א גרויסן יישר כח איך האב אפגעליינט די גאנצע עס איז זייער אינטערעסאנט צו זעהן ווי כמעט היסטאריע חזרט זיך איבער איינמאל און נאכאמאל אבער איך מיין א די תשובה בריוו וואלט מען ווען געדארפט אריינשוקען פאר'ן שופט פון רובאשקין
לכתחילה אריבער, איך האב נישט די ווערטער אייך צו באדאנקען, אזוי פיל טירחה האסטו זיך מטריח געוועהן פאר אונז אלע, הערליך שיין איבערגעזעצט, געגעבן פונקטליך צו פארשטיין, אז מיר אלע זאלען דאס קענען גרינג ליינען אין הנאה האבען בשעת מעשה.
שיינע ארבעט. כ'פארשטיי גוט ענגליש און כ'האב שוין דורכגעליינט דעם אריגינעלען בריעף אבער די הערות זענען זייער לערנד.
א מענטש קען זיך טועה זיין. ואולי אין דברי ההלכות (הרי"ף) בזה נכוניםכי אין השלימות בלתי לה' לבדויתברך ויתעלה ויתנשא שמו יתברך.(ספר הזכות להרמב"ן יבמות כד: מדפי הריף) די סכנה פון באזוכען כפירה\ליצנות בלאגס
אינסוזעאיסט האט געשריבן:
א חוקר האט אמאל ארויסגעברענגט א מורא'דיגע יסוד וואס איז די מקור פון אנטיסעמיטיזם, און ער זאגט אז די גוי ווארט אז מען זאל אים אויסלערנען ארויסצוברענגען זיין גוטס, און ער ערווארט עס פון די מבחר היצירה און דאס איז דער איד, ער לעכצט נאך דעם "אור לגויים" וואס די אידישע פאלק דארף זיין, און אזוי ווי א ווילד קינד ווייסט נישט ווי אזוי ארויסצוברענגען צום רבי'ן זיין פארדרוס אז די רבי פארשטייט אים נישט דעריבער שטויסט ער דעם רבי'ן אבער באמת מיינט ער מיט דעם אים צו ברענגען זיין עטענטשען אז 'איך בין דא אין פאררעכט מיר', די זעלבע איז די גוי כלפי דער איד, דערפאר בעטן מיר פליז אז די שטויס קומט געב עס נאר נישט מיט אזא רציחה...
ווייסט איינער די מקור?
רחמ"ד ווייסמאנדעל אין זיין בארימטע קינות‚ ראה קינות מן המיצר אות י"ד ובתורת חמ"ד עמוד רכ"א. לכתחילה א מייסטערהאפטע רייכע ווערק פון אלע אספעקטען און נאך בחנם.. אין מילים.
לכתחילה אריבער האט געשריבן:
א גרויסער ישר כח פאר אלע באדאנקער, אנעים אז דו פארשטייסט טאקע ענגליש גוט קענסטו "עפרישיעטען" די ארבייט, פון בכלל איבערזעצען, נאך דערצו אויפן אמאליגען ענגליש, און נאך דערצו פון א שרייבער פון הויכן קאליבער ווי טוועין.
נאכאמאל א גרויסער ישר כח פאר אלע.
קענען ענגליש אליין איז נישט גענוג צו שעצן דיין ארבייט, מען דאף אויך זיין א שטיקעל א מבין אויף געשמאקע יודיש - און ב"ה צו דעם פארשטיי איך אויך (איך קען נישט אליין אזוי גוט, אבער איך ווייס צו שעצן ווען איך זעה עס). האסט געטוהן א גוטען Job.
א מענטש קען זיך טועה זיין. ואולי אין דברי ההלכות (הרי"ף) בזה נכוניםכי אין השלימות בלתי לה' לבדויתברך ויתעלה ויתנשא שמו יתברך.(ספר הזכות להרמב"ן יבמות כד: מדפי הריף) די סכנה פון באזוכען כפירה\ליצנות בלאגס
אינסוזעאיסט האט געשריבן:
א חוקר האט אמאל ארויסגעברענגט א מורא'דיגע יסוד וואס איז די מקור פון אנטיסעמיטיזם, און ער זאגט אז די גוי ווארט אז מען זאל אים אויסלערנען ארויסצוברענגען זיין גוטס, און ער ערווארט עס פון די מבחר היצירה און דאס איז דער איד, ער לעכצט נאך דעם "אור לגויים" וואס די אידישע פאלק דארף זיין, און אזוי ווי א ווילד קינד ווייסט נישט ווי אזוי ארויסצוברענגען צום רבי'ן זיין פארדרוס אז די רבי פארשטייט אים נישט דעריבער שטויסט ער דעם רבי'ן אבער באמת מיינט ער מיט דעם אים צו ברענגען זיין עטענטשען אז 'איך בין דא אין פאררעכט מיר', די זעלבע איז די גוי כלפי דער איד, דערפאר בעטן מיר פליז אז די שטויס קומט געב עס נאר נישט מיט אזא רציחה...
ווייסט איינער די מקור?
רחמ"ד ווייסמאנדעל אין זיין בארימטע קינות‚ ראה קינות מן המיצר אות י"ד ובתורת חמ"ד עמוד רכ"א. לכתחילה א מייסטערהאפטע רייכע ווערק פון אלע אספעקטען און נאך בחנם.. אין מילים.
גערעכט. כ'האב געוויסט אז איך האב עס שוין אמאל געהערט. יעצט דערמאניך זיך פון ווי; פון רבי אשר זעליג פארסט ע"ה דער בן סודו פון רבי מיכאל בער זצ"ל.
הרבה זמן חיפשתי את דברי הנציב הללו ועכשיו בסייעתא דשמיא מצאתי אותם ונראה שאין דבר שמתאר את המצב היום יותר מדברים אלו. זה הספר הנקרא "ספר בראשית" - נקרא בפי הנביאים: "ספר הישר", כדאיתא במסכת עבודת כוכבים (כה ע"א)ובספר שמואל (ב א יח): "ויאמר ללמד לבני יהודה קשת, הנה כתובה על ספר הישר". ומפרש רבי יוחנן: זה ספר אברהם יצחק ויעקב שנקראו "ישרים". ויש להבין הטעם למה קרא בלעם את אבותינו בשם "ישרים" בייחוד, ולא "צדיקים" או "חסידים" וכדומה. וגם למה מכונה זה הספר ביחוד בכינוי "ישרים", ובלעם התפלל על עצמו שיהא אחריתו כמו בעלי זה הכנוי.
והענין דנתבאר בשירת האזינו על הפסוק "הצור תמים פעלו... צדיק וישר הוא" (דברים לב ד), דשבח "ישר הוא" נאמר להצדיק דין הקדוש ברוך הוא בחֻרבן בית שני, שהיה "דור עקש ופתלתל" (שם פסוק ה); ופירשנו שהיו צדיקים וחסידים ועמלי תורה, אך לא היו ישרים בהליכות עולמים. על כן, מפני שנאת חנם שבלבם זה אל זה, חשדו את מי שראו שנוהג שלא כדעתם ביראת ה' שהוא צדוקי ואפיקורס. ובאו על ידי זה לידי שפיכות דמים בדרך הפלגה, ולכל הרעות שבעולם, עד שחרב הבית.
ועל זה היה צדוק הדין, שהקדוש ברוך הוא ישר הוא ואינו סובל צדיקים כאלו, אלא באופן שהולכים בדרך הישר גם בהליכות עולם, ולא בעקמימות אף־על־גב שהוא לשם שמים, דזה גורם חֻרבן הבריאה והריסוּת ישוב הארץ.
וזה היה שבח האבות, שמִלבד שהיו צדיקים וחסידים ואוהבי ה' באופן היותר אפשר, עוד היו "ישרים", היינו: שהתנהגו עם אומות העולם, אפילו עובדי אלילים מכוערים; מכל מקום היו עמם באהבה, וחשו לטובתם, באשר היא קיום הבריאה. כמו שאנו רואים כמה השתטח אברהם אבינו להתפלל על סדום, אף־על־גב שהיה שנא אותם ואת מלכם תכלית שנאה עבור רשעתם, כמבואר במאמרו למלך סדום. מכל מקום חפץ בקיומם!
ובבראשית רבה פרשת וירא (פרשה מט) איתא על זה שאמר הקדוש ברוך הוא לאברהם אבינו : "אָהַבְתָּ צֶּדֶק וַתִּשְׂנָא רֶשַׁע" (תהלים מה ח) - "אהבת להצדיק את בריותי, ותשנא להרשיען..." והיינו ממש כ"אַב הֲמוֹן גּוֹיִם" (בראשית יז ד, ובפסוק ה), שאף־על־גב שאין הבן הולך בדרך מישרים - מכל מקום שׂוחר שלומו וטובו. וכן הוצק חן ודרך ארץ נפלא, על דבר אברם את לוט, כמו שנתבאר בפרשת "לך".
וכן ראינו כמה נֹח היה יצחק אבינו להתפייס ממשנאיו, ובמעט דברי פיוס מאבימלך ומרעיו - נתפייס באופן היותר ממה שבקשו ממנו, כמבואר במקומו.
ויעקב אבינו, אחר שהיטב חרה לו על לבן, שידע שבקש לעקרו לולי ה', מכל מקום דבר עמו דברים רכים. עד שאמרו על זה בבראשית רבה (פרשה עד): "קַפְדָנוּתָן של אבות ולא עַנְוְתָנוּתָן של בנים" (עיין שם), ונתפייס עמו מהר.
וכן הרבה למדנו מהליכות האבות בדרך ארץ מה ששייך לקיום העולם, המיוחד לזה הספר שהוא ספר הבריאה. ומשום הכי נקרא כמו כן ספר הישר על מעשה אבות בזה הפרט.
ובלעם בשעת רוח הקודש - לא היה יכול להתפלא על רוע מעשיו, שאינו צדיק וחסיד כאברהם יצחק ויעקב, אחרי שהוא נביא אומות העולם וראשו במקור הטומאה. אכן התפלא על רוע הילוכו בדרך ארץ, שאם שראוי היה לו לשנוא את ישראל תכלית שנאה, באשר שהמה בני אברהם יצחק ויעקב וראשם במקור הקדוּשה, אבל מכל מקום לא היה ראוי לפניו לבקש לעקר אומה שלימה. ואינו דרך ישרה בקיום העולם. ועל זה צעק "תמות נפשי מות ישרים", היינו: מקיימי הבריאה.
ובדברינו נתיישב יפה על מה נקרא זה הספר ספר הישר, שהוא ספר הבריאה
יה"ר שהקב"ה יערה רוח טהרה ממרום ונראה את אור ה' האמתי ונתעלה מעל כל הדמיונות שויכוח כזה או עיתון כזה יביאו לנו את הגאולה רק לצעוק אל ה' ולחזור בתשובה,אמן.
איך האב נעכטן געהאט אביסל צייט האב איך ארויסגעפרינט דעם פי די עף, און דורכגעליינט בעיון. איך האב זייער שטארק הנאה געהאט דערפון. לכתחילה, דיין פראפעשען ליגט נישט אין טרענסלעיטן פון ענגליש צו אידיש, כאטש דו האסט לכאורה מערסטנס צייט געארבעט אויף דעם - און עס דערקענט זיך שטארק, דיין פראפעשען איז דיינע ברייטע ידיעות, און ספעציעל די הערליכע הקדמה מיט אזויפיל ידיעות.
איך וואלט זיך ערלויבט צו פרעגן פארוואס דו האסט דאס איבערגעטייטשט? האסטו עס געטון אליינס בעסער קלאר צו ווערן? אדער סתם בלויז אז אנדערע זאלן הנאה האבן?
פארט וויל איך צולייגן אפאר הערות:
דו הייבסט אן: "אין די סוף אכטצען יאר הונדערט"
דו מיינסט זיכער צו זאגן די ניינצטנן יאר הונדערט. (וואס אין נומערן איז עס טאקע צום סוף פון די 18'נער'ס, אבער מען רופט עס אויפן קומענדיגן יאר הונדערט. למשל יעצט האלט מען ביים "איין און צוואנציגסטן" יאר הונדערט, כאטש מיר זענען ביי די 2000'ערס).
*
פרשת דרייפוס: כידוע איז דאס געווען די מכה בפטיש פאר בנימין זאב הערצל צו זוכן א ענדגילטיגע לייזונג צום אידן פראגע.
*
אין די עצם באשרייבונג ליגט אסאך טיפע זאכן, דער עיקר פוינט: דאס אז אידן ווייסן צו נעמען עדווענטעדזש און טרעפן אלץ די ריכטיגע לעכער וויאזוי צו מאכן ביזנעס, דאס איז לויטן שרייבער די סיבה פארן שנאה צו אידן מאז ומעולם.
ביידע הנחות קען מען דעבאטירן פאר לאנגע שעות צו ער איז גערעכט צו נישט, אבער לאמיך עס ארויסברענגען:
איך וואלט עס כאראקטעזירט ווי למשל ראובן טרעפט שמעון א חבר אין ישיבה וואס איז אייביג געווען דער "חאניאק" און לא יצלח (בעניני גשמיים), און היינט, טאקע "מיט זיין חאניאקישקייט" דרייט שמעון איבער וועלטן, ער פירט ביזנעסער מער ווי סיי וועמען.
די טבע האדם איז צו האבן א געוואלדיגע קנאה צו אזא מענטש, ווייל איך ראובן מוטשע מיך צו ווערן "בעסער" אין גשמיות און דורכגיין דעם לאנגן סיסטעם פון הצלחה, ווייל איך ווייס קלאר אז מיט אזא חאניאקישייט און "זיך נישט לאזן פון אנדערע" ווי שמעון קומט מען אין ערגעץ נישט אן, און דא זעה איך גאר ווי שמעון שטייגט מיך איבער צענדליגער מאל.
איז אזוי, ווען דער שמעון זיצט שטיל און גייט אן מיט זיינע שיטות שטילערהייט, וועם גייט עס אן? ראובן וועט אפילו האבן א געוויסע רעספעקט צו אים, און אים מעגליך אפילו שטיצן דא און דארט, אבער אזוי... ער שטייגט מיך איבער... מיט זיין חאניאקישקייט... דאס איז א שווערע פיל אראפצושלינגען...
פארשטייט זיך אז אזא מחשבה איז בהחלט נישט אידישלעך ווייל הכל בידי שמים.
די שנאה פון די אומות העולם באשטייט פון דעם וואס זיי זעהן די אידן, מיט זייערע איינגעמאכטקייט - הן עם לבדד ישכון, מיט זייערע שיטות און אנשויאונגען, און מיט זייערע אומגעהויערע גאוה, דרייען זיי איבער וועלטן. די גוים וועלן קענען דולדן 19 אנדערע רעליגיעס אין אייראפע, אבער נישט די אידן. די גוים האבן נישט קיין פראבלעם מיט רעליגיע, זיי האבן א פראבלעם ווען די לא יוצלח'ס און אייגעמאכטע זענען א "עם קשה עורף" און קומען אן איבעראל, דורכן אויסקראסן דעם גאנצן סיסטעם וואס זיי ארבעטן אזוי שווער.
נו, אוודאי אויף אזא פראבלעם זאגט א גוי'שע קאפ אז די עצה איז: לאז די גוים שעלטן, מאך דיך אייגענע פארטייען, עם ארץ ושפה, אזוי פארגרעסערסטו דיין מאכט, און די גוים וועלן קענען שטיין אונטער דיר און שעלטן, אבער אין די אפעציעלע קארידארן וועסטו זיין אנערקענט, און "נעווער עגען"... "לעולם לא עוד"... קיין אומה ולשון וועט דיך מער נישט פארטרייבן...
אצינד מיט הונדערט יאר שפעטער, ווען די חלומות זענען געווארן רעאליטעט, און מיט א שמיטשיק אריבער, שטעלט זיך ארויס אז יא, אפעציעלע געזעצן איז דערווייל נישטא קעגן אידן, גזירות כליון איז דערווייל נישטא. אבער שנאת ישראל האט זיך פארמערט כפלי כפליים בכל פינות העולם. מען באגענגט זיך מיט נייע מושגים וועלכע מיר טרעפן נישט אין די אמאליגע ביכער. טעראריסטישע אטאקעס, באמבעס, אינטערנעט העצע, ועוד ועוד.
גרויזאמער האט געשריבן:
איך האב נעכטן געהאט אביסל צייט האב איך ארויסגעפרינט דעם פי די עף, און דורכגעליינט בעיון. איך האב זייער שטארק הנאה געהאט דערפון. לכתחילה, דיין פראפעשען ליגט נישט אין טרענסלעיטן פון ענגליש צו אידיש, כאטש דו האסט לכאורה מערסטנס צייט געארבעט אויף דעם - און עס דערקענט זיך שטארק, דיין פראפעשען איז דיינע ברייטע ידיעות, און ספעציעל די הערליכע הקדמה מיט אזויפיל ידיעות.
גרויזאמער האט געשריבן:
פארט וויל איך צולייגן אפאר הערות:
דו הייבסט אן: "אין די סוף אכטצען יאר הונדערט"
דו מיינסט זיכער צו זאגן די ניינצטנן יאר הונדערט. (וואס אין נומערן איז עס טאקע צום סוף פון די 18'נער'ס, אבער מען רופט עס אויפן קומענדיגן יאר הונדערט. למשל יעצט האלט מען ביים "איין און צוואנציגסטן" יאר הונדערט, כאטש מיר זענען ביי די 2000'ערס).
גרויזאמער האט געשריבן:
אין די עצם באשרייבונג ליגט אסאך טיפע זאכן, דער עיקר פוינט: דאס אז אידן ווייסן צו נעמען עדווענטעדזש און טרעפן אלץ די ריכטיגע לעכער וויאזוי צו מאכן ביזנעס, דאס איז לויטן שרייבער די סיבה פארן שנאה צו אידן מאז ומעולם.
כ'וואלט עס נישט גערופן "לעכער וויאזוי צו מאכן ביזנעס", בעיקר זאגט ער אז אידן האבן א ווייטען בליק, און בשעת אנדערע טראכטען פון יעצט, טראכט דער איד פונעם צוקומפט. און אויך אז דער איד פארשטייט אז הכסף יענה את הכל, פארלייגט ער זיך אויף דעם.
ביידע הנחות קען מען דעבאטירן פאר לאנגע שעות צו ער איז גערעכט צו נישט, אבער לאמיך עס ארויסברענגען:
איך וואלט עס כאראקטעזירט ווי למשל ראובן טרעפט שמעון א חבר אין ישיבה וואס איז אייביג געווען דער "חאניאק" און לא יצלח (בעניני גשמיים), און היינט, טאקע "מיט זיין חאניאקישקייט" דרייט שמעון איבער וועלטן, ער פירט ביזנעסער מער ווי סיי וועמען.
די טבע האדם איז צו האבן א געוואלדיגע קנאה צו אזא מענטש, ווייל איך ראובן מוטשע מיך צו ווערן "בעסער" אין גשמיות און דורכגיין דעם לאנגן סיסטעם פון הצלחה, ווייל איך ווייס קלאר אז מיט אזא חאניאקישייט און "זיך נישט לאזן פון אנדערע" ווי שמעון קומט מען אין ערגעץ נישט אן, און דא זעה איך גאר ווי שמעון שטייגט מיך איבער צענדליגער מאל.
איז אזוי, ווען דער שמעון זיצט שטיל און גייט אן מיט זיינע שיטות שטילערהייט, וועם גייט עס אן? ראובן וועט אפילו האבן א געוויסע רעספעקט צו אים, און אים מעגליך אפילו שטיצן דא און דארט, אבער אזוי... ער שטייגט מיך איבער... מיט זיין חאניאקישקייט... דאס איז א שווערע פיל אראפצושלינגען...
פארשטייט זיך אז אזא מחשבה איז בהחלט נישט אידישלעך ווייל הכל בידי שמים.
די שנאה פון די אומות העולם באשטייט פון דעם וואס זיי זעהן די אידן, מיט זייערע איינגעמאכטקייט - הן עם לבדד ישכון, מיט זייערע שיטות און אנשויאונגען, און מיט זייערע אומגעהויערע גאוה, דרייען זיי איבער וועלטן. די גוים וועלן קענען דולדן 19 אנדערע רעליגיעס אין אייראפע, אבער נישט די אידן. די גוים האבן נישט קיין פראבלעם מיט רעליגיע, זיי האבן א פראבלעם ווען די לא יוצלח'ס און אייגעמאכטע זענען א "עם קשה עורף" און קומען אן איבעראל, דורכן אויסקראסן דעם גאנצן סיסטעם וואס זיי ארבעטן אזוי שווער.
נו, אוודאי אויף אזא פראבלעם זאגט א גוי'שע קאפ אז די עצה איז: לאז די גוים שעלטן, מאך דיך אייגענע פארטייען, עם ארץ ושפה, אזוי פארגרעסערסטו דיין מאכט, און די גוים וועלן קענען שטיין אונטער דיר און שעלטן, אבער אין די אפעציעלע קארידארן וועסטו זיין אנערקענט, און "נעווער עגען"... "לעולם לא עוד"... קיין אומה ולשון וועט דיך מער נישט פארטרייבן...
אצינד מיט הונדערט יאר שפעטער, ווען די חלומות זענען געווארן רעאליטעט, און מיט א שמיטשיק אריבער, שטעלט זיך ארויס אז יא, אפעציעלע געזעצן איז דערווייל נישטא קעגן אידן, גזירות כליון איז דערווייל נישטא. אבער שנאת ישראל האט זיך פארמערט כפלי כפליים בכל פינות העולם. מען באגענגט זיך מיט נייע מושגים וועלכע מיר טרעפן נישט אין די אמאליגע ביכער. טעראריסטישע אטאקעס, באמבעס, אינטערנעט העצע, ועוד ועוד.
זייער שיין ארויס געברענגט! און פארשטייט זיך אז די סיבה פון זיין טעות איז ווייל דאס איז נישט באמת די סיבה פון שנאת ישראל. די אמת'ע סיבה איז פשוט די רצון השם, ווייל נאר אזוי זענען אידן געבליבן אלס אידן, דורך די אלע יארן.
"די וועלט זאגט אז מען קען ניט ארונטער דארף מען אריבער, און איך האלט אז מ'דארף לכתחילה אריבער" - אדמו"ר מהר"ש
