אבוה דשמואל הוא כינוי לשמו של אביו של שמואל, ושמו היה אבא בר אבא [הכהן]. (נזכר בשמו ע"י רב בקידושין מ"ד:, וחולין קי"א:, וע"י בנו שמואל בברכות י"ח:. ובירושלמי נזכר כמעט תמיד בשמו אבא בר אבא, (או אבא בר בא, או אבא בר ווא, ולפעמים אבוי דשמואל, וראה בבית אהרן שצויין לקמן שמסביר מה"ט נשתנה בירושלמי). בספר יוחסין כתב דכנראה שמת אביו קודם שנימול כי קראו לו שם אביו. הטעם שנקרא ע"ש בנו, ולא בשמו. יש שכתבו שכיון שהיה שמואל בנו גדול ממנו בתורה וחכמה, נקרא ע"ש בנו לכבוד ולמעלה. (ספר יוחסין). עוד טעם כתב שם שמכיון שהיו הרבה ששמם היה אבא, נקרא כן כדי להכירו. יש שכתבו (שו"ת הגאונים, שערי תשובה סי' יח) שמשום מעשה שהיה נקרא כן.
וז"ל בשו"ת הגאונים: "וששאלתם אבוה דשמואל למה לא נקרא בשמו, אמרו כי אביו של שמואל הלך בסחורה למקום רחוק לימים מצאה אותו מדיית אחת שהיתה יודעת בלשון העופות ותבעתו לדבר עברה ונתנה לו אלף ככרי כסף, ואמר לה למה? א"ל שמעתי כי בזה הלילה תוליד בן שלא יהיה כמוהו בחכמה, וכששמע זה הלך בקפיצה הלילה לביתו וידע את אשתו ונתעברה ושב לדרכו בקפיצה, וכשבא הדבר לב"ד הלקוה וילדה בן ונקרא שמואל, ואח"כ בא אביו והעיד עליו והיה שמואל אומר אני ידעתי כשהלקו את אמי והכוני ברצועה על ראשי ומקום הרצועה ניכר בראשי שפצעו אותו ועל זה היו קורין אותו אבוה דשמואל להודיע לכל כי אביו היה"
מעשה זה מובא ג"כ בהלכות גדולות סוף הל' גיטין, ונרמז בקצרה בתוס' קידושין ע"ג., וברא"ש שם סי' ז'. ובסדר הדורות כתב עוד טעמים ע"פ קבלה, שנקרא ע"ש בנו, יעו"ש. ועי' בס' בית אהרן (מגיד) חלק א עמ' קיח ואילך אריכות גדולה בזה.
הרה"ק אדמו"ר הר"ר בונם זצלה"ה מפרשיסחא אמרשבאם הגוי קורא על ישראל דברי זלזול, והישראל עונה לגוי לעומתו הרי הוא מאריך את הגלות רח"ל, עכ"ד ..היפוך הכת הידועה שאינם יכולים לסבול הכניעה וסבלות הגלות..
א גערסער חידוש (אזוי איז עס געווען פאר מיר) אז "רבה" סיי סתם רבה סיי רבה בר בר חנה וכו' האבן געהייסן אבא! רבה איז א צוזאם שטעל פון ר' אבא!
ליגט מיר אין קאפ, אז ס'שטייט ערגעץ, אז נאך אסאך וואס זייער ערשטער אות איז א "ר", מיינט אז ס'איז א קיצור פון רבי, אדער רב. (ווי למשל "רפרם", איז רב אפרים).
הרה"ק אדמו"ר הר"ר בונם זצלה"ה מפרשיסחא אמרשבאם הגוי קורא על ישראל דברי זלזול, והישראל עונה לגוי לעומתו הרי הוא מאריך את הגלות רח"ל, עכ"ד ..היפוך הכת הידועה שאינם יכולים לסבול הכניעה וסבלות הגלות..
ר׳ מאיר האט עכט געהייסן ר׳ נהוראי ונקרא מאיר ע״ש שמאיר עיני חכמים בהלכה
עירובין י״ג
די זעלבע גמרא זאגט אז זיין נאמען איז אויך געוועהן ר׳ אלעזר בן ערך.
פשוט פשט ווי ס'שטייט אין גמרא, קוקט אויס אז די גמרא גייט ווייטער אויף ר' מאיר אין זאגט לא ר' נהוראי שמו אלא ר' נחמי' ואמרי לה ר' אלעזר בן ערך. און לויט דעם קומט אויס אז זיין נאמען איז טאקע געווען אדערר' נחמי'אדערר' אלעזר בן ערך, (וואס דאס איז אביסל אינטרסאנט). די גירסא פון רבינו חננאל איז "ור' מיישא היה שמו, ולמה נקרא מאיר וכו'" דהיינו אז זיין נאמען איז געוועןר' מיישא. און די המשך הגמ' ולא ר' נהוראי וכו', גייט ארויף אויף א צווייטע תנא.
הרה"ק אדמו"ר הר"ר בונם זצלה"ה מפרשיסחא אמרשבאם הגוי קורא על ישראל דברי זלזול, והישראל עונה לגוי לעומתו הרי הוא מאריך את הגלות רח"ל, עכ"ד ..היפוך הכת הידועה שאינם יכולים לסבול הכניעה וסבלות הגלות..
ר׳ מאיר האט עכט געהייסן ר׳ נהוראי ונקרא מאיר ע״ש שמאיר עיני חכמים בהלכה
עירובין י״ג
די זעלבע גמרא זאגט אז זיין נאמען איז אויך געוועהן ר׳ אלעזר בן ערך.
פשוט פשט ווי ס'שטייט אין גמרא, קוקט אויס אז די גמרא גייט ווייטער אויף ר' מאיר אין זאגט לא ר' נהוראי שמו אלא ר' נחמי' ואמרי לה ר' אלעזר בן ערך. און לויט דעם קומט אויס אז זיין נאמען איז טאקע געווען אדערר' נחמי'אדערר' אלעזר בן ערך, (וואס דאס איז אביסל אינטרסאנט). די גירסא פון רבינו חננאל איז "ור' מיישא היה שמו, ולמה נקרא מאיר וכו'" דהיינו אז זיין נאמען איז געוועןר' מיישא. און די המשך הגמ' ולא ר' נהוראי וכו', גייט ארויף אויף א צווייטע תנא.
און נישט פארגעסען,... מ'האט איהם אויך גערופען'אחרים'(הוריות י"ג:, די גמרא אין עירובין איז אויך י"ג:).
הרה"ק אדמו"ר הר"ר בונם זצלה"ה מפרשיסחא אמרשבאם הגוי קורא על ישראל דברי זלזול, והישראל עונה לגוי לעומתו הרי הוא מאריך את הגלות רח"ל, עכ"ד ..היפוך הכת הידועה שאינם יכולים לסבול הכניעה וסבלות הגלות..