אידישע וועלט פארומס

בני היכלא האט געשריבן:
איך האב מיך אנגעשטויסן אין א וועב זייטל, [פרעג נישט וויאזוי, קעי], וואו ער ערקלערט אוקריינישע אלפאבעטס, צו מיין ווינדער טרעף איך נישט קיין J דארט, יא, ס'איז דא אזא מין אות, אבער אזוי ווי אין אנדערע אייראפעאישע שפראכן ווי דייטש, זאגט מען עס ווי א יו"ד, און אין שפאניש זאגט מען עס ווי א ה"א.

רבי,
אויף ספאניש זאגט מען צומאל דעם J ווי א כ', למשל כוואן JUAN אדער כאעל JOEL

בני היכלא האט געשריבן: אין רוסיש נישט, און אין אוקרייניש יא, אינטרעסאנט!!
וואס טוט זיך מיט פויליש, סלאוואקיש? רומעניש? אנדערע אייראפעאישע שפראכן, דו קענסט די שפראכן.?

אין פויליש אויכעט ס'איז דא סיי 'זש' (זיי שרייבן דאס אזוי - Ż אדער אזוי - Ź), צום ביישפיל "Żyd" ("זשיד" - "א איד"), און סיי 'דזש' (זיי שרייבן דאס אזוי - DŹ), צום ביישפיל "godzina" ("גאדזשינא" - "א שעה").
אין סלאוואקיש - ס' זעלבע זאך (ס'איז דא די ביידע).
וועגן רומעניש - ווייס איך נישט.

פראנצויזיש, זייער J איז אויך א "זש", אבער דער G איז איינמאל "ג" און איינמאל קוקט מיר אויס ווי א דזש, קענסטו פראנצויזיש?

אין פראנצויזיש זייער J איז טאקע אלעמאל 'זש' און זייער G איז א מאל 'ג' און א מאל אויכעט 'זש'.אבער קיין 'דזש' האבן זיי נישט.

בני היכלא האט געשריבן: איך האב מיך אנגעשטויסן אין א וועב זייטל, [פרעג נישט וויאזוי, קעי], וואו ער ערקלערט אוקריינישע אלפאבעטס, צו מיין ווינדער טרעף איך נישט קיין J דארט, יא, ס'איז דא אזא מין אות, אבער אזוי ווי אין אנדערע אייראפעאישע שפראכן ווי דייטש, זאגט מען עס ווי א יו"ד, און אין שפאניש זאגט מען עס ווי א ה"א.


דער סלאווישער "זש", איז דער אות וואס קוקט אויס ווי א X און אינמיטן נאך א פאס פון אויבן אראפ.

דאס איז דער לינק.
http://www.geocities.com/CollegePark/4747/alphabet.html

דער קירילישער (נישט סלאווישער!) אות וואס ליינט זיך 'זש' איז Ж.
'דזש' אין רוסישע ווערטער, ווי איך האב שוין דערמאנט פריער, נישטא.
און אין אוקרייניש אז מען וויל זאגן 'דזש' (וואס אין אוקריינישע ווערטער ס'געפינט זיך) שרייבט מען - ДЖ.
אין סערביש (וואס אויך זיי ניצן זיך מיט קירילישן אל"ף-בי"ת) ס'איז דא סיי Ж פאר 'זש', און סיי אפילו צוויי 'דזש' (א ווייכע און א הארטע) - Ђ און Џ

פון וויקיפידיע, קומט אויס, אז ענגליש איז ממש א יחיד דערין.
http://en.wikipedia.org/wiki/J

אין דעם פרט אז די אות J ליינט זיך אין ענגליש ווי 'דזש' - ס'קען זיין. אבער נישט אין דעם וואס אין דער שפראך בכלל ס'איז דא אזא מין קול ('דזש') און אפילו נישט אין דעם וואס אין ענגליש באצייכט מען דעם קול מיט בלויז איין אות (און נישט מיט צוויי ווי אין אוקרייניש און פויליש אדער גאר מיט דריי ווי אין אידיש).

בני היכלא האט געשריבן: האט דאס געהאט זייער א שטארקע השפעה אויף די אידן וואס האבן געוואוינט דארט הונדערעטער יארן

זעלבסטפארשטענדלעך.

די שאלה איז אבער א צווייטע זאך, אפילו ס'איז דא אזא אויסדרוק אינעם שפראך, וויפיל ווערטער אבער האבן בכלל דעם "דזש"? און ווי אפט נוצט מען דאס?

אין אוקרייניש טאקע אביסל, אבער אין פויליש - א סך. און ס'קען זיין, אגב, אז דאס איז געקומען אין אוקרייניש טאקע אונטער פוילישער השפעה, ווען אוקריינע איז געווען א חלק פון "גרויס פולין". און דאס איז אפשר אויך די סיבה פארוואס אין רוסיש דאס געפונט זיך נישט - אויף רוסיש איז געווען מער השפעה גאר פון די טאטארן מיט זייער טורקישער שפראך.

אדער איז עס נאר דא אין געציילטע ווערטער, ווי דזשיד וכדומה?

דוקא, זשיד.

וואס דעמאלטס וועלן זיי בלית ברירה צוזאמענמישן אפאר אותיות וואס זאל אנדייטן אויף דעם אות, מ'זאל עס קענען ליינען ווען ס'פעלט זיך אויס, אזוי ווי דער ענגלישער "צ" אדער "זש".

אבער אין ענגליש די פראקטיקע פון צוזאמענשטעלן צוויי אותיות צו צייכענען א דריטן קול איז דוקא זייער פארשפרייט, וויי צום ביישפיל CH, SH, OO אדער EE.

ס'איז מיר געווען א חידוש וואס דו האסט געזאגט וועגן אוקריינע, ווייל אין אלע וועבזייטלעך וואו מ'לערנט די אוקריינישע אלפאבעט, טרעפט מען נישט דעם "דזש", למשל דא, קען מען הערן יעדע אות, וויאזוי מ'זאגט עס.

אגב, ס'פאראן דארט נאך א טעות - די אות Г אין אוקרייניש ליינט זיך ווי לאטיינישע H (אדער אידישער ה"א) און נישט ווי G.

אז דו האסט געהערט ביסטו מסתמא גערעכט. איך האב עס געהערט פון איינעם וואס איז נאך דאן בכלל נישט געווען אין ארה"ק, ממילא קען זיין אז פון דארטן אין תימן זענען זיי נאך יא געבליבן דערמיט. באמת האב איך עס נישט אזוי ווייט געהערט אים זאגן אזוי נאר געזאגט דעם חילוק. אויך קען זיין אז נאר ביי קריאת התורה זאגן זיי נאך מער מיט די ריכטיגע דקדוקי הלשון.

בני היכלא האט געשריבן: ערנסטער.

האסט געהערט א גאנצע שול, יעדער זאגט עס? זענען זיי בלאדי אדער שאמי?

זיי זיינען שאמי און כמעט אלע ביים דאווענען און לעיינען תורה האבן אויסגעזאגט עס אזוי, ווי אויך די מערסטע אנדערע תימנים וואס איך האב באגעגענט.
און בכלל - די 'מבטא תימני' דא אין א"י איז א באוואוסטע זאך, אין דאכט זיך מיר אז ס'רוב תימנים (פארשטייט זיך די פרומע - מיר רעדן דאך פון דאווענען און לעיינען תורה, נישט פון סתם רעדן אין גאס) האלטן ביים דער 'הברה' זייער שטארק. א סך שטארקער פון די ספרדים (וואס ביי זיי ס'רוב יונגעלייט 'ילידי הארץ' טאקע דאווענען ב'עברית מדוברת' - אן די ספרדישע חי"ת, עי"ן און גימ"ל רפה און אויך מיט אשכנזישע ווייכע רי"ש).

אגב, דער איינציקע אויסנאם ביי די תימנים זיינען די, וואס זייערע עלטערן זיינען דא געווארן 'חרדים' (איך מיין דאס וואס רופט זיך דא אזוי - אין דעם אשכנזישן זין פון דער ווארט) און האבן געשיקט זייערע קינדער אין אשכנזישע חדרים/ישיבות. צום ביישפיל ביי אונז אין ישיבה (אין כפר-חב"ד) האבן געלערנט א סך תימנישע בחורים. זייערע איינציקע חילוק איז געווען נאר דער טונקעלער קאליר פון דער הויט. מיין חברותא אין דער ישיבה איז געווען א תימני (געבוירן געווארן אין בני-ברק, דריטער דור אין חב"ד), ער האט גערעדט אויף אידיש נישט ערגער פון מיר. פארשטייט זיך אז געדאוונט האבן זיי אויף דער אשכנזישער 'הברה'.

בני היכלא האט געשריבן: וואס הייסט כמעט אלע? ווער נישט? סתם נייגעריק

איך ווייס... רובם ככולם. בקיצור - די הברה איז געווען 'די נארמאלע און די באשטימטע' אין זייער שול. צום ווייניקסטן אלע חזנים האבן געדאווענט נאר אזוי. און זייער מארי (וואס ער איז געווען נאך פון די אלטע עולי תימן) האט אזוי אפילו גערעדט.

ריכטיג, איך קען אויך א שיינע פאר תימנ'ע, וואס די ערליכע עלטערן האבן זיי געשיקט בלית ברירה צו אשכנזי'שע ישיבות, ברסלב אדער חב"ד, יענע האבן מיר געזאגט, אז אפילו זיי דאווענען ווי די אשכנזים, אבער קריאת שמע זאגט ער יא אויף תימנ'ע הברה, זיי קענען אלע די הברה

דא אין א"י ס'איז א פארשפרייטע זאך וואס רופט זיך "השתכנזות". ביי די ספרדים - ס'מער, ביי די תימנים - ווינציקער.

וואס זאגסטו צו די אראבישע אלפאבעט טבלא, וואס איך האב אהערגעברענגט, ס'שטימט לויט דיין ידיעה, זיי זאגן עס טאקע אזוי ארויס היינט?

קוק, קיין גרויסע מבין אין ליטעראטורישער אראביש בין איך נישט - נאר וואס איך הער פון זיי אין דרויסן (און ס'איז דא א ממש'דיקער חילוק צווישן דער רעדנדער אראביש פון דער גאס און דער ליטעראטורישער אראביש פון ראדיא, טעלעוויזיע א.ד.ג).

אין טאג-טעגליכער אראביש מאכן זיי כמעט נישט קיין חילוק צווישן د און ذ (דער אנאלאג פון דל"ת דגושה און רפה ביי אונז) און צווישן ت און ث (דער אנאלאג פון ת"ו דגושה און רפה ביי אונז).
מאידך דווקא צווישן س און ص (אונזערע שי"ן און צד"י וואס ביי די אראבער ביידע הערט אויס ענלעך צו סמ"ך) און צווישן ط און ت (אונזערע טי"ת און ת"ו), וואס אין דער טבלא שטייט א דאס איז זייער 'הגרסה הנחצית', מאכן זיי יא א קלארע חילוק (וואס איך אליין טאקע קען נישט אויסרעדן מיט מיין רוסישער צונג).
אויסער דעם אלץ דארט זעט אויס ריכטיק.

יישר כח פאר די אויפקלערונג, די וואס רעדן אויף די מידיא זייערע, רעדן א העכערע אראביש ווי סתם גערעדט אין גאס?

בני היכלא האט געשריבן: יישר כח פאר די אויפקלערונג, די וואס רעדן אויף די מידיא זייערע, רעדן א העכערע אראביש ווי סתם גערעדט אין גאס?

יא. זיי רעדן אויף ליטעראטורישער אראביש, און ס'איז ממש אן אנדער שפראך.

ערנסטער, איי גאט יו.

איך ווייס אז מען איז שוין לאנג פארקראכן פונעם נקודות הפתח, פילייכט וואלטן די מנהלים געברויכט מחלק זיין דעם אשכול לויט די אינדיווידיאלע נושאים, איך מיין אבער אז עס וועט זיין אינטערעסאנט אראפצוברענגען אן אינטערעסאנטער מחלוקת רש"י מיט תוס' אין כתובות ס"ט ע"ב מענין לענין ובאותו ענין.

די גמרא רעדט דארט איבער דעם ענין פון ניחום אבלים זאגט די גמרא:

אמר ר' אבהו מנין לאבל שמיסב בראש שנאמר (איוב כט) אבחר דרכם ואשב ראש ואשכון כמלך בגדוד כאשר אבלים ינחם ינחם אחרים משמע אמר רב נחמן בר יצחק ינחם כתיבמר זוטרא אמר מהכא (עמוס ו) וסר מרזח סרוחים מר וזח נעשה שר לסרוחים.

זאגט רש"י בד"ה ינחם כתיב וז"ל:

אין לך לומר פתח בשום אות אא"כ א' או ה' סמוכין לואו ע"פ הנקודה שתחתיה והיא באה במקום אות כאילו כתיב ינאחם וכיון שלא כתיב כאן א' ע"כ עפ"י מסורת הכתב אתה קורא ינחם וזהו המנוחם עצמו כלומר כאבל המתנחם.

תוס' אבער בד"ה אמר ר' נחמן ינחם כתיב, זאגט אן אנדער פשט און ער פירט אויס:

ופי' הקונטרס דחוק

היוצא לנו מזה ווי עס קוקט אויס, האלט רש"י אז דער תנועת הפתח אן קיין נקודה קען ווערן געשריבן אדער מיט אן א' אדער א ה', וואס איז א חידוש ווייל געווענליך שרייבט מען עס נאר מיט אן א'. צו תוס' איז זיך מחולק אויפן יסוד אדער נאר אויפן פשט איז נישט מוכרח.

דאכט זיך מיר אז 'פתח' אין רש"י דוקא מיינט אונזער 'קמץ'.

אין ברכות מ"ז ע"א רש"י איז מבאר וואס מיינט "אמן חטופה" איז ער דארט שרייבט:
"חטופה - שקורין את האלף בחטף ולא ב פתח, ואומר אמן והוא צריך לומר אמן".