דער אמעריקאנער עלעקשאן סיסטעם
חלק א'
דער סיסטעם פון אויסוועלן אן אמעריקאנער פרעזידענט איז אוועקגעשטעלט לויט (די ערשטע ארטיקל סעקשאן 2 פון) דער אמעריקאנער קאנסטיטוציע וואס לויטעט ווי פאלגענד:
די עלעקטארעל קאלידזש
יעדע סטעיט שטעלט ארויס א צאל עלעקטארס, דאס זענען מענטשן וואס זיי זענען די וואס קלויבן אויס דעם פרעזידענט, די עלעקטארס טארן נישט זיין קיין סענעטארן אדער קאנגרעסלייט אדער זיין איינגעשטעלט אין סיי וועלכן פעדעראלן אפיס. די צאל עלעקטארס וואס יעדע סטעיט שטעלט ארויס איז די צאל וויפיל קאנגרעסלייט און סענאטארן די סטעיט פארמאגט (צום ביישפיל א סטעיט וואס פארמאגט 5 קאנגרעסלייט שטעלט ארויס 7 עלעקטארס (5 קאנגרעסלייט און 2 סענאטארן)). (דער עלעקטארעל סיסטעם איז אלץ רעזולטאט פון א מיינונג'ס פארשידנהייט צווישן די שרייבערס פון די קאנסטוטוציע איבער ווער זאל אויסקלויבן דער פרעזידענט, מאנכע האבן געוואלט אז קאנגרעס זאל דאס טוהן, און אנדערע האבן געוואלט עס זאל גיין מיט די פאפולערע וואויטס ווי עס איז אין רוב לענדער אין די וועלט, אלץ פשרה האט מען אוועקגעשטעלט די עלעקטארעל סיסטעם).
וויאזוי קלויבט מען אויס די עלעקטארס?
לויט די קאנסטיטוציע איז דאס נישט קיין פעדעראלע באשלוס נאר א סטעיט באשלוס דהיינו אז יעדע סטעיט קען מאכן אייגענע געזעצן וויאזוי צו אויסקלויבן די עלעקטארס. אין די ערשטע פאר עלעקשאנס איז עס געווען צוטיילט, געוויסע סטעיטס האבן אויסגעוועלט די עלעקטארס דורך די פאפולערע וואויטס. און אנדערע האט די סטעיט לעגיסלאטור צווישן זיך אויסגעוועלט די עלעקטארס, מיט די צייט האט זיך עס צוביסלעך געטוישט און אלע סטעיטס האבן אוועקגעשטעלט דאס אויס קלויבן די עלעקטארס לויט די פאפולערע וואויטס פונעם סטעיט. אין רוב סטעיטס גייט עס אז דער געווינער פון די פאפולער וואויטס אין די סטעיטס באקומט אלע עלעקטארס פון די סטעיטס (WINNER TAKES ALL), נאר אין 2 סטעיטס איז עס נישט אזוי דאס זענען מעין און נעברעסקא וואו דער געווינער באקומט 2 עלעקטארס (די צוויי וואס זענען קעגן די סענאטארן) און די איבעריגע (די וואס זענען קעגן די קאנגרעסלייט) גייט צו אז ווער עס געווינט דער קאנגרעס דיסטריקט באקומט יענע עלעקטאר. (לעצטנס איז דא א שטארקע ווינט אין די נעברעסקא לעגיסלאטור דאס צו טוישן זע מער דא פון @שמואל וואכטנהיים ).
די עלעקטארעל פראצעדור
אין א באשטימטן דאטום (מער איבער דעם אי"ה שפעטער) קומען זיך צוזאם די עלעקטארס יעדער אין זייער סטעיט, און יעדער האט צוויי שטימען דאס הייסט אז יעדער שטימט פאר צוויי קאנדידאטן,און מען שרייבט אפ אלע קאנדידאטן און וויפיל שטימען יעדער קאנדידאט האט באקומען, און מען שיקט עס אפ קיין וואשינגטאן אדרעסירט צום סענאט פרעזידענט (וואס דאס איז דער וויצע פרעזידענט), אין א באשטימטע דאטום (היינט צוטאגס איז דאס יאנואר 6... באקאנט,הא?!) טוט דער סענאט פרעזידענט אין געגנווארט פונעם גאנצן קאנגרעס און סענאט עפענען די אלע בריוון און מען ציילט אפ די שטימען, דער וואס האט די מערסטע שטימען (און עס איז אויך א מאיאריטעט פון די עלעקטארס ווי שפעטער ערקלערט) ווערט דערקלערט אלץ דער פרעזידענט פון די פאראייניגטע שטאטן. און דער וואס האט די צווייטע מערסטע שטימען ווערט די וויצע פרעזידענט.
אויב קיינער האט נישט קיין מאיאריטעט אדער עס איז א טיי
דעמאלט גייט מען צו א קאנטינדזשענט עלעקשאן דאס מיינט אז קאנגרעס וועלט אויס דעם פרעזידענט און סענאט דעם וויצע.
דאס גייט צו אז די קאנגרעסלייט פון יעדע סטעיט נעמען זיך צוזאם און זיי שטימען פאר איינעם, 1 שטימע פאר יעדע סטעיט, דאס הייסט יעדע סטעיט קאנגרעסלייט מאכן א וואויט פאר זיך פארוועם זאלן מיר שטימען און זעלבסטפארשטענדליך אז געווענליך וועלכע פארטיי ס'האט מער קאנגרעסלייט אין די סטעיט שטימט די סטעיט פאר יענע פארטיי'ס קאנדידאט, און אויב איז עס אייניג (ווי למשל נארט קאראליינע יעצט וואס האט 7 רעפובליקאנער און 7 דעמאקראטן) איז אדער זאל איינער פון די פארטיי דעפעקטירן און שטימען פאר'ן אנדערן אדער קענען זיי אריינגעבן א ליידיגע בעלאט דאס הייסט זיי שטימען נישט. און ווער עס באקומט א מאיאריטעט סטעיט שטימען ווערט פרעזידענט, און דאס זעלבע גייט צו אינעם סענאט בנוגע דעם וויצע (דאס קען מאכן אז דער פרעזידענט און זיין וויצע זאלן זיין פון קענזייטיגע פארטייען).
אזוי איז אוועקגעשטעלט אינעם קאנסטיטוציע און אזוי איז געווען ביי די ערשטע 4 עלעקשאנס (1788-89, 1792, 1796, 1800).
דאס האט געפירט דערצו אז סיי ביי די 1796 עלעקשאנס און סיי ביי די 1800 עלעקשאנס איז אויסגעקומען אז דער פרעזידענט און דער וויצע זענען געווען פון קעגנזייטיגע פארטייען (ווייל דזשאן עדעמס האט באקומען 71 עלעקטאראלע שטימען און זיין הויפט קעגנער טאמעס דזשעפערסאן האט באקומען 68 און די אנדערע האבן באקומען 59 און 48 אדער ווייניגער). אין יאנואר 1797 אפאר וואכן נאך די 1796 עלעקשאנס האט קאנגרעסמאן וויליאם סמיט פון ס.קאראליינע אויפגעברענגט א רעזולוציע צו טוישן דער סיסטעם פון אויסקלויבן די וויצע, אבער עס איז גארנישט געווארן דערפון און דאס האט געפירט צו די קאמפליצירטע 1800 עלעקשאנס קאפוויי.
די 1800 עלעקשאנס
די 1800 עלעקשאנס איז געווען זייער א היציגע פארמעסט די צוויי הויפט קאנדידאטן זענען געווען די אינקאמבענט פרעזידענט דזשאן עדעמס פון די פעדערעליסט פארטיי און זיין מיטלויפער (נישט אלץ וויצע נאר אלץ צווייטע אפציע פאר די פארטיי) טשארלס פינקני קעגן די וויצע פרעזידענט טאמעס דזשעפערסאן פון די דעמאקראטישע-רעפובליקאנער פארטיי (מער איבער די צוויי פארטייען אי"ה אין א צווייטע געלעגנהייט) און זיין מיטלויפער אהרן בארר. די פארטייען האבן אויסגעארבעט א פלאן אז איינס פון זייערע עלעקטארס זאל שטימען נאר פאר'ן הויפט קאנדידאט און נישט פאר'ן מיטלויפער אזוי זאל דער הויפט קאנדידאט זיין פרעזידענט און זיין מיטלויפער די וויצע.
דער פארמעסט איז געווען זייער היציג ( זע מער דא פון @הכל הבל ) די רעזולטאטן זענען געווען: דזשעפערסאן און זיין מיטלויפער אהרן בארר האבן ביידע באקומען 73 שטימען, עדעמס 65 און פינקני 64 וואס דאס האט געמיינט אז דזשעפערסאן און זיין מיטלויפער גייען צו א קאנטינדזשענט עלעקשאן דאס מיינט (ווי אויבן דערמאנט) אז קאנגרעס וועלט אויס דער פרעזידענט.
די פאראייניגטע שטאטן איז דעמאלט באשטאנען פון 16 סטעיטס (NY,NJ,NH,VT,TE.PA,MD,VA,SC,RI,,NC,MS,KY,GA,DE,CT) דאס מיינט אז צו געווינען דארף מען האבן 9 סטעיטס שטימען.
דזשעפערסאן איז געווען זייער פארפיינטעט ביי די פעדערעליסטן מער ווי בארר ממילא האבן די פעדערעליסטן געשטימט פאר בארר גיבנדיג אים 6 סטעיטס, אכט האבן געשטימט פאר דזשעפערסאן, ווערמאנט און מערילענד האבן אריינגעגעבן א ליידיגע בעלאט. במשך פון א וואך צייט האט מען איבערגעמאכט די וואויטס 35 מאל! (דערמאנט אביסל פון די מעקארטי ספיקערשאפט...) ביז אלכסנדר העמילטאן (א מאכטפולע פאליטישאן און פירער פון די פעדערעליסט פארטיי) האט מצליח געווען איבערצורעדן די צוויי סטעיטס זיי זאלן אויך שטימען פאר דזשעפערסאן (ווי אויך האבן צוויי בארר סטעיטס געטוישט צו ליידיגע בעלאטס) און מיט דעם האט ער געווינען 10 סטעיטס און גלייכצייטיג אויך די פרעזידענטשאפט.
די טויש אינעם סיסטעם
נאכ'ן מיטהאלטן אזא קאפוויי האט מען צוריק ארויפגעברענגט וויליאם סמיט'ס רעזולוציע און עס איז געווארן צוגעלייגט אן אמענדמענט צום קאנסטוטוציע אז די עלעקטארס שטימען צוויי מאל איינס פאר פרעזידענט און איינס פאר וויצע פרעזידענט, און אזוי גייט עס ביז היינט.
דער סיסטעם פון אויסוועלן אן אמעריקאנער פרעזידענט איז אוועקגעשטעלט לויט (די ערשטע ארטיקל סעקשאן 2 פון) דער אמעריקאנער קאנסטיטוציע וואס לויטעט ווי פאלגענד:
די עלעקטארעל קאלידזש
יעדע סטעיט שטעלט ארויס א צאל עלעקטארס, דאס זענען מענטשן וואס זיי זענען די וואס קלויבן אויס דעם פרעזידענט, די עלעקטארס טארן נישט זיין קיין סענעטארן אדער קאנגרעסלייט אדער זיין איינגעשטעלט אין סיי וועלכן פעדעראלן אפיס. די צאל עלעקטארס וואס יעדע סטעיט שטעלט ארויס איז די צאל וויפיל קאנגרעסלייט און סענאטארן די סטעיט פארמאגט (צום ביישפיל א סטעיט וואס פארמאגט 5 קאנגרעסלייט שטעלט ארויס 7 עלעקטארס (5 קאנגרעסלייט און 2 סענאטארן)). (דער עלעקטארעל סיסטעם איז אלץ רעזולטאט פון א מיינונג'ס פארשידנהייט צווישן די שרייבערס פון די קאנסטוטוציע איבער ווער זאל אויסקלויבן דער פרעזידענט, מאנכע האבן געוואלט אז קאנגרעס זאל דאס טוהן, און אנדערע האבן געוואלט עס זאל גיין מיט די פאפולערע וואויטס ווי עס איז אין רוב לענדער אין די וועלט, אלץ פשרה האט מען אוועקגעשטעלט די עלעקטארעל סיסטעם).
וויאזוי קלויבט מען אויס די עלעקטארס?
לויט די קאנסטיטוציע איז דאס נישט קיין פעדעראלע באשלוס נאר א סטעיט באשלוס דהיינו אז יעדע סטעיט קען מאכן אייגענע געזעצן וויאזוי צו אויסקלויבן די עלעקטארס. אין די ערשטע פאר עלעקשאנס איז עס געווען צוטיילט, געוויסע סטעיטס האבן אויסגעוועלט די עלעקטארס דורך די פאפולערע וואויטס. און אנדערע האט די סטעיט לעגיסלאטור צווישן זיך אויסגעוועלט די עלעקטארס, מיט די צייט האט זיך עס צוביסלעך געטוישט און אלע סטעיטס האבן אוועקגעשטעלט דאס אויס קלויבן די עלעקטארס לויט די פאפולערע וואויטס פונעם סטעיט. אין רוב סטעיטס גייט עס אז דער געווינער פון די פאפולער וואויטס אין די סטעיטס באקומט אלע עלעקטארס פון די סטעיטס (WINNER TAKES ALL), נאר אין 2 סטעיטס איז עס נישט אזוי דאס זענען מעין און נעברעסקא וואו דער געווינער באקומט 2 עלעקטארס (די צוויי וואס זענען קעגן די סענאטארן) און די איבעריגע (די וואס זענען קעגן די קאנגרעסלייט) גייט צו אז ווער עס געווינט דער קאנגרעס דיסטריקט באקומט יענע עלעקטאר. (לעצטנס איז דא א שטארקע ווינט אין די נעברעסקא לעגיסלאטור דאס צו טוישן זע מער דא פון @שמואל וואכטנהיים ).
די עלעקטארעל פראצעדור
אין א באשטימטן דאטום (מער איבער דעם אי"ה שפעטער) קומען זיך צוזאם די עלעקטארס יעדער אין זייער סטעיט, און יעדער האט צוויי שטימען דאס הייסט אז יעדער שטימט פאר צוויי קאנדידאטן,און מען שרייבט אפ אלע קאנדידאטן און וויפיל שטימען יעדער קאנדידאט האט באקומען, און מען שיקט עס אפ קיין וואשינגטאן אדרעסירט צום סענאט פרעזידענט (וואס דאס איז דער וויצע פרעזידענט), אין א באשטימטע דאטום (היינט צוטאגס איז דאס יאנואר 6... באקאנט,הא?!) טוט דער סענאט פרעזידענט אין געגנווארט פונעם גאנצן קאנגרעס און סענאט עפענען די אלע בריוון און מען ציילט אפ די שטימען, דער וואס האט די מערסטע שטימען (און עס איז אויך א מאיאריטעט פון די עלעקטארס ווי שפעטער ערקלערט) ווערט דערקלערט אלץ דער פרעזידענט פון די פאראייניגטע שטאטן. און דער וואס האט די צווייטע מערסטע שטימען ווערט די וויצע פרעזידענט.
אויב קיינער האט נישט קיין מאיאריטעט אדער עס איז א טיי
דעמאלט גייט מען צו א קאנטינדזשענט עלעקשאן דאס מיינט אז קאנגרעס וועלט אויס דעם פרעזידענט און סענאט דעם וויצע.
דאס גייט צו אז די קאנגרעסלייט פון יעדע סטעיט נעמען זיך צוזאם און זיי שטימען פאר איינעם, 1 שטימע פאר יעדע סטעיט, דאס הייסט יעדע סטעיט קאנגרעסלייט מאכן א וואויט פאר זיך פארוועם זאלן מיר שטימען און זעלבסטפארשטענדליך אז געווענליך וועלכע פארטיי ס'האט מער קאנגרעסלייט אין די סטעיט שטימט די סטעיט פאר יענע פארטיי'ס קאנדידאט, און אויב איז עס אייניג (ווי למשל נארט קאראליינע יעצט וואס האט 7 רעפובליקאנער און 7 דעמאקראטן) איז אדער זאל איינער פון די פארטיי דעפעקטירן און שטימען פאר'ן אנדערן אדער קענען זיי אריינגעבן א ליידיגע בעלאט דאס הייסט זיי שטימען נישט. און ווער עס באקומט א מאיאריטעט סטעיט שטימען ווערט פרעזידענט, און דאס זעלבע גייט צו אינעם סענאט בנוגע דעם וויצע (דאס קען מאכן אז דער פרעזידענט און זיין וויצע זאלן זיין פון קענזייטיגע פארטייען).
אזוי איז אוועקגעשטעלט אינעם קאנסטיטוציע און אזוי איז געווען ביי די ערשטע 4 עלעקשאנס (1788-89, 1792, 1796, 1800).
דאס האט געפירט דערצו אז סיי ביי די 1796 עלעקשאנס און סיי ביי די 1800 עלעקשאנס איז אויסגעקומען אז דער פרעזידענט און דער וויצע זענען געווען פון קעגנזייטיגע פארטייען (ווייל דזשאן עדעמס האט באקומען 71 עלעקטאראלע שטימען און זיין הויפט קעגנער טאמעס דזשעפערסאן האט באקומען 68 און די אנדערע האבן באקומען 59 און 48 אדער ווייניגער). אין יאנואר 1797 אפאר וואכן נאך די 1796 עלעקשאנס האט קאנגרעסמאן וויליאם סמיט פון ס.קאראליינע אויפגעברענגט א רעזולוציע צו טוישן דער סיסטעם פון אויסקלויבן די וויצע, אבער עס איז גארנישט געווארן דערפון און דאס האט געפירט צו די קאמפליצירטע 1800 עלעקשאנס קאפוויי.
די 1800 עלעקשאנס
די 1800 עלעקשאנס איז געווען זייער א היציגע פארמעסט די צוויי הויפט קאנדידאטן זענען געווען די אינקאמבענט פרעזידענט דזשאן עדעמס פון די פעדערעליסט פארטיי און זיין מיטלויפער (נישט אלץ וויצע נאר אלץ צווייטע אפציע פאר די פארטיי) טשארלס פינקני קעגן די וויצע פרעזידענט טאמעס דזשעפערסאן פון די דעמאקראטישע-רעפובליקאנער פארטיי (מער איבער די צוויי פארטייען אי"ה אין א צווייטע געלעגנהייט) און זיין מיטלויפער אהרן בארר. די פארטייען האבן אויסגעארבעט א פלאן אז איינס פון זייערע עלעקטארס זאל שטימען נאר פאר'ן הויפט קאנדידאט און נישט פאר'ן מיטלויפער אזוי זאל דער הויפט קאנדידאט זיין פרעזידענט און זיין מיטלויפער די וויצע.
דער פארמעסט איז געווען זייער היציג ( זע מער דא פון @הכל הבל ) די רעזולטאטן זענען געווען: דזשעפערסאן און זיין מיטלויפער אהרן בארר האבן ביידע באקומען 73 שטימען, עדעמס 65 און פינקני 64 וואס דאס האט געמיינט אז דזשעפערסאן און זיין מיטלויפער גייען צו א קאנטינדזשענט עלעקשאן דאס מיינט (ווי אויבן דערמאנט) אז קאנגרעס וועלט אויס דער פרעזידענט.
די פאראייניגטע שטאטן איז דעמאלט באשטאנען פון 16 סטעיטס (NY,NJ,NH,VT,TE.PA,MD,VA,SC,RI,,NC,MS,KY,GA,DE,CT) דאס מיינט אז צו געווינען דארף מען האבן 9 סטעיטס שטימען.
דזשעפערסאן איז געווען זייער פארפיינטעט ביי די פעדערעליסטן מער ווי בארר ממילא האבן די פעדערעליסטן געשטימט פאר בארר גיבנדיג אים 6 סטעיטס, אכט האבן געשטימט פאר דזשעפערסאן, ווערמאנט און מערילענד האבן אריינגעגעבן א ליידיגע בעלאט. במשך פון א וואך צייט האט מען איבערגעמאכט די וואויטס 35 מאל! (דערמאנט אביסל פון די מעקארטי ספיקערשאפט...) ביז אלכסנדר העמילטאן (א מאכטפולע פאליטישאן און פירער פון די פעדערעליסט פארטיי) האט מצליח געווען איבערצורעדן די צוויי סטעיטס זיי זאלן אויך שטימען פאר דזשעפערסאן (ווי אויך האבן צוויי בארר סטעיטס געטוישט צו ליידיגע בעלאטס) און מיט דעם האט ער געווינען 10 סטעיטס און גלייכצייטיג אויך די פרעזידענטשאפט.
די טויש אינעם סיסטעם
נאכ'ן מיטהאלטן אזא קאפוויי האט מען צוריק ארויפגעברענגט וויליאם סמיט'ס רעזולוציע און עס איז געווארן צוגעלייגט אן אמענדמענט צום קאנסטוטוציע אז די עלעקטארס שטימען צוויי מאל איינס פאר פרעזידענט און איינס פאר וויצע פרעזידענט, און אזוי גייט עס ביז היינט.
דער גרעסטער אנטיסעמיט קען נישט פיינט האבן אונז אידישע קינדער אזוי שטארק ווי מיר האבן זיך ליב.
