אז באמת ביי הקדש איז נאך דא יד הבעלים, ווייל די בעלים קענען ערשט אויסלייזן, מילא איז שוין נישט ידך וידו שוין, ווייל יד הבעל איז שטערקער פון יד הלוי.
איינער וואס פלאנצט א הפקר פעלד, און וויל זוכה זיין אין די גידולים אבער נישט די פעלד, איז א מח׳ ר׳ זעירא האלט מען איז מחיוב, און ר׳ יונה האלט מען איז פטור (אויב וויל מען זוכה זיין די פעלד איז לכו״ע מחיוב, אפילו ער וויל נאר זוכה זיין די פעלד ביים שניידן)
כמהין ופטריות, זענען פטור פון מעשרות, וויבאלד זיי וואקסן פון די לופט, נישט פון די ערד.
די גמ׳ ברענגט שי׳ ר״ג אז תמרות של תלתן, חרדל, און פול הלבן, זענען מחיוב במעשרות, ר׳ אימי בשם ר״ל פארשטייט אז די סיבות החיוב איז צוליב דעם וואס די תמרות זענען מחובר צו אוכל, מילא האלט ר׳ אימי אז אונזער משנה דינגט זיך אויף ר״ג, ווייל פון די משנה איז משמע אז בלויז אוכל איז מחיוב במעשרות, נישט מחובר לאוכל. ר׳ יוסי (אן אמוראי, אין בבלי ווערט ער גערופן רב אסי) דינגט זיך, ער האלט אז די טעם איז וויבאלד די תמרות אליין הייסן אוכל, ער ברענגט 2 ראוית, איינס, אז רב גמליאל אסר׳ט בלויז די תמרות, און נישט די בלעטער. נאך א ראי׳ פון דעם אז ר׳ יהושע האט חושש געווען אפילו תמרות פאר זיך, וואס זענען נישט מחובר צום אוכל, אז ס׳איז מחיוב במעשרות. פארדעם לערנט ר׳ יוסי, אז די מחלוקת ר״ג און די חכמים איז טאמער די תמרות הייסט אוכל צו נישט, און די הסבר איז וויבאלד מען קען עס בלויז עסן דורך קאכן, האלט ר״ג אז אפילו אזוי הייסט עס אוכל.
