אידישע וועלט פארומס

למדן וצדיק האט געשריבן:

פרעפיקסן און סופיקסן ווייסט מער ווייניגער יעדער וואס ס’מיינט. וואס איז דער שם־הכולל פאר ביידע? אפיקסן.

וויקיפעדיע ארטיקל איבער אפיקסן:
https://en.wikipedia.org/wiki/Affix

ווי מ’קען זען דארט איז נישט נאר פארהאן פרעפיקסן און סופיקסן, נאר אויך אנדערע פארשידענע אפיקסן, ווי אינפיקסןוועלכע קומען צו אינמיטן פון ווערטער. 

אין אידיש איז דא צוויי אינפיקסן ־ס־און ־נ־.
־ס־

וועלטסמאכט, פאלקסליד, פאלקסווערטל, לעבנסטעג, ארבעטסמאן, ארבעטסטאג, בלוטסטראפ, לאנדסמאן, שלאקסרעגן, ווארטסמאן.

־נ־

זייפ נבלאז.

למדן וצדיק האט געשריבן:

פרעפיקסן און סופיקסן ווייסט מער ווייניגער יעדער וואס ס’מיינט. וואס איז דער שם־הכולל פאר ביידע? אפיקסן.

וויקיפעדיע ארטיקל איבער אפיקסן:
https://en.wikipedia.org/wiki/Affix

ווי מ’קען זען דארט איז נישט נאר פארהאן פרעפיקסן און סופיקסן, נאר אויך אנדערע פארשידענע אפיקסן, ווי אינפיקסןוועלכע קומען צו אינמיטן פון ווערטער. 

אין אידיש איז דא צוויי אינפיקסן ־ס־און ־נ־.
־ס־

וועלטסמאכט, פאלקסליד, פאלקסווערטל, לעבנסטעג, ארבעטסמאן, ארבעטסטאג, בלוטסטראפ, לאנדסמאן, שלאקסרעגן, ווארטסמאן.

־נ־

זייפ נבלאז.

פאר'מוח'ט האט געשריבן:

קאמעץ בארד האט געשריבן:

פאראיבל
איבלען

דאס שטימט מיר גוט,
א דאנק.

ישראל_הלוי האט געשריבן:

פאר'מוח'ט האט געשריבן:

קאמעץ בארד האט געשריבן:

פאראיבל
איבלען

דאס שטימט מיר גוט,
א דאנק.

אפשיי

גרשון האט געשריבן:

לאַבירינט= maze. וכבר קדמוני מאשקע.

נאך א ווארט, מיט א מער אידישן קלאנג, איז בלאָנדזשעריי.

אויב טראכט אז איר דאס ווארט איז מאדנע, זייט וויסן אז אזוי הייסט עס אין רוב שפראכן -- לאטיינישע, סלאווישע, און גערמאנישע. און יא, ס'איז אויך דא אין ענגליש . Maze, דאקעגן, איז א ריין ענגליש ווארט וואס איז נישט דא ערגעץ אנדערש.

מיין שטעלונג האט געשריבן:

דאס ווארט "סוב-טאטאל" ווערט אומריכטיג באנוצט דורך פילע היימישע אידן. אסאך נוצן עס ווי "סוף פסוק, וואס איז דער סך הכל בכל מכל? וואס איז דער סוב-טאטעל?". אבער ס'איז פונקט פארקערט.

א סוב-טאטאל איז דער קליינער טאטאל. סוב איז מלשון "אונטער" אזויווי אין סובוועי (באן אונטער דער ערד) און סובמארין (שיף אונטערן וואסער). א "סוב" איז איינער וואס איז אונטער עפעס א גרעסערע זאך. א "סאב" אויף א קאנסטראקשען סייט איז עמיצער וואס טוט איין ספעציפישע חלק פון די גאנצע ארבעט פון בויען א הויז, לדוגמא פלאמבינג.

ווען איך וויל וויסן וויפיל איז געווען דער סך הכל פון אן איווענט וואס איך האב פאררופן, וויל איך קודם וויסן דעם סוב-טאטעל פון די עסן, סוב-טאטעל פון די פארטי-רענטאל צוגעהער, סוב-טאטעל פון די מודעות און מארקעטינג וכו' וכו' - און נאר נאכן צוזאמענעמען אלע קליינע סך הכל'ס (סוב-טאטעלס) קום איך אן צום גרויסן "טאטעל".

גרשון האט געשריבן:

פּיאַטע= דער כף הרגל.

אין ענגליש איז עס sole, גלייך ווי דער אונטערשטער חלק פונעם שוך. יענץ וועט מען אין אידיש יא רופן זויל,* אבער מ'קען אויך זאגן פּאַדעשווע. דער לעצטער איז בעיקר געבליבן ביי פערד, מסתמא ווייל דארט טרעפט מען עס דאס מערסטע אין די מעשה ביכלעך.

*נישט פארמישן מיט זייל, א pillar. דאס איז א גאנגבארער טעות.

גרשון האט געשריבן:

עקב, heel; דער רינדיגער חלק אויף וואס מ'טרעט ("דש בעקביו").

גרשון האט געשריבן:

פּיאַטע= דער כף הרגל.

אין ענגליש איז עס sole, גלייך ווי דער אונטערשטער חלק פונעם שוך. יענץ וועט מען אין אידיש יא רופן זויל,* אבער מ'קען אויך זאגן פּאַדעשווע. דער לעצטער איז בעיקר געבליבן ביי פערד, מסתמא ווייל דארט טרעפט מען עס דאס מערסטע אין די מעשה ביכלעך.

מרה דאבוה האט געשריבן:

יישר כח רבינו גרשון

היסטאריש האט געשריבן:

גרשון האט געשריבן:

פּיאַטע= דער כף הרגל.

אין ענגליש איז עס sole, גלייך ווי דער אונטערשטער חלק פונעם שוך. יענץ וועט מען אין אידיש יא רופן זויל,* אבער מ'קען אויך זאגן פּאַדעשווע. דער לעצטער איז בעיקר געבליבן ביי פערד, מסתמא ווייל דארט טרעפט מען עס דאס מערסטע אין די מעשה ביכלעך.

*נישט פארמישן מיט זייל, א pillar. דאס איז א גאנגבארער טעות.

ש'כח.

און וואס איז דער 'פערשט'?

עירוב תבשילין האט געשריבן:

היסטאריש האט געשריבן:

גרשון האט געשריבן:

פּיאַטע= דער כף הרגל.

אין ענגליש איז עס sole, גלייך ווי דער אונטערשטער חלק פונעם שוך. יענץ וועט מען אין אידיש יא רופן זויל,* אבער מ'קען אויך זאגן פּאַדעשווע. דער לעצטער איז בעיקר געבליבן ביי פערד, מסתמא ווייל דארט טרעפט מען עס דאס מערסטע אין די מעשה ביכלעך.

*נישט פארמישן מיט זייל, א pillar. דאס איז א גאנגבארער טעות.

ש'כח.

און וואס איז דער 'פערשט'?

געדענסקטו דען נישט וויאזוי די רבי'ס האבן געטייטשט אין חדר 'וידו אוחזת בעַקֵב עשו - זיין האנט האט אנגעכאפט דעם פערשט פון עשו...

גרשון האט געשריבן:

Unicorn (uni-corn = איין-הארן אויף לאטייניש) איז אויף אידיש איינהארן. א מיטאלאגישבאשעפעניש; א פערד אדער ציג מיט איין הארן אויפ'ן קאפ.

375px-Oftheunicorn.jpg (18.97 KiB) געזען 910 מאל

גרשון האט געשריבן:

מיטאָס(myth) איז אן אלטע איינרעדעניש, מיט וואס אלע אמאליגע גוי'אישע ביכער זענען געווען פול. מיטאָסן פארקערפערן אלע סארטן נישט געשטויגענע געשיכטעלעך, פון מאנסטארישע חיות, פיש, שדים, און מלאכים. אין רוב פעלקער זענען געווען מיטאסן אויף דער שאפונג פונעם פאלק און אירע העלדן. אדיעקטיוו איז מיטאָלאָגיש(mythical).

גרשון האט געשריבן:

מיטאָס(myth) איז אן אלטע איינרעדעניש, מיט וואס אלע אמאליגע גוי'אישע ביכער זענען געווען פול. מיטאָסן פארקערפערן אלע סארטן נישט געשטויגענע געשיכטעלעך, פון מאנסטארישע חיות, פיש, שדים, און מלאכים. אין רוב פעלקער זענען געווען מיטאסן אויף דער שאפונג פונעם פאלק און אירע העלדן. אדיעקטיוו איז מיטאָלאָגיש(mythical).

שלייקעס האט געשריבן:

גרשון האט געשריבן:

מיטאָס(myth) איז אן אלטע איינרעדעניש, מיט וואס אלע אמאליגע גוי'אישע ביכער זענען געווען פול. מיטאָסן פארקערפערן אלע סארטן נישט געשטויגענע געשיכטעלעך, פון מאנסטארישע חיות, פיש, שדים, און מלאכים. אין רוב פעלקער זענען געווען מיטאסן אויף דער שאפונג פונעם פאלק און אירע העלדן. אדיעקטיוו איז מיטאָלאָגיש(mythical).

איז די װארט ׳מיסטיש׳ מער געבױט אױף רעליגיעזע און כלומר׳שטע הײליגע זאכן?