בארשט, מה זה ועל מה זה!
(דא אין אנדערען אשכול ביי די מאכלי פסח האבעך דערמאנט די חשוב'ע פסח'דיגע בארשט, וועל איך אביסעל דערציילן מה טיבו!)
מען גייט ארויס - טאקע דייקא - אין סאמען "ראש חודש", פון דער גרויסען חודש "אשר ישועות בו מקיפות", און מען גייט אין גראסערי איינקויפן די צוויקעל.
איין טאג פארדעם איז צו פרי, און איין טאג נאכדעם איז שוין צו שפעט. ווער עס איז א אפשטאמיגער פון יוצאי הגר, ווייסט שוין די "טריקס" וואס מען דארף שפיערן אויף די צוויקעל, נישט צו הארט און נישט צו ווייעך, עס זאל ח"ו נישט זיין בלאס, נישט זיין פארוועלקט, נאר פריש, און רויט ווי בלוט.
מען קומט אהיים און מען פאנגט אן צוצוגרייטען - נאך נישט די צוויקעל - נאר די פלאץ ווי מען וועט דעם צוויקעל אנרעכטען, אפגעהיטן זאל מען ווערן, אז מען לייגט נישט קיין געהעריגען צודעק אויפן "קאנטער", אדער מען טוט נישט אן א "בולעט פרוף" שירצעל, און מען פראביערט צוגרייטן דעם צוויקעל, איז עס א מעוות שלא יוכל לתקן, די קלינערס די פעינטערס וכדו', אלע וועלן שוין מאכן געלט!!
איז האלט מען שוין צוגעדעקט די קאנטער, מיט - כאטש - צוויי דריי פלעסטיקס, אנגעטאן די שירצעל, די הענטשיך, קען מען אנהייבן.
מען צושניידט די צוויקעל אין פיר, פיר האבעך געזאגט!! נישט פינעף און נישט דריי! מען לייגט דאס אריין אין די גלאזענע כלי, (שוין ליידער דא אזעלעכע וואס לייגן דאס אין פלעסטיק, ווייל גרויסע גלאזענע כלים איז נישט אזוי פראקטיש, שוין וה' הטוב יכפר, אבער וויסן זאלט עטס אז דאס איז פונקט ווי לאזן וויין זיך עלטערען אין פלעסטיק, עס קומט אויס, אבער ווי קומט עס צו האלצענע פעסער) מען לייגט אריין צוויקעל כמעט ביז אויבן, איי סוועט קוים אריין גיין וואסער? נא וועט די בארשט זיין ... ווי רופט מען דאס? .... יא! מער קרעפטיג! (די ווארט אליינס בלענגט ארויף שפייאכטס).
מען פילט אן די כלים מיט וואסער דורך א שטיקל סחורה פארשטייט זיך, מיר ברויכען נישט קיין שמוץ, און חלילה נישט קיין חמץ. די סחורה וואס מען ניצט איז לכתחילה א טאשען טיכעל! (יא, איינס האט די באבע ארויס געגנב'ט פון זיידענס לעדעל), אבער אז מען האט נישט, קען מען ניצן אן אנדערער סחורה, מען בינט עס צו מיט שטריק אזוי ארום אין ארום, עס זאל נישט אריינפאלען, מען מאכט אזא גריבעלע, אזוי אז עס זאל זיין ראו מקבל צו זיין, און מען פאנגט אן גיסן, ביז די פעסעלע איז פול.
מען לייגט צו אביסלע זאלץ, מען לאזט די עפענונג צוגעדעקט מיטן שמאטע, און מען פארפאקט די פעסעלע מיט א פיינעם דאכענע (לכתחילה א פאכענע! ווייסט נישט וואס עס מיינט א פאכענע דאכענע? גיי פרעג דעם באבען), יא מען פאקט אים איין אזוי הארציג ווי מען פאקט איין די קליינווארג באנאכט ביים גיין שלאפען, א גלעט אויפן שטערען, און מען שטעלט עס ביי די סטים! אויף א קליין ספעציעלער פסח'דיגע בענקעלע, מען לייגט דאך נישט קיין פסח'דיגע כלים אויף דער ערד ח"ו, אז עס איז שוין נישט קאלט, און די סטים איז שוין אויסגעלאשען, מוז מען נעמען אזא פארטעבל סטים, און מען שטעלט די פעסעלע נעבן אים.
יעצט קומט די עיקר, מען זאגט א הייסע תחינה, מען איז מתפלל אז דע בארשט זאל זיין געראטען, אז עס זאל גיט "אויפשפילען" (דאס איז זייער א קריטישע ווארט אין בארשט, די סאמע יסוד), אז עס זאל שוין זיין אינגאנצען פערטיג דעם ערשטען טאג ביים סדר, און עס זאל זיין קרעפטיג, גיט זויער, און נישט צו געזאלצען אא"וו.
יעצט ווארט מען א פאר טאג, און מען גייט באקוקען דעם פאס, מען עפענט אויף די שמאטע, און אויב אלעס איז בסדר, וועט זיין אזא - זייט מיר מוחל - פעסטע שיכט ווייסער שימל! יא שימל, דאס איז די סימן מובהק אז דער בארשט איז אויפן ריכטיגער דרך! ער אנטוויקעלט זיך פיין קעניינע הרע! נאך א סימן אז עס בלייבט א גערוך אין שטוב, אז א האלבע שעה שפעטער שפיערט מען נאך, אז מען האט דא אפגעשיילט די שימל פונעם בארטש, ווייסט מען אז ס'איז דא פון וואס צו רעדן.
מען נעמט אראפ דעם שימל, שטייט איידל אזוי אז עס זאל נישט בלייבן קיין שטיקלעך, און מען פאקט אים צוריק איין. אזוי חזר'ט מען איבער די פראצעדור אפאר מאל ביז פסח. פארשטייט זיך אז קיינער חוץ די מאכערין, טאר אין דעם פאס נישט אריינקוקען, אפי' נישט גיין נאענט, און מען טאר נישט רעדען דערפון, אלס כדי ס'זאל נישט שאטן קיין גוט אויג.
און אז דער יום טוב קומט אן, און מען נעמט ארויס דעם פאס, און מען גיסט אים נאכאמאל דורך דעם שמאטע, אזוי אז עס זאל נישט בלייבן ח"ו קיין שימל (פארשטייט זיך אז ביי די שמאטע, איז עס די לעצטע תפקיד אויף די וועלט, ווייל פון דארט גייט עס גראד אין די מיסט, ווייל פראבירן אויסרייניגען, איז ניטעמאל קיין הוה אמינא), מען לייגט עס אריין אין באטלעך, און אריין אין פרידעזשער.
יעצט ווענט זיך שוין לויט מנהגים, אנדערע ווילען דוקא די מאסט אזוי מגיתו, גארנישט אריין געלייגט, און גוט קאלט, אנדערע ווילן עס מיט די אלעמען באליבטן פסח מאכל, די ווויל באקאנטער און בארימטער "קארטאפעל" די קארטאפעל ווארעם, און די בארשט קאלט, און אנדערע ווילען עס ... אינטערגעשלאגען!!
מה זה אינטערגעשלאגען? אה, דאס הייסט אז מען לייגט צו אייער.
וועט איר זעכער מיינען אז דאס איז פשוט, ניין! דאס איז א עקסטרע עבודה, און חכמה, ווי אזוי מען טוט דאס אינטערגעשלאגען!
מען נעמט רויע אייער, מען מישט עס גאר גוט אויס, זייט געווארענט, אזוי ווי מען מאכט אייער שפייז, אדער פסח לאקשען איז ווייט פון גענוג! עס מוז זיין גאר גיט אויסגעמישט, קיינע שטיקלעך ערלויבט. מען מאכט די בארשט הייס, און ווען עס איז שוין גוט הייס, פאנגט מען אן אריינגיסען די אייער, זייער שטייט צוביסלעך.
אבער דא דארף מען שוין הילף, איינער דארף שטארק מישען דעם בארשט, בשעת דער אנדערער גיסט, ווייל אויב נישט, קען ח"ו ח"ו ח"ו (אויף אלע שנאי ישראל געזאגט) ווערן אזעלעכע ציעדיגע שטיקלעך אייער אין דעם בארשט, און דעמאלס איז טוב שלא נברא - די גאנצע בארשט - משנברא, ממילא דארף מען אב'אכט געבן, אז ווי די אייער רינט צוביסלאך, און עס ווערט גלייך אבגעקאכט פונעם הייסן בארשט, זאל מען נישט זעהן קיין שום שטיקלעך, די גאנצע "עווידענס", אז עס איז דא אייער, קען נאר זיין אז די קאליר האט זיך געביטן פון שטאק פערפעל, צו אביסל לעכטיגער פערפיל!
יעצט פארשטייט איר שוין, פארוואס איך ווארט אזוי ארויס אויפן יו"ט?!!
און אז מען הערט אט די זיסע רייד,
און מען דערהערט און מען פארשטייט,
פון דעם ווערט אין הארצן א פרייד,
און עס זינגט זיך וואו מען שטייט און גייט!
מיר דאנקן און לויבן, פאר אונזער גלויבן,
דעם באשעפער פון אויבן, וואס גייט מיט אונז און היט,
און האט אונז געגעבן, א גליקליכען לעבן,
און האט אונז געלערנט, ווי אזוי צו זיין א איד!!
(קרעדיט יו"ט ערליך זצ"ל)
מען גייט ארויס - טאקע דייקא - אין סאמען "ראש חודש", פון דער גרויסען חודש "אשר ישועות בו מקיפות", און מען גייט אין גראסערי איינקויפן די צוויקעל.
איין טאג פארדעם איז צו פרי, און איין טאג נאכדעם איז שוין צו שפעט. ווער עס איז א אפשטאמיגער פון יוצאי הגר, ווייסט שוין די "טריקס" וואס מען דארף שפיערן אויף די צוויקעל, נישט צו הארט און נישט צו ווייעך, עס זאל ח"ו נישט זיין בלאס, נישט זיין פארוועלקט, נאר פריש, און רויט ווי בלוט.
מען קומט אהיים און מען פאנגט אן צוצוגרייטען - נאך נישט די צוויקעל - נאר די פלאץ ווי מען וועט דעם צוויקעל אנרעכטען, אפגעהיטן זאל מען ווערן, אז מען לייגט נישט קיין געהעריגען צודעק אויפן "קאנטער", אדער מען טוט נישט אן א "בולעט פרוף" שירצעל, און מען פראביערט צוגרייטן דעם צוויקעל, איז עס א מעוות שלא יוכל לתקן, די קלינערס די פעינטערס וכדו', אלע וועלן שוין מאכן געלט!!
איז האלט מען שוין צוגעדעקט די קאנטער, מיט - כאטש - צוויי דריי פלעסטיקס, אנגעטאן די שירצעל, די הענטשיך, קען מען אנהייבן.
מען צושניידט די צוויקעל אין פיר, פיר האבעך געזאגט!! נישט פינעף און נישט דריי! מען לייגט דאס אריין אין די גלאזענע כלי, (שוין ליידער דא אזעלעכע וואס לייגן דאס אין פלעסטיק, ווייל גרויסע גלאזענע כלים איז נישט אזוי פראקטיש, שוין וה' הטוב יכפר, אבער וויסן זאלט עטס אז דאס איז פונקט ווי לאזן וויין זיך עלטערען אין פלעסטיק, עס קומט אויס, אבער ווי קומט עס צו האלצענע פעסער) מען לייגט אריין צוויקעל כמעט ביז אויבן, איי סוועט קוים אריין גיין וואסער? נא וועט די בארשט זיין ... ווי רופט מען דאס? .... יא! מער קרעפטיג! (די ווארט אליינס בלענגט ארויף שפייאכטס).
מען פילט אן די כלים מיט וואסער דורך א שטיקל סחורה פארשטייט זיך, מיר ברויכען נישט קיין שמוץ, און חלילה נישט קיין חמץ. די סחורה וואס מען ניצט איז לכתחילה א טאשען טיכעל! (יא, איינס האט די באבע ארויס געגנב'ט פון זיידענס לעדעל), אבער אז מען האט נישט, קען מען ניצן אן אנדערער סחורה, מען בינט עס צו מיט שטריק אזוי ארום אין ארום, עס זאל נישט אריינפאלען, מען מאכט אזא גריבעלע, אזוי אז עס זאל זיין ראו מקבל צו זיין, און מען פאנגט אן גיסן, ביז די פעסעלע איז פול.
מען לייגט צו אביסלע זאלץ, מען לאזט די עפענונג צוגעדעקט מיטן שמאטע, און מען פארפאקט די פעסעלע מיט א פיינעם דאכענע (לכתחילה א פאכענע! ווייסט נישט וואס עס מיינט א פאכענע דאכענע? גיי פרעג דעם באבען), יא מען פאקט אים איין אזוי הארציג ווי מען פאקט איין די קליינווארג באנאכט ביים גיין שלאפען, א גלעט אויפן שטערען, און מען שטעלט עס ביי די סטים! אויף א קליין ספעציעלער פסח'דיגע בענקעלע, מען לייגט דאך נישט קיין פסח'דיגע כלים אויף דער ערד ח"ו, אז עס איז שוין נישט קאלט, און די סטים איז שוין אויסגעלאשען, מוז מען נעמען אזא פארטעבל סטים, און מען שטעלט די פעסעלע נעבן אים.
יעצט קומט די עיקר, מען זאגט א הייסע תחינה, מען איז מתפלל אז דע בארשט זאל זיין געראטען, אז עס זאל גיט "אויפשפילען" (דאס איז זייער א קריטישע ווארט אין בארשט, די סאמע יסוד), אז עס זאל שוין זיין אינגאנצען פערטיג דעם ערשטען טאג ביים סדר, און עס זאל זיין קרעפטיג, גיט זויער, און נישט צו געזאלצען אא"וו.
יעצט ווארט מען א פאר טאג, און מען גייט באקוקען דעם פאס, מען עפענט אויף די שמאטע, און אויב אלעס איז בסדר, וועט זיין אזא - זייט מיר מוחל - פעסטע שיכט ווייסער שימל! יא שימל, דאס איז די סימן מובהק אז דער בארשט איז אויפן ריכטיגער דרך! ער אנטוויקעלט זיך פיין קעניינע הרע! נאך א סימן אז עס בלייבט א גערוך אין שטוב, אז א האלבע שעה שפעטער שפיערט מען נאך, אז מען האט דא אפגעשיילט די שימל פונעם בארטש, ווייסט מען אז ס'איז דא פון וואס צו רעדן.
מען נעמט אראפ דעם שימל, שטייט איידל אזוי אז עס זאל נישט בלייבן קיין שטיקלעך, און מען פאקט אים צוריק איין. אזוי חזר'ט מען איבער די פראצעדור אפאר מאל ביז פסח. פארשטייט זיך אז קיינער חוץ די מאכערין, טאר אין דעם פאס נישט אריינקוקען, אפי' נישט גיין נאענט, און מען טאר נישט רעדען דערפון, אלס כדי ס'זאל נישט שאטן קיין גוט אויג.
און אז דער יום טוב קומט אן, און מען נעמט ארויס דעם פאס, און מען גיסט אים נאכאמאל דורך דעם שמאטע, אזוי אז עס זאל נישט בלייבן ח"ו קיין שימל (פארשטייט זיך אז ביי די שמאטע, איז עס די לעצטע תפקיד אויף די וועלט, ווייל פון דארט גייט עס גראד אין די מיסט, ווייל פראבירן אויסרייניגען, איז ניטעמאל קיין הוה אמינא), מען לייגט עס אריין אין באטלעך, און אריין אין פרידעזשער.
יעצט ווענט זיך שוין לויט מנהגים, אנדערע ווילען דוקא די מאסט אזוי מגיתו, גארנישט אריין געלייגט, און גוט קאלט, אנדערע ווילן עס מיט די אלעמען באליבטן פסח מאכל, די ווויל באקאנטער און בארימטער "קארטאפעל" די קארטאפעל ווארעם, און די בארשט קאלט, און אנדערע ווילען עס ... אינטערגעשלאגען!!
מה זה אינטערגעשלאגען? אה, דאס הייסט אז מען לייגט צו אייער.
וועט איר זעכער מיינען אז דאס איז פשוט, ניין! דאס איז א עקסטרע עבודה, און חכמה, ווי אזוי מען טוט דאס אינטערגעשלאגען!
מען נעמט רויע אייער, מען מישט עס גאר גוט אויס, זייט געווארענט, אזוי ווי מען מאכט אייער שפייז, אדער פסח לאקשען איז ווייט פון גענוג! עס מוז זיין גאר גיט אויסגעמישט, קיינע שטיקלעך ערלויבט. מען מאכט די בארשט הייס, און ווען עס איז שוין גוט הייס, פאנגט מען אן אריינגיסען די אייער, זייער שטייט צוביסלעך.
אבער דא דארף מען שוין הילף, איינער דארף שטארק מישען דעם בארשט, בשעת דער אנדערער גיסט, ווייל אויב נישט, קען ח"ו ח"ו ח"ו (אויף אלע שנאי ישראל געזאגט) ווערן אזעלעכע ציעדיגע שטיקלעך אייער אין דעם בארשט, און דעמאלס איז טוב שלא נברא - די גאנצע בארשט - משנברא, ממילא דארף מען אב'אכט געבן, אז ווי די אייער רינט צוביסלאך, און עס ווערט גלייך אבגעקאכט פונעם הייסן בארשט, זאל מען נישט זעהן קיין שום שטיקלעך, די גאנצע "עווידענס", אז עס איז דא אייער, קען נאר זיין אז די קאליר האט זיך געביטן פון שטאק פערפעל, צו אביסל לעכטיגער פערפיל!
יעצט פארשטייט איר שוין, פארוואס איך ווארט אזוי ארויס אויפן יו"ט?!!
און אז מען הערט אט די זיסע רייד,
און מען דערהערט און מען פארשטייט,
פון דעם ווערט אין הארצן א פרייד,
און עס זינגט זיך וואו מען שטייט און גייט!
מיר דאנקן און לויבן, פאר אונזער גלויבן,
דעם באשעפער פון אויבן, וואס גייט מיט אונז און היט,
און האט אונז געגעבן, א גליקליכען לעבן,
און האט אונז געלערנט, ווי אזוי צו זיין א איד!!
(קרעדיט יו"ט ערליך זצ"ל)
"די וועלט זאגט אז מען קען ניט ארונטער דארף מען אריבער, און איך האלט אז מ'דארף לכתחילה אריבער" - אדמו"ר מהר"ש
