ר' משה וויינבערגער אב"ד ביהמ"ד הג' אנשי אונגארן בניו יארק
דער ארטיקל וואס איך ברענג אהער איז מתחלה געווען געשטעלט ביי דער זכור ימות עולם אפטיילונג אין דער אשכול וואס רעדט איבער דער מצב פון אידישקייט אין אמעריקא בשנים קדמוניות, דאס האב איך ארויף געלייגט אהין אלס א המשך צו א בריוו וואס אחד מבני החבורה א מאסף מיטן נאמען זאמלער
האט ארויף געשטעלט, דער בריוו איז געווען געשריבן דורך די ראה"ק פון ביהמ"ד הגדול אנשי אונגארן איבער א נייער פרעזידענט פאר קהל, דארט לויבן זיי אויס דעם פריערדיגער ראש הקהל וואס האט געטוהן אלעס אויף צו האלטן דעם ביהמ"ד אויף אידישער דרך. דער בריוו איז דערווייל פארלוירן געגאנגען צוליב דעם שרעקליכער קראך וואס מיר האבן געליטן אויף (אייוועלט)
אויף דעם ארויף האב איך געשריבן דעם ארטיקל
אויף דעם ארויף האב איך געשריבן דעם ארטיקל
ב"ה
אום פסח תרס"ז האבן די אנשי אונגארן געמאכט פורים פון זייערס א רב, ר' משה וויינבערגער. ומעשה שהיה כך היה.
דער שוהל איז באשטאנען פון צוויי באזונדערע פראקציעס, איין פראקציע איז באשטאנען פון די אריגינעלע מעמבערס וועלכע זענען אריגינעל געקומען פון דער פרעשבורגער ישיבה און געוואלט אויף האלטן די טראדיציאנאלע דרך פון פרעשבורג, זיי זענען געווען אמת'ע יושבי אוהל און זיך אפגעגעבן מיט אן עכט אידיש לעבן, שפעטער זענען צוגעקומען נאך מענטשן גראבע עמי הארצים וועלכע האבן זיך גוט געפיעלט צו באלאנגען צו א קהלה, בית המדרש הגדול האט זיי גערן אנגענומען ווייל זיי האבן געקענט באשטיין צו בענעפעטירן פון זייער געלט, ווארום זיי פאר זיך האבן נישט געקענט אויף האלטן דער שוהל.
לכתחלה האבן די ניי געקומענע נאך רעספעקטירט די אריגינעלע בעלים זייערע, אבער עוונטועל ווען זיי האבן זיך געמערט אין צאהל און זיך גוט איינגעזצעט אין דער קהלה האבן זיי אנגעפאנגען צו באלעבאטעווען איבער אלעמען, און בשעת די אלטע חברה האבן געדאוונט און געלערנט און פארלאנגט מער שיעורי תורה, האבן זיך די אנדערע אפגעגעבן מיט פירן געשעפטן און מאנאפאליס צווישן דעם עולם, דער רב הרב וויינבערגער וועלכע איז געווען פראמינענט בארימט מיט זיין כח התורה והיראה האט שטארק אויסגענומען ביי זיינע שוהל מעמבערס און ער האט געפירט די קהלה מיט א שטארקער כח און אוטאריטעט.
די נייע מעמבערס וועלכע זענען מייסטנס באשטאנען פון שניידער האבן דאס נישט געקענט פארטראגן און זיי האבן זיך ארגענעזירט צו צושטערן די שטארקע כח פונעם רב.
הרב וויינבערגער פלעגט יעדן שבת נאכמיטאג פארלערנען פרקי אבות פאר די מעמבערס וועלכע האבן געשלינגען מיט דארשט יעדעס ווארט, אבער די חברה וועלכע זענען געשטאנען פארנט פונעם שוהל האבן פראבירט מיט אלע מיטלען ארויס צו שלעפן די יונגווארג פון שוהל כדי צו צושטערן די דרשות, און צו יעדע געלעגנהייט ווען עס איז נאר פארגעקומען מיטינגען צוזאמען מיטן רב, און דער רב'ס מיינונג איז נישט געווען איינשטומיג מיט זיי האבן זיי געמאכט פון איהם דאס גענאר.
ספעציעל האט אויסגערופען זייער צארן מיט דעם וואס הרב וויינבערגער האט זייער שטרענג געמוסר'ט די חברה נישט זיך צו באנוצען מיט זייערע געמיינע שטיק אין האנדל, און איבער געלט פארדינערייען וועלכע קומען פון געמיינע וועגן, זיי האבן דערפאר געזוכט אלע וועגן וויאזוי פטור צו ווערן פון איהם איינמאל פאר אלעמאל.
דער רב מיט זיין איידלקייט און שטארקע ליבע פאר שלום איז גרייט געווען איינצוגיין אויף סיי וואספארא אפמאך אלסדינג אז ס'זאל הערשן שלום צווישן די מעמבערס, אויף אזוי ווייט אז ער האט צוגעזאגט זיך צו האלטן פאסיוו צו זייער אויף פירונג און מער נישט אויס'מוסר'ן די מעמבערס.
איז געווען דארט איינער וואס פאר בלויז עטליכע יאהר פריער איז ער געווען ארעם ווי דער נאכט, און נאך עטליכע פעלערהאפטיגע געשעפטן איז איהם ענדליך געלונגען זיך ארויף צו דראפן אויפן שטאפל פון רייכטוהם אזוי אז ער האט פארמאגט פילע הייזער איבער די לאוער איסט סייד, מיט א זוהן זיינער וועלכע איז געווען א פאליטיקאנט, די ביידע האבן נישט אויסגעהאלטן דעם רב'ס אנוועזנהייט און פראבירט איהם אן צו מאכן צרות צרורות, די ביידע צוזאמען האבן געפארעמט א קליקע פון געמיינע נידריגע יונגען.
זיי האבן אבער געהאט א פראבלעם אז לעגאל איז הרב וויינבערגער געווען דער איינציגסטער אנערקענטער אוטאריטעט פון דער קהלה, זענען זיי אויף געקומען מיט א פלאן וועלכע האט געזאלט זיין א געמיינער שפיצל, אויף עוועניו בי ביי די פיפטע עוועניו איז געשטאנען א קירכע, און דער פארשוין האט פארקויפט פאר די מעמבערס אז דער קירכע שטייט צום פארקויפן און ס'איז מעגליך צו מאכן א גוטער דיעל, אבער כדי צו קענען מאכן דאס געשעפט מוז מען צום אלעם ערשטן פארקויפן דער איצטיגער שוהל אויף ווילעט סטריט, נו, דער עולם האט זיך צוגעכאפט צום געשעפט און מ'האט געפונען א קונה וועלכע האט באצאלט דערפאר א שבוש פון בלויז $42,000 בשעת דער אמת'ער ווערד איז געווען נישט ארונטער $55,000 דאס איז געווען א גרויסער דיפערענס בימים ההם, ווען דער געשעפט איז געווען פארטיק האט ער מגלה געווען זיין פרצוף אז להד"ם, און ער האט זיך אויף געשטעלט זאגן רבותי, דער קירכע איז קיינמאל אויף דער מארקעט נישט געווען צום פארקויפן, ממילא שטייען מיר יעצט אהן א שוהל, אויב אזוי לאמיר אויף געבן דאס רבנות פון הרב וויינבערגער וועלכע האט ממילא נאר א פיר יעהריגער קאנטראקט, ליידער איז קיין אנדערע ברירה נישט געבליבן ווארום ס'איז געווארן אויס קהל.
אז דער רב האט זיך ארום געזעהן אהן א פרנסה האט זיך געמאכט א חשבון אז ער קען אליין אריין גיין אין ביזנעס און ער האט זיך געעפענט א מצה בעקעריי, אבער דא איז ער ווייטער אויסגעשטאנען צו די געמיינע שטיק פון זיינע געוועזענע אונטערטאנען, ביז דאן האבן עטליכע פון מעמבערס פארפיגט איבער א מצה בעקעריי און זיי האבן כאילו געהאט א מאנאפאלי דערויף, און דא אז דער רב האט זיך אייגנס געעפענט אזא געשעפט איז דאס געווען ווי פירן א מלחמה מיט זיי, און דאס האבן זיי בשום אופן נישט געוואלט דערלאזן, און זיי זענען איהם דערגאנגען די יאהרן מיט צרות משונות און כל מיני געמיינע און נידריגע טאקטיקן וועלכע האבן צוגעטרעטן צום געזונט צושטאנד פונעם רב.
דאן איז אויף געקומען דער יום טוב פסח, און שמיני עצרת וואס האט באדארפט צו זיין דער לעצטער טאג איידער די קהלה האט געברויכט פארלאזן די געביידע, האט הרב וויינבערגער געהאלטן אלס פאסיג צו זאגן עטליכע ווערטער אלס א געזעגענונגס דרשה, אבער דא האבן זיך ווידער די קליקע אויף געוועקט און געהאלטן פאר וויכטיג אפצוגעבן פארן רב זיין לעצטער כבוד ווי עס באדארף צו זיין, און זיי האבן זיך גענומען צו בונטעווען און שטערן דעם רב'ס רעדע, און ס'האט אויסגעבראכן ראיאטן אינערהאלב די שוהל.
די מצב אין שוהל איז ארויס פון קאנטראל, און מ'האט געמוזט אריין רופן פאלייציאישע הילף צוריק צו שטעלן די רוהיגקייט, ווען די פאליציי זענען אנגעקומען האבן זיי געפונען דעם רב שטיין אויף דער בימה מיט צוזאמען געלייגטע הענט, און די מאסן צוהיצט מאכנדיג אומבאנומענע קולות, די פאליציי האט זיך מיט שוועריקייט צוגעשטופט צום באלעמער און פראבירט מיט אלע כוחות צוריק צו שטופן דעם עולם פון ארום איר.
נאך ערגער איז דער מצב געווארן ווען מיטאמאל האבן זיך די פרויען, וועלכע האבן זיך ביז יעצט געפונען סעפערירט אויבן אויף די גאלערי, זיך אראפ געלאזט צו די מענער שוהל און אינאיינעם אנגעפירט מיט די שלעגערייען.
די פאליציי זענען געווען ערמאטערט און ס'איז געווען אוממעגליך צו פירן די זאך אונטער קאנטראל, דאן איז איינער אריבער געלאפן צו דער פאליציי סטאנציע און ארויס גערופען די פאליצייאישע רעזערוון צו קומען צו הילף.
אינדרויסן אויף די גאס האבן זיך שוין דעמאלטס אנגעזאמעלט א ריזיגע מאסן פון טויזנטער מענטשן וועלכע האבן נישט געוואלט פארפאסן דעם ספעקטעקאל און סענזאציע, און ס'איז זייער שווער געווען פאר די פאליציי זיך אפצוגעבן מיט דעם שטראם.
דער רב האט דאן געבעטן פון די פאליציי אז זיי זאלן רעדן צום עולם איהם צו ערלויבן בלויז צו זאגן אייניגע ווערטער, און אז ווער עס וויל נישט אויסהערן קען פרייוויליג איבער לאזן די שוהל און אהיים גיין, די פאליציי האט דאן מיט שווערע כוחות ענדליך באוויזן איינצושטעלן ארדענונג און ארויסגעטריבן די מאסן ארויס אויף די גאס, נאר ערלויבנדיג פאר די שטילע מעמבערס זיך צוריק צו קערן צו זייער ערטער און ווייטער הערן דעם רב'ס רייד.
מיט טרערן אין די אויגן האט דער רב געשילדערט וויאזוי ער האט מיט קנאפע אכטצען יאהר צוריק אויף געבויעט דער שוהל, אבער יעצט צוליב די געמיינע טאקטיקן און נידריגע שפיצלעך וואס מ'האט איהם אפגעטוהן וועט ער איינגיין אויף זיין באשלוס צו פארלאזן זיין פאסטן אויפן פארלאנג פון די געמיינע מעמבערס, אבער ליידער איז זיין רעזיגנאציע אויף גענומען געווארן מיט גרויס פרייד אינערהאלב די גרעסערע פראקציע פון מעמבערס וועלכע האבן סוף כל סוף באוויזן זיך צו באפרייען פון אונטער זיין רבנישער יאך.
ביים ענדיגן זיינע רייד האט דער רב פארלאזט די שוהל צו זיין היים אין באגלייטונג פון צוויי פאליציאנטן, מאסן מענשטן זענען נאך געלאפן פאר נאך עטליכע גאסן, און הייס פארשפראכן מער נישט איבער צו טרעטן דער שוועל פון די שוהל וואס ער האט אליינס אויף געשטעלט.
לחרפה ולדראון עולם
מורשת חכמי אמעריקא
