שרה גייט ארויס און רבקה קומט אריין.
ב"ה
מדרש חיי שרה
שטייט דער הייליגער תנא רבי עקיבה אין גרויסן בית המדרש, און ער האלט א פייערדיגע דרשה פארן גאנצן ציבור, פלוצלונג זעהט ער ווי אויגן הייבן זיך אן צו פארקלעפן, קעפלעך הייבן אן אנידערצופאלן, דער שר החלומות הייבט זיך אן משתלט צו זיין אויפן ציבור, ער האט זיי געוואלט דערוועקן, האט ער אויפגעהויבן זיין שטימע און ער האט געזאגט אזוי:
"מורי ורבותי, הערט א מעשה!" אלע קעפ האבן זיך פלוצלונג אונטערגעהויבן, די אויגן האבן זיך ברייט צועעפנט, ווער וויל דען נישט הערן א מעשה... "אסתר איז געווארן די מלכה פון אחשורוש, פארוואס פונקט זי האט זוכה געווען צו קעניגן אויף 127 לענדער? נאר די זאך איז אזוי, אסתר איז געווען אן אייניקל פו שרה וואס האט געלעבט 127 יאר, זאל זי קומען און קעניגן אויף 127 לענדער..."
וואס איז טאקע געשעהן מיט שרה ביי די 127 יאר? פארוואס איז די גרויסע צדיקת דעמאלס אוועק פון די וועלט? אט הערט.
גייט זיך א טאטע אויפן וועג מיט זיינע צוויי אויסגעמיטשעטע קינדער, זיי וואנדערן שוין אזוי אפאר טאג, דער עסן האט זיך שוין נעכטן אויסגעלאזט, און דער קריגל וואסער איז שוין אויך ליידיג, "טאטע" בעט זיך דער קליינער "איך בין דורשטיג", "און איך בין אזוי הונגעריג" לייגט דער גרויסער צו, "ווען קומט מען שוין אן צו עפעס א ישוב מ'זאל זיך קענען דערכאפן דאס הארץ אביסל.
"פונדערווייטנס זעה איך א שילד, לאמיר האפן אז ס'זאגט אן די גוטע נייעס אז מ'דערנענטערט זיך צו א שטאט, וועל איך קענען קויפן עפעס צו שטילן ענקער הינגער."
ענדליך זענען זיי אנגעקומען צום שילד, מיט גרויס אינטערעס ליינט דער טאטע דעם אינהאלט:
"קרית ארבע נאך 1 מייל,"
מיט קלענערע אותיות איז געשטאנען נאך אינפארמאציע:
"דער שטעטל ווערט גערופן קרית ארבע צוליב די פאלגענדע סיבות: 1. צוליב די 4 צדיקים וואס וואוינען דא און האבן זיך גע'מל'עט דא, אברהם, ענר, אשכול, ממרא. 2. צוליב די קברים פון די 4 פאר'לעך וואס וועלן זיין דא אינעם מערת המכפלה, אדם וחוה, אברהם ושרה, יצחק ורבקה, יעקב ולאה, 3. צוליב די בעלי בתים פונעם שטאט, פרעזידענט ארבע, און זיינע 3 קינדער אחימן שישי און תלמי, 4. צוליב דעם חשובן איינוואוינער אברהם וואס האט באזיגט די 4 גרויסע קעניגן.
"טאטי איך בין אזוי דורשטיג, ווען ענדיגסטו שוין ליינען"
"אה, מ'גיימיר שוין, אונז קומען מיר טאקע אן אויף א גוט פלאץ, אמאל איז דא געווען א גאר גרויסער הכנסת אורחים צענטער פונעם גרויסן אברהם, אבער לעצטנס האב איך געהערט האט ער זיך אריבערגעצויגן קיין באר שבע, (שיטת הרמב"ן שגר אברהם בבאר שבע, משא"כ שיטת רש"י שכבר י"ב שנים קודם העקידה חזר אברהם לחברון) אבער דאך וועלן מיר קענען קויפן אין מארק אביסל עסן און טרינקען."
"טאטי, איך זעה שוין די שטאט, לאמיר שנעל גיין קויפן אביסל עסן ווייל איך בין שוין אזוי הונגעריג."
"נו, לאמיר אריינגיין אין מארק."
"אבער טאטי, פארוואס זענען אלע געשעפטן פארמאכט?"
דער טאטע איז אויך פארוואונדערט, ער קען נישט פארשטיין וואס דא קומט פאר, ס'איז אינמיטן טאג און אלע געשעפטן זענען פארמאכט, (מדרש רבה) דער גאנצער מארק איז טויט מ'זעהט ניטאמאל איין מענטש זיך דרייען דארט, וואס האט געקענט פאסירן דא? אפשר עפעס א מגיפה האט זיי אלע אומגעברענגט?"
"טאטי, דארט ווייט זעה איך עפעס מענטשן"
דער טאטע האט זיך שנעל גענומען גיין צו יענעם ריכטונג, אפשר וועט ער דארט טרעפן א תשובה אויף די מאדנע ערשיינונג.
שוין פונדערווייטנס האט ער געהערט קולות, "איך האף נאר אז איך בין נישט אריינגעפאלן דא אינמיטן עפעס א קריגעריי," האט ער געטראכט צו זיך, אבער ווען ער איז נענטער געקומען און דער קול איז העכער געווארן האט ער שוין געהערט אז ס'איז גאר א קול פון געוויין, "וואס וויינט מען דא אזוי? דער גאנצער שטאט שטייט און וויינט?! (2) וואס האט שוין געקענט פאסירן דא?"
"וואס וועט יעצט זיין מיט אונז, ווילאנג די צדיקת האט געלעבט האט אונז גארנישט געפעלט, אלע השפעות זענען אראפגעקומען דא אין שטאט אין איר זכות, וואספארא זכות וועלן מיר יעצט האבן..."
אינמיטן אלע צובראכענע שטאטסלייט שטייט אברהם אבינו, דער מאן פון די פארשטארבענע צדיקת, און ער טרייסט גאר די גאנצע שטאט, "וויינט נישט אזוי שטארק, יעדער מענטש דארף אמאל אוועק גיין פון די וועלט, אפילו די גרעסטע צדיקים גייען אויך ארויף אין זייער באשטימטע צייט צום עולם האמת."
דער דורכגייער האט גערופן אין א זייט איינעם פון די פארזאמעלטע און ער האט אים געפרעגט "וואס גייט דא פאר? וואס איז דער געוויין אזוי גרויס ווען א 127 יעריגע פרוי גייט אוועק פון די וועלט?"
"וואס ווייסטו ווער די שרה איז געווען? זי איז דאך געווען אזא גרויסע צדיקת, ניינציג יאר האט זי נעבעך געווארט אויף קינדער, און דאך איז זי אלעמאל געבליבן פרייליך, קיינמאל האט מען נישט געזעהן זי זאל ווערן צוקלאפט, (3) און דא נעבעך אזא פלוצלונג צו ווערן אוועק געריסן."
"איך בין טאקע נישט קיין חברונ'ער, אבער דאך האב איך געהערט פון די גרויסע צדיקת, דערצייל מיר וויאזוי זי איז אוועק."
"איך וויל באמת נישט פארפאסן דעם שמועס דארט צווישן אברהם מיט די בני חת, אבער אויפן שפיץ גאפל וועל איך דיר זאגן, ווייסט דאך אוודאי די מעשה ווי דער אויבערשטער האט געהייסן אברהם ברענגען זיין זון יצחק, דער וואס איז געבוירן געווארן ביי די 100 יאר, פאר א קרבן עולה, אברהם האט נישט געטראכט קיין צוויי, ער האט געזאגט פאר שרה אז יצחק גייט לערנען אין ישיבה (4) אין ער האט זיך ארויסגעלאזט אויפן וועג מקריב צו זיין יצחק'ן"
"איך האב גארנישט געהערט דערפון, אזא מין מסירות נפש, און דער יצחק איז דאך שוין גארנישט קיין קליין אינגעלע, ווי איך פארשטיי איז ער שוין א 37 יעריגער בחור, ער האט זיך געלאזט?"
"איך זעה אז דו קענסט נישט דעם יצחק, צו ער האט זיך געלאזט פרעגסטו? ער האט נאך אנגעזאגט דעם טאטן אז ער זאל אים גוט צובינדן כדי ער זאל אים גוט קענען שחט'ן."
"למעשה הער איך דאך אז יצחק לעבט, עכ"פ וואס האט די מעשה מיטן טויט פון די מאמע?"
"איך וועל דיר זאגן וואס מ'שמועסט דא, דער שטן איז געקומען צולויפן צו שרה און ער האט איר דערציילט אז אברהם האט שוין גארנישט גענומען יצחק אין ישיבה אריין, ער האט אים גאר גענומען צום הר המורי' און ער האט אים ארויפגעלייגט אויף א מזבח, און ער וויל אים גאר שחט'ן פאר א קרבן, דער שטן האט זיך נאך געמאכט רחמנות'דיג, דיין יצחק'ל וויינט מיט ביטערע יללות, אבער דער טאטע זיינער וויל פון גארנישט הערן, ער גרייט זיך אים צו שחט'ן. (5)
"און וואס האט די מאמע שרה געטון דערצו?"
"זי האט נישט געוואלט גלייבן דעם שטן, איז זי שנעל געלאפן צו די ריזן, אחימי שישי און תלמי, און זי האט זיך געבעטן ביי זיי:
"איר זענט דאך גאר הויכע מענטשן, קענט איר זעהן גאר ווייט, קוקט ביטע ארום צו איר זעהט נישט ערגעץ אן אלטן מאן מיט דריי מענטשן ארום זיך"
די ריזן האבן זיך ארומגעקוקט, און איינער פון זיי האט זיך אנגערופן, "יא איך זעה זיי אויף עפעס א בארג, דער קינד ליגט געבינדן אויף א מזבח, און דער אלטער האלט א מעסער אין די האנט." (6)
איר הארץ האט עס נישט געקענט אריבערטראגן, און זי האט גלייך אויסגעהויכט די נשמה, זי האט שוין נישט געהערט אז צום סוף האט מען נישט גע'שחט'ן יצחק'ן."
"און וואס איז דער גאנצער צוזאמקום יעצט דא?"
"גלייך אינדערפרי ווי נאר אברהם האט געהערט די ביטערע בשורה איז ער געקומען צו לויפן פון באר שבע, אינטערעסאנט איז אז אפילו יעדן אינדערפרי דאווענט ער אזא הארציגן שחרית האט ער נאך היינט נישט געדאוונט, (7) . און ער איז נאר פארנומען צו טרעפן א קבר פאר זיין פרוי, לאמיר טאקע צוגיין צו די קופקע און הערן וואס דער שמועס דארט איז, אברהם רעדט יעצט."
"הערט זיך צו בני חת, איר האט זיך יעדער איינער א באזונדערע חלקה אינעם בית הקברות ווי איר באערדיגט אייערע טויטע, און אין א באזונדערע פלאץ באגראבט איר די פרעמדע וואס שטארבן דא אין שטאט, אבער איך בין דאך א פרעמדער וואס האט זיך דא באזעצט, האב איך נישט קיין שטיקל ערד וואו צו באגראבן מיין שרה, פארקויפט מיר דעריבער א שטיקל פעלד וואס איך זאל קענען מאכן דערפון א בית הקברות פאר מיין משפחה." (8)
די בני חת האבן איינשטימיג געענטפערט פאר אברהם "הער זיך צו אונזער הער, די ביזט א געטליכער פירער ביי אונז אין שטאט, מיר וועלן בשום אופן נישט נעמען קיין געלט ביי אייך צו פארקויפן א קרקע פאר א קבר, ברענג די נפטרת צום בית הקברות און מ'וועט איר באערדיגן אויבן אן דארט ווי די חשוב'סטע שרים ליגן." (9) אברהם האט אבער נישט מסכים געווען דערצו, אברהם האט שוין געהאט געלייגט אן אויג אויפן מערת המכפלה נאך ווען דער קעלבל זיינער איז אריינגעלאפן דארט 37 יאר פריער פאר די סעודה פון די מלאכים, יעצט ווען עס איז געקומען דערצו אז ער האט געדארפט באגראבן שרה אמנו האט ער געוואלט אפקויפן דעם פלאץ.
"הערט זיך איין" האט זיך אברהם געבעטן ביי זיי, "איך דארף נישט איר זאלט מיר געבן א קרקע אומזיסט, דער גביר (10) עפרון בן צוחר האט א הייל ביים סוף פון זיין פעלד, איך בין גרייט עס אפצוקויפן פארן פולן פרייז, גייט ביטע צו עפרונ'ן און בעט אים ער זאל מיר עס פארקויפן, זאגט אים אז ער וועט נישט שאדן האבן דעם גאנצן פעלד, איך דארף נישט מער ווי דעם הייל ביים עק." (11) .
"און פארוואס קענט איר אים נישט אליינס בעטן?"
"איך וועל אייך מסביר זיין, איר קענט דאך עפרונ'ן, ער האלט זיך דאך פאר א גרויסער גביר און א איש מכובד, ס'וועט אים נישט פאסן אז מ'זאל מיינען אז ער דארף צוקומען צו געלט דעריבער פארקויפט ער א שטיקל פעלד וואס איז זיינע בירושה שוין פון דורות, דעריבער אויב די חשובע מענטשן פון שטאט וועלן זיך בעטן ביי אים, פאר כבוד וועט ער עס ענדערש פארקויפן. (12) און אברהם איז טאקע געווען א גוטער מבין אויף דעם עפרונ'ן, ביים אנפאנג האט ער זיך פרובירט אהערשטעלן ווי געלט האט בכלל נישט קיין ווערט ביי אים, "ר' אברהם מאכט אייך נישט נאריש, נעמט אייך נישט נאר דעם הייל נאר דעם גאנצן פעלד אויך, (13) איך זאג אייך, איך שפיר ווי גלייך איך האב עס אייך שוין לאנג געגעבן"
"און איך בעט אייך עפרון נעמט יא דאס געלט ביי מיר, ס'ליגט שוין אין זעקל אנגעגרייט, זאגט נאר א פרייז און דאס געלט איז ביי אייך, איך האב א פלאן, אויב ווילט איר מיר דווקא געבן דעם פעלד א מתנה, וועל איך עס גערן נעמען פון אייך, אבער מיט איין תנאי, נעמט פון מיר א מתנה א בינטל געלט..." (14)
עפרון האט זיך צוגעכאפט צום פלאן... "הערט זיך צו רבי אברהם, לויט די גרויסקייט פונעם פעלד איז דער פרייז דערפון 400 גאלדענע שקלים, און מיינע עלטערן האבן עס טאקע געקויפט פאר דעם פרייז, (15) צווישן אזעלכע גוטע פריינט און אזעלכע עשירים וואס מיר זענען וואס שפילט דען אזא סכום א ראלע, לייגט אראפ דאס געלט און דער פעלד איז אייערס."
אברהם האט זיך געפרייט אז עפרון פארקויפט אים נישט נאר דעם הייל נאר דעם פעלד אויך, (16) , האט ער שנעל געשיקט ברענגען דאס געלט, "אז איר באצאלט שוין יא" האט עפרון נאכגעשריגן, "ברענג פון די גוטע געלט, די וואס אלע סוחרים נעמען אן"
"טאטי דו הערסט וואס דא קומט פאר, אזא קארגער דער עפרון, קודם רעדט ער פון גיבן אומזיסט, דערנאך דארף ער "נאר" פיר הונדערט שטיקער גאלד, און נאכדעם דארף ער שוין די טייערע געלט..."
"קינד מיינס, לערן זיך נישט אפ פון אים, ער האט א גרויס מויל, ער רעדט אסאך און ניטאמאל ווייניג האלט ער איין, לערן זיך ענדערש אפ פון דעם צדיק אברהם, דער רבש"ע האט אים צוגעזאגט אז ארץ ישראל וועט זיין זיינס, און דא דארף ער זיך אזוי בעטן צו קויפן א שטיקל ערד צו באגראבן זיי פרוי, און ניטאמאל פאלט אים ביי צו פרעגן קשיות..." (17)
דער סופר פון שטאט האט ארויסגענומען א שטיקל פארמעט און ער האט אנגעשריבן דעם שטר מכירה:
א' תשרי ב' אלפים פ"ה לבריאת העולם.
אין דעם טאג האט דער גרויסער הייליגער נשיא אלקים אברהם אפגעקויפט פון עפרון דעם פעלד מיטן דאפעלטן הייל, פון היינט און ווייטער געהערט עס פאר אברהם צו באגראבן דארט זיינע מתים פאר אים און פאר זיינע קינדער ביז אייביג.
דער פארקויפונג איז פארגעקומען פאר די אויגן פון אלע שטאטסלייט אז קיינער זאל נישט קענען קומען שפעטער מיט קיין טענות.
מיר אונטערגעשריבענע זענען עדות אויף די מכירה.
אמיגל בן אבישוע החיתי.
אליחרן בן אשונש החיוי.
עבדון בן אחירע הגמרי.
עקדיל בן אבודיש הצידוני. (18)
אברהם האט באשטעלט בעלי מלאכה זאלן צוגרייטן א קבר אינעם הייל, מ'האט אויסגעקאלעכט די ווענט, (19) און יעצט האט מען זיך גענומען צוגרייטן די גרויסע לוי'.
אויפן אויבן אן האבן זיך אנגעזעהן די חשובסטע מלכים און שרים פון די גאנצע געגענט, אט איז א טיילווייזע רשימה: שם בן נח, עבר, אבימלך, ענר, אשכול, ממרא, און נאך, צום ערשט האט אויפגעטרעטן שם מיט א הארציגן הספד:
"מורי ורבותי, מיר זענען זיך צוזאמגעקומען מספיד זיין די צדיקת שרה, ווען ס'גייט אוועק אזא חשובע פרוי פון די וועלט דארף מען לאזן טרערן און באוויינען דאס וואס מיר וועלן שוין נישט האבן די זכי' זיך אפצולערנען פון אירע מעשים טובים, איר גאנץ לעבן איז נאר געווען א שטיק חסד, סיי בגשמיות וואס זי האט ארויסגעהאלפן איר מאן אברהם מיט די געוואלדיגע הכנסת אורחים, און סיי ברוחניות וואס זיי האט געזאגט שיעורים און געהאלטן דרשות מעורר צו זיין די פרויען צו גלייבן אינעם גרויסן באשעפער, דעריבער טאקע איז זייער פאסיג אז זי ווערט באגראבן אינעם מערת המכפלה.
איך וועל אייך דערציילן א סוד, ווער מיינט איר האט געבויעט דעם מערת המכפלה? אדם הראשון! פארוואס האט ער עס געבויעט? פארוואס האט ער געדארפט דווקא א דאפעלטער הייל? הערט אויס וואס ער האט געוואלט דערמיט, אדם הראשון האט זיך געמאכט א חשבון אז נאך זיין טויט קענען זיין מענטשן וואס וועלן נעמען זיין קערפער און עס מאכן פאר אן אפגאט, אזא קערפער וואס איז געקנעטן געווארן ממש דורכן אויבערשטן אליינס קען זיין אז מענטשן וועלן דינען דערצו, האט ער געגראבן א הייל אין א הייל אז מ'זאל אים גוט באהאלטן מענטשן זאלן נישט דינען קיין עבודה זרה, (20)
דעריבער איז אזוי פאסיג פאר שרה וואס האט אלע אירע טעג אויך געזוכט משפיע צו זיין אויף מענטשן נישט צו דינען עבודה זרה צו ווערן באערדיגט אינעם זעלבן הייל מיט אדם וחוה, זאל דער אויבערשטער העלפן איר זכות זאל מגין זיין פאר איר זוהן יצחק ער זאל טרעפן א גוטן שידוך, און אונז אלע זאלן מיר געהאלפן ווערן מיט וואס מ'דארף.
יצחק האט אויפגעטרעטן מיט גאר קורצע געזעגענונגס ווערטער:
"אוי מאמע, הייליגע מאמע, שרה אמנו, דו ביזט אויסגעגאנגען פון גרויס פרייד אז די האסט די זכי' אז דיין איינציגער זון לאזט זיך שחט'ן פאר רבש"ע, (21) אזא הויכע מדריגה.
מאמע, ווילאנג דו ביזט געווען אין שטוב האט דער ליכטל וואס דו האסט געצינדן פרייטאג צו נאכטס געברענט ביז דעם אנדערן שבת, ס'איז אריינגעקומען א ברכה אין די טייג, א וואלקן איז אלעמאל געווען העכערן געצעלט צו ווייזן אז די שכינה רוהט דא, ווען וועלן מיר שוין נאכאמאל זוכה זיין צו האבן אין שטוב א פרוי מיט אזעלכע הייליגע מדריגות.
מאמע, אזוי ווי אויף די וועלט האסטו זיך אזוי געזארגט איך זאל זיך נישט אפלערנען פון ישמעאל און בלייבן ערליך, בעט פאר מיר אויך אויף יענע וועלט, איך גיי יעצט לערנען אין די ישיבה פון שם ועבר, בעט פאר מיר איך זאל מצליח זיין, און העלף מיר איך זאל זיך קענען טרייסטן נאך דעם שרעקליכן פארלוסט פון אזא טייערע מאמע."
אלע אויגן זענען שוין געווען אדורכגעווייקט פון טרערן, מיט א הייליגקייט איז אברהם צוגעגאנגען צום מיטה און אנגעהויבן זיין הספד:
"באמת דארף מען נישט מספיד זיין, אויף די הייליגע שרה דארף מען נישט וויינען, זי איז נאר ארויס פון די וועלט און אריבער צום גן עדן אויף יענע וועלט וואו עס ווארט איר אפ דער גוטער שכר אויף די אלע גוטע מעשים און מצוות וואס זי האט געטון דא אויף די וועלט, בפרט אז זי האט קיינמאל נישט געזוכט קיין איבריגע הנאות אויף די וועלט, איז איר שכר געבליבן גאנץ אויף יענע וועלט.
נאר וואס דען, זי האט געהייסן שרה ווייל זי איז געווען א שר אויף די גאנצע וועלט, די גאנצע וועלט האט הנאה געהאט פון איר חכמה, וויי פאר די וועלט וואס האט פארלוירן אזא חשוב'ע צדיקת. (22) . ביי די הונדערט יאר אירע איז זי געווען אזוי ריין פון עבירות ווי א צוואנציג יעריגע וואס מען רעכנט נאך בכלל נישט קיין עבירות, און מיט דעם זכות האט זי באשיצט אויף אייך אלעמען.
זאל דער בוכ"ע העלפן אז איר זכות זאל ביישטיין פאר מיר, פאר מיין יצחק וואס קען זיך אזוי שווער טרייסט נאך די מאמע, און פאר אלע גרים וואס זענען געווען אזוי צוגעבינדן צו איר, און פאר אלע שטאטסלייט און די גאנצע וועלט.
און די לוי' האט זיך גענומען שלענגלען צום מערת המכפלה...
מקורות
1. מדרש רבה. 2. מדרש הגדול. 5 פרקי דר"א פל"ב 6. ת"ש בשם שפתי כהן חיי שרה. 7. גמ' ברכות 8. רמב"ן 9. ספורנו. 10. רמב"ן 11. ספורנו 12. רמב"ן 13. רשב"ם. 14. אוה"ח. 15 רמב"ן 16 רמב"ן 17 מדרש הגדול. 18. ספר הישר. 19 אוה"ח. 20 פרקי דר"א פ"כ 21 ת"ש בשם ריב"א, 22. כלי יקר
מדרש חיי שרה
שטייט דער הייליגער תנא רבי עקיבה אין גרויסן בית המדרש, און ער האלט א פייערדיגע דרשה פארן גאנצן ציבור, פלוצלונג זעהט ער ווי אויגן הייבן זיך אן צו פארקלעפן, קעפלעך הייבן אן אנידערצופאלן, דער שר החלומות הייבט זיך אן משתלט צו זיין אויפן ציבור, ער האט זיי געוואלט דערוועקן, האט ער אויפגעהויבן זיין שטימע און ער האט געזאגט אזוי:
"מורי ורבותי, הערט א מעשה!" אלע קעפ האבן זיך פלוצלונג אונטערגעהויבן, די אויגן האבן זיך ברייט צועעפנט, ווער וויל דען נישט הערן א מעשה... "אסתר איז געווארן די מלכה פון אחשורוש, פארוואס פונקט זי האט זוכה געווען צו קעניגן אויף 127 לענדער? נאר די זאך איז אזוי, אסתר איז געווען אן אייניקל פו שרה וואס האט געלעבט 127 יאר, זאל זי קומען און קעניגן אויף 127 לענדער..."
וואס איז טאקע געשעהן מיט שרה ביי די 127 יאר? פארוואס איז די גרויסע צדיקת דעמאלס אוועק פון די וועלט? אט הערט.
גייט זיך א טאטע אויפן וועג מיט זיינע צוויי אויסגעמיטשעטע קינדער, זיי וואנדערן שוין אזוי אפאר טאג, דער עסן האט זיך שוין נעכטן אויסגעלאזט, און דער קריגל וואסער איז שוין אויך ליידיג, "טאטע" בעט זיך דער קליינער "איך בין דורשטיג", "און איך בין אזוי הונגעריג" לייגט דער גרויסער צו, "ווען קומט מען שוין אן צו עפעס א ישוב מ'זאל זיך קענען דערכאפן דאס הארץ אביסל.
"פונדערווייטנס זעה איך א שילד, לאמיר האפן אז ס'זאגט אן די גוטע נייעס אז מ'דערנענטערט זיך צו א שטאט, וועל איך קענען קויפן עפעס צו שטילן ענקער הינגער."
ענדליך זענען זיי אנגעקומען צום שילד, מיט גרויס אינטערעס ליינט דער טאטע דעם אינהאלט:
"קרית ארבע נאך 1 מייל,"
מיט קלענערע אותיות איז געשטאנען נאך אינפארמאציע:
"דער שטעטל ווערט גערופן קרית ארבע צוליב די פאלגענדע סיבות: 1. צוליב די 4 צדיקים וואס וואוינען דא און האבן זיך גע'מל'עט דא, אברהם, ענר, אשכול, ממרא. 2. צוליב די קברים פון די 4 פאר'לעך וואס וועלן זיין דא אינעם מערת המכפלה, אדם וחוה, אברהם ושרה, יצחק ורבקה, יעקב ולאה, 3. צוליב די בעלי בתים פונעם שטאט, פרעזידענט ארבע, און זיינע 3 קינדער אחימן שישי און תלמי, 4. צוליב דעם חשובן איינוואוינער אברהם וואס האט באזיגט די 4 גרויסע קעניגן.
"טאטי איך בין אזוי דורשטיג, ווען ענדיגסטו שוין ליינען"
"אה, מ'גיימיר שוין, אונז קומען מיר טאקע אן אויף א גוט פלאץ, אמאל איז דא געווען א גאר גרויסער הכנסת אורחים צענטער פונעם גרויסן אברהם, אבער לעצטנס האב איך געהערט האט ער זיך אריבערגעצויגן קיין באר שבע, (שיטת הרמב"ן שגר אברהם בבאר שבע, משא"כ שיטת רש"י שכבר י"ב שנים קודם העקידה חזר אברהם לחברון) אבער דאך וועלן מיר קענען קויפן אין מארק אביסל עסן און טרינקען."
"טאטי, איך זעה שוין די שטאט, לאמיר שנעל גיין קויפן אביסל עסן ווייל איך בין שוין אזוי הונגעריג."
"נו, לאמיר אריינגיין אין מארק."
"אבער טאטי, פארוואס זענען אלע געשעפטן פארמאכט?"
דער טאטע איז אויך פארוואונדערט, ער קען נישט פארשטיין וואס דא קומט פאר, ס'איז אינמיטן טאג און אלע געשעפטן זענען פארמאכט, (מדרש רבה) דער גאנצער מארק איז טויט מ'זעהט ניטאמאל איין מענטש זיך דרייען דארט, וואס האט געקענט פאסירן דא? אפשר עפעס א מגיפה האט זיי אלע אומגעברענגט?"
"טאטי, דארט ווייט זעה איך עפעס מענטשן"
דער טאטע האט זיך שנעל גענומען גיין צו יענעם ריכטונג, אפשר וועט ער דארט טרעפן א תשובה אויף די מאדנע ערשיינונג.
שוין פונדערווייטנס האט ער געהערט קולות, "איך האף נאר אז איך בין נישט אריינגעפאלן דא אינמיטן עפעס א קריגעריי," האט ער געטראכט צו זיך, אבער ווען ער איז נענטער געקומען און דער קול איז העכער געווארן האט ער שוין געהערט אז ס'איז גאר א קול פון געוויין, "וואס וויינט מען דא אזוי? דער גאנצער שטאט שטייט און וויינט?! (2) וואס האט שוין געקענט פאסירן דא?"
"וואס וועט יעצט זיין מיט אונז, ווילאנג די צדיקת האט געלעבט האט אונז גארנישט געפעלט, אלע השפעות זענען אראפגעקומען דא אין שטאט אין איר זכות, וואספארא זכות וועלן מיר יעצט האבן..."
אינמיטן אלע צובראכענע שטאטסלייט שטייט אברהם אבינו, דער מאן פון די פארשטארבענע צדיקת, און ער טרייסט גאר די גאנצע שטאט, "וויינט נישט אזוי שטארק, יעדער מענטש דארף אמאל אוועק גיין פון די וועלט, אפילו די גרעסטע צדיקים גייען אויך ארויף אין זייער באשטימטע צייט צום עולם האמת."
דער דורכגייער האט גערופן אין א זייט איינעם פון די פארזאמעלטע און ער האט אים געפרעגט "וואס גייט דא פאר? וואס איז דער געוויין אזוי גרויס ווען א 127 יעריגע פרוי גייט אוועק פון די וועלט?"
"וואס ווייסטו ווער די שרה איז געווען? זי איז דאך געווען אזא גרויסע צדיקת, ניינציג יאר האט זי נעבעך געווארט אויף קינדער, און דאך איז זי אלעמאל געבליבן פרייליך, קיינמאל האט מען נישט געזעהן זי זאל ווערן צוקלאפט, (3) און דא נעבעך אזא פלוצלונג צו ווערן אוועק געריסן."
"איך בין טאקע נישט קיין חברונ'ער, אבער דאך האב איך געהערט פון די גרויסע צדיקת, דערצייל מיר וויאזוי זי איז אוועק."
"איך וויל באמת נישט פארפאסן דעם שמועס דארט צווישן אברהם מיט די בני חת, אבער אויפן שפיץ גאפל וועל איך דיר זאגן, ווייסט דאך אוודאי די מעשה ווי דער אויבערשטער האט געהייסן אברהם ברענגען זיין זון יצחק, דער וואס איז געבוירן געווארן ביי די 100 יאר, פאר א קרבן עולה, אברהם האט נישט געטראכט קיין צוויי, ער האט געזאגט פאר שרה אז יצחק גייט לערנען אין ישיבה (4) אין ער האט זיך ארויסגעלאזט אויפן וועג מקריב צו זיין יצחק'ן"
"איך האב גארנישט געהערט דערפון, אזא מין מסירות נפש, און דער יצחק איז דאך שוין גארנישט קיין קליין אינגעלע, ווי איך פארשטיי איז ער שוין א 37 יעריגער בחור, ער האט זיך געלאזט?"
"איך זעה אז דו קענסט נישט דעם יצחק, צו ער האט זיך געלאזט פרעגסטו? ער האט נאך אנגעזאגט דעם טאטן אז ער זאל אים גוט צובינדן כדי ער זאל אים גוט קענען שחט'ן."
"למעשה הער איך דאך אז יצחק לעבט, עכ"פ וואס האט די מעשה מיטן טויט פון די מאמע?"
"איך וועל דיר זאגן וואס מ'שמועסט דא, דער שטן איז געקומען צולויפן צו שרה און ער האט איר דערציילט אז אברהם האט שוין גארנישט גענומען יצחק אין ישיבה אריין, ער האט אים גאר גענומען צום הר המורי' און ער האט אים ארויפגעלייגט אויף א מזבח, און ער וויל אים גאר שחט'ן פאר א קרבן, דער שטן האט זיך נאך געמאכט רחמנות'דיג, דיין יצחק'ל וויינט מיט ביטערע יללות, אבער דער טאטע זיינער וויל פון גארנישט הערן, ער גרייט זיך אים צו שחט'ן. (5)
"און וואס האט די מאמע שרה געטון דערצו?"
"זי האט נישט געוואלט גלייבן דעם שטן, איז זי שנעל געלאפן צו די ריזן, אחימי שישי און תלמי, און זי האט זיך געבעטן ביי זיי:
"איר זענט דאך גאר הויכע מענטשן, קענט איר זעהן גאר ווייט, קוקט ביטע ארום צו איר זעהט נישט ערגעץ אן אלטן מאן מיט דריי מענטשן ארום זיך"
די ריזן האבן זיך ארומגעקוקט, און איינער פון זיי האט זיך אנגערופן, "יא איך זעה זיי אויף עפעס א בארג, דער קינד ליגט געבינדן אויף א מזבח, און דער אלטער האלט א מעסער אין די האנט." (6)
איר הארץ האט עס נישט געקענט אריבערטראגן, און זי האט גלייך אויסגעהויכט די נשמה, זי האט שוין נישט געהערט אז צום סוף האט מען נישט גע'שחט'ן יצחק'ן."
"און וואס איז דער גאנצער צוזאמקום יעצט דא?"
"גלייך אינדערפרי ווי נאר אברהם האט געהערט די ביטערע בשורה איז ער געקומען צו לויפן פון באר שבע, אינטערעסאנט איז אז אפילו יעדן אינדערפרי דאווענט ער אזא הארציגן שחרית האט ער נאך היינט נישט געדאוונט, (7) . און ער איז נאר פארנומען צו טרעפן א קבר פאר זיין פרוי, לאמיר טאקע צוגיין צו די קופקע און הערן וואס דער שמועס דארט איז, אברהם רעדט יעצט."
"הערט זיך צו בני חת, איר האט זיך יעדער איינער א באזונדערע חלקה אינעם בית הקברות ווי איר באערדיגט אייערע טויטע, און אין א באזונדערע פלאץ באגראבט איר די פרעמדע וואס שטארבן דא אין שטאט, אבער איך בין דאך א פרעמדער וואס האט זיך דא באזעצט, האב איך נישט קיין שטיקל ערד וואו צו באגראבן מיין שרה, פארקויפט מיר דעריבער א שטיקל פעלד וואס איך זאל קענען מאכן דערפון א בית הקברות פאר מיין משפחה." (8)
די בני חת האבן איינשטימיג געענטפערט פאר אברהם "הער זיך צו אונזער הער, די ביזט א געטליכער פירער ביי אונז אין שטאט, מיר וועלן בשום אופן נישט נעמען קיין געלט ביי אייך צו פארקויפן א קרקע פאר א קבר, ברענג די נפטרת צום בית הקברות און מ'וועט איר באערדיגן אויבן אן דארט ווי די חשוב'סטע שרים ליגן." (9) אברהם האט אבער נישט מסכים געווען דערצו, אברהם האט שוין געהאט געלייגט אן אויג אויפן מערת המכפלה נאך ווען דער קעלבל זיינער איז אריינגעלאפן דארט 37 יאר פריער פאר די סעודה פון די מלאכים, יעצט ווען עס איז געקומען דערצו אז ער האט געדארפט באגראבן שרה אמנו האט ער געוואלט אפקויפן דעם פלאץ.
"הערט זיך איין" האט זיך אברהם געבעטן ביי זיי, "איך דארף נישט איר זאלט מיר געבן א קרקע אומזיסט, דער גביר (10) עפרון בן צוחר האט א הייל ביים סוף פון זיין פעלד, איך בין גרייט עס אפצוקויפן פארן פולן פרייז, גייט ביטע צו עפרונ'ן און בעט אים ער זאל מיר עס פארקויפן, זאגט אים אז ער וועט נישט שאדן האבן דעם גאנצן פעלד, איך דארף נישט מער ווי דעם הייל ביים עק." (11) .
"און פארוואס קענט איר אים נישט אליינס בעטן?"
"איך וועל אייך מסביר זיין, איר קענט דאך עפרונ'ן, ער האלט זיך דאך פאר א גרויסער גביר און א איש מכובד, ס'וועט אים נישט פאסן אז מ'זאל מיינען אז ער דארף צוקומען צו געלט דעריבער פארקויפט ער א שטיקל פעלד וואס איז זיינע בירושה שוין פון דורות, דעריבער אויב די חשובע מענטשן פון שטאט וועלן זיך בעטן ביי אים, פאר כבוד וועט ער עס ענדערש פארקויפן. (12) און אברהם איז טאקע געווען א גוטער מבין אויף דעם עפרונ'ן, ביים אנפאנג האט ער זיך פרובירט אהערשטעלן ווי געלט האט בכלל נישט קיין ווערט ביי אים, "ר' אברהם מאכט אייך נישט נאריש, נעמט אייך נישט נאר דעם הייל נאר דעם גאנצן פעלד אויך, (13) איך זאג אייך, איך שפיר ווי גלייך איך האב עס אייך שוין לאנג געגעבן"
"און איך בעט אייך עפרון נעמט יא דאס געלט ביי מיר, ס'ליגט שוין אין זעקל אנגעגרייט, זאגט נאר א פרייז און דאס געלט איז ביי אייך, איך האב א פלאן, אויב ווילט איר מיר דווקא געבן דעם פעלד א מתנה, וועל איך עס גערן נעמען פון אייך, אבער מיט איין תנאי, נעמט פון מיר א מתנה א בינטל געלט..." (14)
עפרון האט זיך צוגעכאפט צום פלאן... "הערט זיך צו רבי אברהם, לויט די גרויסקייט פונעם פעלד איז דער פרייז דערפון 400 גאלדענע שקלים, און מיינע עלטערן האבן עס טאקע געקויפט פאר דעם פרייז, (15) צווישן אזעלכע גוטע פריינט און אזעלכע עשירים וואס מיר זענען וואס שפילט דען אזא סכום א ראלע, לייגט אראפ דאס געלט און דער פעלד איז אייערס."
אברהם האט זיך געפרייט אז עפרון פארקויפט אים נישט נאר דעם הייל נאר דעם פעלד אויך, (16) , האט ער שנעל געשיקט ברענגען דאס געלט, "אז איר באצאלט שוין יא" האט עפרון נאכגעשריגן, "ברענג פון די גוטע געלט, די וואס אלע סוחרים נעמען אן"
"טאטי דו הערסט וואס דא קומט פאר, אזא קארגער דער עפרון, קודם רעדט ער פון גיבן אומזיסט, דערנאך דארף ער "נאר" פיר הונדערט שטיקער גאלד, און נאכדעם דארף ער שוין די טייערע געלט..."
"קינד מיינס, לערן זיך נישט אפ פון אים, ער האט א גרויס מויל, ער רעדט אסאך און ניטאמאל ווייניג האלט ער איין, לערן זיך ענדערש אפ פון דעם צדיק אברהם, דער רבש"ע האט אים צוגעזאגט אז ארץ ישראל וועט זיין זיינס, און דא דארף ער זיך אזוי בעטן צו קויפן א שטיקל ערד צו באגראבן זיי פרוי, און ניטאמאל פאלט אים ביי צו פרעגן קשיות..." (17)
דער סופר פון שטאט האט ארויסגענומען א שטיקל פארמעט און ער האט אנגעשריבן דעם שטר מכירה:
א' תשרי ב' אלפים פ"ה לבריאת העולם.
אין דעם טאג האט דער גרויסער הייליגער נשיא אלקים אברהם אפגעקויפט פון עפרון דעם פעלד מיטן דאפעלטן הייל, פון היינט און ווייטער געהערט עס פאר אברהם צו באגראבן דארט זיינע מתים פאר אים און פאר זיינע קינדער ביז אייביג.
דער פארקויפונג איז פארגעקומען פאר די אויגן פון אלע שטאטסלייט אז קיינער זאל נישט קענען קומען שפעטער מיט קיין טענות.
מיר אונטערגעשריבענע זענען עדות אויף די מכירה.
אמיגל בן אבישוע החיתי.
אליחרן בן אשונש החיוי.
עבדון בן אחירע הגמרי.
עקדיל בן אבודיש הצידוני. (18)
אברהם האט באשטעלט בעלי מלאכה זאלן צוגרייטן א קבר אינעם הייל, מ'האט אויסגעקאלעכט די ווענט, (19) און יעצט האט מען זיך גענומען צוגרייטן די גרויסע לוי'.
אויפן אויבן אן האבן זיך אנגעזעהן די חשובסטע מלכים און שרים פון די גאנצע געגענט, אט איז א טיילווייזע רשימה: שם בן נח, עבר, אבימלך, ענר, אשכול, ממרא, און נאך, צום ערשט האט אויפגעטרעטן שם מיט א הארציגן הספד:
"מורי ורבותי, מיר זענען זיך צוזאמגעקומען מספיד זיין די צדיקת שרה, ווען ס'גייט אוועק אזא חשובע פרוי פון די וועלט דארף מען לאזן טרערן און באוויינען דאס וואס מיר וועלן שוין נישט האבן די זכי' זיך אפצולערנען פון אירע מעשים טובים, איר גאנץ לעבן איז נאר געווען א שטיק חסד, סיי בגשמיות וואס זי האט ארויסגעהאלפן איר מאן אברהם מיט די געוואלדיגע הכנסת אורחים, און סיי ברוחניות וואס זיי האט געזאגט שיעורים און געהאלטן דרשות מעורר צו זיין די פרויען צו גלייבן אינעם גרויסן באשעפער, דעריבער טאקע איז זייער פאסיג אז זי ווערט באגראבן אינעם מערת המכפלה.
איך וועל אייך דערציילן א סוד, ווער מיינט איר האט געבויעט דעם מערת המכפלה? אדם הראשון! פארוואס האט ער עס געבויעט? פארוואס האט ער געדארפט דווקא א דאפעלטער הייל? הערט אויס וואס ער האט געוואלט דערמיט, אדם הראשון האט זיך געמאכט א חשבון אז נאך זיין טויט קענען זיין מענטשן וואס וועלן נעמען זיין קערפער און עס מאכן פאר אן אפגאט, אזא קערפער וואס איז געקנעטן געווארן ממש דורכן אויבערשטן אליינס קען זיין אז מענטשן וועלן דינען דערצו, האט ער געגראבן א הייל אין א הייל אז מ'זאל אים גוט באהאלטן מענטשן זאלן נישט דינען קיין עבודה זרה, (20)
דעריבער איז אזוי פאסיג פאר שרה וואס האט אלע אירע טעג אויך געזוכט משפיע צו זיין אויף מענטשן נישט צו דינען עבודה זרה צו ווערן באערדיגט אינעם זעלבן הייל מיט אדם וחוה, זאל דער אויבערשטער העלפן איר זכות זאל מגין זיין פאר איר זוהן יצחק ער זאל טרעפן א גוטן שידוך, און אונז אלע זאלן מיר געהאלפן ווערן מיט וואס מ'דארף.
יצחק האט אויפגעטרעטן מיט גאר קורצע געזעגענונגס ווערטער:
"אוי מאמע, הייליגע מאמע, שרה אמנו, דו ביזט אויסגעגאנגען פון גרויס פרייד אז די האסט די זכי' אז דיין איינציגער זון לאזט זיך שחט'ן פאר רבש"ע, (21) אזא הויכע מדריגה.
מאמע, ווילאנג דו ביזט געווען אין שטוב האט דער ליכטל וואס דו האסט געצינדן פרייטאג צו נאכטס געברענט ביז דעם אנדערן שבת, ס'איז אריינגעקומען א ברכה אין די טייג, א וואלקן איז אלעמאל געווען העכערן געצעלט צו ווייזן אז די שכינה רוהט דא, ווען וועלן מיר שוין נאכאמאל זוכה זיין צו האבן אין שטוב א פרוי מיט אזעלכע הייליגע מדריגות.
מאמע, אזוי ווי אויף די וועלט האסטו זיך אזוי געזארגט איך זאל זיך נישט אפלערנען פון ישמעאל און בלייבן ערליך, בעט פאר מיר אויך אויף יענע וועלט, איך גיי יעצט לערנען אין די ישיבה פון שם ועבר, בעט פאר מיר איך זאל מצליח זיין, און העלף מיר איך זאל זיך קענען טרייסטן נאך דעם שרעקליכן פארלוסט פון אזא טייערע מאמע."
אלע אויגן זענען שוין געווען אדורכגעווייקט פון טרערן, מיט א הייליגקייט איז אברהם צוגעגאנגען צום מיטה און אנגעהויבן זיין הספד:
"באמת דארף מען נישט מספיד זיין, אויף די הייליגע שרה דארף מען נישט וויינען, זי איז נאר ארויס פון די וועלט און אריבער צום גן עדן אויף יענע וועלט וואו עס ווארט איר אפ דער גוטער שכר אויף די אלע גוטע מעשים און מצוות וואס זי האט געטון דא אויף די וועלט, בפרט אז זי האט קיינמאל נישט געזוכט קיין איבריגע הנאות אויף די וועלט, איז איר שכר געבליבן גאנץ אויף יענע וועלט.
נאר וואס דען, זי האט געהייסן שרה ווייל זי איז געווען א שר אויף די גאנצע וועלט, די גאנצע וועלט האט הנאה געהאט פון איר חכמה, וויי פאר די וועלט וואס האט פארלוירן אזא חשוב'ע צדיקת. (22) . ביי די הונדערט יאר אירע איז זי געווען אזוי ריין פון עבירות ווי א צוואנציג יעריגע וואס מען רעכנט נאך בכלל נישט קיין עבירות, און מיט דעם זכות האט זי באשיצט אויף אייך אלעמען.
זאל דער בוכ"ע העלפן אז איר זכות זאל ביישטיין פאר מיר, פאר מיין יצחק וואס קען זיך אזוי שווער טרייסט נאך די מאמע, און פאר אלע גרים וואס זענען געווען אזוי צוגעבינדן צו איר, און פאר אלע שטאטסלייט און די גאנצע וועלט.
און די לוי' האט זיך גענומען שלענגלען צום מערת המכפלה...
מקורות
1. מדרש רבה. 2. מדרש הגדול. 5 פרקי דר"א פל"ב 6. ת"ש בשם שפתי כהן חיי שרה. 7. גמ' ברכות 8. רמב"ן 9. ספורנו. 10. רמב"ן 11. ספורנו 12. רמב"ן 13. רשב"ם. 14. אוה"ח. 15 רמב"ן 16 רמב"ן 17 מדרש הגדול. 18. ספר הישר. 19 אוה"ח. 20 פרקי דר"א פ"כ 21 ת"ש בשם ריב"א, 22. כלי יקר
אז מען קען גיין גראד \ וואס דארף מען גיין קרים--- נו, לעטס גאו...
