גרשון האט געשריבן:
איך האב קיינמאל נישט געזען שיקצע, מיט א צ'. אפילו אויב יא, איז עס פונקט אזוי פארדרייט -- אויב "שקצה" איז בכלל אן אויסגעהאלטן ווארט אין לשון-קודש.
איך כאפ נישט פארוואס דו זאגסט נאך אלץ שקצה איז פארדרייט, אז דו ווייסט שוין אז שגץ איז נישט קיין ניי ערפינדענע ווארט אין דייטש, נאר עס קומט פון שקץ פון פסוק, וכמאמר חז"ל על גופם כיון שאכלו שקצים, וכל בשריהם וכו', שיקצע איז אן אלט באקאנט ווארט און דער פארגייער פון שיקסע, אין אר"י דאכט זיך זאגן זיי נאך אזוי עד היום, און אז שקץ איז א תואר לז' איז שקצה לנ'. ופשוט.
לאמיר זען איין קאטעגאריע פון זאכווערטער, אזעלכע וואס זענען צוזאמגעשטעלט פון צוויי ווערטער (compound noun), ווען טעכניש איז דאס ערשטע א זאכווארט און דאס צווייטע אן אדיעקטיוו. גראדערהייט אין לשון קודש קומט אין אזא פאל צו לייגן דעם לשון רבים נאר אויפ'ן ערשטן ווארט: איין בית כנסת, צווייבתי כנסת; איין בית המקדש, צווייבתי מקדש.
במציאות וועלן מיר יא טרעפן אין חז"ל אז מ'לייגט די מערצאל אויף ביידע ווערטער:בתי כנסיות, בתי מקדשות. למעשה קען מען נישט זאגן אז ס'איז אומריכטיג אזוי, ווייל ווען די הייזער דאפלען זיך, ווערט אויך מער די צאל ערטער פון כנסת אדער מקדש.
ענליך צו דעם איז בעל תפילה און בעל הבית. מצד אחד קען מען זאגן אז יעדע תפילה אדער הויז פארמאגט נאר איין אייגנטימער, ממילא איז דער ריבוי נאר חל אויפ'ן בעל, און ס'דארף זייןבעלי תפילה, בעלי בית. אבער מ'קען עס אויך באטראכטן אז אונטערשטע שורה איז מען דא כולל אסאך תפילות און אסאך הייזער, ממילא איז יא פאסיג צו זאגןבעלי תפילות, בעלי בתים. דאס זעלבע איז מיט בעל עגלה, בעל מופת, בעל דין, בעל שמחה, בעל חי, בעל מלאכה, אא"וו.
ביי טייל ווערטער וואס פאנגען זיך אןבעלאיז עס מעיקרא גרייזיג. א ביישפיל איז בעל קורא, אדער בעל דרשן. בשלמא א בעל תפילה איז כאילו דער אייגנטימער פון דער תפילה וואס ער דאוונט פאר'ן עמוד, אבער וואס איז שלעכט צו זאגן סתםקוראאדערדרשן? אזוי ווערן זיי פאקטיש אנגערופן אין חז"ל און די פוסקים. און וואס אזוינס וואלט שלעכט געווען אז דער וואס בלאזט שופר איז גלאט אזוי אתוקע?
דאס לייגט צו א קנייטש צו דער קאמפליקאציע. ווייל יעצט איז שוין נישט אזוי פשוט אזבעלי תוקעאדערבעלי קוראוועט גוט זיין, סיידן מ'רעדט פון אייגנטימערס פונעם קורא דגר. וויאזוי יא? בעל דרשן וועט מסתמא ווערןבעלי דרשנים, אבער בעלי תוקעים און בעלי קוראים האט אידיש משום מה גע'פסל'ט, הגםתוקעיםאוןקוראיםוואלטן געווען פערפעקט דקדוק גערעדט. דא מוז מען מסתמא אפירשלעפן דעם -ס סופיקס:בעל קורא'ס, בעל תוקע'ס. אנדערע וואלטן דא אויך געשריבןבעלי. גיי באשליס ווען קיין איינס איז נישט נאנט צו ריכטיג.
מאנכע זענען אויפגעקומען צו מאכן דעם בעל דא לעגיטים, דורכ'ן טוישן פון תוקע/קורא צו תקיעה/קריאה. ס'הייסט, אבעל קריאה, נישט א בעל קורא, פונקט ווי א מתפלל קען זיין א בעל תפילה. איי, פארוואס זאגן זיי נישט בעל דרשה? וועט מען מוזן זאגן אז א בעל קריאה איז נאטירליך מער עוסק אין דקדוק ווי א דרשן.
יעצט לאמיר זען נאך א סוג ווערטער, אזעלכע וואס דער מערצאל פארעם קלעבט בכלל נישט אויפ'ן צווייטן ווארט. א שטייגער ווי דין תורה. מיר פארמאגן נאר איין תורה, און זי גיבט אונז אסאך דינים. אלזא, פון איין דין תורה דארף ווערן צוויידיני תורה, ד"ה צוויי דינים וואס די תורה גיבט אונז. אבער ווי איז שייך צו לייגן א לשון רבים אויף תורה?
מ'קען דעריבער זאגן גאנץ קלאר אזדין תורותאדערדיני תורותאיז גרייזיג. נאר וואס, היות ס'איז געווארן א צוזאמגעשטעלט זאכווארט, איז עס ווי א ניי ווארט, אומאפהענגיג פוןדין. ממילא אז איינער וויל צולייגן דעם אידישן סופיקס -ס, איז נישט כדאי צו פירןדין תורה'סמיט אים. אבער דער לשון-קודש'דיגער סופיקס -ות איז עפעס וואס קומט נישט אריין על פי דקדוק. דאס זעלבע איז אויך מיט בר מצוה, בר מזל, בעל גאווה, בר דעת, און נאך.
נאר אז איינער וועט קוקן אין א יידישן ווערטערבוך, וועט ער יא זעןדין תורותאוןבר מצוות. אפנים, ווען מ'האט געמאכט די ווערטער האט דקדוק נישט געהאט א שטימע.
לאמיר זען איין קאטעגאריע פון זאכווערטער, אזעלכע וואס זענען צוזאמגעשטעלט פון צוויי ווערטער (compound noun), ווען טעכניש איז דאס ערשטע א זאכווארט און דאס צווייטע אן אדיעקטיוו. גראדערהייט אין לשון קודש קומט אין אזא פאל צו לייגן דעם לשון רבים נאר אויפ'ן ערשטן ווארט: איין בית כנסת, צווייבתי כנסת; איין בית המקדש, צווייבתי מקדש.
במציאות וועלן מיר יא טרעפן אין חז"ל אז מ'לייגט די מערצאל אויף ביידע ווערטער:בתי כנסיות, בתי מקדשות. למעשה קען מען נישט זאגן אז ס'איז אומריכטיג אזוי, ווייל ווען די הייזער דאפלען זיך, ווערט אויך מער די צאל ערטער פון כנסת אדער מקדש.
ענליך צו דעם איז בעל תפילה און בעל הבית. מצד אחד קען מען זאגן אז יעדע תפילה אדער הויז פארמאגט נאר איין אייגנטימער, ממילא איז דער ריבוי נאר חל אויפ'ן בעל, און ס'דארף זייןבעלי תפילה, בעלי בית. אבער מ'קען עס אויך באטראכטן אז אונטערשטע שורה איז מען דא כולל אסאך תפילות און אסאך הייזער, ממילא איז יא פאסיג צו זאגןבעלי תפילות, בעלי בתים. דאס זעלבע איז מיט בעל עגלה, בעל מופת, בעל דין, בעל שמחה, בעל חי, בעל מלאכה, אא"וו.
ביי טייל ווערטער וואס פאנגען זיך אןבעלאיז עס מעיקרא גרייזיג. א ביישפיל איז בעל קורא, אדער בעל דרשן. בשלמא א בעל תפילה איז כאילו דער אייגנטימער פון דער תפילה וואס ער דאוונט פאר'ן עמוד, אבער וואס איז שלעכט צו זאגן סתםקוראאדערדרשן? אזוי ווערן זיי פאקטיש אנגערופן אין חז"ל און די פוסקים. און וואס אזוינס וואלט שלעכט געווען אז דער וואס בלאזט שופר איז גלאט אזוי אתוקע?
דאס לייגט צו א קנייטש צו דער קאמפליקאציע. ווייל יעצט איז שוין נישט אזוי פשוט אזבעלי תוקעאדערבעלי קוראוועט גוט זיין, סיידן מ'רעדט פון אייגנטימערס פונעם קורא דגר. וויאזוי יא? בעל דרשן וועט מסתמא ווערןבעלי דרשנים, אבער בעלי תוקעים און בעלי קוראים האט אידיש משום מה גע'פסל'ט, הגםתוקעיםאוןקוראיםוואלטן געווען פערפעקט דקדוק גערעדט. דא מוז מען מסתמא אפירשלעפן דעם -ס סופיקס:בעל קורא'ס, בעל תוקע'ס. אנדערע וואלטן דא אויך געשריבןבעלי. גיי באשליס ווען קיין איינס איז נישט נאנט צו ריכטיג.
מאנכע זענען אויפגעקומען צו מאכן דעם בעל דא לעגיטים, דורכ'ן טוישן פון תוקע/קורא צו תקיעה/קריאה. ס'הייסט, אבעל קריאה, נישט א בעל קורא, פונקט ווי א מתפלל קען זיין א בעל תפילה. איי, פארוואס זאגן זיי נישט בעל דרשה? וועט מען מוזן זאגן אז א בעל קריאה איז נאטירליך מער עוסק אין דקדוק ווי א דרשן.
יעצט לאמיר זען נאך א סוג ווערטער, אזעלכע וואס דער מערצאל פארעם קלעבט בכלל נישט אויפ'ן צווייטן ווארט. א שטייגער ווי דין תורה. מיר פארמאגן נאר איין תורה, און זי גיבט אונז אסאך דינים. אלזא, פון איין דין תורה דארף ווערן צוויידיני תורה, ד"ה צוויי דינים וואס די תורה גיבט אונז. אבער ווי איז שייך צו לייגן א לשון רבים אויף תורה?
מ'קען דעריבער זאגן גאנץ קלאר אזדין תורותאדערדיני תורותאיז גרייזיג. נאר וואס, היות ס'איז געווארן א צוזאמגעשטעלט זאכווארט, איז עס ווי א ניי ווארט, אומאפהענגיג פוןדין. ממילא אז איינער וויל צולייגן דעם אידישן סופיקס -ס, איז נישט כדאי צו פירןדין תורה'סמיט אים. אבער דער לשון-קודש'דיגער סופיקס -ות איז עפעס וואס קומט נישט אריין על פי דקדוק. דאס זעלבע איז אויך מיט בר מצוה, בר מזל, בעל גאווה, בר דעת, און נאך.
נאר אז איינער וועט קוקן אין א יידישן ווערטערבוך, וועט ער יא זעןדין תורותאוןבר מצוות. אפנים, ווען מ'האט געמאכט די ווערטער האט דקדוק נישט געהאט א שטימע.
וויאזוי קען מען פארגעסן פונעם "בעל מחבר ספר"? (וואס מיינט אז דיין ווייב האט געשריבן א ספר)....
