משה חיים - יאשע קאלב
איך ווייס נישט צו עס באלאנגט אין זכור ימות עולם. צו אפשר גאר אין ידיעות התורה צו אפשר אין על הצדיקים. אבער א שטיקל היסטאריע איז עס... אויב עס נישט אויף די ריכטיגע פלאץ יבואו האחראים ויסדרו הכל על מקומו.
די מעשה האט בשעתו אויפגערודערט א וועלט, עטליכע תשובות איז פארהאן דערוועגן, און איז באקאנט געבליבן מיטן נאמען יאשע קאלב.
בערך אין תרכ"ז האט ר' יהושע'לע קאמינקער זיך משדך געווען מיט ר' צמח רבינוביץ משידלאווצע. ר' צמח'ס זון משה חיים, מיט ר' יהושע'לע קאמינקערס טאכטער יענטא. דער משה חיים איז בשעתו אלט געווען בערך 15-16 יאר.
נאך די חתונה איז משה חיים געבליבן עסן קעסט ביים שווער אין קאמינקע. נאך א יאר צייט בערך האט משה חיים איבערגעלאזט זיין רעביצין אין קאמינקא, און ער איז צוריק אהיימגעפארן צו זיין טאטן קיין שידלאווצע. אפאר חדשים איז ער געבליבן דארט אין שידלאווצע, און זיין טאטע האט כסדר פרובירט אים משכנע צו זיין אז ער זאל צוריקפארן קיין קאמינקא צום ווייב. ענדליך האט ער געלאזט וויסן אז ער איז מסכים צוריק צופארן, אבער אויפן וועג גייט ער זיך אפשטעלן אין צאנז ביים דברי חיים. ער איז אנגעקומען קיין צאנז. און נאך א קורצע וויילע אין צאנז. איז ער נעלם געווארן, און קיינער האט נישט געוואוסט וואו אהין ער איז פארשוואונדן געווארן.
בערך צעהן יאר איז ר' יהושע'לע קאמינקערס טאכטער געבליבן אן עגונה. זומער תרמ"ב איז ארויס א קלאנג אז מען האט געזעהן משה חיים ארומגיין מיט א גרופע בעטלערס וואס גייען ארום אויף די שטעטלעך.
אפאר קאמינקע חסידים זענען ארויס אויף די יארכע, און נאך אפאר וואכן האט מען אים געטראפן און דערקענט. מען האט אים געפרעגט צו ער איז משה חיים, האט ער גענטפערט יא. מען האט אים אויסגעטוהן די בעטלערישע קליידער און אנגעטוהן ווי עס פאסט פאר א איידעם פונעם רבין. און מען האט אים געפירט צום שווער וואס איז דעמאלסט געווען אויף קור אין קרעניץ.
זעלבסטפארשטענדליך אז במשך די יארן וואס ער האט געפעלט איז געווארן פארשידענע שינויים אין זיין אויסזעהן, און נישט יעדער איינער האט אים דערקענט. אבער ווען ר' יהושע'לע קאמינקער האט אים געפרעגט ווער ער איז, האט ער געענטפערט משה חיים און אז ער איז זיין טאכטערס מאן, און ער האט אפילו געגעבן גוטע סימנים אז דאס איז ער, סימנים וואס נאר די עכטע מאן האט געקענט וויסן, למשל, די פלאץ ווי ער האט געלייגט די טאבאק פושקע וואס ער האט באקומען פאר דרשה געשאנק, די קאליר פון די בעקישע פון די כלה'ס ברודער ביי איר חתונה, און אפילו וואס ער האט גערעדט מיט איר די נאכט פון די חתונה. אין קורצן, ער האט געגעבן אלע נויטיגע סימנים, עס איז שוין נישט געווען קיין צל של ספק אז דאס איז דער פארלוירענע משה חיים.
ר' יהושע'לע קאמינקער האט באפוילן מען זאל אים אויפהאלטן דארט אין קרעניץ, און ער האט געשיקט מודיע זיין פארן מחותן ר' צמח אז זיין משה חיים איז דא געזונט און פריש, און ער וויילט יעצט אין קרעניץ.
ר' צמח איז געקומען צו פארן, און אנקוקנדיג דעם פארשוין וואס האט זיך פארגעשטעלט אלס משה חיים, האט ער תיכף געזאגט אז דאס איז נישט זיין זון. לויט זיין אויסזעהן איז ער נישט זיין משה חיים, ווייל זיין משה חיים האט געהאט אזעלכע קריצן אויף זיין קאפ נעבן די שטערן, און דער פארשוין האט עס נישט. און אויך האט משה חיים געהאט א גלאטע פנים, ווידעראום דער יעניגער האט א פנים פול מיט קריצן.
ווען מען האט געפרעגט דעם באטרעפנדן אליינס, וואס איז פשט אז זיין פנים זעהט אויס אנדערש. האט ער גענטפערט, אז במשך די יארן וואס ער האט ארום געוואנדערט, איז ער אמאל קראנק געווארן אויף א בלאטערן מחלה, און די קריצן אויף זיין פנים איז צייכענעס וואס איז אים געבליבן פון יענע מחלה. איינמאל האט ער געזאגט אז בשעת זיין קרענק איז ער געווען אין די אידישע שפיטאל אין בריסק, און א צווייטע מאל האט ער געזאגט אז ער איז געווען אין שפיטאל אין ביאלאסטאק.
מען האט גובה עדות געווען. טייל האבן אים דערקענט אלס משה חיים, און א טייל האבן אים דערקענט אלס יאשע קאלב פון שטאט קראסניבראד.
יאשע קאלב, איז געווען איינער פון שטאט קראסניבראד וואס האט חתונה געהאט און זיך גע'גט. און דער פארשוין וואס מען האט געטראפן מיט די בעטלערס, האט פאר מאנכע פארציילט אז ער איז יאשע קאלב, און ער האט איבערגעגעבן דעטאלן פון יאשע קאלב'ס פערזענליכע פריוואטע לעבן, וואס נאר די ריכטיגע יאשע קאלב האט געקענט וויסן.
איינער וואס האט קודם געוואוינט אין שידלאווצע און נאכדעם האט ער זיך געצויגן קיין קראסניבראד, האט פארציילט אז ער האט גוט געקענט דעם משה חיים און ער האט באמת אויסגעזעהן זייער ענליך צו דעם יאשע קאלב פון קראסניבראד, סיי און געשטעל און סיי אין פנים. אבער זענען געווען מענטשן וואס האבן אים דערקענט אלס משה חיים, און לעומת זה זענען געווען וואס האבן אים דערקענט אלס יאשע קאלב.
און די עיקר פראבלעם איז געווען, אז דער פארשוין אליינס, האט איינמאל געזאגט אז ער איז משה חיים, און איינמאל אז ער איז יאשע קאלב........ ער האט ארומגעדרייט לויט זיין גוסטע, איין טאג איז ער געווען משה חיים, דער פארלוירענע מאן, און געגעבן אלע סימנים, און א צווייטן טאג איז ער געווארן יאשע קאלב, און דארט אויך אנגעגעבן אלע ריכטיגע סימנים.
איז דא געווארן א ריזן שאלה, ווער איז דער פארשוין ? איז ער משה חיים ? צו איז ער יאשע קאלב ?
די מעשה מיט דעם יאשע קאלב איז געווען אזוי. ער איז געווען אן אייניקל פון איינעם מיטן נאמען רפאל פון קראסניבראד, דער זיידע פלעגט מיטנעמען דעם אייניקל יאשע ווען ער פלעגט אוועקפארן. איין מאל אונטערוועגנס האט זיך דער זיידע אויפגערעגט אויפן אייניקל און ער האט אים אנגעשלאגן. דער אייניקל – יאשע קאלב, איז אנטלאפן פון אים, און ער איז פארשוואונדן. נאך א תקופה האט דער זיידע ווידער געטראפן זיין אייניקל אין בולגערייא און ער איז אהיים געגאנגען מיט אים.
דער פארשוין וואס האט געזאגט אז ער איז משה חיים האט פארציילט אזוי, אז נאכדעם ווי דער יאשע איז אנטלאפן פונעם זיידן, האט דער זיידע אים – משה חיים – געטראפן אין א שטעטעלע, האט ער אים אפירגעהאלטן, דו ביסט מיין אייניקל יאשע, וואס ביסטו אנטלאפן פון מיר ? איך האב דיר איינמאל געשלאגן לויפסטו שוין אוועק ? קום אהיים מיט מיר. און ער האט אים אנגעכאפט מיט געוואלד און אהיימגעטראגן צוריק קיין קראסניבראד. נאכדעם האט דער זיידע א שידוך געטון מיט דעם משה חיים\יאשע קאלב, אבער ער האט זיך נישט פארטראגן מיט זיין ווייב, איז ער אנטלאפן, נאך אפאר יאר האבן אים מענטשן פון קראסניבראד געטראפן און מען האט אים צוריק אהיימגעברענגט צו גט'ן זיין ווייב. און ער האט דארט גע'גט זיין ווייב וואס ער האט חתונה געהאט זייענדיג יאשע קאלב, אבער באמת איז ער משה חיים...
אין שו"ת מאורות נתן פון לימנובער רב איז דא א תשובה
http://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?re ... =&pgnum=81
אין שו"ת מנחת אלעזר ברענגט ער א תשובה פונעם זיידן דער שם שלמה
http://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?re ... =&pgnum=61
אין ספר דרך המלך אויף רמב"ם. (אין די הערה)
http://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?re ... =&pgnum=68
אין בית יצחק איז דא א תשובה, איך האב עס נישט געטראפן אויף היברו בוקס
אין שו"ת מהרי"א הלוי פון לעמבערגער רב, ר' יצחק אהרן איטינגא איז דא א תשובה
http://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?re ... 56&hilite=
אין שו"ת דבר אליהו פון ר' אליהו לערמאן, רב אין וואנוואליץ איז דא א תשובה. (דרך אגב, איז דאס דער וואנוואליץ וואו מען האט געליינט פורים די מגילה ביום ט"ו ? )
http://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?re ... 69&hilite=
(די אלע מקורות, קרעדיט: הראשון לשושלת בריסק)
מתוך די תשובות קומט ארויס נאך פארשידענע דעטאלן צו די מעשה. יעדער איז מכובד צוצולייגן נאך פרטים און אנעקדאטן צו דעם אינטערסאנטן געשיכטע.
די מעשה האט בשעתו אויפגערודערט א וועלט, עטליכע תשובות איז פארהאן דערוועגן, און איז באקאנט געבליבן מיטן נאמען יאשע קאלב.
בערך אין תרכ"ז האט ר' יהושע'לע קאמינקער זיך משדך געווען מיט ר' צמח רבינוביץ משידלאווצע. ר' צמח'ס זון משה חיים, מיט ר' יהושע'לע קאמינקערס טאכטער יענטא. דער משה חיים איז בשעתו אלט געווען בערך 15-16 יאר.
נאך די חתונה איז משה חיים געבליבן עסן קעסט ביים שווער אין קאמינקע. נאך א יאר צייט בערך האט משה חיים איבערגעלאזט זיין רעביצין אין קאמינקא, און ער איז צוריק אהיימגעפארן צו זיין טאטן קיין שידלאווצע. אפאר חדשים איז ער געבליבן דארט אין שידלאווצע, און זיין טאטע האט כסדר פרובירט אים משכנע צו זיין אז ער זאל צוריקפארן קיין קאמינקא צום ווייב. ענדליך האט ער געלאזט וויסן אז ער איז מסכים צוריק צופארן, אבער אויפן וועג גייט ער זיך אפשטעלן אין צאנז ביים דברי חיים. ער איז אנגעקומען קיין צאנז. און נאך א קורצע וויילע אין צאנז. איז ער נעלם געווארן, און קיינער האט נישט געוואוסט וואו אהין ער איז פארשוואונדן געווארן.
בערך צעהן יאר איז ר' יהושע'לע קאמינקערס טאכטער געבליבן אן עגונה. זומער תרמ"ב איז ארויס א קלאנג אז מען האט געזעהן משה חיים ארומגיין מיט א גרופע בעטלערס וואס גייען ארום אויף די שטעטלעך.
אפאר קאמינקע חסידים זענען ארויס אויף די יארכע, און נאך אפאר וואכן האט מען אים געטראפן און דערקענט. מען האט אים געפרעגט צו ער איז משה חיים, האט ער גענטפערט יא. מען האט אים אויסגעטוהן די בעטלערישע קליידער און אנגעטוהן ווי עס פאסט פאר א איידעם פונעם רבין. און מען האט אים געפירט צום שווער וואס איז דעמאלסט געווען אויף קור אין קרעניץ.
זעלבסטפארשטענדליך אז במשך די יארן וואס ער האט געפעלט איז געווארן פארשידענע שינויים אין זיין אויסזעהן, און נישט יעדער איינער האט אים דערקענט. אבער ווען ר' יהושע'לע קאמינקער האט אים געפרעגט ווער ער איז, האט ער געענטפערט משה חיים און אז ער איז זיין טאכטערס מאן, און ער האט אפילו געגעבן גוטע סימנים אז דאס איז ער, סימנים וואס נאר די עכטע מאן האט געקענט וויסן, למשל, די פלאץ ווי ער האט געלייגט די טאבאק פושקע וואס ער האט באקומען פאר דרשה געשאנק, די קאליר פון די בעקישע פון די כלה'ס ברודער ביי איר חתונה, און אפילו וואס ער האט גערעדט מיט איר די נאכט פון די חתונה. אין קורצן, ער האט געגעבן אלע נויטיגע סימנים, עס איז שוין נישט געווען קיין צל של ספק אז דאס איז דער פארלוירענע משה חיים.
ר' יהושע'לע קאמינקער האט באפוילן מען זאל אים אויפהאלטן דארט אין קרעניץ, און ער האט געשיקט מודיע זיין פארן מחותן ר' צמח אז זיין משה חיים איז דא געזונט און פריש, און ער וויילט יעצט אין קרעניץ.
ר' צמח איז געקומען צו פארן, און אנקוקנדיג דעם פארשוין וואס האט זיך פארגעשטעלט אלס משה חיים, האט ער תיכף געזאגט אז דאס איז נישט זיין זון. לויט זיין אויסזעהן איז ער נישט זיין משה חיים, ווייל זיין משה חיים האט געהאט אזעלכע קריצן אויף זיין קאפ נעבן די שטערן, און דער פארשוין האט עס נישט. און אויך האט משה חיים געהאט א גלאטע פנים, ווידעראום דער יעניגער האט א פנים פול מיט קריצן.
ווען מען האט געפרעגט דעם באטרעפנדן אליינס, וואס איז פשט אז זיין פנים זעהט אויס אנדערש. האט ער גענטפערט, אז במשך די יארן וואס ער האט ארום געוואנדערט, איז ער אמאל קראנק געווארן אויף א בלאטערן מחלה, און די קריצן אויף זיין פנים איז צייכענעס וואס איז אים געבליבן פון יענע מחלה. איינמאל האט ער געזאגט אז בשעת זיין קרענק איז ער געווען אין די אידישע שפיטאל אין בריסק, און א צווייטע מאל האט ער געזאגט אז ער איז געווען אין שפיטאל אין ביאלאסטאק.
מען האט גובה עדות געווען. טייל האבן אים דערקענט אלס משה חיים, און א טייל האבן אים דערקענט אלס יאשע קאלב פון שטאט קראסניבראד.
יאשע קאלב, איז געווען איינער פון שטאט קראסניבראד וואס האט חתונה געהאט און זיך גע'גט. און דער פארשוין וואס מען האט געטראפן מיט די בעטלערס, האט פאר מאנכע פארציילט אז ער איז יאשע קאלב, און ער האט איבערגעגעבן דעטאלן פון יאשע קאלב'ס פערזענליכע פריוואטע לעבן, וואס נאר די ריכטיגע יאשע קאלב האט געקענט וויסן.
איינער וואס האט קודם געוואוינט אין שידלאווצע און נאכדעם האט ער זיך געצויגן קיין קראסניבראד, האט פארציילט אז ער האט גוט געקענט דעם משה חיים און ער האט באמת אויסגעזעהן זייער ענליך צו דעם יאשע קאלב פון קראסניבראד, סיי און געשטעל און סיי אין פנים. אבער זענען געווען מענטשן וואס האבן אים דערקענט אלס משה חיים, און לעומת זה זענען געווען וואס האבן אים דערקענט אלס יאשע קאלב.
און די עיקר פראבלעם איז געווען, אז דער פארשוין אליינס, האט איינמאל געזאגט אז ער איז משה חיים, און איינמאל אז ער איז יאשע קאלב........ ער האט ארומגעדרייט לויט זיין גוסטע, איין טאג איז ער געווען משה חיים, דער פארלוירענע מאן, און געגעבן אלע סימנים, און א צווייטן טאג איז ער געווארן יאשע קאלב, און דארט אויך אנגעגעבן אלע ריכטיגע סימנים.
איז דא געווארן א ריזן שאלה, ווער איז דער פארשוין ? איז ער משה חיים ? צו איז ער יאשע קאלב ?
די מעשה מיט דעם יאשע קאלב איז געווען אזוי. ער איז געווען אן אייניקל פון איינעם מיטן נאמען רפאל פון קראסניבראד, דער זיידע פלעגט מיטנעמען דעם אייניקל יאשע ווען ער פלעגט אוועקפארן. איין מאל אונטערוועגנס האט זיך דער זיידע אויפגערעגט אויפן אייניקל און ער האט אים אנגעשלאגן. דער אייניקל – יאשע קאלב, איז אנטלאפן פון אים, און ער איז פארשוואונדן. נאך א תקופה האט דער זיידע ווידער געטראפן זיין אייניקל אין בולגערייא און ער איז אהיים געגאנגען מיט אים.
דער פארשוין וואס האט געזאגט אז ער איז משה חיים האט פארציילט אזוי, אז נאכדעם ווי דער יאשע איז אנטלאפן פונעם זיידן, האט דער זיידע אים – משה חיים – געטראפן אין א שטעטעלע, האט ער אים אפירגעהאלטן, דו ביסט מיין אייניקל יאשע, וואס ביסטו אנטלאפן פון מיר ? איך האב דיר איינמאל געשלאגן לויפסטו שוין אוועק ? קום אהיים מיט מיר. און ער האט אים אנגעכאפט מיט געוואלד און אהיימגעטראגן צוריק קיין קראסניבראד. נאכדעם האט דער זיידע א שידוך געטון מיט דעם משה חיים\יאשע קאלב, אבער ער האט זיך נישט פארטראגן מיט זיין ווייב, איז ער אנטלאפן, נאך אפאר יאר האבן אים מענטשן פון קראסניבראד געטראפן און מען האט אים צוריק אהיימגעברענגט צו גט'ן זיין ווייב. און ער האט דארט גע'גט זיין ווייב וואס ער האט חתונה געהאט זייענדיג יאשע קאלב, אבער באמת איז ער משה חיים...
אין שו"ת מאורות נתן פון לימנובער רב איז דא א תשובה
http://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?re ... =&pgnum=81
אין שו"ת מנחת אלעזר ברענגט ער א תשובה פונעם זיידן דער שם שלמה
http://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?re ... =&pgnum=61
אין ספר דרך המלך אויף רמב"ם. (אין די הערה)
http://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?re ... =&pgnum=68
אין בית יצחק איז דא א תשובה, איך האב עס נישט געטראפן אויף היברו בוקס
אין שו"ת מהרי"א הלוי פון לעמבערגער רב, ר' יצחק אהרן איטינגא איז דא א תשובה
http://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?re ... 56&hilite=
אין שו"ת דבר אליהו פון ר' אליהו לערמאן, רב אין וואנוואליץ איז דא א תשובה. (דרך אגב, איז דאס דער וואנוואליץ וואו מען האט געליינט פורים די מגילה ביום ט"ו ? )
http://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?re ... 69&hilite=
(די אלע מקורות, קרעדיט: הראשון לשושלת בריסק)
מתוך די תשובות קומט ארויס נאך פארשידענע דעטאלן צו די מעשה. יעדער איז מכובד צוצולייגן נאך פרטים און אנעקדאטן צו דעם אינטערסאנטן געשיכטע.
אפשר באגרעניצט מען די צאל חתימות וואס איין ניק מעג האבן פער וואך?
