בן בוזי האט געשריבן:
און נאך אן אשכול, צו ווען א רבי מאכט אן עקסטענשאן אדער א ריקאנסטראקשען פון א חסידות ד.ה. ער קאנווערט אידן וועלכע האבן פון פריער נישט באלאנגט צו דעם שלשלת, צו ער האט די רעכטן אנצוגיין מיט די זעלבע נאמען ווי זיינע פארגייער.
די שאלה איז צו די חסידות עקזיסטירט בכלל, ווייל זיי קומען דאך פון אנדערע מדינות א שטייגער ווי פון אונגארן קיין רוסלאנד.
חסידות איז נישט מוגבל צו קיינע מדינות. דער מייסד החסידות האט נישט געוואוינט אין אלע מדינות וואו חסידות האט זיך פארשפרייט ברוב הימים.
מאנכע ווילן דא (דאכט זיך) ארויסברענגען אז שיכון סקווירא באשטייט פון אונגארישע און האט מיטן רוסישן העיליגען סקווערער חסידות קיין שייכות.
לדעתי הקלושה איז דאס א טעות. די חסידות בדרך-כלל עקזיסטירט כל זמן דער לעבעדיגער ממשיך עקזיסטירט. קיין נפקא מינא וואו ער וואוינט, פלעטבוש, בארא פארק, אדער גאר אין ספרענג וואלע (כביטוי ר' יו"ט ערליך).
א חסידות באשטייט פון די ספרים וואס די פארגייער אדער היינטיגע האבן אהערגעשטעלט, אדער קפידות און מנהגים באופן שאין ספרים. עס באשטייט נישט פונעם פירמא נאמען וואס שטייט אויף די טשעקס.
ובנוגע הבלים וואס ווערן געפרעגט און געזאגט און פארענטפערט: יעדער איז אחראי פאר זיינע אייגענע רייד. די שטעלונגען פונעם ראש הקהל שטעלן ניט תמיד פאהר די איי-קיו פון די מעמבערס.
נעם טאקע דעם טשערנאבילער מגיד אליינס וואס צווישן די קינדער האבן נישט קיין שייכות דער עמק תפלה צום מגן אברהם און/אדער צום מגן-קהלת-כנסת דוד כאילו זיי וואלטן געווען פון פארשידענע אנדערע דינאסטיעס.
בן בוזי האט געשריבן:
און נאך אן אשכול, צו ווען א רבי מאכט אן עקסטענשאן אדער א ריקאנסטראקשען פון א חסידות ד.ה. ער קאנווערט אידן וועלכע האבן פון פריער נישט באלאנגט צו דעם שלשלת, צו ער האט די רעכטן אנצוגיין מיט די זעלבע נאמען ווי זיינע פארגייער.
די שאלה איז צו די חסידות עקזיסטירט בכלל, ווייל זיי קומען דאך פון אנדערע מדינות א שטייגער ווי פון אונגארן קיין רוסלאנד.
חסידות איז נישט מוגבל צו קיינע מדינות. דער מייסד החסידות האט נישט געוואוינט אין אלע מדינות וואו חסידות האט זיך פארשפרייט ברוב הימים.
מאנכע ווילן דא (דאכט זיך) ארויסברענגען אז שיכון סקווירא באשטייט פון אונגארישע און האט מיטן רוסישן העיליגען סקווערער חסידות קיין שייכות.
לדעתי הקלושה איז דאס א טעות. די חסידות בדרך-כלל עקזיסטירט כל זמן דער לעבעדיגער ממשיך עקזיסטירט. קיין נפקא מינא וואו ער וואוינט, פלעטבוש, בארא פארק, אדער גאר אין ספרענג וואלע (כביטוי ר' יו"ט ערליך).
א חסידות באשטייט פון די ספרים וואס די פארגייער אדער היינטיגע האבן אהערגעשטעלט, אדער קפידות און מנהגים באופן שאין ספרים. עס באשטייט נישט פונעם פירמא נאמען וואס שטייט אויף די טשעקס.
ובנוגע הבלים וואס ווערן געפרעגט און געזאגט און פארענטפערט: יעדער איז אחראי פאר זיינע אייגענע רייד. די שטעלונגען פונעם ראש הקהל שטעלן ניט תמיד פאהר די איי-קיו פון די מעמבערס.
קפידות ומנהגים אין להם שייכות לדרך החסידות וכידוע דברי הרה"ק הרר"א במכתב הידוע, וכן האריך בזה הרה"ק מזידוטשויב בסמו"ט והרבה צדיקים שינו המנהגים ולדוגמא, יש הרבה תלמידי לובלין אשר ממנו קבלו דרך החסידות בסדר ההשתלשלות ועכ"ז הנוסח שלהם ומנהגיהם שונים מן הקצה על הקצה, כי אין זה העיקר הרה"ק מצאנז הי' תלמיד הה"ק מראפשיץ, וההקפה שלהם הוא שונה, ודו"ק ואף האשכנזים למיניהם יש להם קפידות על מנהגים, ואין לזה שייכות לחסידות, ודו"ק
וכבר עמדתי על זה כי ענין הקפידות בסקווירא בא להם כי הרבי ר' איציקל מסקווירא היה מתפלל קבוע בבית מדרש העירוני מקום שמקפידים על המנהגים. כי הרי הדבר היה צריך להיות דוקא להיפך כי החסידים הרי היו אלו שהפריעו המנהגים ותקנות הקהלות ולמה נשתרבב כי דוקא החסידים עומדים כ"כ חזק על מנהגיהם עד קפידו"ת.
והוא פלאי ........לא אדע מאיזה חדר אתה בא . ובכלל מנהגים ומנהגי בית אבא הוא דין. וסוגיא קשה וארוכה מתי ''צריך'' ומתי לא צריך לנהוג כמנהגי אביו ורבו . ויש בזה אריכות דברים .וקשה להסיק מסקנות בזה . אך עכ''פ אפילו נכדי הרה''ק בעל העטרת צבי נבג''מ כל מה שידעו ושמעו שזקינם או ש''ב הזידטשאווער רבי המהרי''א נבג''מ נהג. נהגו כן .וכן אלו הנוהגים כמנהגי הגאון החסיד הגר''א נבג''מ נוהגים כפי מה שכתוב במעשה רב . או כמנהגי החזון איש .ולגבי מנהגים וקפידות כנראה שמעולם לא שמעת ממנהגי בעלזא . וגם הם ידעו ממכתבו המפורסם של הרה''ק ר' אלעזר בן הרה''ק בעל נועם אלימלך מליזנסק נבג''מ שנדפס בסוף ספרו הקדוש . ויד כל אדם ממשמש בו . וכידוע הראשונים שפיקפקו וזילזלו במנהגים וקפידות היו המשכילים למיניהם .שג''כ זילזלו באמונת צדיקים כידוע . וידוע מה נעשה בסופם ואם אתה מעוניין נפתוח אשכול מיוחד בנידן זה
מנהגים הם קדשי קדשים, וידועים דברי הרמ"א בזה, וצריכים מסירת נפש על זה אבל מה זה ולחסידות זולת אם נאמר שאתה אוחז בשיטת הרה"ק מסאטמאר בשם הרה"ק מצאנז, שחסידות הוא מסירת נפש על קוצו של יו"ד של שו"ע, ולעשות טובה וכו' שהמנהגים הם חלק משו"ע ורוב מנהגי בעלז, הם מעיר בעלז ביסודם, מנהגי אשכנז עתיקים, ואודת כתיבת מנהגים, ידוע מה שאמר הה"ק מהר"א מבעלז שמנהגים יש להם טבע שמשתכחים, וכן אמר בשם אביו, שמנהגים הם הנשאר מתושבע"פ ועכ"ז שינה הרה"ק הרבה ממנהגי אביו, וכן למעלה בקודש, ומי יבין דרכם ובכלל קשה מאד לקבוע, מה מותר ומה אסור לשנות, ומה נקרא נאכגעמאכט ועין מה שכתב בן בוזי אודות מנהגי סקווירא והרי גם בפראנקפורט מושב ההשכל הרגו אנשים על מנהג עכ"פ לומר שזהו חסידות? לא מיני' ולא מקצתי'
אין סקווירא שטעטיל איז א היפשע משפחות וואס שטאמען פון סקווירא חסידים פון דערהיים און פון טריסקער חסידים ואלו הם משפחת -וואלאדארסקי--איילבוים--ראוויצקי---גרינבלאט--קנאבלאך-טעפפער--זאבנער--ארזעל--קלאץ--ניצליך ועוד
מרכז לספרים עתיקים וכתבי יד -קונים ומוכרים[email protected] זוכט איר א זעלטען ספר ? דאן פארבינט אייך מיט אונז
נוסחי התפחה זענען א יסוד אינעם לעבן פון א איד, אנגעהויבן פון מודה אני ברכות התורה ביז קריאת שמע שעל המטה. מיט דעם האבן זיך אפגעגבן די אנשי כנסת הגדולה און די גאוני הזמן לכל דורותיהם, ווייל תורה ותפלה הם תרי ריעין דלא מתפרשין און יעדע איינס פון זיי איז א פלגא דגופא. אין די שפעטערדיגע דורות זעהט מען אז ס'האט זיך געטיילט און ס'האט געהאט פארשידענארטיגע אופני התפלה - למשך הדורות, כידוע ליודעים.
וואס איז מנהגי טשערנאביל קען מען זעהן אין ספר מגן דוד מהדורת תש"ך דעם לעצטן פעידזש, 10 מנהגים, ווי למשל: קץ, ברוך יאמרו ארויף לייגן די מענטעלע אויפן ספר תורה ביי די פאר און נאך ברכה, און נאך. און לכאורה איז דא נאך אסאך זאכן וואס איז געווען מנהג המקום, א שטייגער אז מ'קוקט אריין אין ערכי יהושע - מאנסטריטש ווי ער האט דארט די פר"ח מנהגים. און מ'קען ארום קוקן אויף אנדערע שולשלת'ער פון די מקומות אוקריינע און וואהלין.
מנהגי סקווירא איז אויך מנהגי טשערנאביל פשוט ווייל דער אדמו"ר הזקן מוהר"י געווען פון די שבעה קני המנורה. ער האט צום דריטן מאל חתונה געהאט קיין סקווירא ווען ער איז בס"ה אלט געווען בערך 30 יאר צו די שטוב פון אן אייניקעל בא"ב פון בע"ש הק' זענען איהם אויך צוגעקומען די מנהגי המקום פון זיין שווער. צי אלץ מנהגי השווער צי אלץ מנהגי המקום ווי מען רופט עס אין אזא פאל "לויט די אומשטענדען".
האט איהם דער באשעפער באשאנקן מיט 4 זוהן און יעדער האט געהאט אן אנדערע תכונת הנפש, ווי באקאנט. למשל די צוויי יונגסטע די איינציגע פון דריטע זיווג איז דער עלטערער געווען א פריער און דער צווייטער א שפעטער. דער עלצטער זוהןס זוהן ראי"ה וואס איז געווען א געוואלדיגער חסיד פון פעטער איז אויך געווען אנדערש געווען אין נאטור בשעת דער פעטער אדמו"ר מוהר"ד האט געזאגט אסאך תפלות ווי פון חיד"א האט דער פלומעניק אדמו"ר מוהרי"מ איבערגעזאגט ווערטער.
וויפיל מנהגים אדמו"ר מוהר"ד האט גענומען פון בית אוסטרה איז נישט באקאנט, ווייל לכאורה האט ער קיינמאל דארט נישט געווען, ער האט חתונה געהאט לאחר פטירת חותנו. ווידער דער תכונת הנפש פון אדמו"ר מוהרי"י איז געווען מורכב מיט די שארפקייט פון אוסטרה, ווייל מלכות איז איהם שוין געווען מושרש פון אדמו"ר הזקן מוהר"י. (ואגב איז דאס אויך געווען א חילוק אין הנהגה צווישן די ברידער בני הרמב"ן)
אדמו"ר מוהרי"י האט נאך די וואנדער יארן אוקריינע און רומעניע בימי בחורותו חתונה געהאט קיין בעלזא גאליציע אין געוואוינט אין פשעמישל און זיך באזעצט אין קאלאראזש ביז קיין יאס און פון דארט קיין בוקארעסט מיט פליטי חרב און נאכהער געקומען קיין אמעריקע און שפעטער מייסד געווען דעם שטעטל, א חשבון פון 40 יאר כסדר געהאט מיט מענטשען פון פארשידענע מדינות, האט ער געואלט דאווענען זיין נוסח צוזאמען מיט די מנין צוזאמענגעשטעלט פון אונגערישע-אויבערלענדע-גאליציאנע-פוילישע-אמעריקאנע אידן.
אין די כ' יארן האט אדמו"ר מוהרי"י געארבעט אויף א נוסח התפלה געבויעט אויף די נוסח סידור של"ה מהדורת זיטאמיר און סידור עמדין מהדורת באלאבאן פון לעמבערג און נאך. און אויף דעם איז געבויעט די היינטיגער צוזאמנשטעל פון מכון שפתי תהלה.
אריינגעהנדיג אין א סקווירא שטיבל, האב איך געזעהן אז מ'איז זייער מקפיד צו זאגען ברוך יאמרו, [דאס הייסט נישט נאר מ'זאגט נאר ממש מקפיד משרייט אריין אויב דער בעל תפלה איז א פרמדער אין ווייסט נישט...] איך פארשטיי נישט די "קפידה", ואסביר לפי ווי איך ווייס האט מען לכתחלה געדאוונט נוסח אשכנז עד שבא מרן האר''י בעש''ט אין איינגעפירט נוסח ספרד, יעצט ווען חסידים האבען אנגעהויבען דאווענען נוסח ספרד האבען די אשכנזים אין די שוהל'ן פארפירט [וכידוע דבפולין-גלצי' מתפללין בבתי כנסיות בנוסח אשכנז] האט מען געמאכט פשרות אין מ'האט איבער געלאזט רעשטלעך פון נוסח אשכנז שלא יתרבה מחל', און ווי די וועסט קוקן איז איבערגעבליבן איין פלאץ ברוך יאמרו אנדערע פלעצע לדור ודור וכו' אנדערע פלעצער ברוך יאמרו נאר ביי מוסף הכל לפי מקומו , למעשה נוסח החסידים בכלליות הוא נוסח ספרד וא''כ מ[ה]ק[ו]להר[ע]ש אויב דאווענט מען נוסח ספרד, כאילו מ'האט נישט געהאט קיין ברירה האט מען געלאזט ברוך יאמרו אבער נישט ווייל דאס איז דער נוסח, שטייט מען ווי א... מ'איז מקפיד אויף ברוך יאמרו זייער הנאה געהאט וואס מ'האט געשריבען פריער מנהגים האט נישט מיט חסידות ווירמייזע פראנקפורט האבען אויך מנהגים און זיינען מקפיד אויף דעם אזוי ביי די חסידים וואס האבען קפידות, נאר ס'קומט פון דעם וואס מ'האט נישט ארויס חסידות שרייט מען קפידה מנהג אזויווי איינער האט נישט ארויס חסידות און מיינט אז שטריימעןל איז דער עיקר וכו' כמו כן אם לא יודעים חושבים שהעיקר הוא מנהגים ונעשה קודש קדשים וכו', עד כדי כך שיבוא יום ויאמרו שהבעש''ט בא לעולם לתקן שיאמרו הודו ער''ש [ס'נאך זייער א לאנגע שמועס אז באמת איז בהיפך ביי חסידים האט מען נישט געהאלטען פון נישט משנה זיין קיין זיז כל שהוא וכו' שהרי שינוי הרבה והרבה ממנהג אבותיהם סיי בהנהגה סיי מנהגים כידוע לכל והמפורסם אי''צ ראי' ווי אנדערע זאגען טאמער וואלסטו געווען בימי הבעש''ט וואלסטו נישט געווארען קיין חסיד נאר געמאכט א חרם אז מ'איז משנה והדברים עתיקים ואמתיים ופשוטים לכל בל עיון קל]
להבין שמועות האט געשריבן:
אריינגעהנדיג אין א סקווירא שטיבל, האב איך געזעהן אז מ'איז זייער מקפיד צו זאגען ברוך יאמרו, [דאס הייסט נישט נאר מ'זאגט נאר ממש מקפיד משרייט אריין אויב דער בעל תפלה איז א פרמדער אין ווייסט נישט...] איך פארשטיי נישט די "קפעידע"
להבין שמועות האט געשריבן:
אריינגעהנדיג אין א סקווירא שטיבל, האב איך געזעהן אז מ'איז זייער מקפיד צו זאגען ברוך יאמרו, [דאס הייסט נישט נאר מ'זאגט נאר ממש מקפיד משרייט אריין אויב דער בעל תפלה איז א פרמדער אין ווייסט נישט...] איך פארשטיי נישט די "קפעידע"
פארשטייסט טאקע נישט?
א' כ'פארשטיי טאקע נישט ב' כ'האב נישט געשריבען "קפעידע" סטויג נישט ביזט משנה......
עס איז פארהאן אויף די אינטערנעט א וועבזייטל פון משכילישע צייטונג און אז דו וועסט דארט מאכן א זוכעריי וועסטו געפונען אין די נייעס'לעך פון משך השנים אז דער יסוד הקפידות קומט דערפון וואס אין געוואוסע שטעט ווי עס זענען נישט געווען גענוג חסידים פון איין רבי'ן זיך צו פארמירן אין אן אייגן קלויז האבן זיך פארמירט קלייזלעך וועלכע זענען באשטאנען פון פארשידענע חסידים און וויבאלד יעדער האט געוואלט אז זיין חסידות זאל זיין דער אפיציעלער בעל הבית האט זיך אנטוויקלט געפעכטערייען ווי יעדער האט בתוקף עוז אנגעהאלטן די מנהגי החסידות און נישט צוגעלאזט אנדערש צו זאגן/טוהן איז דערפון געווארן שיטות כידוע פאר די וואס זענען באהאוונט אין די שטייגער פון מחלקות'ן און פון דארט איז עס פארבליבן עד ימינו אלה בשם "קפידות".
אז מ'רעדט פון זיך פירן ביי יענעם אין ביסמדרש מיט מנהגים... איך האב געהאט א זיידן ע"ה וואס האט געוואוינט אין א דערפל אין מארמורש אין גלילות פון ווילחוביץ ווי עס האבן געוואוינט וויזשניצע חסידים, און דער זיידע מיטן טאטן זייענדיג די איינציגע ספינקא חסידים האבן זיך נישט דערוואגט צו דאווענען בנוסח-(בניגון) ספינקא ווייל אויב נאר אפילו א קנייטש איז שוין געווען אחת דתו...
