Re: ספר דרך השם - עם ביאור
בעזרת השם יתברך
ה) ואולם מן השרש הזה יצא עוד ענף אחד בענין היסורין.– און פון שורש קומט ארויס נאך א צווייג אויף די ענין פון יסורין.
כי עוד אפשר שיהיה אדם צדיק ובידו חטאים או בינוני ושקול במעשיו, ותהיה הגזרה עליו שיעוררוהו לתשובה, והנה אז ייסרוהו מן השמים כדי שישים אל לבו ויפשפש במעשיו.– ווייל עס קען זיין אז א צדיק וואס האט אביסל עבירות, אדער א בינוני וואס האט גלייך אויף גלייך מצות און עבירות. און עס ועט זיין אנגעשריבן אויף אים יסורים אים צו מאכן תשובה טוהן. און דעמאלטס וועט מען אים געבן יסורים כדי ער זאל זיך טוהן לייגן צום הארצן און ער זאל דורכקוקן זיינע מעשים.
ואמנם אין היסורין האלה ממין יסורי הכפרה שזכרנו למעלה, שתכליתם למרק העוונות בעולם הזה, אבל יסורין אלה יסורי הערה הם, להעיר הלב לתשובה, כי אולם לא נבראו הענשים אלא בהעדר התשובה, אבל הנרצה לפניו ית' הוא שלא יחטא האדם, ואם יחטא ישוב, ואם לא שב – כדי שלא יאבד, יצטרף בענשין.– אבער די יסורים זענען נישט פון די פון די מין יסורים וואס זענען א כפרה פאר די עבירות וואס א מענטש האט געטוהן וואס די תכלית פון די סארט יסורים איז צו אויסואשן די עבירות אויף די וועלט, נאר די יסורים זענען יסורים אויפצווועקן די מענטש, צו אויפוועקן די הארץ פון די מענטש צו תשובה טוהן, ווייל די שטראפונגען זענען נאר באשאפן געווארן נאר אויב א מענטש טוט נישט תשובה, אבער די בעסטע איז פאר׳ן אייבערטשן אז א מענטש זאל, נישט זינדיגן, און אז ער האט יא געזונדיגט, זאל ער תשובה טוהן. און אויב האט ער נישט תשובה געטוהן. כדי ער זאל נישט פארלוירן גיין, ווערט ער אויסגעארבעט דורך שטראפונגען.
ועל כן יבאו תחלה יסורין להערה, ואם לא יתעורר האדם בהם אז יתיסר ביסורי המרוק. ועל ענין זה אמר אליהוא (איוב: לו, י.): ויגל אזנם למוסר ויאמר כי ישובון מאון.– און וועגן דעם וועלן קודם קומען יסורים אים צו אויפוועקן, און אויב וועט ער נישט ווערן אויפגעוועקט מיט זיי, דעמאלטס וועט ער ווערן געשטראפט ווערן מיט יסורים וואס וואשן אויס, און אויף דעם ענין האט אליהו געזאגט: ער האט אויפגעדעקט זייער אויער צו זיי שטראפן, און ער האט געזאגט אז אזוי וועלן זיי תשובה טוהן.
ו) וצריך שתדע שגבול נתן למרשיע עד מתי יניחוהו שיהיה מרשיע והולך בבחירות הרעה, וכשיגיע לאותו הגבול, הנה לא ימתינו לו כלל וישמד מעל פני האדמה, והוא מה שקראו חז"ל: מלוי הסאה, ומה שאמר הכתוב: במלאת שפקו יצר לו (איוב כ, כב.).– און דו דארפסט צו וויסן אז די באשעפער האט געלייגט א גרעניץ פאר א מענטש וואס טוט שלעכטס, ביז ווילאנג מען וועט אים לאזן אז ער זאל קענען ווייטער שלעכטס טוהן מיט זיין שלעכטע אויסוואל. און ווען ער וועט אנקומען צו יענע גרעניץ, וועט מען נישט ווארטן בכלל, נאר ער וועט ווערן פארטיליגט פון די ערד, און דאס איז וואס חז"ל רופן אן דאס אנפילן פונעם סאה. און דאס איז וואס די פסוק זאגט. ווען ער פילט אן זיין גליסטעניש, דעמאלטס וועט קומען פאר אים א צרה.
והנה עד הזמן ההוא אפשר שיצליח וילך, מן הטעם שזכרנו למעלה שהוא לפתח לו פתח האבדון, והוא מה שכתבו ז"ל: הבא לטמא פותחין לו (יומא לח:). אך כשיגיע לאותו הגבול, כבר הגיע לאבדון ויאבד, והנה אז יחרה אף ה' בו ותפל עליו שואה שישמד בה.– און ביז יענע צייט קען זיין אז ער וועט מצליח זיין און אנגיין, לויט די טעם וואס מיר האבן דערמאנט אויבן אז דאס איז צו עפענען פאר אים די טיר פון פארלוירן גיין. און דאס איז וואס חז"ל שרייבן דער וואס וויל זיך טמא מאכן, עפנט מען אים פאר אים. אבער ווען ער וועט דערגרייכן די גרעניץ, איז ער שוין אנגעקומען צו פארלוירן קייט, און ער וועט פארלוירן גיין. און דעמאלטס וועט די צארן פון די באשעפער זיך דערצערענען אויף אים, און ער ווועט ארויפווארפן אויף אים א פלוצלומ'דיגע צרה וואס ער וועט פארטיליגט ווערן דורך איר.
ז) עוד צריך לדעת, שהנה ההשגחה העליונה, בכל פרט מהפרטים, משגחת על כל הנקשר בו מן הקודמים ומן המאחרים.– נאך דארפסטו צו וויסן, אז די אויבערשטע השגחה, אויף יעדע פרט פון די פרטים קוקט זיך אום אויף אלעס פון די פרטים וואס איז צוגקניפט צו אים פון די וואס זענן פארדעם און פון די וואס זענען נאכדעם.
וסוף דבר, משגחת בהשגחת כל פרט על כל הכלל כלו, מצד כל מה שמתיחסים כל החלקים עם כל חלק לבנינו של הכלל.– און סוף פון די זאך איז אז די באשפער איז משגיח אויף יעדע פרט אויף די גאנצע כלל, פון דעם וואס עס רעפערירט אלע חלקים מיט יעדע חלק צום אויפבוי פונעם כלל.
וממה שישקף בדינו של איש מהאישים, הוא מדרגתו ומצבו במה שקדמו לו, דהינו האבות, ובמה שיתאחרו לו, דהיינו הבנים, ומה שעמו, דהינו בני הדור או בני העיר או בני החברה.– און פון וואס עס וועט געקוקט ווערן ווערן ביין דן זיין א מענטש פון די מענטש, איז זיין מדריגה און מצב פון די וואס האבן אים געפעדערט, וואס דאס זענען די עלטערן, און די וואס זענען נאך אים, וואס דאס זענען זיינע קינדער, און די וואס זענען מיט אים, וואס דאס איז די מענטשן פון זיין דור, אדער די מענטשן וואס וואוינען אין זיין שטאט. אדער די מענטשן פון זיין סביבה (חברים, שכנים).
ואחר כל ההשקפות האלה, יגזר עליו החלק בעבודה ובנסיון שזכרנו למעלה, ויתן לו המשא לעבד לפניו ית'.– און נאך די אלע קוקונגען, וועט אנגעשריבן ווערן אויף אים די חלק פון זיין עבודה, און זיין נסיון וואס מיר האבן דערמאנט אויבן, און עס וועט געגעבן ווערן פאר אים די לאסט צו דינען פאר'ן אייבערטשן.
הסבר אין אידיש אויף די קומענדיגע שטיקל: אויף די וועלט וועט מען צוטיילן די עבודה לויט ארומיגע אומשטענדן, אויף יענע וועלט וועט מען דן זיין די מענטש לויט די מעשים און לויט זיין שטאנד אויף די וועלט.
[ואולם הנך רואה שזהו רק בענין הדין של העולם הזה, והוא מה שאמרתי שיגזר עליו החלק בעבודה, דהינו באיזה מצב ימצא בעולם הזה, שכפי אותו המצב, כך יהיה המשא שעליו. אך לעולם הבא אין אדם נדון אלא לפי מעשיו, כפי המצב שהיה בו, והוא מ"ש הנביא: בן לא ימות בעון האב (יחזקאל יח, כ.)].– [און דו זעסט דא אז דאס איז נאר אויף די ענין וויאזוי מען איז דן די דין פון די מענטש אויף זיין מצב אויף די וועלט, און דאס איז וואס איך האב געזאגט אז עס וועט אנגעשריבן ווערן אויף אים זיין חלק וואס ער דארף דינען דעם אייבערטשן, דאס מיינט, אין וועלכע מצב וועט ער זיך געפונען אויף די וועלט, וואס לויט די מצב, אזוי וועט זיין זיין עבודה, אבער אויף יענע וועלט ווערט א מענטש נישט גע'משפט נאר לויט זיינע מעשים, לויט וועלכע מצב ער איז געווען. און דאס איז וואס די נביא שרייבט, א זון וועט נישט שטארבן וועגן די עבירה פון די טאטע.]
וזה, כי הנה אם יזכה אדם שתפסק לו גדלה ועשר, הנה בניו יולדו עשירים, ואם לא יתחדש עליהם ענין, יהיו עשירים ובעלי גדלה, וכן להפך, נמצא שלא הגיע העשר ההוא לאותם הבנים, אלא מצד היותם בני אותם האבות.– און דאס מיינט אזוי: ווייל אויב א מענטש וועט אנגעשריבן ווערן אויף א מענטש אז עס זאל צוגעשייד ווערן צו אים גרויסקייט און רייכקייט. וועלן זיינע קינדער געבוירן ווערן עשירים, און אויב וועט אויף זיי נישט אנגעשריבן ווערן עפעס אן ענין, וועלן זיי אויך זיין עשירים און גרויסע לייט. און אזוי אויך פארקערט. קומט אויס אז די רייכקייט איז נישט געקומען פאר די קינדער נאר וויבאלד זיי זענען קינדער פון די טאטע.
ואולם אמתת הענין כך הוא, שהאדם זוכה לבניו בחמשה דברים שמנו ז"ל (משניות עדיות פ"ב משנה ט'.), וכבר אפשר שיולד אדם בטובה, מצד היות אביו מחזק בה.– אבער די אמת'דיג'קייט פון די ענין איז אזוי: אז א מענטש קען זוכה זיין פאר זיינע קינדער מיט 5 זאכן וואס די חכמים רעכענען אויס. און עס קען זיין אז א מענטש זאל שוין געבוירן ווערן מיט די גוטס וויבאלד זיין טאטע האט עס שוין געהאט.
ואפשר גם כן שמצד זכות אביו, תגיע לו טובה בזמן מן הזמנים או להפך. ומצד אחר, אפשר שתפסק הצלה או טובה לו על זרע שעתיד לצאת ממנו. וכן מצד מקומו או חברתו, אפשר שתפסק עליו טובה או רעה מטובות העולם הזה ורעותיו.– און עס קען אויך זיין וויבאלד די זכות פון זיינע עלטערן, זאל קומען צו אים די גוטס אין איינע פון די צייטן אדער פארקערט, און פון א צווייטע זייט קען זיין אז עס זאל זיך פסק'נען פאר אים א רעטעניש אדער א גוטס וויבאלד די קינדער וואס גייען ארויסקומען פון אים. און אזוי קען עס קומען פון זיין פלאץ אדער זיין חבורה, קען זיין אז עס וועט גע'פסק'נט ווערן אויף אים א גוטס אדער א שלעכטס פון די גוטע זאכן פון די וועלט אדער פון זיינע שלכעטס.
לאמיר הערן אויב די עולם האט הנאה, וועל איך ווייטער ממשיך זיין.
קאמענטארן? שרייבט דא אדער אימעלט צו [email protected]
חלק שני | פרק ג' | חלק ג'
יסורים קענען קומען כדי צו אויפוועקן א מענטש אדער כדי צו אויסוואשן די עבירות
ה) ואולם מן השרש הזה יצא עוד ענף אחד בענין היסורין.– און פון שורש קומט ארויס נאך א צווייג אויף די ענין פון יסורין.
כי עוד אפשר שיהיה אדם צדיק ובידו חטאים או בינוני ושקול במעשיו, ותהיה הגזרה עליו שיעוררוהו לתשובה, והנה אז ייסרוהו מן השמים כדי שישים אל לבו ויפשפש במעשיו.– ווייל עס קען זיין אז א צדיק וואס האט אביסל עבירות, אדער א בינוני וואס האט גלייך אויף גלייך מצות און עבירות. און עס ועט זיין אנגעשריבן אויף אים יסורים אים צו מאכן תשובה טוהן. און דעמאלטס וועט מען אים געבן יסורים כדי ער זאל זיך טוהן לייגן צום הארצן און ער זאל דורכקוקן זיינע מעשים.
ואמנם אין היסורין האלה ממין יסורי הכפרה שזכרנו למעלה, שתכליתם למרק העוונות בעולם הזה, אבל יסורין אלה יסורי הערה הם, להעיר הלב לתשובה, כי אולם לא נבראו הענשים אלא בהעדר התשובה, אבל הנרצה לפניו ית' הוא שלא יחטא האדם, ואם יחטא ישוב, ואם לא שב – כדי שלא יאבד, יצטרף בענשין.– אבער די יסורים זענען נישט פון די פון די מין יסורים וואס זענען א כפרה פאר די עבירות וואס א מענטש האט געטוהן וואס די תכלית פון די סארט יסורים איז צו אויסואשן די עבירות אויף די וועלט, נאר די יסורים זענען יסורים אויפצווועקן די מענטש, צו אויפוועקן די הארץ פון די מענטש צו תשובה טוהן, ווייל די שטראפונגען זענען נאר באשאפן געווארן נאר אויב א מענטש טוט נישט תשובה, אבער די בעסטע איז פאר׳ן אייבערטשן אז א מענטש זאל, נישט זינדיגן, און אז ער האט יא געזונדיגט, זאל ער תשובה טוהן. און אויב האט ער נישט תשובה געטוהן. כדי ער זאל נישט פארלוירן גיין, ווערט ער אויסגעארבעט דורך שטראפונגען.
ועל כן יבאו תחלה יסורין להערה, ואם לא יתעורר האדם בהם אז יתיסר ביסורי המרוק. ועל ענין זה אמר אליהוא (איוב: לו, י.): ויגל אזנם למוסר ויאמר כי ישובון מאון.– און וועגן דעם וועלן קודם קומען יסורים אים צו אויפוועקן, און אויב וועט ער נישט ווערן אויפגעוועקט מיט זיי, דעמאלטס וועט ער ווערן געשטראפט ווערן מיט יסורים וואס וואשן אויס, און אויף דעם ענין האט אליהו געזאגט: ער האט אויפגעדעקט זייער אויער צו זיי שטראפן, און ער האט געזאגט אז אזוי וועלן זיי תשובה טוהן.
איינער וואס טוט שלעכטס וועט אנקומען א צייט וואס די גלעזל וועט ווערן פיל און ער וועט פארלוירן גיין.
ו) וצריך שתדע שגבול נתן למרשיע עד מתי יניחוהו שיהיה מרשיע והולך בבחירות הרעה, וכשיגיע לאותו הגבול, הנה לא ימתינו לו כלל וישמד מעל פני האדמה, והוא מה שקראו חז"ל: מלוי הסאה, ומה שאמר הכתוב: במלאת שפקו יצר לו (איוב כ, כב.).– און דו דארפסט צו וויסן אז די באשעפער האט געלייגט א גרעניץ פאר א מענטש וואס טוט שלעכטס, ביז ווילאנג מען וועט אים לאזן אז ער זאל קענען ווייטער שלעכטס טוהן מיט זיין שלעכטע אויסוואל. און ווען ער וועט אנקומען צו יענע גרעניץ, וועט מען נישט ווארטן בכלל, נאר ער וועט ווערן פארטיליגט פון די ערד, און דאס איז וואס חז"ל רופן אן דאס אנפילן פונעם סאה. און דאס איז וואס די פסוק זאגט. ווען ער פילט אן זיין גליסטעניש, דעמאלטס וועט קומען פאר אים א צרה.
והנה עד הזמן ההוא אפשר שיצליח וילך, מן הטעם שזכרנו למעלה שהוא לפתח לו פתח האבדון, והוא מה שכתבו ז"ל: הבא לטמא פותחין לו (יומא לח:). אך כשיגיע לאותו הגבול, כבר הגיע לאבדון ויאבד, והנה אז יחרה אף ה' בו ותפל עליו שואה שישמד בה.– און ביז יענע צייט קען זיין אז ער וועט מצליח זיין און אנגיין, לויט די טעם וואס מיר האבן דערמאנט אויבן אז דאס איז צו עפענען פאר אים די טיר פון פארלוירן גיין. און דאס איז וואס חז"ל שרייבן דער וואס וויל זיך טמא מאכן, עפנט מען אים פאר אים. אבער ווען ער וועט דערגרייכן די גרעניץ, איז ער שוין אנגעקומען צו פארלוירן קייט, און ער וועט פארלוירן גיין. און דעמאלטס וועט די צארן פון די באשעפער זיך דערצערענען אויף אים, און ער ווועט ארויפווארפן אויף אים א פלוצלומ'דיגע צרה וואס ער וועט פארטיליגט ווערן דורך איר.
די השגחה פון די באשעפער קוקט אויף אלע ארומיגע זאכן פון א מענטש און לויט דעם איז מען משגיח אויף די מענטש.
ז) עוד צריך לדעת, שהנה ההשגחה העליונה, בכל פרט מהפרטים, משגחת על כל הנקשר בו מן הקודמים ומן המאחרים.– נאך דארפסטו צו וויסן, אז די אויבערשטע השגחה, אויף יעדע פרט פון די פרטים קוקט זיך אום אויף אלעס פון די פרטים וואס איז צוגקניפט צו אים פון די וואס זענן פארדעם און פון די וואס זענען נאכדעם.
וסוף דבר, משגחת בהשגחת כל פרט על כל הכלל כלו, מצד כל מה שמתיחסים כל החלקים עם כל חלק לבנינו של הכלל.– און סוף פון די זאך איז אז די באשפער איז משגיח אויף יעדע פרט אויף די גאנצע כלל, פון דעם וואס עס רעפערירט אלע חלקים מיט יעדע חלק צום אויפבוי פונעם כלל.
וממה שישקף בדינו של איש מהאישים, הוא מדרגתו ומצבו במה שקדמו לו, דהינו האבות, ובמה שיתאחרו לו, דהיינו הבנים, ומה שעמו, דהינו בני הדור או בני העיר או בני החברה.– און פון וואס עס וועט געקוקט ווערן ווערן ביין דן זיין א מענטש פון די מענטש, איז זיין מדריגה און מצב פון די וואס האבן אים געפעדערט, וואס דאס זענען די עלטערן, און די וואס זענען נאך אים, וואס דאס זענען זיינע קינדער, און די וואס זענען מיט אים, וואס דאס איז די מענטשן פון זיין דור, אדער די מענטשן וואס וואוינען אין זיין שטאט. אדער די מענטשן פון זיין סביבה (חברים, שכנים).
ואחר כל ההשקפות האלה, יגזר עליו החלק בעבודה ובנסיון שזכרנו למעלה, ויתן לו המשא לעבד לפניו ית'.– און נאך די אלע קוקונגען, וועט אנגעשריבן ווערן אויף אים די חלק פון זיין עבודה, און זיין נסיון וואס מיר האבן דערמאנט אויבן, און עס וועט געגעבן ווערן פאר אים די לאסט צו דינען פאר'ן אייבערטשן.
הסבר אין אידיש אויף די קומענדיגע שטיקל: אויף די וועלט וועט מען צוטיילן די עבודה לויט ארומיגע אומשטענדן, אויף יענע וועלט וועט מען דן זיין די מענטש לויט די מעשים און לויט זיין שטאנד אויף די וועלט.
[ואולם הנך רואה שזהו רק בענין הדין של העולם הזה, והוא מה שאמרתי שיגזר עליו החלק בעבודה, דהינו באיזה מצב ימצא בעולם הזה, שכפי אותו המצב, כך יהיה המשא שעליו. אך לעולם הבא אין אדם נדון אלא לפי מעשיו, כפי המצב שהיה בו, והוא מ"ש הנביא: בן לא ימות בעון האב (יחזקאל יח, כ.)].– [און דו זעסט דא אז דאס איז נאר אויף די ענין וויאזוי מען איז דן די דין פון די מענטש אויף זיין מצב אויף די וועלט, און דאס איז וואס איך האב געזאגט אז עס וועט אנגעשריבן ווערן אויף אים זיין חלק וואס ער דארף דינען דעם אייבערטשן, דאס מיינט, אין וועלכע מצב וועט ער זיך געפונען אויף די וועלט, וואס לויט די מצב, אזוי וועט זיין זיין עבודה, אבער אויף יענע וועלט ווערט א מענטש נישט גע'משפט נאר לויט זיינע מעשים, לויט וועלכע מצב ער איז געווען. און דאס איז וואס די נביא שרייבט, א זון וועט נישט שטארבן וועגן די עבירה פון די טאטע.]
וזה, כי הנה אם יזכה אדם שתפסק לו גדלה ועשר, הנה בניו יולדו עשירים, ואם לא יתחדש עליהם ענין, יהיו עשירים ובעלי גדלה, וכן להפך, נמצא שלא הגיע העשר ההוא לאותם הבנים, אלא מצד היותם בני אותם האבות.– און דאס מיינט אזוי: ווייל אויב א מענטש וועט אנגעשריבן ווערן אויף א מענטש אז עס זאל צוגעשייד ווערן צו אים גרויסקייט און רייכקייט. וועלן זיינע קינדער געבוירן ווערן עשירים, און אויב וועט אויף זיי נישט אנגעשריבן ווערן עפעס אן ענין, וועלן זיי אויך זיין עשירים און גרויסע לייט. און אזוי אויך פארקערט. קומט אויס אז די רייכקייט איז נישט געקומען פאר די קינדער נאר וויבאלד זיי זענען קינדער פון די טאטע.
ואולם אמתת הענין כך הוא, שהאדם זוכה לבניו בחמשה דברים שמנו ז"ל (משניות עדיות פ"ב משנה ט'.), וכבר אפשר שיולד אדם בטובה, מצד היות אביו מחזק בה.– אבער די אמת'דיג'קייט פון די ענין איז אזוי: אז א מענטש קען זוכה זיין פאר זיינע קינדער מיט 5 זאכן וואס די חכמים רעכענען אויס. און עס קען זיין אז א מענטש זאל שוין געבוירן ווערן מיט די גוטס וויבאלד זיין טאטע האט עס שוין געהאט.
ואפשר גם כן שמצד זכות אביו, תגיע לו טובה בזמן מן הזמנים או להפך. ומצד אחר, אפשר שתפסק הצלה או טובה לו על זרע שעתיד לצאת ממנו. וכן מצד מקומו או חברתו, אפשר שתפסק עליו טובה או רעה מטובות העולם הזה ורעותיו.– און עס קען אויך זיין וויבאלד די זכות פון זיינע עלטערן, זאל קומען צו אים די גוטס אין איינע פון די צייטן אדער פארקערט, און פון א צווייטע זייט קען זיין אז עס זאל זיך פסק'נען פאר אים א רעטעניש אדער א גוטס וויבאלד די קינדער וואס גייען ארויסקומען פון אים. און אזוי קען עס קומען פון זיין פלאץ אדער זיין חבורה, קען זיין אז עס וועט גע'פסק'נט ווערן אויף אים א גוטס אדער א שלעכטס פון די גוטע זאכן פון די וועלט אדער פון זיינע שלכעטס.
לאמיר הערן אויב די עולם האט הנאה, וועל איך ווייטער ממשיך זיין.
קאמענטארן? שרייבט דא אדער אימעלט צו [email protected]
