די גמרא זאגט אין מסכת מגילה דף ד' עמוד א', "א"ר יהושע בן לוי" רבי יהושע בן לוי האט געזאגט, "נשים חייבות במקרא מגילה" פרויען זענען מחויב מיט מגילה ליינען, "שאף הן היו באותו הנס" ווייל אויך זיי זענען געווען אין דעם נס. זאגט אויף דעם תוספות אז דער רשב"ם לערנט פשט "שאף הן היו באותו הנס" אז זיי זענען געווען דער עיקר פונעם נס, ווייל דער נס איז געשען דורך אסתר וואס זי איז געווען א פרוי, אבער תוספות פרעגט אויף דעם פשט, אז לויט דעם וואלט דאך די גמרא געדארפט זאגן סתם "שהן היו באותו הנס" וואס עפעס זאגט די גמרא "שאף הן" אז "אויך זיי" זענען געווען א חלק פון דעם נס, וואס פון דעם לשון זעהט אויס אז זיי זענען נישט געווען דער עיקר נאר א טפל. זאגט תוספות "לכך נראה לי שאף הן היו בספק דלהשמיד ולהרוג", וועגן דעם זעהט מיר אויס פשט אז אויך די פרויען זענען געווען אין א ספק פון להשמיד ולהרוג, און דאס מיינט אז זיי זענען אויך געווען אין דעם נס, ווייל זיי זענען אויך געראטעוועט געווארן פון די גזירה פון המן. און אזוי שטייט אויך אין ירושלמי אז אויך די פרויען זענען געווען אין א ספק סכנה. פרעגן אבער די מפרשים אויף דעם, פארוואס זאגן תוספות און דער ירושלמי אז די פרויען זענען נאר געווען אין א "ספק סכנה"? עס שטייט דאך קלאר ארויס אין פסוק אז המן האט געמאכט די גזירה אויך אויף די פרויען, "להשמיד להרוג ולאבד את כל היהודים מנער ועד זקן טף ונשים ביום אחד"? זענען דאך אויב אזוי די פרויען זיכער אויך געווען אין די סכנה פון להשמיד להרוג ולאבד. נאר אין ספר בן יהוידע וויל ער דאס פארענטפערן מיט א מדרש, אויפן פסוק "אם על המלך טוב יכתב לאבדם" זאגט דער מדרש, אז המן האט געזאגט פאר אחשוירוש "יעצט ווייס איך נישט וויפיל זיי זענען, אבער ווען זיי זענען ארויס פון מצרים זענען זיי געווען זעקס הונדערט טויזנט מענער. איך וועל דיר געבן פאר יעדן פון זיי הונדערט דנרים אז דו זאלסט מיר לאזן זיי הרג'נען". זעהט מען פון דעם מדרש אז ער האט נאר אפגעקויפט פון אחשוירוש די ערוואקסענע מענער, ווייל ער האט נאר באצאלט פאר די וואס מען האט געציילט אין מדבר, און פרויען און קינדער האט מען דאך נישט געציילט, האט ער דאך נישט באצאלט פאר זיי. אבער ווען המן הרשע איז געקומען צו די שרייבער פון קעניג אז זיי זאלן אויסשטעלן די בריוו האט ער זיי געהייסן אריינשרייבן אז מען זאל הרג'נען אויך די פרויען און קינדער, אפילו ער האט נישט געהאט קיין רשות אויף דעם פון אחשוירוש. ווייל ער האט געטראכט אז אויב ווען דער קעניג וועט געוואר ווערן וועט אים דער קעניג נישט לאזן הרג'נען אויך די פרויען און קינדער וועט ער דעמאלטס צוריקציען, און אויב נישט וועט מען הרג'נען די פרויען און קינדער אויך. לויט דעם קומט אויס אז עס איז נאך בכלל נישט געווען זיכער אז די גזירה איז אויך אויף די פרויען און קינדער, און מיט דעם פארענטפערט דער בן יהוידע זייער גוט דעם לשון התוספות און די ירושלמי, אז די פרויען זענען נאר געווען אין א "ספק" סכנה. מיט דעם קען מען שוין פארשטיין וואס אסתר האט גע'טענה'ט, ווייל עס שטייט אין פסוק אז מרדכי האט אלעס פארציילט פאר התך, "ויגד לו מרדכי את כל אשר קרהו, ואת פרשת הכסף אשר אמר המן לשקול על גנזי המלך", מרדכי האט אים פארציילט אז המן האט אפגעקויפט פון אחשוירוש אלע אידישע מענער, און אסתר האט פארשטאנען אז אויף די פרויען האט אחשוירוש נישט געגעבן קיין רשות צו הרג'נען, און וועגן דעם האט אסתר נישט געוואלט גיין
ס'איז אן אומגלויבליכן מעסיזשינג פעיליור פון א פארעלטערער פרעזידענט מיט א רעלאטיוו גוט רעקארד, אבער די ערגסטע פראפאגאנדע דורכפאל אין אמעריקאנער היסטאריע. (קרעדיט שלמה הילדסהיימער)
רוב זאכען איז פון אונזער תלמיד חכם און באקאנטער תורה שרייבער שר ארבעת האלפים "זיידעניו" עס איז נאר צוזאם גענומען ייש"כ זיידעניו די הייליגע חתם סופר (דרשות לז' אדר תקצ"ו) פרעגט, וואס איז די טעם אז עס איז זיך געקומען אז מען זאל אזוי שטארק מעניש זיין המן מיט אזא הארבע עונש? די יודן האבן דאך געזינדיגט און עס איז געווען א גזירה אז מען זאל אויס'הרג'נען כלל ישראל, המן איז דאך נאר געווען די שליח, האט ער דאך געטוהן זיין שליחות, וואלט דאך געווען גענוג אז מען זאל נאר מציל זיין כלל ישראל, און נישט אויס'הרג'ענען המן צוזאמען מיט די גאנצע משפחה? ענטפערט די חתם סופר אזוי: מיר האבן א קבלה אז אויב מען דערציילט לשון הרע אויף א צווייטע דעמאלס אלע מצוות פונעם "רעדער" גייען ארויף אויף וועמען ער האט גערעדט, און די עבירות פון וועמען מ'האט אויף איהם גערעדט גייען אריבער אויף'ן "רעדער" (און אזוי שטייט אין חובת הלבבות שער הכניעה פ"ז) די גמרא זאגט אין מגילה דף י"ג עמוד ב', אז המן איז געווען א גרויסע בעל לשון הרע, ווי מיר טרעפן אז ער האט גערעדט צו אחשורוש און געזאגט "ישנו עם אחד וגו'," קומט דאך אויס אז אלע עבירות פון כלל ישראל איז ארויף אויף איהם, ממילא נאכדעם וואס די יודן האבן תשובה געטוהן, און עס איז פארגעבן געווארן זייער עבירות, איז אלעס וואס עס וואלט געדארפט געשעהן צו יעדע איינציג יוד איז ארויף אויף איהם, דערפאר איז איהם געקומען אזא הארבע עונש, ווייל אין זיין עונש איז געלעגן די עונשים פון אלע עבירות פון אלע יודן ביז היצט. מיט דעם קען מען אויך פארשטיין נאך א זאך. עס איז דא א מחלוקת רש"י און די רמב"ן, ווי אזוי עס האט אויסגעזען די פעמונים און די רמונים פון די מעיל, רש"י האלט אז עס איז געווען עקסטער די פעמונים און עקסטער די רמונים, און די רמב"ן האלט אז די פעמונים זענען געווען אין די ליידיגקייט פון די רמונים. די הפלא"ה זאגט אז פון די לשון פעמון ורמון פעמון ורמון איז משמע ווי רש"י זאגט, אז זיי זענען געווען עקסטער, אבער פון די לשון הפסוק ופעמוני זהב בתוכם איז משמע ווי די רמב"ן זאגט, אז עס איז געווען אינערווייניג. חז"ל זאגן אז די מעיל איז מכפר אויף לשון הרע. עס זאל קומען א זאך וואס האט א קול, (ווייל די גלעקלעך מאכן דאך א קול) און עס זאל מכפר זיין אויף לשון הרע וואס איז אויך מיט א קול (רעדן מיטן קול) . רמונים איז מרמז אויף מצוות "מלאים מצוות כרימון". לויט דעם חתם סופר וואס מיר האבן פריער געזאגט, קען מען זאגן אז ביידע פשטים סיי פון רש"י און סיי פון רמב"ן קענען שטימען אין איינעם, בשעת ווען מען רעדט לשון הרע, דעמאלס איז דער גלעקל וואס איז מרמז אויף לשון הרע אין דעם רמון, ווייל די רמון איז שוין נישט פיל מיט מצוות, נאר עס איז איז פיל מיט די גלעקל וואס איז מרמז אויף לשון הרע, אזוי ווי די רמב"ן זאגט. אבער וויבאלד "ונשמע קולו בבאו אל הקודש", די כהן איז געגאנגען מיט די מעיל, און די מענטש האט ריכטיג תשובה געטוהן, האט עס דאך שוין מכפר געווען אויף די לשון הרע וואס ער האט גערעדט, דעמלאס איז די גלעקל שוין נישט אינערווייניג נאר עס שטעלט זיך ארויס פון די רמון אזוי ווי רש"י לערנט, און די רמון איז נאכאמאל אנגעפילט געווארן מיט מצוות. עס פלעגט זיין די מנהג אז די זקנים זענען אריינגעקומען פורים צו ר' ישכר דוב מבעלזא זי"ע און האבן געזאגט שיינע ווערטליך. איין יאר האבן די זקנים געבעטן אז די רב זאל זאגן א ווערטל, האט ער איינגעטייטשט אזוי: עס שטייט אין די מגילה, "ויאמר המלך להמן הכסף נתון לך והעם לעשות בו כטוב בעיניך" האט ער געטייטשט אזוי: "ויאמר המלך" דער אייבערשטער זאגט "להמן הכסף?" צו המן זאל מען דען געבן די געלט? וואס דארף דען א גוי געלט? אוודאי נישט, נאר "נתון לך" די געלט זאל מען געבן צו די יודן, "והעם" זאגן כלל ישראל צו דעם "לעשות בו כטוב בעיניך" מיט די געלט גייען מיר נאר טוהן מצוות ומעשים טובים אזוי ווי עס איז גוט אין די אויגן פון די אייבערשטער. עס שטייט אין גמרא מגילה (דף ד' עמוד א') "ואמר ריב"ל" און ר' יהושע בן לוי האט געזאגט "חייב אדם לקרות את המגילה בלילה" און א מענטש איז מחוייב צו לייענען די מגילה ביינאכט, "ולשנותה ביום" און עס איבער'חזר'ן בייטאג. פרעגט די שם משמואל פארוואס דארף מען דאס איבער'חזר'ן בייטאג? עס איז באקאנט אז עמלק איז אנדערש ווי די אנדערע זיבן פעלקער, ווייל די זיבן פעלקער, אויב זיי ווילן זיך מגייר זיין מעג מען זיי אננעמען, אבער עמלק האט דער אייבערשטער געשוואירן אין זיין כסא הכבוד אז ער וועט זיי קיינמאל נישט אננעמען פאר גרים. לכאורה איז שווער פארוואס טאקע איז דא א חילוק לגבי גירות צווישן די זיבן פעלקער, און עמלק? עס שטייט אין מסכת חולין (דף צ"א ע"א) אז עס שטייט אין פסוק ווען די שטן האט זיך געראנגלט מיט יעקב "ויאבק איש עמו" "חד אמר" איינער האלט, "כתלמוד חכם נדמה לו" אזוי ווי א תלמוד חכם האט ער זיך צו איהם באוויזן, "וחד אמר" און איינער האלט, "כגוי נדמה לו" אזוי ווי א גוי האט ער זיך צו איהם באוויזן. זאגט אויף דעם די אבני נזר (די טאטע פון די שם משמואל) אז עס איז דא צוויי מיני יצר הרע'ס, איין יצר הרע רעדט איבער דעם מענטש אז ער זאל עובר זיין אן עבירה, כאטש ער ווייסט גאנץ גוט אז עס איז אן עבירה, און דעמאלס הייסט די יצר הרע א גוי, און אמהל פארבלענדעט ער די אויגן פון דעם מענטש און ער רעדט איהם איין אז עס איז גאר א מצוה, און דעמאלס הייסט די יצר הרע א "תלמיד חכם", ווייל ער מאכט זיך ווי א תלמיד חכם און ער זאגט איהם אז דאס איז א גרויסע מצוה אויב מען טוט יענע עבירה. וואס איז די נפקא מינא פון די צוויי יצר הרע'ס, דער ערשטע יצר הרע טוט פארדרייען די "הארץ" פון די מענטש אז ער זאל זינדיגן, און דער צווייטער יצר הרע טוט פארדרייען זיין "שכל" איהם איינצורעדן אז ער טוט א מצוה. אין פרשת שלח (קאפיטל יג פסוק לב) אויף די ווערטער וואס די מרגלים האבן געזאגט "וכל העם אשר ראינו בתוכה אנשי מדות" זאגט די תרגום יונתן אויף די ווערטער "מדות" "מטרוי מהיכאלטן בלהישסהין, זעהן מיר פון דעם אז די זיבן פעלקער זענען פעלקער וואס זענען פארדארבן מיט א שלעכטע טבע און שלעכטע מדות פון די "הארץ" אבער עמלק איז פארדארבן נישט נאר מיט דעם נאר זיי זענען אויך פארדארבן מיט זייער "שכל". מיט דעם קענען מיר פארשטיין די חילוק צווישן די זיבן פעלקער און עמלק לגבי זיי מקבל זיין לגירות, ווייל די זיבן פעלקער וואס זענען באקאנט אלץ זייער שלעכטע טבע פון די "הארץ" איז אויב זיי זענען מחליט אז זיי גייען שוין טוהן די פארקערטע פון זייער טבע, מעג מען זיי מקבל זיין, ווייל א מענטש האט דאך א בחירה, ער קען בוחר זיין בטוב, און ער קען בוחר זיין ברע, קען ער דאך אויך יעצט בוחר זיין בטוב. אבער עמלק וואס זיין מדה איז מיט דעם וואס ער האט א פארדרייטע שלעכטע שכל, וועט טוישט ער דאך נישט זיינע וועגן, נאר ער זאגט אויף גוט'ס אז עס איז שלעכט, און אויף שלעכט אז עס איז גוט, האט ער דאך בכלל נישט פארשטוישט זיינע וועגן נאר ער איז מסביר ווי ווייט "גוט" עס איז די "שלעכטע זאכן" וואס ער טוט. אגב קען מען אויך פארשטיין פארוואס עס שטייט אויף עמלק א דאפלטע לשון "מחה תמחה" ווייל מען דארף אויסמעקן סיי די שלעכטס וואס ער האט אין הארץ אזוי ווי אלע גוים, און אויך די ספיציעלע זאך וואס ער איז מער ווי אלע גוים דאס איז אז ער טוט פארדרייען די מחשבה און זאגט אויף "שלעכטס" אז עס איז "גוט". יעצט וועלן מיר צוריקקומען צו אונזער ערשטע פראגע פארוואס מען דארף איבער'חזר'ן די מגילה בייטאג. די תירוץ איז אזוי: נאכט איז מרמז אויף די טבע פון די הארץ, ווייל ווען א מענטש שלאפט גייט דאך פון איהם אוועק די שכל בלייבט נאר איבער די הארץ. טאג איז אבער מרמז אויף די שכל, וואס דעמאלס נוצט א מענטש גוט זיין שכל. דערפאר ווען מיר לייענען די מגילה ביינאכט מעקן מיר אויס די חלק פון עמלק וואס זיי זענען ווי אלע גוים מיט די שלעכטע הארץ, דערנאך ווען מיר לייענען איבער די מגילה בייטאג מעקן מיר אויס די חלק פון עמלק וואס זיי זענען ספיציעל געאייגנט מיט א פארדארבענע שכל. מיט דעם קענען מיר אויך פארשטיין וואס עס שטייט גע'פסק'ענט אין שולחן ערוך אורח חיים סימן תרצ"ה סעיף א' "סעודת פורים שעשאה בלילה לא יצא ידי חובתו" אויב מען האט געמאכט די סעודת פורים ביינאכט האט מען נישט יוצא געווען די חוב. פון די ווערטער פון די מחבר "לא יצא די חובתו" איז משמע אז א מצוה איז דא, נאר ער האט נאכנישט יוצא געווען די גאנצע חוב. מיט דעם וואס מיר האבן פריער גערעדט פארשטייען מיר דאס זייער גוט, ווייל די סעודת פורים איז דאך מרמז אויף די שמחה פון מחיית עמלק וואס מיר האבן געטוהן ביים לייענען די מגילה. וועגן דעם ביינאכט איז טאקע דא א מצוה, ווייל ביינאכט האבן מיר טאקע אויסגעמעקט עמלק, אבער דערווייל נאר די חלק פון עמלק וואס אלע גוים האבן אין זיך דאס איז די "שלעכטע הארץ" אבער וועגן דעם זאגט די מחבר אז מען איז אבער נאך נישט יוצא סעודת פורים, ווייל מען האט דאך נאכנישט אויסגעמעקט די עיקר חלק פון עמלק, אבער בייטאג ווען מיר לייענען איבער די מגילה און מיר מעקן אויס די חלק פון עמלק וואס ער איז ספיציעל געאייגנט דאס איז זיין פארדארבענע שכל, און דערנאך עסן מיר די סעודת פורים, איז דאס טאקע א סעודה ווי עס דארף צו זיין און דעמאלס איז מען ערשט "יוצא ידי חובתו". לאמיר טאקע געדענקען וואס עמלק האט געוואלט טוהן, און לאמיר זיך נישט לאזן פארדרייען פון דעם "יצר הרע" וואס פארשטעלט זיך ווי א "תלמיד חכם" און זאגט אויף "עבירות" אז זיי זענען "מצוות" און אזוי וועלן מיר זיך שוין בקרוב פרייען די ריכטיגע שמחה בביאת המשיח במהרה בימינו אמן. איש ימיני עס שטייט אין פסוק (ט' א') "בלחיוים אגשסזר שעהבלארול אייבוי החילאהולדהים להשסאלויט בלטהזם" דעם טאג וואס די פיינט פון די אידען האבען געהאפט צו געוועלטיגען אויף די אידען, "ואנחהגפויךא הולא" עס איז געווארען פארקערט - אז די אידען האבען געוועלטיגט אויף די גוים. ווען עס שטייט שעהבלארול (שי"ן שמאלית) דעם פינטעל אויף די לינקע זייט איז שעהבלארול טייטש וואס די גוים האבען געהאפט צו געוועלטיגען אויף די אידען. אבער ווען עס שטייט שסהבלארול (שי"ן ימנית) דעם פינטעל אויף די רעכטע זייט איז שסהבלארול טייטש צוברעכען. דאס קען זיין פשט אין פסוק, "בלחיוים אגשסזר שעהבלארול" עס איז געווען דעם טאג וואס די גוים האבען געהאפט צו געוועלטיגען אויף די אידען, אבער "ואנחהגפויך הולא" עס איז איבער געקערט געווארען פון א שע צו שס - "בלחיוים אגשסזר שסהבלארול אייבוי החיאהולדהים" דעם טאג וואס די גוים זענען צובראכען געווארען. וואס דאס אלעס איז געשעהן אין דעם זכות פון מרדכי הצדיק, וואס ווערט אנגערופען "איש ימיני" וואס ער האט געהאט דעם כח צו מאכען פון א שע א שס אז די פינטעל זאל זיין אויף די רעכטע זייט, אז עס זאל זיין "בלאיוים אגשסזר שסהבלארול אייבוי החילאהולדהים" אז עס זענען צובראכען געווארען די שונאים. מרדכי הצדיק האט געהאט דעם כח, ווייל ער האט שטענדיג געקלאגט און מתאבל געווען אויף דעם חורבן בית המקדש, אזוי ווי דער פסוק זאגט "אשר הגלה מירושלים עם הגולה" וואס לכאורה איז שווער, וואס דארף מיר דער פסוק דערציילען אז מרדכי איז געווען פון די אידען וואס זענען פארטריבען געווארען אין גלות, אלע אידען וואס זענען געווען אין בבל זענען דאך געווען פארטריבען אין גלות, נישט נאר מרדכי ? נאר דער פסוק וויל אונז זאגען אז מרדכי האט נישט מסיח דעת געווען פון דעם גלות, נאר ער איז שטענדיג געווען "עם הגולה", אזוי ווי מען וואלט איהם היינט ארויס געשיקט אין גלות. דאס קען זיין די המשך הפסוקים, "איש ימיני" ער האט געהאט דעם כח צו מאכען פון שעברו אויף שסברו, ווייסטו פארוואס, ווייל אשר הגלה וכו', ווייל מרדכי איז נישט געווען אזוי ווי די אידען וואס האבען נהנה געווען פון סעודת אחשורוש, ווייל מרדכי האט נישט געקענט הנאה האבען, ווייל ער האט מתאבל געווען אויף דעם חורבן. מיט דעם קען מען טייטשען די פסוק (תהלים קל"ז) "אם אשכחך ירושלים" אויב מען פארגעסט צו קלאגען אויף דעם חורבן פון ירושלים, "תשכח" קענען מיר פארגעסען פון צו האבען דעם כח פון "ימיני" צו מאכען פון שעהבלארול שסהבלארול. שמן ראש להיות כל איש שורר בביתו מיר וואוסען אז די אנהייב פון די מגילה איז א חלק פון די נס פורים, אזוי ווי די גמרא זאגט, אז השי"ת האט אנגעגרייט די רפואה פאר די מכה. דאס מיינט אז אחשורוש האט געהארגעט ושתי, כדי אסתר זאל ווערען די מלכה, נאך פאר עס איז געווען די גזירה פון המן. דארף מען פארשטיין, וואס פאר א נוצען איז געווען די נייע גזירה פון אחשורוש אז להיות כל איש שורר בביתו ? מען קען דאס פארענטפערן, ווייל כדי די נס פון פורים זאל געשעהן האט אויסגעפעלט די נייע גזירה פון אחשורוש אז א יעדע מאן זאל זיין דער בעל הבית פון שטוב. ווייל אויב ווען נישט, ווען מען איז געקומען זיכען אסתר וואלט ווען מרדכי געקענט באהאלטען אסתר און זאגען איך ווייס נישט ווי זי איז, זי איז נישט אין דערהיים - און מרדכי וועט זאגען זי וויל נישט פאלגען און זיצען אין שטוב א גאנצע טאג - יעצט אבער אז מען מוז פאלגען האט יעדער איינער געמוזט באפעלען זיינע טעכטער צו בלייבען אין שטוב, אזוי ארום ווען מען איז געקומען זיכען א קעניגען פאר אחשורוש האט מען געטראפען אסתר, וואס דורך איר איז געשעהן די נס פון פורים. ח"ס בשם הפלא"ה והיום הזה תאמרנה דאס גאנצע נס פון פורים האט זיך אנגעהויבען מיט דעם וואס אחשורוש האט געהרג'ט ושתי, וואס דורך דעם איז אסתר געווארען די מלכה, וואס די ישועה פאר כלל ישראל איז געשען דורך איר. המן איז געווען דער וואס האט געגעבען די עצה צו הרג'ענען ושתי אזוי ווי עס שטייט אין פסוק "והיום הזה תאמרנה וכו' אם על המלך טוב יצא דבר מלכות" זאגט דער מדרש "היום גורם אילו הי' שאר ימים לא דיבר כן" - אויב עס וואלט געווען א אנדערע טאג וואלט ווען המן נישט אזוי גערעדט. דארף מען פארשטיין וואס איז דער טאג אנדרעש ווי אלע אנדערע טעג ? נאר עס איז באוואוסט אז די סעודה פון די 180 טעג האט זיך אנגעהויבען חודש ניסן, אזוי ווי עס שטייט אין פסוק "ימים רבים" שמונים ומאת יום - וואס די ווארט "ימים רבים" איז לכאורה איבריג, אז עס שטייט שוין וויפיל טעג עס איז געווען די סעודה וואס דארף שטיין אז עס איז געווען אסאך טעג ? קען מען ענטפערן, אז ימים רבים איז נישט טייטש אסאך טעג נאר "גרויסע טעג", וואס די טעג פאנגען אהן גרויס צו ווערען זימער צייט, וואס דאס איז פון חודש ניסן ביז תשרי, קומט אויס אז אין די 6 חדשים פון ניסן ביז תשרי איז נאר דא 177 טעג ווייל דריי חדשים האבען 29 טעג און דריי חדשים האבען 30 טעג, און נאך דריי טעג פון תשרי, האט זיך די סעודה פון 180 טעג געענדיגט ג' תשרי. און דערנאך האט אחשורוש געמאכט א סעודה פאר נאך 7 טעג - אנגעהויבען פון ד' תשרי, איז די 7'טע טאג פון דער סעודה אויס געקומען אויף י' תשרי וואס דאס איז "יום כיפורים". וואס אין דעם טאג האט מען געהארגעט ושתי. ממילא איז שוין זייער גוט פארוואס די מדרש זאגט "היום הזה" - ווייל נאר אין יום כיפור האט מען געקענט אנגרייטען די ישועה פאר כלל ישראל ווייל דעמאלס איז די שטן נישט מקטרג. און דאס איז זיכער אז די אידען אין שושן האבען נישט געגעסען ח"ו אין יום כיפור, ביי די סעודה פון אחשורוש, ממילא האבען זיי נאר געגעסען 6 סעודות. איז שוין זייער פארשטענדיג פארוואס עס שטייט אז די אידען האבען געטוהן 6 זאכען ווען זיי האבען תשובה געטוהן - "אבל" - "צום" - "ובכי" "מספד" - "שק" - "ואפר" אנטקעגען די 6 סעודות וואס זיי האבען געגעסען, ווייל אויף די 7'טע טאג האבען זיי נישט געדארפט תשובה טוהן ווייל זיי האבען נישט געגעסען ווייל עס איז געווען יום כיפור. מנות הלוי ויאמר חרבונה די גמרא זאגט אין מסכת מגילה (ט"ו) "אף חרבונה באותה עצה היה" חרבונה האט באמת צוגעשטימט און געגעבען די עצה אז מען זאל אויף הענגען מרדכי. לכאורה דארף מען פארשטיין פון ווי האבען דאס חז"ל גענומען, עס זעט דאך אויס צו זיין פונקט פארקערט, ווייל ער איז דאך געווען דער וואס האט אויס געזאגט פאר אחשורוש אז המן האט אנגעגרייט א בוים צו הענגען מרדכי, וואס איז גרויס פופציג אמה ? מען קען דאס מסביר זיין מיט א משל, עס איז געווען א בלינדע ארימאן, וואס פלעגט ארום גיין פון שטאט צו שטאט בעטען פאר נדבות. אבער וויבאלד ער איז געווען בלינד, האט ער מיט גענומען מיט זיך א באגלייטער וואס האט איהם ארום געפירט און געוויזען דעם וועג. איין טאג ווען ער האט שוין אנגעזאמעלט פופציג דאלער, און דער ארימאן האט עס אריינגעלייגט אין זיין טאש, האט זיין באגלייטער דאס ארויס גענומען פון דעם טאש פון דער אירמאן. דער ארימאן האט אבער גארנישט געוואוסט אז עס פעלט איהם דאס געלט. נאך א שטיק צייט, ווען דער אירמאן האט געטאפט זיינע טאשען און ער האט געשפירט אז עס פעלט איהם דאס געלט, האט דער ארימאן זיך גענומען ביטערלעך צו וויינען און קלאגען. "וויי אויף מיר" - האט ער אויסגעשריגען, "איך האב זיך אזוי געמוטשעט דאס צו באקומען, און יעצט האט עס א גנב פון מיר צוגענומען". ווען זיין באגלייטער האט געזעהן די צרות וואס דער ארימאן האט יעצט, ווייל ער האט אוועק גענומען זיין געלט, האט ער באקומען רחמנות אויף איהם, און ער רופט זיך אהן "איך האב געטראפען דיין געלט" - דא האסטו דיין פופציג דאלער וואס דו האסט פארלוירען.... אזוי ווי דער אירמאן האט צוריק באקומען זיין געלט, האט ער זיך גענומען שרייען און שלאגען זיין באגלייטער. האט דער באגלייטער איהם געפרעגט "פארוואס שלאגסטו מיר, איך האב דאך דיר א טובה געטוהן, וואס איך האב געטראפען דיין געלט און צוריק געגעבען, און דו באצאלסט צוריק א טובה מיט מיר שלאגען". האט דער ארימאן גענטפערט - "דו ביסט א גנב און א ליגענער - דו האסט געגנב'ט מיין געלט, ווייל אויב נישט - פון ווי האסטו געוואוסט אז עס פונקט פופציג דאלער". דאס זעלבע קען מען זאגען, האבען די חז"ל פארשטאנען אז חרבונה האט באמת צוגעשטימט און געגעבען די עצה אז מען זאל אויף הענגען מרדכי, ווייל אויב נישט, פון ווי האט חרבונה געוויסט אז דאס האלץ איז הויך פונקט פופציג אמה. אלא מאי מוז זיין אז חרבונה איז געווען ביי די עצה מען זאל הענגען מרדכי. ** גם הנה העץ חרבונה האט געזאגט פאר אחשורוש, אז המן האט אנגעגרייט א האלץ אויף צו הענגען מרדכי "אשר דבר טוב על המלך". און אחשורוש האט גלייך געזאגט מען זאל אויף הענגען המן. דארף מען פארשטיין, פארוואס האט זיך אחשורוש אזוי שנעל אויף גערעגט, און ער האט גלייך באפוילען אז מען זאל אויף הענגען המן, וואס איז דען אז המן האט געוואלט אויף הענגען מרדכי, אבער למעשה האט ער נישט, ער האט נאר געוואלט. און פאר וועלען אויף הענגען מרדכי קומט פאר המן מען זאל איהם הארגענען ? אז איין שר וויל הארגענען איין איד, דארף מען איהם הארגענען ? מען קען זאגען פשט אין פסוק, אז חרבונה האט אזוי געזאגט פאר אחשורוש, "גם הנה העץ אשר הכין למרדכי", אז המן האט אנגעגרייט די האלץ פאר מרדכי, און אויך "אשר דבר" וואס המן האט גערעדט "טוב על המלך" אז די האלץ איז אויך גוט צו הענגען דעם קעניג אחשורוש. וועגען דעם האט זיך אחשורוש אויף גערעגט, און האט באפוילען מען זאל הענגען המן, ווייל ער האט געוואלט הענגען אחשורוש. (קהלת משה) ** וימי הפורים האלה לא יעברו דער רמב"ם פסק'נט (הלכות מגילה פרק ב' הלכה י"ח) אז אלע ימים טובים וועלען בטל ווערען, אבער דער יום טוב פורים וועט קיינמאל נישט בטל ווערען. לכאורה דארף מען פארשטיין, מיט וואס איז פורים אנדערשט פון אלע אנדערע ימים טובים ? מען קען דאס פארענטפערן, מיט דעם וואס דער רמב"ן שרייבט אין פרשת בא, עס זענען דא צוויי ערליי ניסים פון השי"ת. א "נס נגלה", דאס מיינט א נס וואס יעדער באמערקט און זעהט אז דאס איז א נס, ווי למשל; יציאת מצרים, קריעת ים סוף, מטן און באר. אויך איז דא א "נס נסתר", באהאלטענע נסים וואס זענען נישט אויפפאלנד, און מען באמערקט נישט אז השי"ת האט דא געטוהן א נס, נאר עס זעהט אויס אז עס האט זיך אזוי פערצופאל געפירט. ווי למשל ביי דעם נס פון פורים האט מען נישט באמערקט אז דאס איז א נס פון השי"ת, מען וואלט געקענט זאגען אז ווייל אסתר איז געווען דעם קעניג'ס ווייב האט זי געקענט פועל'ן ביי אחשורוש צו הרג'נן המן, און צעשטערען זיין גזירה פון הרג'נן אלע אידען. אבער דער אמת איז, אז גארנישט טוט זיך נישט פון זיך אליין, נאר אלעס ווערט געפירט דורך דער אויבערשטער. ווי דער רמב"ן שרייבט, אז דער וואס גלייבט נישט אין א "נס נסתר" דער האט נישט קיין חלק בתורת משה רבינו עליו השלום. דאס מיינט דער פסוק מיט "וימי הפורים לא יעברו", די אלע ימים טובים וואס זיי זענען צוליב ניסים גלויים, די ניסים גלויים וועלען בטל ווערען, אבער פורים וועט נישט בטל ווערען, דאס מיינט אז דער אויבערשטער וועט פאר אונז אלע מאהל מאכען ניסים באהאלטענער הייט. ** מס' מגילה י"ג עמוד ב' תוס' ד"ה הכסף נתון לך. גימטריא דהכסף עולה הע"ץ רמז לו שיתלה עליו. ** איתא בגמרא (מס' מגילה יג:) גלוי וידוע לפני מי שאמר והיה העולם שעתיד המן לשקול שקלים על ישראל לפיכך הקדים שקליהן לשקליו והיינו דתנן באחד באדר משמיעין על השקלים. ויש להבין השייכות בין שקלי המשכן להשקלים שנתן אותו רשע. גם צ"ב דוכי בלאו הכי לא היה ח"ו לשונאיהם של ישראל תקומה עד שהוצרכו לתת שקלים במשכן כדי להנצל מהשקלים שנתן המן. עוד צריך ביאור הלשון לפיכך הקדים דהא השקלים של המשכן היו הרבה זמן לפני השקלים של המן ומהו ההו"א שלא היה בהקדמה, וגם הלשון אינו מדוקדק דנראה כעין ערמה במה שהקדים שקלי המשכן. אך נקדים מה דאיתא בראש דוד מהגאון החיד"א בפרשת במדבר (דף שפ"ו) מה שאמר המן ישנו עם אחד מפוזר ומפורד בין העמים כי בהיותו צורר היהודים רצה להראות למלך שהם חייבים על פי תורתם ובקש להפיץ ולהדיח כל צד זכות ויאמר המן ישנו עם אחד יחיד ובטל לגבי רוב האומות ועושים נגד התורה והסברא דאחרי רבים להטות וזאת לפנים בישראל אשר היו בארץ כנען היה להם מקום פטור דכל קבוע כמחצה על מחצה דמי (עי' בענין זה בישמח משה פר' שמות), אך עתה הוא מפוזר נע ונד וימעטו וישוחו נגד רוב האומות, ואי תימא שהם חכמים והיכא דמחדד טפי לא אזלינן אחר רוב בני אדם, לז"א ומפורד ואמרו חז"ל כפרדה זו שאינה עושה פירות, כלומר אין בהם תבונה כסוס כפרד אין הבין, וכבר ראו עיניך בדין ושתי הם עצמם העידו על עצמם שניטלה מהם חכמתם, וא"כ הם מיעוטא דמיעוטא בכל מדינות מלכותיך, ואי תימא שהם הרוב לגבי כל כת מעובדי ע"ז ודתיהם שונות מכל עם רצה לומר כי גם ישראל יש להם דתות ונימוסים הרבה, וז"ש ודתיהם שונות לשון רבים כיחש לו בכל עלילותיו, ועל כל פנים ואת דתי המלך שכל העולם שוים אינם עושים ועל כן למלך אין שוה להניחם, עכ"ל. ומבואר בדבריו דכל עיקר כוונת המן היתה להראות לאחשוורוש שבני ישראל צריכים לילך אחר רוב לעבוד עבודה זרה דהא הם המיעוט שבעולם. אולם מכל הני שהוכיח המן מכל צד וצד נראה דתני ושייר, דהנה איכא דרכא אחרינא לבטל טענת העמים שנלכו בתר רוב שלהם, והוא עפ"י מש"כ בספר דרש משה (פר' כי תשא, דף קס"ה) בשם הגאון מוה"ר העשיל מקראקא זצ"ל דהטעם על מה שציוה הקב"ה למנות את ישראל בשקלים הוא דאיתא במדרש (ויק"ר ד, ו) דאמרו או"ה לישראל שיעבדו ח"ו עבודה זרה משום דכתיב אחרי רבים להטות והמה הרוב בעולם, ומשום האי חששא שלא יבוטל ח"ו עם ישראל בין הנכרים ציוה הקב"ה למנותן וקיי"ל דדבר שבמנין אפילו באלף לא בטיל עכ"ל. ולפי"ז שפיר נתבטל טענת המן אפילו שבני ישראל מפוזרים מבין העמים, והוא משום דנתנו מחצית השקל והמה מן המנוי דלא בטיל. ולפי"ז יש להבין מה שאמר ריש לקיש גלוי וידוע לפני מי שאמר והיה העולם דעתיד המן לשקול עשרת אלפים ככר כסף כדי לעורר דבני ישראל צריכים להתבטל ברוב הגוים, נתן עצה אחרת והקדים שקליהם לשקליו כדי שיהיו דבר שבמנין ודבר שבמנין אפילו באלף לא בטיל והבן. ** א הערליך ווארט און ספר ברית כהונת עולם (דער בני יששכר ברענגט איהם א פאר מאל) די ערשטע משנה און מגילה, מגילה נקראת בי"א, י"ב, י"ג, י"ד, ט"ו, לא פחות ולא יותר. רשי טייטשט לא פחות, י' לא יותר, ט"ז אין פע"ח פון ר' חיים ויטאל שטייט אז מגילה איז פון לשון התגלות אז די מגילה ווייזט אויף התגלות השם. אויפען פסוק זה שמי לעלם וזה זכרי לדר דר איז דא דער דרשות חז"ל אין רש"י איז עס מרמז אז נישט וויא מען שרייבט דעם שם זאגט מען עס ארויס. דער כתיב איז הוי' און ליינען ליינט מען עס אד'. דער כתיב איז בגימטריא 26. דער קרי איז בגימטריא 65. זאגט דער ברית כהונת עולם אז דאס איז מרומז און די משנה. 'מגילה' וואס דאס ווייזט אויפען שם 'נקראת' גיליינט ווערט דער שם 'י"א י"ב י"ג י"ד ט"ו' וואס אויב מען רעכענט זיי ציזאמען איז עס 65 אזוי וויא דער שם אד', זאגט די משנה ווייטער, 'לא פחות ולא יותר' דער פחות זאגט רש"י איז י' און דער יותר איז ט"ז וואס דאס איז ציזאמען 26 דער מספר פון הוי' וואס אזוי ליינט מען נישט דעם שם. ** אויפען פסוק זה שמי לעלם וזה זכרי לדר דר איז דא דער דרשות חז"ל אין רש"י איז עס מרמז אז נישט וויא מען שרייבט דעם שם זאגט מען עס ארויס.דער כתיב איז הוי' און ליינען ליינט מען עס אד'. דער כתיב איז בגימטריא 26. דער קרי איז בגימטריא 65. ליינענדיג דאס ווארט פון די זה שמי לעלם וכו' האב איך מיך דערמאנט דאס באקאנט ווארט, וואס שטייט אין זוה"ק (רעיא מהימנא ויקרא קי:) אויף דעם דאזיגען פסוק זה שמי לעלם וזה זכרי לדור דור, אז ווי באקאנט, מיט א יעדעס איינציגע מצוה וואס א מענטש טוט, טוט ער זיך מקשר און מדבק זיין כביכול מיט השי"ת, און דאס איז מרומז דא ווייל דאס ווארט שמ"י מיט י"ה באטרעפט שס"ה, אזוי ווי די מספר פון מצות לא תעשה שבתורה, און אזוי אויך דאס ווארט זכר"י מיט ו"ה באטרעפט רמ"ח כמספר מצות עשה שבתורה, און דאס איז מרמז אד דורך די תרי"ג מצות התורה מצות עשה און לא תעשה איז מען זיך מדבק כביכול בשמו ית', עיי"ש. ** מהודו ועד כוש (א.א.) חד אמר הודו בסוף העולם וכוש בסוף העולם וחד אמר הודו וכוש סמוכות זו לזו (מגילה יא.) בעצם איז נישט קיין סתירה צווישען די צוויי, ווייל די ערד איז רינדעכיג אזוי ווי א כדור (באל), ממילא איז געווען הודו און כוש איינס נעבען דעם צווייטען אבער ווען מ'גייט ארום די וועלט פון די אנדערע זייט איז הודו געווען די ווייטסטע פון כוש. מחיר יין-רמ"א ** חור כרפס ותכלת אחוז בחבלי בוץ וארגמן (א.ו.) דער פסוק קומט אונז לאזען הערן די גרויסע רשעות פון אחשורוש אז ער האט מכשיל געווען די אידען מיט שעטנז, און אויך זייערע אויגען זאלען קוקען אויף אלע שיינע קאלירען זיי זאלען פארגעסען פון טראכטען פון השי"ת. (מגילת סתרים) ** וכלים מכלים שונים (א.ז.) אין תרגום שני שטייט אז ווען די גוים האבען געטרונקען פון די כלים פון דער בית המקדש, "שונים" איז נשתנה געווארן זייער פנים, פון דא איז א רמז וואס פורים איז מען זיך משנה די פנים און מ'פארשטעלט זיך אלס זכר פון דעם משתה פון אחשורוש. (קרן ישועה) ** והשתיה כדת אין אנס (א.ח.) די חז"ל זאגעל כדת של תורה, דאס מיינט מען אז אחשורוש האט געוואלט די אידען זאלן עובר זייל אויף די תורה, "כדת" דאס מיינט אזוי ווי די הלכה איז אז מען איז נאר חייב ברצון און נישט באונס, וועגען דעם האט ער געגעבען כדת של תורה עסען מיט אלע הכשרים, און אויך זיי נישט געצווינגען צו טוהן עבירות זיי זאלען נישט טענה'ן אז זיי זענעל געווען באונס. (ישמח משה לרמבע"מ) ** ביום השביעי (א.י.) ושתי האט צוריק געהאלטען דאס בויען פון דעם בית המקדש וואס איר זיידע נבוכדנצר האט חרוב געמאכט דורך דעם וואס זי האט נישט געלאזט די אידען היטען שבת וואס דורך שבת ווערן די אידען אויסגעלייזט אזוי ווי עס שטייט אין חז"ל אלמלא שמרו בנ"י שתי שבתות מיד נגאלין, און מדה כנגד מדה איז זי געהארג'ט געווארן אין שבת, און אסתר וואס האט געהיט שבת איז געווארן די מלכה. (ליקוטי אנשי שם) ** ביום השביעי כטוב לב המלך ביין (א.י.) פאר וואס נאר אין די לעצטע טאג האט אחשורוש זיך אנגעטרונקען, נאר מ'קען זאגן אז די דרך העולם איז אז ווען איינער מאכט א גרויסע סעודה איז ער עומד ומשמש און ער עסט נישט, וועגען דעם האט אחשורוש ביז היינט נישט געגעסען און געטרונקען אסאך ווייל ער איז דאך געווען עומד ומשמש, אבער היינט די לעצטע טאג נאך דעם וואס יעדער האט זיך שוין אנגעגעסען און אנגעטרונקען, האט אחשורוש זיך גענומען טרונקען און עס איז ארויס געקומען די הריגת ושתי וואס דאס איז געווען איינע פון די רפואות פאר די מכה. (שער בת רבים) ** שבעת הסריסים... להביא את ושתי המלכה... (א. י-יא) אחשורוש האט געוואלט מבזה זיין ושתי מיט 5 זאכען 1) ער האט געשיקט סריסים און נישט שרים. (וואס סריסים זענען אסאך ווייניגער חשוב) 2) ער האט געשיקט זיינע סריסים און נישט אירע סריסים וואס דאס איז א גרויסע בזיון פאר א מלכה צו גיין מיט דעם קעניגס סריסים און נישט די אייגענע. 3) ער האט געהייסען מען זאל ברענגען ושתי המלכה און נישט המלכה ושתי צו ווייזען אז זי איז נאר א מלכה וועגען איהם. 4) ער האט געהייסען מען זאל איר ברענגען מיט געוואלד אזוי ווי מ'ברענגט א שפחה. 5) דער תכלית פון איר ברענגען איז געווען צו ווייזען איר שיינקייט און נישט איר יחוס. (מלבי"ם) ** ותמאן המלכה ושתי לבוא... (א.יב.) בא גבריאל ועשה לה זנב (מגילה יב:) מדה כנגד מדה האט דער אויבערשטער געטוהן, אזוי ווי אסתר וואס איז א אייניקעל פון שרה וואס האט געלעבט קכ"ז שנה האט געקעניגט אויף קכ"ז מדינות, אזוי אויך ושתי וואס איז א אייניקעל פון נבוכדנצר, וואס נבוכדנצר איז געווארען א חיה מיט א זנב, אזוי אויך האט ושתי געהאט א זנב. (אדמו"ר ר' פנחס מנחם מפילץ ז"ל) ** ויאמר המלך לחכמים יודעי העתים (א.יג.) עס שטייט אין חז"ל אז דאס איז געווען שבט יששכר, פארוואס האט דער קעניג געפרעגט די אידען און נישט אנדערע שרים, נאר אויב דער קעניג וועט פרעגען אנדערע שרים וועט יעדע איינער האבען א נגיעה, א שר פוןכשדי וועט האבען א נגיעה אז ושתי זאל נישט געהארג'ט ווערן, און א אנדערע שר וועט יא וועלן אז מ'זאל הארגענ'ן ושתי כדי דער קעניג זאל נעמען א מלכה פון זייער פאלק, אבער פון די אידען איז אחשורוש אפילו נישט איינגעפאלען אז זיי האבען א נגיעה ווייל ער האט קיינמאל נישט געהאט א הוא אמינא צו נעמען א מלכה פון די אידען, וועגען דעם האט ער געפרעגט די אידען וואס זיי האבען נישט קיין שום נגיעה צו דעם, וועלען זיי פסקנ'ן א משפט צדק, אבער דער אויבערשטער האט מפיר געווען עצת ערומים, און פון אסתר וואס זי איז א איד איז ארויס געקומען די ישועה. (קרן ישועה-בן איש חי) ** ויאמר מומכן (א.טז.) כתיב מומכן וקרינן ממוכן, דער פסוק האט מקדים געווען דעם אות ו"יו, צו ווייזן אז דער ממוכן האט זיך מקדים געווען צו רעדען פאר די אנדערע זעקס שרים וואס זענען גרעסער פאר איהם. ** איש יהודי היה בשושן הבירה (ב.ה.) נאר איין איד איז געווען אין שושן הבירה? נאר ווייל עס איז געווען צוויי שושן'ס, איינס שושן הבירה דארט ווי עס איז געווען דער פאלאץ פון דעם קעניג, און נאר שרים האבן דארט געמעגט זיין, און אזוי אויך מרדכי וואס איז געווען א שר, און עס איז געווען די עיר שושן די שטאט שושן וואס דארט האבען שוין געוואוינט אסאך אידען. ** ואת שבע הנערות הראויות לתת לה (ב.ט.) עס שטייט אין חז"ל אז אסתר האט געציילט די טעג פון דער וואך דורך די זיבען משרתות און זי האט געגעבן יעדן א נאמען לויט די טעג, און אזוי האט אסתר געוואוסט ווען עס איז שבת, איז דאך שווער אסתר איז דאך געווען א נביאה, פארוואס זאל זי נישט וויסען ווען ס'איז שבת? נאר אסתר האט נישט געוואלט מען זאל וויסען אז זי איז א איד דערפאר האט זי געהאט יעדן טאג א אנדערע משרתת, און א גאנצע וואך האט אסתר געטוהן מלאכות אבער נישט שבת, און אויב זי וואלט נאר געהאט איין משרתת וואלט די משרתת געזעהן, אז אסתר טוט נישט קיין מלאכה אין שבת, וואלט זי פארשטאנען אז אסתר איז א איד, דערפאר האט אסתר געטוישט יעדע טאג א אנדערע משרתת, ווייל די משרתת פון שבת האט געזעהן, אז אסתר טוט נישט קיין מלאכה האט זי געמיינט אז אסתר טוט נישט קיין מלאכה אויך אין מיטן דער וואך און איינע האט נישט דערציילט פאר די אנדערע. (יערות דבש) ** לא הגידה אסתר את עמה ואת מולדתה (ב.י.) ווייל אויב מ'זאל וויסען אז זי איז א איד וואלט מען איר געצווינגן צו מחלל זיין שבת, אבער אז זי האט נישט דערציילט וועט מען איר נישט נאך קוקען און מען וועט איר נישט געצווינגן זיין צו ארבעטן שבת און עסען נבילות און טריפות. (אבן עזרא) ** ובהגיע תורת נערה ונערה (ב.יב.) די טעמי הנגינה אויף "נערה ונערה" איז "קדמא ואזלא", דאס קומט צו זאגן אז די אלע נערות האבען זיך געאיילט און געלאפען "קדמא" זיך געפעדערט "ואזלא" און געגאנגען צום מלך, אבער אויף די ווערטער "ובהגיע תור אסתר" איז די נגינות פון "מונח מונח", צו ווייזען אז אסתר האט זיך נישט געאיילט נאר זי איז געגאנגן רואיג פאמעלעך אקעגען איר ווילן. (הגר"א ז"ל) ** ותהי אסתר נושאת חן בעיני כל ראיה (ב.טו.) חז"ל זאגן אז יעדע מענטש האט געמיינט, אז אסתר קומט פון דער זעלבע פאלק וואס ער קומט, אזוי אויך המן האט געמיינט, אז אסתר איז אן עמלקי, און זי וועט אויך מסכים זיין צו הארגענ'ן די אידען, דערפאר האט ער נישט מורא געהאט פון איר, און דאס איז אויך א חלק פון די נס פורים. חתם סופר ** ותהי אסתר נשאת חן בבל ראיה (ב.טו.) אין חז"ל שטייט, אז אסתר האט אויס געזען פאר יעדע פאלק אזוי ווי איינע פון זיי, מ'קען זאגן דאס איז א רמז וואס מ'איז פורים משנה די פנים און מ'פארשטעלט זיך אלץ זכר וואס אסתר'ס פנים איז פארענדערט געווארען פאר יעדעם איילעם. (קרן ישועה) ** וישם כתר מלכות בראשה וימליכה תחת ושתי (ב. יז.) עס שטייט אין מדרש אז די כתר פון מלכות בית דוד האט נאר געקענט אנטוהן איינער וואס איז ראוי צו דעם, און טאמער איז עס נישט געווען צו געפאסט צו זיין קאפ, איז עס געווען א סימן, אז ער איז נישט ראוי צו זיין א קעניג, אזוי אויך אחשורוש האט געהאט א קרוין פאר די "מלכה" וואס האט געפאסט פאר ושתי, און נאך דעם האט עס נישט געפאסט פאר קיינעם נאר פאר אסתר, האט אחשורוש געוואוסט אז אסתר דארף זיין די מלכה. (קרן ישועה-בן איש חי) ** ויעש המלך "משתה גדול" וכו' את משתה אסתר וגו' (ב.יח.) לכאורה איז די גאנצע שמחה פון די חתונה געווען נאר פאר אסתר, לויט די דעה אז אסתר האט נאך קיינמאל נישט חתונה געהאט, און אחשורוש איז דאך געווען א אלמן, וואס האט שוין איינמאל חתונה געהאט, וואלט די עיקר סעודה געדארפט זיין "משתה אסתר" און נישט "ויעש המלך משתה גדול", נאר אחשורוש האט געוואלט ווייזען כאילו ער האט קיינמאל נישט חתונה געהאט מיט ושתי, און דער נאמען פון ושתי איז אינגאנצען פארגעסען, וועגן דעם האט ער אויך געהאט א גרויסע שמחה, כאילו ער האט נאך קיינמאל נישט חתונה געהאט, און וועגן דעם ויעש המלך משתה גדול. (קרן ישועה-בן איש חי) ** אין אסתר מגדת מולדתה (ב.כ.) ווי קען זיין אז עס זענען נישט געווען בעלי לשון הרע זאלען דערציילען פאר אחשורוש אז אסתר איז א אידישע פרוי, נאר עס שטייט: אז יעדער האט געמיינט אז אסתר קומט פון זיין פאלק, וועגען דעם האט אחשורוש נישט געקענט פעסט שטעלן, און וויסען זיכער פון וואו אסתר שטאמט. ווייל יעדער האט געזאגט אנדערש. (שפתי חכמים) ** ויגד לאסתר המלכה ותאמר אסתר למלך בשם מרדכי (ב.כב.) מרדכי האט געזאגט פאר אסתר זו זאל דערציילען דעם מלך וועגן די מעשה פון בגתן ותרש נישט אין זיין נאמען, כדי אז אסתר זאל באקומען די שכר פון ראטעווען דעם מלך, און אסתר האט דערציילט דעם מלך אין נאמען פון מרדכי, כדי מרדכי זאל באקומען דעם שכר, יעדער האט געוואלט דער צווייטער זאל באקומען שכר, קיינער האט נישט זיך אין זין געהאט. (אלשיך) ** גדל המלך אחשורוש... וינשאהו וישם את כסאו מעל כל השרים וואס זענען די דריי לשונות? נאר המן איז געווען פון די קלענסטע שרים, און עס איז נישט שיין איהם אויף צו הויבן אויף איין מאל, דערפאר איז קודם גדל המלך, און נאך א צייט וינשאהו, און ערשט נאך דעם וישם את כסאו מעל כל השרים. (אלשיך) ** כי הגיד להם אשר הוא יהודי (ג.ד.) מרדכי האט געזאגט אז ער בוקט זיך נישט פאר המן, נישט ווייל ער האט א אלטע חשבון מיט המן, נאך פון די צייטען פון זיין זיידע שאול מיט, המן'ס זיידע אגג, וואס דאס קען מיינען אייגענע אינטרעסן, נאר ער בוקט זיך נישט ווייל ער איז א איד. (חתם סופר) ** כי אין מרדכי כרע ומשתחוה לו (ג.ה.) "לו" אינו משתחוה, פאר המן האט מרדכי זיך נישט געבוקט, אבער ביי שמונה עשרה האט ער זיך יא געבוקט, קען ער שוין נישט האבען א תירוץ אז עס טוט איהם וויי די ריקען, און די קניען אז ער קען זיך נישט בוקען אדער בייגן. (קרן ישועה) ** בחדש הראשון הוא חודש ניסן... ומחדש לחדש שנים עשר הוא חדש אדר (ג.ז.) פון ניסן ווען המן האט געמאכט דעם גורל ביז אדר איז כמעט א גאנצע יאהר דאס האט דער אויבערשטער געטוהן צו געבען אסאך צייט פאר די אידען צו טוהן תשובה. (אבן עזרא) ** ודתיהם שונות מכל עם ואת דתי המלך אינם עושים... אם על המלך טוב יכתב לאבדם... (ג.ח-ט) בדרך צחות קען מען זאגן אז המן האט געזאגט פאר אחשורוש אז דתיהם שונות מכל עם, אז אלע ימים טובים וואס די אידען האבען, איז געקומען צו זיי - פון די גוים - "פסח" פון פרעה. "חנוכה" פון אנטיוכוס, ואת דתי המלך אינם עושים, און פון דער קעניג האבען זיי נאך נישט קיין יו"ט, וועגען דעם יכתב לאבדם, און דער אייבערשטער וועט זיי העלפען וועלען זיי האבען אויך א יו"ט פון דעם קעניג. (הגר"מ שפירא ז"ל) ** ועשרת אלפים ככר כסף (ג.ט.) די חשבון פון עשרת אלפים ככר כסף ווערט אין תוס' געברענגט איז א קעגן די ששים רבוא שקלים פון די אידען, אבער דער אבן עזרא זאגט אז עשרת "אלפים" איז בלשון רבים, אז המן האט געוואלט געבען צעהן מאהל טויזענט מאהל טויוענט ככר כסף, וואס איז די חשבון לפי דעם אבן עזרא גאר אסאך, מ'קען זאגן אז אזוי ווי משה רבינו האט געבענטשט די ששים רבוא אידען "יוסף ה' עליכם אלף פעמים", דערפאר האט ער געגעבען עשרת אלפים פעמים אלף ככר כסף. (חתם סופר) ** ויסר המלך את טבעתו... צרר היהודים (ג.י.) פארוואס האט דער קעניג נאר יעצט געגעבען פאר המן דעם טבעת און נישט פריער ווען ער האט איהם גרויס געמאכט, אויך פארוואס שטייט דא עפעס "צורר היהודים", נאר מ'קען זאגן, אז פריער האט דער קעניג נישט געוואוסט, אז המן איז א צורר היהודים, און טאמער ער וועט איהם געבען דעם טבעת, וועלען די אידען בעטען רשות פון המן צו בויען דעם בית המקדש, וואס דאס איז א שאדען פאר זיין מלכות, האט ער מורא געהאט צו געבען פאר המן דעם טבעת, אבער יעצט האט דער קעניג געזעהן אז המן איז א צורר היהודים דארף ער שוין נישט מורא האבען. וועגען דעם האט ער איהם יעצט געגעבען דעם טבעת. (חתם סופר) ** להשמיד להרג ולאבד... לחודש שנים עשר הוא חדש אדר (ג.יג.) וואס זענען די דריי לשונות להשמיד להרג ולאבר, נאר די גזירה איז געווען אז יעצט זאל מען די אידען מאכן עובר זיין אויף די מצוות, אבער הרגענ'ן נאר בחודש אדר, ווען די אידן וועלען שוין זיין אזוי ווי גוים, און וועלען אויך פארלירען דעם עולם הבא, און דאס איז דער פשט קודם להשמיד אויס שמד'ען די אידען, און נאך דעם להרג זיי צו הרגענן, און נאך דעם וועט שוין זיין ולאבד זיי וועלען פארלירען דעם עולם הבא. (חתם סופר) ** והדת נתנה בשושן הבירה והמלך והמן ישבו לשתות והעיר שושן נבוכה (ג.טו.) וואס א שייכות האט "והמלך והמן ישבו לשתות" צו דער גזירה פון והדת נתנה.. און "והעיר שושן נבוכה", נאר מ'קען זאגן אז אויב די גזירה וואלט געווען געווען בשעת שכרות וואלט מען געקענט טענה'ן, אז די גזירה איז נישט קיין גוטע. ווייל עס איז געמאכט געווארן בשעת שכרות, וועגן דעם זאגט דער פסוק, אז קודם איז געווען "והדת נתנה אה א שכרות, ערשט נאכדעם וואס די גזירה איז פערטיג געווארן "והמלך והמן ישבו לשתות" און וועגן דעם איז טאקע געווען והעיר שושן נבוכה. (קרן ישועה - בן איש חי) ** ומרדכי ידע את כל אשר נעשה... זעקה גדולה ומרה (ד.א.) נאר מרדכי האט געוואוסט פון די אידען די גזירה, אבער ער האט נישט געוואלט אויס זאגן פאר די אידען, ווייל דעמאלט וועלען די גוים וויסען, אז די אידען ווייסען וועלען זיי נישט ווארטען אויף דעם באשטימטן טאג, נאר זיי וועלען שוין הרגענ'ן די אידען, דערפאר האט מרדכי נאר געשריגען "ומרה" עס איז זייער ביטער, אבער פארוואס ס'איז ביטער האט ער נישט געזאגט. (אלשיך) ** את כל אשר קרהו (ד.ז.) מרדכי האט דערציילט פאר אסתר "את כל אשר קרהו" אלץ וואס האט זיך געטראפען מיט איהם, איינס אז אליהו האט איהם געזאגט: אז מ'קען נאך מבטל זיין די גזירה דורך תשובה טוהן, צוויי דאס וואס ער האט געטראפען די אידישע קינדער און זיי האבען איהם געזאגט גוטע פסוקים, און וועגען דעם איז נאך דא א האפענונג צו ווערען געראטעוועט. (לקוטי אנשי שם) ** רוח והצלה יעמוד להיהודים ממקום אחר ואת ובית אביך תאבדו (ד. ד.) מרדכי האט געזאגט פאר אסתר: אויב די גאולה וועט נישט זיין דורך דיר, וואס דו שטאמסט פון שאול המלך, און דו קענסט מתקן זיין וואס שאול המלך האט נישט גענדיגט ביי אגג, דעמאלט "ואת ובית אביך תאבדו", וועט שאול המלך זיין פארלוירען אויף יענע וועלט און ער וועט ווערן געשטראפט וואס ער האט נישט גענדיגט הרגענען עמלק. (אלשיך) ** ומי יודע אם לעת כזאת הגעת למלכות (ד.יד.) מרדכי האט געזאגט פאר אסתר ווער ווייס אוינ נישט "לעת כזאת" וועגען דער צייט צו העלפען די אידען, "הגעת למלכות" ביסטו געווארען די מלכה. (אבן עזרא) ** ויאמר המלך מהרו את המן... אל המשתה אשר עשתה אסתר (ה.ה) וואס איז געווען די גרויסע איילעניש, נאר עס שטייט אויב מ'טרינקט וויין, בשעת די סעודה, ווערט מען נישט שכור, און אחשורוש האט גערופן המן שנעל, בעפאר ער האט געגעסן אין דערהיים כדי ער זאל טרונקן, און ווערן שיכור, און המן זאל מגלה זיין וואס ער האט אין זיין הארץ, אזוי ווי עס ווערט געברענגט אין חז"ל נכנס יין יצא סוד, ווייל אחשורוש האאט עפעס חושד געווען אסתר מיט המן. (קרן ישועה-בן איש חי) ** ומחר אעשה כדבר המלך (ה.ח.) פארוואס האט אסתר געווארט ביז מארגען און נישט שוין געזאגט פאר דעם קעניג די גאנצע מעשה פון המן, נאר עס שטייט אין מדרש אז ווען אסתר איז געגאנגן צו אחשורוש איז זי אדורך געגאנגען דעם בית הצלמים האט זיך די שכינה אפגעטוהן פון איר. אזוי אויך בשעת די סעודה, ווען המן איז געזעסען דארטן מיט די עבודה זרה אויף געקריצט אויף זיין קלייד, האט אסתר נישט געהאט די רוח הקודש האט זי פארשטאנען אז יעצט איז נישט די צייט פון בעטן אחשורוש, דערפאר האט זי געטראכט אפשר וועט דער אויבערשטער מאכען א נס מארגן, און אזוי איז טאקע געווען אויף צומארגענ'ס ווען המן איז געקומען צו דער סעודה איז ער געקומען אהן דעם קלייד וואס האט די עבודה זרה אויף דעם, ווייל ווען ער האט ארום געפירט מרדכי האט ער נישט אהנגעטוהן יענע קלייד כדי נישט צו מבזה זיין די עבודה זרה, און מיט די קליידער וואס ער איז געווען אהנגעטוהן ביים פירן מרדכי ויבהילו את המן האט ער נישט געהאט צייט צו טוישען זיינע קליידער, און דערפאר האט אסתר געהאט די רוח הקודש און געבעטן וואס זי האט געבעטן. (קרן ישועה-בן איש חי) ** ויצא המן ביום ההוא שמח וטוב לב (ה.ט.) "ביום ההוא" נאר יענע טאג איז המן געווען פרייליך, ווייל די אנדערע טאג איז ער שוין געהאנגען געווארן. (אלשיך) ** ויספר להם המן את כבוד עשרו ורוב בניו ואת כל אשר גדלו המלך וגו' (ה.יא.) אף לא הביאה אסתר המלכה... כי אם אותי (ה.יב.) המן האט געוואלט ווייזען אז ער האט אסאך וועגען צו שעדיגען מרדכי, 1) ער האט אסאך געלט און ער קען באצאלען געלט מען זאל הארגענען מרדכי. 2) ער האט אסאך קינדער וואס וועלען איהם פאלגען צו טוהן וואס ער וויל. 3) ער איז דער גרעסטער שר און יעדער וועט איהם פאלגען כדי צו באקומען טוכות פון איהם. 4) און אויך פון אסתר האט ער נישט מורא ווייל ער איז באליבט ביי איר. און טאקע פון די פיהר זאכען האט ער געהאט א מפלה 1) זיין געלט איז געגאנגען צו מרדכי 2) זיינע קינדער האט מען אויף געהאנגען 3) ער איז דערהויבען געווארען העכער אלע שרים צו פופציג אמות אויף זיין תליה 4) אסתר איז טאקע געווען דער וואס האט איהם פארמסר'ט פאר דעם קעניג. (עקידת יצחק) ** וכל זה איננו שוה לי... (ה.יג.) המן האט דערציילט זיין גרויסע עשירות מיט די אלע חשוב'ע קינדער, האט ער זיך געמאכט עפעס צו טוהן וועגען עפעס א אלטע יוד וואס וויל זיך נישט בוקען צו איהם? נאר המן האט געזאגט אז די גאנצע עשירות מיט זיינע קינדער איז איהם גארנישט ווערט ווייל מרדכי האט דאך א שטר, אז המן איז זיין קנעכט. ומה שקנה עבד קנה רבו, ממילא קומט אויס אז המן האט גארנישט, און ער וועט בלייבען בעירום ובחוסר כל ווי לאנג מרדכי לעבט נאך, וועגן דעם האט ער געזאגט וכל זה איננו שוה לי, און מ'זאל זעהן וואס שנעלער אומצוברענגען דעם מרדכי. (קרן ישועה-בן איש חי) ** יעשו עץ גבוה חמשים אמה (ה. יד.) אין מדרש ווערט געברענגט די חשבון פון חמשים אמה, וואו עס זענען געהאנגן המן מיט די עשרת בניו, אויך שטייט אין מדרש אז העכער המן'ס קאפ האט זיך דער בוים ארויס געשטעקט א האלבע אמה, כדי די עופות זאלען נישט עסען פון המן'ס קאפ, איז דאך שווער: פאר וואס האט געדארפט זיין א האלבע אמה העכער המן'ס קאפ, עס וואלט געווען גענוג איין טפח, נאר די מנהג ביי די פרסיים איז געווען צו גיין מיט גרויסע הוטען, און המן'ס הוט איז געווען א האלבע אמה הויך, און אויך די סימבאל פון די חשיבות פון המן איז געווען אויסגעקרוצט אויף זיין הוט, און אויב מען ועט איהם הענגן אהן די הוט וועט קיינער נישט וויסען וואספארא חשוב'ע מענטש המן איז געווען, דערפאר האט מען איהם אויפגעהאנגען צוזאמען מיט די הוט וואס האט זיין סימבאל, און דערפאר האט מען געדארפט האבען א האלבע אמה פאר זיין הוט. (קרן ישועה-בן איש חי) ** גבוה חמשים אמה (ה.יד.) נישט מער און נישט ווייניגער, ווייל המן האט געוואלט מפרסם זיין די תלי' פון מרדכי אין די גאנצע שטאט האט ער עס געמאכט זייער הויך אבער העכער פון חמשים אמה האט ער נישט געקענט מאכען ווייל המן ווען ער זיצט ביי אחשורוש האט אויך געוואלט זעהן ווי מרדכי הענגט, און עס שטייט דאך אין חז"ל אז פתחי מלכים דרכם לעשות גבוה חמשים אמה, וועט ער נישט קענען זעהן מרדכי העכער די שוועל פון די טיר אויב די תליה וועט זיין מער פון חמשים אמה. (לקוטי אנשי שם) ** נדדה שנת המלך (ו.א.) וברש"י נס היה. דער סדר איז אז ווען איינער איז גוט אנגעטרונקען שלאפט ער זייער שטארק, אבער דא איז געווען א נס אפילו אחשורוש איז געווען אנהגעטרונקן פון די משתה אסתר דאך איז געווען א נס ער האט נישט געקענט איינשלאפען. (שפתי חכמים) ** וימצא כתוב -(ו.ב.) דאס איז אויך געווען איינע פון די גרויסע נסים אז "וימצא כתוב" אין די זעלבע רגע וואס המן שטייט אין חצר המלך זאגן דעם קעניג אויף צו הענגן מרדכי, און דעמאלס "וימצא כתוב" איז געפינען געווארן געשריבן, אז די גרויסקייט פון המן קומט צו מרדכי. (מלבי"ם) ** אשר הגיד מרדכי על בגתנא ותרש (ו.ב.) פאר וואס איז צוגעקומען צו בגתן דעם אות אל'ף, נאר ווען המן'ס קינדער האבען אריין געשריבען אין די ספר הימים די מעשה פון בגתן ותרש, האבען זיי געוואלט אז מ'זאל נישט געבען פאר מרדכי קיין שכר, ווייל זיי וועלען שרייבען אז נאר איינער פון זיי האט געוואלט הארגענען דעם קעניג און מ'האט ביידע געהארגעט, ממילא וועט מען האבען טענות אויף מרדכי אז וועגען איהם האט מען איין גוי געהארגעט אומזונסט, האבען זיי געשריבען בגתן או תרש, איז געקומען דער מלאך און האט געריקט דעם אל'ף צו "בגתן" און דער וי"ו צו "תרש" און עס איז געשטאנען בגתנא ותרש און נישט בגתן או תרש. (מדרש תלפיות) ** אשר הכין לו (ו.ד.) לו לצורך עצמו - מ'קען זאגן, אז המן איז געקומען צו דעם קעניג, און פארדייט א קאפ, אז ער קען שוין נישט פארנעמען דעם מרדכי, און ער וויל זיך נעמען דאס לעבען ער זאל מער נישט זעהן מרדכי, און ער האט שוין אפילו צוגעגרייט א תליה פאר זיך, און דער קעניג וועט איהם זאגן, ניין, נישט דיך זאל מען הענגען נאר מרדכי, און דאס איז געווען די כוונה פון המן צו זאגן דעם קעניג אז ער וויל זיך אליין אויף הענגען, און דאס איז די פשט - אשר הכין לו "לעצמו". (אמרי אמת)
ויאמר המלך להמן הכסף נתן לך והעם לעשות כטוב בעיניך. זאגט אויף דעם תוספת בשם די מדרש אז כסף איז בגימטריא העץ, אחשורוש האט מרמז געווען אז מען וועט אים אויפהעינגען אויף א בוים ע"כ דברי התוספת. שטייט אויף דעם אין ספר ריח דודאים, פארוואס האט תוספת האט אראפגעברענגט דעם מדרש? עס איז דאך נישט די סדר פון תוספת צו ברעינגען מדרשים? זאגט ער א תירוץ, ווייל תוספת איז דא שווער געווען א קשיא אויפן פסוק. אין פסוק שטייט והכסף נתן לך, לכאורה האט דאך המן גארנישט געגעבען פאר אחשורוש, ער האט דאס נאר אנגעבאטן צו געיבן פאסט נישט די לשון נתן לך, ער וואלט געדארפט זאגן יהי לך אזוי עשו האט געזאגט פאר יעקב, וועגן דעם ברעינגט תוספת דעם מדרש, אז פיו הכשילו אין האט דעמאלס אפגע'פסק'נט המן'ען למיתה ווייל ער האט געזאגט והעץ נתן לך.
ס'איז אן אומגלויבליכן מעסיזשינג פעיליור פון א פארעלטערער פרעזידענט מיט א רעלאטיוו גוט רעקארד, אבער די ערגסטע פראפאגאנדע דורכפאל אין אמעריקאנער היסטאריע. (קרעדיט שלמה הילדסהיימער)
איך געדענק נישט ווער ס'זאגט אן אינטערעסאנטער חידוש, אויף די באקאנטע קשי' וואס הייסט מבטלין תלמוד תורה מפני קריאת המגלה, מגלת אסתר א' מחמש מגלות מכ"ד ספרי תנך איז נישט קיין תלמוד תורה? ס'איז דא אסאך תירוצים, איינער וויל מחדש זיין אז מקרא מגלה איז נישט כשאר ספרי קודש וואס איז דא א מצות לימוד דערין, די מגלת אסתר איז געגעבן געווארן לקיים מצות קריאת מגלה בפורים.
העי! דו, זיי נישט אזוי פארזעצט, עפעס א לחלוחיות גוטסקייט איז אראפגערונען צו דיר אויך, אז דו וועסט עס איינזען וועסטו אנהייבן שפירן אז אך טוב וחסד ירדפוני.
איך האב געטראכט פארוואס האט די טאכטער באגאסן דוקא מיט א עציץ שאינו נקוב.. דעם אבל וחפוי ראש, נאר אלעס גייט מדה כנגד מדה, די תרגום זאגט [קאפיטל ה' פסוק א']
וכן אמרת רבון דעלמא לא תמסרנני ביד ערלא הדין, ולא תעביד רעות המן רשיעא, מני היכמא די עבד מן ושתי, דשם טעם על מלכא ופקיד למקטלה, בגין דהוה צבי למסב ית ברתיה, וכד אתכנשו עולמתא לידוי דהגי הות תמן ברתיה דהמן, והות צבית מן שמיא, דכל יומא ויומאהות מקלקלא בריעא עצוצא ובמוי דרגלן ופומה הוה סרי לחדאואפיקו יתה בבהילו, ומנה אסתקף עלי הדא לאתנסבא ליה, וכען שוי יתי לרחמין בעינוי דלא יקטלנני דיעביד צבותי ובעותי די אנא בעיא מניה
אבל וחפוי ראש על שאירע לו, כי הוה נקיט ואזיל בשבילא דבי המן, חזיתיה ברתיה דקיימא אאיגראסברה האי דרכיב אבוה והאי דמסגי קמיה מרדכי, שקלה עציצא דבית הכסא ושדיתי' אריש' דאבוה דלי עיניה וחזת דאבוהא הוא נפלא מאיגרא לארעא ומתה.
מילא אז זי האט געמיינט אז דער וואס ריידט איז המן קען מען נאך פארשטיין אנגעטאן בלבוש מלכות אפגעגאלט אפגעוואשן, אבער דער וואס טראגט איז מרדכי ?? זייט ווען קוקט המן אויס ווי מרדכי ? נאר וואסזשע דען, המן האט נישט געוואלט ליידן בזיונות האט ער זיך פארשטעלט ווי מרדכי זאל מען מיינען אז מרדכי טראגט המן, און אפשר וועגן דעם פארשטעלט מען זיך פורים לזכר.. [ובאמת כתב באב"ע שחיפה את פניו וזה פירוש וחפוי ראש, והביא ראי' מופני המן חפו שכך הי' הדרך אז לחפות את פני הענוש].
די גמרא זאגט אז ווען המן האט אויפגעהויבן די אויגן האט די טאכטער געזען דאס איז דער טאטע, וואס עפעס די אויגן, נאר דער פסוק זאגט אין איוב עיני רשעים תכלינה, א רשע'ס א אויג זעט מען אז ס'גייט אויס פאר קנאה און תאוה, יצא עיניך.
דער אבן עזרא זאגט ביי די עשרת בני המן,'היו חכמים בספרד ושמחו על טעם ארידתא וכן פורתא,והם השמחים ללא דבר,כי אלו השמות הם פרסיים לא עבריים'.איינער פארשטייט ?
א לכבוד פורים, פון וואנעט נעמט זיך אמאל זעהט מען איינער מבני היהודים וואס איז נישט מקיים דעם פסוק עם חכם ונבון, ס'איז דאך ליכא מידי דלא רמיזי באורייתא בפרט ביי אסתר ומרדכי פרעגט די גמרא מן התורה מנין, נאר אז מ'קוקט גוט ביי ולהיות היהודים עתידים זעט מען אז די כתיב איז עתודים בוי"ו ודפח"ח.
ביום השביעי כטוב לב המלך ביין. זאגט די גמ׳, יום השביעי שבת הי׳. אז ס׳איז געווען שבת, איז דער איידעם נישט נישט געווען מיטן מלך. האט ער זיך פארקאכט א קאשע מיטן הרג׳ענען ושתי. און ס׳האט נאכגעפאלגט מיט א טוויט ״להיות כל איש שורר בביתו״.
די גמרא זאגט אין מסכת מגילה דף ד' עמוד א', "א"ר יהושע בן לוי" רבי יהושע בן לוי האט געזאגט, "נשים חייבות במקרא מגילה" פרויען זענען מחויב מיט מגילה ליינען, "שאף הן היו באותו הנס" ווייל אויך זיי זענען געווען אין דעם נס. זאגט אויף דעם תוספות אז דער רשב"ם לערנט פשט "שאף הן היו באותו הנס" אז זיי זענען געווען דער עיקר פונעם נס, ווייל דער נס איז געשען דורך אסתר וואס זי איז געווען א פרוי, אבער תוספות פרעגט אויף דעם פשט, אז לויט דעם וואלט דאך די גמרא געדארפט זאגן סתם "שהן היו באותו הנס" וואס עפעס זאגט די גמרא "שאף הן" אז "אויך זיי" זענען געווען א חלק פון דעם נס, וואס פון דעם לשון זעהט אויס אז זיי זענען נישט געווען דער עיקר נאר א טפל. זאגט תוספות "לכך נראה לי שאף הן היו בספק דלהשמיד ולהרוג", וועגן דעם זעהט מיר אויס פשט אז אויך די פרויען זענען געווען אין א ספק פון להשמיד ולהרוג, און דאס מיינט אז זיי זענען אויך געווען אין דעם נס, ווייל זיי זענען אויך געראטעוועט געווארן פון די גזירה פון המן. און אזוי שטייט אויך אין ירושלמי אז אויך די פרויען זענען געווען אין א ספק סכנה. פרעגן אבער די מפרשים אויף דעם, פארוואס זאגן תוספות און דער ירושלמי אז די פרויען זענען נאר געווען אין א "ספק סכנה"? עס שטייט דאך קלאר ארויס אין פסוק אז המן האט געמאכט די גזירה אויך אויף די פרויען, "להשמיד להרוג ולאבד את כל היהודים מנער ועד זקן טף ונשים ביום אחד"? זענען דאך אויב אזוי די פרויען זיכער אויך געווען אין די סכנה פון להשמיד להרוג ולאבד. נאר אין ספר בן יהוידע וויל ער דאס פארענטפערן מיט א מדרש, אויפן פסוק "אם על המלך טוב יכתב לאבדם" זאגט דער מדרש, אז המן האט געזאגט פאר אחשוירוש "יעצט ווייס איך נישט וויפיל זיי זענען, אבער ווען זיי זענען ארויס פון מצרים זענען זיי געווען זעקס הונדערט טויזנט מענער. איך וועל דיר געבן פאר יעדן פון זיי הונדערט דנרים אז דו זאלסט מיר לאזן זיי הרג'נען". זעהט מען פון דעם מדרש אז ער האט נאר אפגעקויפט פון אחשוירוש די ערוואקסענע מענער, ווייל ער האט נאר באצאלט פאר די וואס מען האט געציילט אין מדבר, און פרויען און קינדער האט מען דאך נישט געציילט, האט ער דאך נישט באצאלט פאר זיי. אבער ווען המן הרשע איז געקומען צו די שרייבער פון קעניג אז זיי זאלן אויסשטעלן די בריוו האט ער זיי געהייסן אריינשרייבן אז מען זאל הרג'נען אויך די פרויען און קינדער, אפילו ער האט נישט געהאט קיין רשות אויף דעם פון אחשוירוש. ווייל ער האט געטראכט אז אויב ווען דער קעניג וועט געוואר ווערן וועט אים דער קעניג נישט לאזן הרג'נען אויך די פרויען און קינדער וועט ער דעמאלטס צוריקציען, און אויב נישט וועט מען הרג'נען די פרויען און קינדער אויך. לויט דעם קומט אויס אז עס איז נאך בכלל נישט געווען זיכער אז די גזירה איז אויך אויף די פרויען און קינדער, און מיט דעם פארענטפערט דער בן יהוידע זייער גוט דעם לשון התוספות און די ירושלמי, אז די פרויען זענען נאר געווען אין א "ספק" סכנה. מיט דעם קען מען שוין פארשטיין וואס אסתר האט גע'טענה'ט, ווייל עס שטייט אין פסוק אז מרדכי האט אלעס פארציילט פאר התך, "ויגד לו מרדכי את כל אשר קרהו, ואת פרשת הכסף אשר אמר המן לשקול על גנזי המלך", מרדכי האט אים פארציילט אז המן האט אפגעקויפט פון אחשוירוש אלע אידישע מענער, און אסתר האט פארשטאנען אז אויף די פרויען האט אחשוירוש נישט געגעבן קיין רשות צו הרג'נען, און וועגן דעם האט אסתר נישט געוואלט גיין
גלאזער האט געשריבן:
שטייט ומרדכי יצא בלבוש מלכות תכלת וחור, דער אבן עזרא זאגט ביי חור כרפס און דא, אז דאס איז ווייס, חיוור מל' ארמי. זעט מען אז ער איז געגאנגען מיט א טלית פון בלוי און ווייס, אזוי ווי די מנהג איז געווען צו מאכן די טלית ווי די ציצית וואס איז ווייס און תכלת. [לפני שלקחוהו המינים לדגלם הטמא] פון וואנעט ווייס איך אז ס'איז געווען א טלית, ווייל ס'שטייט תכריך בוץ וארגמן, תכריך זאגט רש"י מעטה בוץ טלית העשוי להתעטף, נו בוץ איז פשתן און ארגמן איז צמר איז דאך עס שעטנז ? על כרחך אז ס'איז געווען ציצית.
זייער שיין, דער גר"א זאגט טאקע אז עס איז געווען ציצית און ער זאגט אז תכלת איז די תכלת פון די ציצית און חור די ווייסע, ולגוף הקושיא, במחיר יין לרמ"א כתב,
וראה מה נפלא באמרו תכריך בוץ וארגמן ולא אמר אחוז בוץ וארגמן מן כמו שאמר ריש המגלה כי ידוע שמרדכי הצדיק לא היה לבוש כלאים ושעטנז שיהא בוץ וארגמן אחוזים זו בזו רק תכריך ואינו שעטנז בלי קשירה
גלאזער האט געשריבן:
דער אבן עזרא זאגט ביי די עשרת בני המן, 'היו חכמים בספרד ושמחו על טעם ארידתא וכן פורתא, והם השמחים ללא דבר, כי אלו השמות הם פרסיים לא עבריים'. איינער פארשטייט ?
פאמיליעמירעלס האט געשריבן:
איך געדענק נישט ווער ס'זאגט אן אינטערעסאנטער חידוש, אויף די באקאנטע קשי' וואס הייסט מבטלין תלמוד תורה מפני קריאת המגלה, מגלת אסתר א' מחמש מגלות מכ"ד ספרי תנך איז נישט קיין תלמוד תורה? ס'איז דא אסאך תירוצים, איינער וויל מחדש זיין אז מקרא מגלה איז נישט כשאר ספרי קודש וואס איז דא א מצות לימוד דערין, די מגלת אסתר איז געגעבן געווארן לקיים מצות קריאת מגלה בפורים.
אפשר שכוונתך לתשובת הבית אפרים הידוע באו"ח סי' ס"ח שכתב בעצם יום הפורים לבן הנוב"י,
ואומר אני עד שכ"ת שואל ודורש בזה שניתן לדחות ולומר שקריאתה אינה תורה רק קריאתה זו הלילא ופרסומי ניסא, ולא מבעיא למ"ד נאמרה לקרות ולא נאמרה לכתוב דא"ש, אלא אפילו למ"ד נאמרה לכתוב, אין הציווי לכותבה כדי ללמוד מתוכה כמו נביאים וכתובים, רק משום מצות קריאה שכך תיקנו עפ"י רוה"ק לקרותה מתוך הכתב, וגם למ"ד לא נאמרה לכתוב מודה שניתנה לכתוב מדרבנן כמ"ש התוספות, ומכל מקום כשקורין בה אין בה רק משום קיום מצות קריאה שהקריאה אינה כדי להתלמד רק למען יספרו לבניהם דור אחרון אשר הגדיל ד' לעשות עמנו ופרסום תקפו של נס, ואינו דומה לשאר נביאים וכתובים שנאמרו ברוה"ק ומסרום לעם ד' בתורת דברי קבלה כדברי תורה ללמוד בהם ולתכלית זה הם כתובים ומסורים לעם ה' אלה משא"כ במגילה שניתן לכתוב לשם מצות קריאה ואין מקיים מצות ת"ת בקריאתה רק מצות חכמים בקריאתה לבד, ולכן אפילו הלועז ששמע אשורית יצא, ואם הוא קורא המגילה באמצע השנה אף אם מבין מה שקורא אינו דומה לקורא בנביאים וכתובים שניתנו ללמוד לא לשם מצות קריאה בלבד.
אולם בשו"ת אבני נזר סי' תקי"ז כתב ע"ז,
וגוף הדברים שכתב בשם הבית אפרים לא אאמין שיצאו דברים אלו מפי אותו צדיק שלא יקיים תלמוד תורה בלימוד מגילה ואם כן בחנם טרחו חז"ל בעלי הש"ס והמדרש שפירשו כל דברי המגילה ודרשו בה דרשות, ולפי דבריו היו כל יגיעם לריק חס ושלום כי מצוה קריאה ודאי מקיים אפילו איני יודע כל הדרשות האלה ואפילו לא ידע פי' המלות מקיים המצוה מידי דהוי אחשתרנים בני הרמכים, ומי התיר להם זה לבטל מדין תורה ולעשות מדרש מגילת אסתר, אלא ודאי מגילת אסתר תורה כמו נביאים וכתובים כי יש בה כמה למודים בכל קוץ וקוץ הן בנגלה הן בנסתר,והרי מגילת אסתר מכלל ספרי קודש שצריך תלמוד חכם להיות בקי בהם, ועוד הרי הקורא מגילה הכתובה בין הכתובים בצבור לא יצא, ואם כן למה כתבה למגילה זו כלל כיון שאינו יוצא בה, ודוחק לומר דלקרות בה ביחיד כתבה שהרי מצוה לקראה בצבור והרי מבטלין תלמוד תורה ועבודה לשמוע מגילה בצבור, אלא ודאי כתבה ללמוד בה כמו משאר כתובים.
יישר כחכם רב איש נענה באש משמי גבוהים. דער רמ"א איז טאקע דער פשוטער פשט, מיינס איז א פורימ'דיגע, ולכמה פוסקים רק אם יכול לפשוט בגד תחתון בלי העליון מותר בגד צמר על בגד פשתן.
דער אבן עזרא שטימט, לפי זה איז די שמחה געווען אויף די זכי' אז מ'פארשטייט פשט אין די נעמען, אויף דעם זאגט ער אשאד די שמחה ס'איז פערסיש. מיר האט אין פלוג אויסגעקוקט ווי מ'איז געווארן פריילאך ביים לייענען די ווערטער..
פאמיליעמירעלס האט געשריבן:
איך געדענק נישט ווער ס'זאגט אן אינטערעסאנטער חידוש, אויף די באקאנטע קשי' וואס הייסט מבטלין תלמוד תורה מפני קריאת המגלה, מגלת אסתר א' מחמש מגלות מכ"ד ספרי תנך איז נישט קיין תלמוד תורה? ס'איז דא אסאך תירוצים, איינער וויל מחדש זיין אז מקרא מגלה איז נישט כשאר ספרי קודש וואס איז דא א מצות לימוד דערין, די מגלת אסתר איז געגעבן געווארן לקיים מצות קריאת מגלה בפורים.
אפשר שכוונתך לתשובת הבית אפרים הידוע באו"ח סי' ס"ח שכתב בעצם יום הפורים לבן הנוב"י,
ואומר אני עד שכ"ת שואל ודורש בזה שניתן לדחות ולומר שקריאתה אינה תורה רק קריאתה זו הלילא ופרסומי ניסא, ולא מבעיא למ"ד נאמרה לקרות ולא נאמרה לכתוב דא"ש, אלא אפילו למ"ד נאמרה לכתוב, אין הציווי לכותבה כדי ללמוד מתוכה כמו נביאים וכתובים, רק משום מצות קריאה שכך תיקנו עפ"י רוה"ק לקרותה מתוך הכתב, וגם למ"ד לא נאמרה לכתוב מודה שניתנה לכתוב מדרבנן כמ"ש התוספות, ומכל מקום כשקורין בה אין בה רק משום קיום מצות קריאה שהקריאה אינה כדי להתלמד רק למען יספרו לבניהם דור אחרון אשר הגדיל ד' לעשות עמנו ופרסום תקפו של נס, ואינו דומה לשאר נביאים וכתובים שנאמרו ברוה"ק ומסרום לעם ד' בתורת דברי קבלה כדברי תורה ללמוד בהם ולתכלית זה הם כתובים ומסורים לעם ה' אלה משא"כ במגילה שניתן לכתוב לשם מצות קריאה ואין מקיים מצות ת"ת בקריאתה רק מצות חכמים בקריאתה לבד, ולכן אפילו הלועז ששמע אשורית יצא, ואם הוא קורא המגילה באמצע השנה אף אם מבין מה שקורא אינו דומה לקורא בנביאים וכתובים שניתנו ללמוד לא לשם מצות קריאה בלבד.
אולם בשו"ת אבני נזר סי' תקי"ז כתב ע"ז,
וגוף הדברים שכתב בשם הבית אפרים לא אאמין שיצאו דברים אלו מפי אותו צדיק שלא יקיים תלמוד תורה בלימוד מגילה ואם כן בחנם טרחו חז"ל בעלי הש"ס והמדרש שפירשו כל דברי המגילה ודרשו בה דרשות, ולפי דבריו היו כל יגיעם לריק חס ושלום כי מצוה קריאה ודאי מקיים אפילו איני יודע כל הדרשות האלה ואפילו לא ידע פי' המלות מקיים המצוה מידי דהוי אחשתרנים בני הרמכים, ומי התיר להם זה לבטל מדין תורה ולעשות מדרש מגילת אסתר, אלא ודאי מגילת אסתר תורה כמו נביאים וכתובים כי יש בה כמה למודים בכל קוץ וקוץ הן בנגלה הן בנסתר,והרי מגילת אסתר מכלל ספרי קודש שצריך תלמוד חכם להיות בקי בהם, ועוד הרי הקורא מגילה הכתובה בין הכתובים בצבור לא יצא, ואם כן למה כתבה למגילה זו כלל כיון שאינו יוצא בה, ודוחק לומר דלקרות בה ביחיד כתבה שהרי מצוה לקראה בצבור והרי מבטלין תלמוד תורה ועבודה לשמוע מגילה בצבור, אלא ודאי כתבה ללמוד בה כמו משאר כתובים.
סיין זיך אויף מיט די לינק צו Webull stocks platform, און איך און די וועלן פארדינען free stocks נאכן deposit $100 די ערשטע 30 טעג פון אויפסיינעןhttps://act.webull.com/nt/1tSOfvYQhs4K/
