אידישע וועלט פארומס

היסטאריש האט געשריבן: ↑ דינסטאג מאי 21, 2024 8:27 pm

ווי @גרשון זאגט שרייבן גוטע שרייבער כריין, און חריין איז אפשר גאנגבאר ביי די וואס ווייסן נישט דעם ריכטיגן אויסלייג.

אריגינעל קומט חריין. אזוי איז עס אין אלט יודיש, און אין די ספרי הפוסקים לגבי מרור.
די פאבריצירער פונעם מאדערנעם אידיש (מ'טאר נישט אויסזאגן ווער זיי זענען געווען) האבן שווער געארבעט אויסצורייסן דעם ח' פון אידיש - ווי אין חאפן, חריין, און נאך.
ס'איז זיי כמעט געלונגען; כמעט - ווייל חריין עקשנ'ט זיך נאך צו בלייבן, און 'כריין' קלינגט נאך אלץ אומהיימיש.
די סוד פון זיין אריכות ימים איז ווייל ב"ה מ'לערנט נאך די ספרי פוסקים און דארט איז נאך אויפגעהאלטן דער אריגינעלער אויסלייג.

גרשון האט געשריבן: ↑ מיטוואך מאי 22, 2024 12:25 pm

אוודאי איז עס א מאדערנער כלל. זינט ווען איז אונזער אידיש באזירט אויפ'ן אויסלייג פון די פוסקים?

ביסט גערעכט אז דער היינטיגער אידיש איז בדרך כלללויט די מאדערנע כללים. אבער דער יוצא מן הכלל איז ווען דער מאדערנער אויסלייג שפירט זיך אומהיימיש - למשל נעמען פון שטעט, וכדו'. די סיבה פארוואס ס'פילט זיך נישט היימיש איז, ווייל מ'איז געוואוינט צו זען דעם ווארט אין אונזערע אלטע מקורות - די ספרי קודש - מיטן אריגינעלן אויסלייג. די זעלבע מעשה איז מיט חריין.

ביבליאגראף האט געשריבן: ↑ דאנערשטאג מאי 23, 2024 12:54 am

גרשון האט געשריבן: ↑ מיטוואך מאי 22, 2024 12:25 pm

אוודאי איז עס א מאדערנער כלל. זינט ווען איז אונזער אידיש באזירט אויפ'ן אויסלייג פון די פוסקים?

ביסט גערעכט אז דער היינטיגער אידיש איז בדרך כלללויט די מאדערנע כללים. אבער דער יוצא מן הכלל איז ווען דער מאדערנער אויסלייג שפירט זיך אומהיימיש - למשל נעמען פון שטעט, וכדו'. די סיבה פארוואס ס'פילט זיך נישט היימיש איז, ווייל מ'איז געוואוינט צו זען דעם ווארט אין אונזערע אלטע מקורות - די ספרי קודש - מיטן אריגינעלן אויסלייג. די זעלבע מעשה איז מיט חריין.

למעשה אבער האט זיך איינגעשטעלט, און איז אנגענומען ביי רוב, אז ביי געוויסע שטעט בלייבט מען טאקע מיט'ן לשה"ק'דיגן אויסלייג אבער ביי אלע אנדערע ווערטער נישט (אויסער ביי אראביש אפשטאמיגע ווערטער וואו מ'איז מחולק, כנ"ל).

היסטאריש האט געשריבן: ↑ דאנערשטאג מאי 23, 2024 6:29 pm

למעשה אבער האט זיך איינגעשטעלט, און איז אנגענומען ביי רוב, אז ביי געוויסע שטעט בלייבט מען טאקע מיט'ן לשה"ק'דיגן אויסלייג אבער ביי אלע אנדערע ווערטער נישט

און דער חילוק איז ווי פיל דער אלטער אויסלייג ווערט באנוצט, כנ"ל.
(אגב, מ'קען נישט זאגן אז דער אלטער אויסלייג איז ממש דער לשה"ק'דיגער אויסלייג. וכמדומני שהוא לפי אלט-דייטש או מה"ד, ואינני בקי בזה)

ביבליאגראף האט געשריבן: ↑ דאנערשטאג מאי 23, 2024 6:36 pm

היסטאריש האט געשריבן: ↑ דאנערשטאג מאי 23, 2024 6:29 pm

למעשה אבער האט זיך איינגעשטעלט, און איז אנגענומען ביי רוב, אז ביי געוויסע שטעט בלייבט מען טאקע מיט'ן לשה"ק'דיגן אויסלייג אבער ביי אלע אנדערע ווערטער נישט

און דער חילוק איז ווי פיל דער אלטער אויסלייג ווערט באנוצט, כנ"ל.
(אגב, מ'קען נישט זאגן אז דער אלטער אויסלייג איז ממש דער לשה"ק'דיגער אויסלייג. וכמדומני שהוא לפי אלט-דייטש או מה"ד, ואינני בקי בזה)

באניצט אין ספרים? ביי די וואס שרייבן חרייןאיז אפשר דא דעם חילוק, אבער ביי רוב איז דער חילוק צווישן שטעט און סתם ווערטער.

היסטאריש האט געשריבן: ↑ דאנערשטאג מאי 23, 2024 6:44 pm

ביבליאגראף האט געשריבן: ↑ דאנערשטאג מאי 23, 2024 6:36 pm

היסטאריש האט געשריבן: ↑ דאנערשטאג מאי 23, 2024 6:29 pm

למעשה אבער האט זיך איינגעשטעלט, און איז אנגענומען ביי רוב, אז ביי געוויסע שטעט בלייבט מען טאקע מיט'ן לשה"ק'דיגן אויסלייג אבער ביי אלע אנדערע ווערטער נישט

און דער חילוק איז ווי פיל דער אלטער אויסלייג ווערט באנוצט, כנ"ל.
(אגב, מ'קען נישט זאגן אז דער אלטער אויסלייג איז ממש דער לשה"ק'דיגער אויסלייג. וכמדומני שהוא לפי אלט-דייטש או מה"ד, ואינני בקי בזה)

באניצט אין ספרים? ביי די וואס שרייבן חרייןאיז אפשר דא דעם חילוק, אבער ביי רוב איז דער חילוק צווישן שטעט און סתם ווערטער.

לכאורה ביסטו גערעכט, אבער אויב אזוי דארפסטו טרעפן א נייער תירוץ פארוואס די נעמען פון שטעט האבן זיך נישט געטוישט צום נייעם אויסלייג.
אויב איז די סיבה ווייל די נעמען ווערן גענוצט אין ספרים, שטימט עס. ודו"ק.

א שטאט איז א פרט-נאמען (proper noun), וואס דאס טוישט זיך נישט, אין קיין שום שפראך. אזוי למשל שרייבט מען Arkansas און Illinois, כאטש מ'זאגט עס נישט אזוי. חוץ מזה זענען דא חסידות'ן וואס זענען באזירט אויף שטעט, ווי ברסלב, באבוב, און חוסט, און זיי וועלן נישט מסכים זיין צו טוישן.

ביבליאגראף האט געשריבן: ↑ דאנערשטאג מאי 23, 2024 7:00 pm

היסטאריש האט געשריבן: ↑ דאנערשטאג מאי 23, 2024 6:44 pm

ביבליאגראף האט געשריבן: ↑ דאנערשטאג מאי 23, 2024 6:36 pm

היסטאריש האט געשריבן: ↑ דאנערשטאג מאי 23, 2024 6:29 pm

למעשה אבער האט זיך איינגעשטעלט, און איז אנגענומען ביי רוב, אז ביי געוויסע שטעט בלייבט מען טאקע מיט'ן לשה"ק'דיגן אויסלייג אבער ביי אלע אנדערע ווערטער נישט

און דער חילוק איז ווי פיל דער אלטער אויסלייג ווערט באנוצט, כנ"ל.
(אגב, מ'קען נישט זאגן אז דער אלטער אויסלייג איז ממש דער לשה"ק'דיגער אויסלייג. וכמדומני שהוא לפי אלט-דייטש או מה"ד, ואינני בקי בזה)

באניצט אין ספרים? ביי די וואס שרייבן חרייןאיז אפשר דא דעם חילוק, אבער ביי רוב איז דער חילוק צווישן שטעט און סתם ווערטער.

לכאורה ביסטו גערעכט, אבער אויב אזוי דארפסטו טרעפן א נייער תירוץ פארוואס די נעמען פון שטעט האבן זיך נישט געטוישט צום נייעם אויסלייג.
אויב איז די סיבה ווייל די נעמען ווערן גענוצט אין ספרים, שטימט עס. ודו"ק.

קען זיין אז ס'האט זיך איינגעגעסן אזוי צו שרייבן ווייל ס'ווערט געשריבן אזוי אין ספרים, אבער פונקט אזוי האט זיך איינגעגעסן נישט צו ניצן דעם ח' אין אידיש קיינמאל. קענסט נישט יעצט הייסן ניצן דעם ח' ווייל ס'דארף שטימען מיט'ן תירוץ פונעם לשה"ק'דיגן אויסלייג פון שטעט, מ'ניצט עס נישט, פינטל.

@ביבליאגראף , אויב עסטו חריין, גיי איח מאחן קידוש אויף א בעחער...

קיין איין קלאנג אין אידיש האט נישט קיין 2 אויסוואלן פון אותיות.
אז מ'נוצט די כ' קען מען שוין נישט נוצן קיין ח'!
דערפאר עקזיסטירט אויך נישט קיין ב' כּ' שׂ' תּ' ת'.

יחליצך האט געשריבן: ↑ דאנערשטאג מאי 23, 2024 11:14 pm

@ביבליאגראף, אויב עסטו חריין, גיי איח מאחן קידוש אויף א בעחער...

גראדע האט מען אין יודיש אלעמאל געשריבן 'איך' 'מאכן' און 'בעכער' מיט א כ'.
אבער געוויסע ווערטער האט מען געשריבן מיט א ח', צב"ש "חאפ חאטש אביסל חריין".

יחליצך האט געשריבן: ↑ דאנערשטאג מאי 23, 2024 11:14 pm

קיין איין קלאנג אין אידיש האט נישט קיין 2 אויסוואלן פון אותיות.
אז מ'נוצט די כ' קען מען שוין נישט נוצן קיין ח'!
דערפאר עקזיסטירט אויך נישט קיין ב' כּ' שׂ' תּ' ת'.

אין אידיש האט נישט קיין קלאנג צוויי אויסוואלן.
דארום פרעג נישט פון א אידישער כלל אויף דער יודישער זשארגאן.

ביבליאגראף האט געשריבן: ↑ דאנערשטאג מאי 23, 2024 11:53 pm

גראדע האט מען אין יודיש אלעמאל געשריבן 'איך' 'מאכן' און 'בעכער' מיט א כ'.
אבער געוויסע ווערטער האט מען געשריבן מיט א ח', צב"ש "חאפ חאטש אביסל חריין".

אין אידיש האט נישט קיין קלאנג צוויי אויסוואלן.
דארום פרעג נישט פון א אידישער כלל אויף דער יודישער זשארגאן.

1. יודיש זשארגאן האט געהאט כללים בכלל?

2. דו פלאנסט זיך צו האלטן מיט יענע דיאלעקט?

3. ביים רעדן נוצטו אויך דעם ווארט דארום?
וואַרוםאויך?

יחליצך האט געשריבן: ↑ פרייטאג מאי 24, 2024 12:00 am

1. יודיש זשארגאן האט געהאט כללים בכלל?

2. דו פלאנסט זיך צו האלטן מיט יענע דיאלעקט?

3. ביים רעדן נוצטו אויך דעם ווארט דארום?
וואַרוםאויך?

1. כ'בין נישט אזוי בקי אין אלט-יודיש, אבער מיר זעט אויס אז ס'האט געהאט כללים, נאר זיי האבן זיך געטוישט פון צייט צו צייט. און דערפאר זעט אונז אויס אז ס'האט נישט געהאט קיין כללים בכלל, ווייל מיר זענען נישט מחלק צווישן איין תקופה און די אנדערע.
2. זעסט דאך וויאזוי כ'שרייב.
3. ניין, ווארום כ'וויל אז מ'זאל פארשטיין וואס איך רעד.

יחליצך האט געשריבן: ↑ זונטאג מאי 26, 2024 1:47 pm

1. וויאזוי ווילסטו אוועקמאכן די ביסל איינהייטליכע סטאנדארט וואס איז שוין (הלואי) דא אין אונזער אידיש, דורך א דיאלעקט אין וועלכן דו ביסט נישט אזוי בקי?

2. למעשה ביסטו גרייט צו בעפארצוגן יודיש זשארגאן, כאטש דו קענסט נישט די כללים דערפון?

3. דו רעדסט פון וואָרום (דען); איך רעד פון וואַרום (פארוואס).
[4]. דארום איז מער ליטעראריש ווי דערפאר / דעריבער?

ערשט יעצט באמערקט דיין תגובה (פון ווי זאל איך וויסן? האסט מיך נישט ציטירט).

1. שטערט אייך אז איך דריי אביסל איבער? נישט גע'דאגה'ט, כ'נוץ סייווי דעם "ביסל איינהייטליכע סטאנדארט", כמבואר באות הבא.
2. כ'האב געשריבן "זעסט דאך וויאזוי כ'שרייב", מיינענדיג צו זאגן אז כ'נוץ דעם מאדערנעם אויסלייג (הגם כ'בין נישט בקי אין אלע כללים, פונקט ווי לגבי דעם יודישן זשארגאן). אויב אזוי פארשטיי איך נישט פינקטליך אייער ענטפער.
3. ייש"כ פאר די ווערדפולע אינפארמאציע. (אפשר קענט איר מיר אויך אויסלערנען דער פינקטליכער טייטש פון דארום, ס'מיינט נאר דערפאר/דעריבער? - און אגב דער טייטש פון "דא" אין זשארגאן, ביטע.)
[4]. יא, ווען מ'דארף מאכן אן אומבאלומפערטע תגובה אויסזען מער ליטעראריש.

ביבליאגראף האט געשריבן: ↑ מיטוואך יוני 05, 2024 12:05 pm

ערשט יעצט באמערקט דיין תגובה (פון ווי זאל איך וויסן? האסט מיך נישט ציטירט).

1. שטערט אייך אז איך דריי אביסל איבער? נישט גע'דאגה'ט, כ'נוץ סייווי דעם "ביסל איינהייטליכע סטאנדארט", כמבואר באות הבא.
2. כ'האב געשריבן "זעסט דאך וויאזוי כ'שרייב", מיינענדיג צו זאגן אז כ'נוץ דעם מאדערנעם אויסלייג (הגם כ'בין נישט בקי אין אלע כללים, פונקט ווי לגבי דעם יודישן זשארגאן). אויב אזוי פארשטיי איך נישט פינקטליך אייער ענטפער.
3. ייש"כ פאר די ווערדפולע אינפארמאציע. (אפשר קענט איר מיר אויך אויסלערנען דער פינקטליכער טייטש פון דארום, ס'מיינט נאר דערפאר/דעריבער? - און אגב דער טייטש פון "דא" אין זשארגאן, ביטע.)
[4]. יא, ווען מ'דארף מאכן אן אומבאלומפערטע תגובה אויסזען מער ליטעראריש.

דיין תגובה איז צו טיף פאר מיר.
כ'וויל נישט אריינפאלן...
***
קענסט זיך איינשרייבן צו אן אשכול, לינקס פון די "שרייב א תגובה" אפציע.

יחליצך האט געשריבן: ↑ דאנערשטאג יוני 06, 2024 2:47 pm

ביבליאגראף האט געשריבן: ↑ מיטוואך יוני 05, 2024 12:05 pm

ערשט יעצט באמערקט דיין תגובה (פון ווי זאל איך וויסן? האסט מיך נישט ציטירט).

1. שטערט אייך אז איך דריי אביסל איבער? נישט גע'דאגה'ט, כ'נוץ סייווי דעם "ביסל איינהייטליכע סטאנדארט", כמבואר באות הבא.
2. כ'האב געשריבן "זעסט דאך וויאזוי כ'שרייב", מיינענדיג צו זאגן אז כ'נוץ דעם מאדערנעם אויסלייג (הגם כ'בין נישט בקי אין אלע כללים, פונקט ווי לגבי דעם יודישן זשארגאן). אויב אזוי פארשטיי איך נישט פינקטליך אייער ענטפער.
3. ייש"כ פאר די ווערדפולע אינפארמאציע. (אפשר קענט איר מיר אויך אויסלערנען דער פינקטליכער טייטש פון דארום, ס'מיינט נאר דערפאר/דעריבער? - און אגב דער טייטש פון "דא" אין זשארגאן, ביטע.)
[4]. יא, ווען מ'דארף מאכן אן אומבאלומפערטע תגובה אויסזען מער ליטעראריש.

דיין תגובה איז צו טיף פאר מיר.
כ'וויל נישט אריינפאלן...
***
קענסט זיך איינשרייבן צו אן אשכול, לינקס פון די "שרייב א תגובה" אפציע.

ס'איז מיר גענוג אז דו פארשטייסט נומ' 1, אז כ'זוך סתם איבערצודרייען.
נישט אלעס וואס ס'איז אומפארשטענדליך איז טיף

ביבליאגראף האט געשריבן: ↑ זונטאג יוני 09, 2024 10:46 am

ס'איז מיר גענוג אז דו פארשטייסט נומ' 1, אז כ'זוך סתם איבערצודרייען.
נישט אלעס וואס ס'איז אומפארשטענדליך איז טיף

ס'זענען פארהאן גענוג און נאך אשכולות ספעציעל געווידמעט פאר דעם צוועק...

הדא הוא דכתיב: האסט נישט וואס צו טון, טו עס נישט דא.