גרשון האט געשריבן:
אינעם ענין פון אויבערשטריכלעך (apostrophes) אין אידיש הערשט א צומישעניש ביי אסאך מענטשן. געוויסע וועלן אננעמען "כל תיקו לחומרא" און עס לייגן כמעט ביי יעדן צווייטן סוף ווארט אן האבן אן אנונג פארוואס איז פארווען, בעת אנדערע וועלן ענדערש קלערן פונעם שב ואל תעשה עדיף און זיך צוריקהאלטן פון עס ניצן. לאמיר אלזא זען די כללים ארום דעם.
דער ערשטער כלל ביי דעם, אזוי אויך ביי אלע פּינקטואַציע סימבאלן (punctuation, פינטלעך, קאמעס, אא"וו), איז אז ס'קומט אלץ צוליב א סיבה. אויב וואלט מען נישט געלייגט דאס שטריכל, אדער דעם אנדערן סימבאל, וואלט מען געקענט גרייזיג אויסטייטשן די כוונה פונעם שרייבער, און דאס שטריכל קומט צו פארמיידן דעם פאטענציאלן טעות. דאס איז וויכטיג אין אכט צו נעמען: ס'דארף זיין א סיבה אלעמאל פארוואס יאצו לייגן, נישט פארוואס נישט.
דער ציל פון אן אויבערשריכל אין אלגעמיין איז אפצוטיילן דעם חלק ווארט פון פאר'ן שטריכל פונעם חלק וואס קומט נאכדעם. בפרטיות זענען דא פיר ערטער וואו דאס שטריכל קומט אריין (ווי ווייט איך קען יעצט טראכטן):
1) ווען דאס געשריבענע ווארט איז א צוזאמשטעל און א פארקורצונג פון צוויי אדער מער ווערטער, און ס'פאלן ארויס געוויסע אותיות ביים מאכן דעם צוזאמשטעל. צב"ש דאס ווארט ס'איז, דער מקור איז עס איז, דעריבער קומט אריין דאס אויבערשריכל אפצוטיילן דעם ס', וואס באלאנגט צום ערשטן ווארט, פונעם צווייטן האלב, איז. אזוי איז אויך ביי מ'האט, א צוזאמשטעל פון מען האט, און כ'האב, פון איך האב.
אונטער דער קאטעגאריע פאלן אויך אריין אלע פּרעפּאָזיציעס (prepositions), ווי פאר, מיט, אויף, אונטער, העכער, פון, אד"ג, וואס קומען פאר'ן ווארט "דעם," וואס איז ארגינעל געווען "דען" (ווי אין דייטש) – פאר'ן, מיט'ן, אויפ'ן, אונטער'ן, העכער'ן. "פונעם" איז א יוצא מן הכלל, ס'איז געווארן ווי א נייע ווארט, אסאך שרייבן אבער "פונ'ם."
2) פאר א ס' וואס קומט נאך א זאך-ווארט (noun) צו ווייזן אייגנטומערשאפט, צב"ש גרשונ'ס מיינונג, דעם שרייבער'ס געשמאק, די ליינער'ס הערות. ביי די אלע קומט דער ס' זאגן וועמענ'ס ס'איז די זאך וואס שטייט נאכדעם, און מ'לייגט אן אויבערשטריכל אנצודייטן אז דער ס' איז נישט קיין חלק פונעם זאך-ווארט זעלבסט.
ס'זענען דא נאך סיבות פארוואס ס'זאל זיין א ס' סוף פון א ווארט, ווי ווען דער ס' איז א חלק פונעם ווארט – פנחס, באס, שאס, סוקסעס – אדער ווען ס'קומט מאכן א זאך פאר א לשון רבים – וואלקנס, שטעקנס, באסעס, קארס. ביי די פעלער קומט נישטקיין אויבערשריכל פאר'ן ס', וכל המוסיף גורע, ווייל אויב לייגט מען פאר'ן יעדן ס' א שטריכל, נעמט עס אוועק דעם גאנצן אויפטו פון עס לייגן ווען מ'וויל אפטיילן דעם ס' פונעם ווארט.
ווען א ווארט ענדיגט זיך מיט א ס' און מ'וויל זאגן אז עפעס געהערט צו אים, צב"ש ווען מ'וויל זאגן אז עפעס געהערט צו פנחס, וועט מען אין ענגליש אין אזא פאל לייגן דאס שטריכל נאכ'ן ס' (S) און נישט צולייגן נאך א ס' – פנחס' הויז. אין אידיש שרייבט מען יא צוויי סמ"כ'ס, נאר מ'לייגט אריין א נ' נאכ'ן שטריכל – פנחס'נס הויז. דאס זעלבע איז אויך ווען ס'ענדיגט זיך מיט א ש' אדער אן אנדערן אות פון דער זעלבער מוצא, צב"ש דעם מענטש'נס מח.
אויב מ'רעדט אבער פון עפעס וואס ענדיגט זיך מיט א ס' צו עס מאכן פאר א לשון רבים, ווערט עס שוין מער קאמפליצירט. "די וואלקנס'נס ווייסקייט?" "די באסעס'נס רעדער?" נע... די בעסטע עצה איז אויסצודרייען דעם זאץ: די ווייסקייט פון די וואלקנס, די רעדער פון די באסעס. אדער קען מען אהערשלעפן דעם ענגלישן כלל, און שרייבן די באסעס' רעדער.
די קאטעגאריע נעמט אריין נאר זאך-ווערטער, נישט פּראָנאָמען (pronouns. א זאך-ווארט איז א נאמען פון א מענטש אדער חפץ; א פראנאם איז ווען מ'זאגט א ווארט וואס באציט זיך אויף עמיצן אדער אויף עפעס, אבער ס'איז נישט זיין נאמען אליין, צב"ש ער, זי, אונז, זיי, מיין. ווען מ'רעדט פון משה– א זאך-ווארט – וועט מען אסאך מאל אנשטאט זיין נאמען זאגן ער– א פראנאם וואס באציט זיך צו משה). דעריבער שרייבט מען נישט זיינ'ס, נאר זיינס, אזוי אויך מיינס, אירס, אונזערס, זייערס, אד"ג.
3) ווען מ'שרייבט א לשה"ק ווארט מיט א אידישער פארזילבע (prefix) אדער נאכזילבע (suffix), וועט מען לייגן אן אויבערשטריכל אפצוטיילן דעם לשה"ק'ן חלק אינעם ווארט פונעם אידישן. צב"ש גע'גנב'עט, גע'רעש'ט, מורא'דיג, אד"ג.
דער כלל שאפט צומאל א צומישעניש ווען מ'וויל שרייבן א נאמען אין דימינאטיוו (א קליינעם פארמאט, דורכ'ן צולייגן א ל' אדער –לע סוף פונעם ווארט). אויב איז דער נאמען א לשה"ק'ער, קומט א שטריכל, צב"ש יצחק'ל, דוד'ל, משה'לע, אבער ביי אידישע נעמען איז נישט דא קיין סיבה עס צו לייגן, נאר מ'שרייבט אייזיקל, בערל, לייבל, מיכעלע, אא"וו. פארהאן אויך לשה"ק'ע נעמען וואס זענען טראנספארמירט געווארן אין אידיש דורכ'ן טוישן דעם אויסלייג, קומט ביי זיי ווייטער נישט דאס שטריכל, א שטייגער ווי יחזקעלע.
נאך א פלאץ וואו ס'הערשט אן אומקלארקייט צי מ'זאל לייגן א שטריכל צי נישט איז ביי נעמען פון שטעט/חסידות'ן. מ'קען דאס איינטיילן אין דריי חלקים.
1. שטעט וואס מ'לייגט אויס לויט די אידישע כללים אדער כמעט אזוי, צב"ש סאטמאר, בעלזא, וויזשניץ, ביי זיי קומט זיכער נישט קיין שטריכל, פונקט ווי ס'קומט נישט ביי וויליאמסבורג און בארא פארק.
2. נעמען פון שטעט וואס ווערן דערמאנט אין תנ"ך אדער אין חז"ל, צב"ש ירושלים, מצרים, בבל, ביי זיי לייגט מען לכולי עלמא א שטריכל.
3. שטעט פון אייראפע וואס מ'לייגט נישט אויס לויט די אידישע כללים, נאר ווי זיי וואלטן געווען לשה"ק, צב"ש באבוב, ברסלב, לבוב, ביי דעם איז יש ויש. געוויסע וועלן זיי באטראכטן ווי לשה"ק'ע ווערטער און וועלן דעריבער לייגן דאס שטריכל, ווידעראום אנדערע וועלן טענה'ן – וכן דעתי נוטה – אז זיי זענען געהעריג אידישע ווערטער נאר געשריבן אין א פארמאט ווי לשה"ק'ע ווערטער, וויבאלד אמאל זענען די כללים פון אידיש נאכנישט געווען אזוי שטארק אוועקגעשטעלט ממילא האט מען זיי געשריבן אזוי, און שפעטער זענען זיי שוין געבליבן איינגעווארצלט מיט דעם אויסלייג.
אגב, אלעס וואס מיר רעדן דא איז ביים שרייבן אידיש, ביים שרייבן לשה"ק גילטן נישט די אלע כללים (חוץ דער פערטער). דעריבער איז מסתמא א טעות צו שרייבן "קהל ייטב לב ד'סאטמאר," נאר ענדערש "דסאטמאר." למעשה שרייבן אבער אסאך יא אזוי.
4) ביי לשה"ק'ע ווערטער לייגט מען צומאל אן אויבערשטריכל צו פארקורצן א ווארט, צב"ש אפי', וכדו', עמ'. מ'פלעגט עס טון בעיקר אמאל ווען מ'האט געקארגט אויף פלאץ, היינט שרייבט מען ווייניגער אזוי. מ'ניצט אבער דעם כלל ביים שרייבן אותיות – א', ב', ג'.
אנדערע פינקטואציע סימבאלן פאדערן זיך אויך א באשרייבונג, אי"ה עוד חזון למועד.
