ומגבעות אשורנו ומראש צורים אראנו, מי מנה תגובות ר' שמחה ומספר את הופעת בני היכלא, אפס קצהו תראה וכלו לא תראה (אויסצוגן מדברי ד' אשר שם בפי בלעם בן בעור שטייענדיג בקרית חוצות).
ר' שמחה, איר האט אראפגעלייגט תגובת של טעם איינס נאכן צווייטן. איך דערקוויק מיך מיט אייערע ווערטער. נישט איר זאלט מיינען אז איר האט אפגעקלאפט עטליכע תגובות און איך האב דאס ניטאמאל געזען, ניין, ראה ראיתי את דבריך איך האב געזען אייערע ווערטער, און נישט בלויז געזען נאר איך האב דא ארויסגעפרינט און איך שווים דערין כאיש המשוטט בים הגדול. איך לערן אייערע ווערטער, איך קוק דאס נאך, און איך וועל בעזר ה' צוריק קומען דערצו. מחמת אפס הפנאי בין איך נאך פשוט נישט אנגעקומען צוריק צוקלעפן מיינע הגהות והערות דערויף.
ובחדא מחתא טו איך דא אויסדריקן מיין יישר כח פאר די אלע וואס האבן צוגעלייגט א פלייצע צו בארייכערן דעם אוצר הספרים מיט ספרי קודש המדברים בנושא זו. דעם אדמת קודש זע איך היצט צום ערשטן מאל, און איך האף היינט מארגן אריינצובליקן דערין זעהן וואס ער האט צו זאגן דערוועגן.
איך פיר אריבער אהער דער פרישער אשכול פון כבוד הרב שוועמל וועלכע איז עוסק בגבולות ארץ ישראל, להיות דבר דיבר על אופניו.
שוועמל האט געשריבן:
יעצט מיטן דערנענטערונג פונעם אינטערעסאנטסטן פרשה, נעמליך פרשת מסעי, ווי די הייליגע תורה רעכנט אויס די מב מסעות פון די בני ישראל אינעם איינזאמען מדבר הגדול והנורא. דערנאך ווערן אויסגערעכנט די גבולים מיט די חוטין וויאזוי מען מעסט ארץ ישראל דאס הייליג לאנד.
אזויווי איך בין נישט קיין ארץ ישראל דיקער (נישטאמאל א דינער..) און איך קען זיך ממש נישט אויס מיט די אלע פלעצער. וויל איך בעטן פון די וואס ווייסן אויב מעגליך זאל מען לייגן גוטע אויסגעהאלטענע בילדער וואס צייגן די אלע מסעות און צייכענען אן די גבולים על פי תורה. פון אויסגעהאלטענע מקורות ביטע, קיין מתנחלים.
אגב, בין איך נייגעריג צי די היינטיגע פלעצער וואס די ציונים רופן מיט די זעלבע נעמען פון אמאל, זענען טאקע די זעלבע ווי די תורה'דיגע, ווי דאס וואס די פסוקים אין תנך באציען זיך. למשל יריחו, פלשתים (?..), ירדן, און די אלע צענדליגער געגענטן וכו'.
אגב, איבער די באקאנטע בני-ברק פון דעם סיפור ביי די הגדה אדער דער מאמר חז"ל 'מבני בניו של המן למדו תורה בבני-ברק' איז זיכער אז די היינטיגע בני-ברק איז נאר נקרא על שמו און נישט די זעלבע פלאץ.
צו שוועמל'ס ליסטע ברויך מען צושטעלן, באר-שבע, חברון, בית-לחם פון די תורה, און די אנדערע מקומות וואס ווערן דערמאנט אין ש"ס ווי; מודיעין, קצרין, אשקלון, יפו אא"וו.
יעמדו ר' שמחה ור' זארעך בסיוע כבוד הרב בני היכלא וילמדו תועים בינה.
מיללער האט געשריבן:
צו שוועמל'ס ליסטע ברויך מען צושטעלן, באר-שבע, חברון, בית-לחם פון די תורה,
רב מיללער אויף בית לחם און אויף מקום קבירת רחל אמינו איז דא א גאנצע מבוכה פינטלעך וויא דאס איז.
און בראשית קאפיטל ל"ה
ויסעו מבית אל ויהי עודכברת ארץ לבוא אפרתה, ותלד רחל ותקש בלדתה..
דערנאך שטייט אפאר פסוקים ווייטער
ותמת רחל ותקברבדרך אפרתה, היא בית לחם
ווידער און קפיטל מ"ה און פרשת ויחי
ואני בבואי מפדן מתה עלי רחל בארץ כנען בדרך. בעוד כברת ארץ לבוא אפרתה, ואקברהשם בדרך אפרת, היא בית לחם
פון די פסוקים דא און חומש בראשית זעהט מען צוויי זאכען. קודם כל אזאפרת איז בית לחם, (אזוי קוקט מיר אויס די ווערטער היא בית לחם וואס די תורה צייכענט אן צוויי מאל אויף אפרת) דערנאך זעהט מען אזקבירת רחל איז און חלק יהודהווייל און נ"ך ווערט דער פלאטץ אנגעריפען בית לחם יהודה
יעצט לאמיר גיין צי א פסוק און ירמיה און א פסוק און שמואל א'
און ירמיהו קאפיטל ל"א
כה אמר ד' קול ברמה נשמע, נהי בכי תמרורים, רחל מבכה על בניה..
לכאורה זעהט אויס אז ירמיהו האט געוויסט אז רחל איז נקבר געווארען און רמה אדער געניג נאנט צי רמה אז מעקען זי הערען וויינען און רמה.
ווען שמואל הנביא האט ממנה געווען שאול פאר מלך און שאול איז צירוק אהיים שטייט און פסוק און שמואל א קאפיטל י' שמואל זאגט צי שאול
בלכתך היום מעמדי ומצאת שני אנשיםעם קבורת רחל, בגבול בנימין, בצלצח
שמואל הנביא האט געוואוינט און רמה (שמואל הרמתי) שמואל הנביא זאגט צי שאול המלך קלאר אזקבירת רחל איז און חלק פון בנימין
רוב חוקרי ארץ ישראל האלטען אז דאס פלאטץ רמה פון נ"ך איז בערך ניין ק"מצפוןפון ירושלים אפרת, בית לחם, איז און חלק יהודה,דרוםפון ירושלים
2] אין ספר שמואל א' ביי שאול שטייט עם קבורת רחל בגבול בנימין בצלצח
3] ביי יעקב און ספר בראשית שטייט כסדר בדרך אפרת היא בית לחם. וויא איז דאס דער דרך אפרת און וויא איז בית לחם?
נאך דארף מען דערמאנען א מדרש בראשית רבה
אתא ההוא מינא שאלינהו מאי דכתיב בלכתך היום מעמדי וגו' והלא צלצח בגבול בנימין וקבורת רחל בגבול יהודה און ער ברענגט א פסוק און מיכה וויא עס שטייט בית לחם אפרתה צעיר להיות באלפי יהודה
עס איז דא 3 מהלכים צי פארענטפערען.
איך וועל יעצט נאר ברענגען דער מהלך פונעם רמב"ן און פרשת וישלח. דער מהלך האבען רוב פרשנים און אפילו מחקרים אנגענומען אלטס דער אמתער פשט. אז איך וועל האבען געדולד און צייט וועל איך בל"נ ברענגען די אנדערע מהלכים.
דער רמב"ן זאגט אזוי:
ונראה בעיני כי קברה יעקב בדרך ולא הכניסה לעיר בית לחם יהודה הקרובה שם, לפי שצפה ברוח הקודש שבית לחם אפרתה יהיה ליהודה, ולא רצה לקברה רק בגבול בנה בנימין והדרך אשר המצבה בה קרובה לבית אל בגבול בנימין וכך אמרו בספרי [פרשת זאת הברכה] , 'רבי מאיר אומר בחלקו של בנימין מתה'.
דער רמב"ן איז אויך מסביר אז דער פסוק 'קול ברמה נשמע' מיינט נישט אז זי איז נקבר געווארען דארט, ווייל דענמאלטס וואלט געדארפט שטיין 'ברמה רחל מבכה' דער פסוק איז נאר א מליצה, אז רחל וויינט אזוי הויך אז מען קען הערען איהר קול און רמה וואס איז און חלק פון איר זיהן.
איז ממילא יעצט שוין דא א הסבר אויף די פסוקים
רחל ליגט און חלק בנימין אויפען וועג צי אפרת וואס דאס איז בית לחם יהודה, זי ליגט נישט און בית לחם אליינס. און דאס איז אויך דער תירוץ פארען מין וואס דער מדרש האט געברענגט.
אבער איין הערה, און תוספתא און מסכת סוטה שטייט אז קבר רחל איז און חלק יהודה. מיז מען פארענטפערען דער פסוק ביי שאול וויא עס שטייט בפירוש בגבול בנימין.
איז דאס וועט זיין איינע פון די אנדערע מהלכים ועוד חזון למועד
איך האב געטראכט עדרעסירען דער שאלה און א קומענדיגע תגובה, אבער אז דו האסט שוין מעורר געווען וועל איך יעצט עדרעסירען.
א תירוץ אויף דיין שאלה: לכאורה יא. און לויט די אנדערע מהלכים וואס איך וועל בל"נ ברענגען דא, קען עס אויך שטימען.
קבר רחל היינט, איז און היינטיגען בית לחם וואס איז לעבען ירושלים. אביסעל צי דרום צי.
דער מדרש [אפשר גאר רש"י איך געדענק נישט וויא] ברענקט אז ביי מכירת יוסף, ווען די ישמאלים האבען איהם גענומען קיין מצרים, זענען זיי פארביי געגאנגען קבר רחל און יוסף האט זיך אויסגעוויינט ביי זיין מאמע'ס ציון.
יוסף, איז דאך באוויסט, האט מען פארקויפט און שכם. עס איז דא א פסוק און יהושע, 'ואת עצמות יוסף אשר העלו בני ישראל ממצרים קברו בשכם' [עפעס אזוי איז דער לשון] חז"ל דרשענען, משם גנבו שם החזירו.[איך שרייב פון זכרון, סא עס קען זיין אז די לשונות פון פסוקים און מאמרי חז"ל זענן נישט פינטלעך] יוסף האט מען גענומען פון שכם, וואס דאס אז אביסעל צפונית מזרחית פון ירושלים, און געפירט קיין מצרים וואס דאס איז טיף טיף דרומית פון שכם, אדער ירושלים, און אפילו וויא קבר רחל איז היינט.
אז מעגעט א קוק אויף א מאפע, אדער דער בילד וואס איך לייג דא צי, זעהט מען קלאר וואס איך זאג
ממילא שטימט עס מיטען רמב"ן.
איין הוספה. דער גבול צווישען יהודה און בנימין איז דורך געגאנגען דורך ירושלים, און חצר פון בית המקדש ממש. אוויא רש"י ברענגט און פרשת ויחי אויפען פסוק בנימין זאב יטרף, און וויא חז"ל זענען מסביר וויא אזוי דער מזבח האט אויסגעזעהן אז צוויי זייטען האבען נישט געהאט א יסוד וועגען דער רצועה יוצא...
דער גבול האט געמיזט גיין א ביסעל שיף און אויפען מזרח זייט פון ירושלים האט דער חלק בנימין געמיזט זיך ציהען מער דרומית צי, כדי דער מקום קבורת רחל זאל אריינפאלען און דער חלק פון איהר זיהן.
איך שטעל א crude בילד.
אויפען בילד: אויבען איז צפון רעכטס איז מזרח אינטען, דרום לינקס מעריב נומער 1 [רויט] איז ירושלים, וויא דער גבול שנייט א דורך נומער 2 [בלוי] איז בית לחם,און דער שטערען דערלעבען, אונעם חלק פון בנימין איז בערך וויא קבר רחל איז. נומער 3 [גרין] איז בערך שכם נומער 4 [ליידיג] איז בערך רמה
שוועמל, וועלקאם טו דע ג'יארופי קלאב אוו דע ווארלד ווייד קרעטשמע. אגב,דא האסטו נאך אן אשכולוואס איז עוסק אין די ענינים.
לכאורה לויט די מאפעס שטימט מער ווייניגער אלעס. 'באר שבע' איז אונטן ביים דרום גרעניץ; 'חברון' איז צפון צי ירושלים; אשקלון, עזה (די אמאליגע גרר/פלישתים) איז ביים מעריב ברעג. 'בני ברק' איז לכאורה - ווי מיללער האט ערווענט - נישט דאס זעלביגע, ס'בלויז על שמו פון פסוק אין יהושע דארט.
די לעצטע צוויי וואכן, פרשת חקת און בלק, וואו די תורה דעציילט אונז די כיבושי גבול סיחון ועמון, און די מעשה מיט בלעם און בלק ווי בלעם איז געקומען צו פארן פון פתור קיין מואב און ווי בלעם האט זיך געשטעלט אויפן בארג, איינמאל דא איינמאל דארט, צו זען ווי די אידן זענען שוכן אין מדבר לשבטיהם, האב איך אביסל מער געטוהן אין ארומיגע גבולות; היינטיגע ירדן, סאוד אראביע וכדומה, בכדי צו פארשטיין פונקטליך וואו די אידן האבן איינגענומען און וואו זיי האבן געלאזט, מחמת ציווי פון השי"ת אל תצר את מואב. אויך בכדי פונקטליך צו וויסן וואו די אידן זענען דאן געשטאנען אין מדבר בשעת'ן זיך בעטן צו אדום און סיחון זיי צו געבן א דורכגאנג פערמיט, ולא אבו. דאס זעלביגע פון וואו בלעם איז געקומען צו גיין, און וואו ער האט זיך געשטעלט בענטשן זיינע שונאים אא"וו.
ס'מיר זייער אינטערסאנט געווען. פארוואס? ווייל מיר אידן, וועלכע לעבן מיט דער אמונה און מיר ווארטן און האפן שוין אזוי טויזנטער יארן אויפן גואל צדק שיתגלה בב"א, ווייסן מיר אלע פון די פסוקים וואס מיר זאגן יעדן טאג ביים דאווענען "ועלו מושיעים בהר ציון לשפוט את הר עשיו (מיטן ימים נוראימ'דיגן נוסח, מסכים?) והיתה ל' המלוכה וכו'", דעריבער איז מיר זייער אינטערסאנט געווען נאכצוגיין וואו ס'געפונט זיך היינט אפ דער הר עשיו ושדה אדום.
צי עדרעסירען שוועמעל'ס פארלאנג בנוגע די מ"ב מסעות דא איז א מאפע גענונעם פונעם ספר חוג הארץ וואס דער מחבר איז געווען דער בעל מרכבת המשנה על הרמב"ם (שוין דערמאנט פריער און דעם אשכול) און איין וועגס גיבט עס אויך א ביסעל א קלארערע בילד וויא אדום, עמלק, און מואב זענען. עס איז מערקווירדיג אז די מאפעס און דעם חיבור זענען בעצם כתב יד קדשו פונעם מרכבת המשנה
בנוגע בני ברק. אונעם פירוש 'באר מרים' אויף הגדה של פסח פון ר' ראובן מרגלית, דער באוויסטער לייברעריען און מחבר פון ספר מרגלית הים אויף סנהדרין, שרייבט ער אן אינטערעסאטע זאך ביי מעשה ברבי אליעזר ורבי יהושע..... איך וועל עס מעתיק זיין אויף לשון קדש (איטס לעסס טייפוג)
הנה מצינו שרבן גמליאל והזקנים היו באו בספינה ב ע ר ב פ ס ח עיין מעשר שני פ"ה ותוס' ב"מ (י"א סע"א) ד"ה עישור....ויתכן שבאותו ערב פסח עלו היבשה דרך יפו ושבתו החג בבני ברק שאצל יפו (יהושע י"ט מ"ה-מ"ו) מקום דירתו של ר' עקיבא שנסע עמהם יחד בספינה ראה מעשר שני שם, וחגגו אצלו כל גדולי הדור ליל התקדש החג
לכאורה דארף בני ברק זיין ערגעטץ לעבען יפו לעבען א פארט פאר שיפען
ר' שמחה, א יישר כח פאר אייער מאפע. די מאפע איז מיר זייער אינטערסאנט און שווער מחמת כמה סיבות, א טייל וואס איך וועל יעצט שרייבן:
א] לויט דעם קומט עפעס אויס אז דער גאנצער דרום ברעג אונטן גרעניצט זיך מיט אדום/שעיר/עמלק, און לפי"ז קומט אויך אויס אז דער "גאנצער" מדבר הגדול והנורא וואס די אידן זענען געגאנגען די פערציג יאר, איז אדער אין אדער ביים גרעניץ פון אדום/שעיר/עמלק.
לכאורה, סיי פון די פסוקים וואו די אידן האבן זיך געבעטן צו אדום לעבור בגבוליו, און סיי פון די לאנגע רש"י דארט אין פר' מסעי, קוקט עפעס אויס אז שעיר/אדום/ועמלק איז ביים גבול פון מזרחית דרומית מער אראפ צו דרום, און מואב איז איבסל ארויפציר מער צו צפון זייט אויך ביים גבול מזרחית דרומית.
ב] לויט דעם צייכענונג זענען די אידן אריבער דעם ים סוף א גלייכע שטריך, דלא כהמבואר בתוספות אז ס'איז געווען כמין חצי עגול. בכלל בלייבט עפעס דאס בילד שטעקן ביים מדבר איתם, האבן די אידן געמאכט א ריקצוג דארט אדער?
עס איז נישט קלאר דארט וויאזוי די אידן האבן ממשיך געווען זייער נסיעה צום הר סיני.
איך האב געזעהן א טייער ווארט פון ר' יעקב קאמינעטצקי ז"ל.
און פרשת מסעי ל"ד פון פסוק י"ט רעכענט אויס די תורה די נשיאים פון די שבטים וואס וועלען זיין די וואס וועלען פארטרעטען זייער שבט ביי חלוקת הארץ. די תורה רעכענט אויס די שבטים מיט אן אינטערעסאנטע סדר יהודה שמעון בנימין דן מנשה אפרים זבולין יששכר אשר נפתלי
זאגט ר' יעקב ז"ל אז מען האט איהם מזכה געווען מן השמים מיט א פשט, אין די פלא איז אז די ראשונים האבען עס נישט געזעהן
אז מען קוקט אויפ א מאפע פון א"י זעהן וויא א יעדע שבט האט געהאט זייער חלק פון דרום ארויפציר צי צפון זעהט מען אז די חלוקה איז ממש אויף דעם סדר וואס מעזעהט דא און די סדרה
גאנץ אינטען איז יהודה מיט שמעון דערנאך זעהט מען בנימין מיט דן דערנאך קומט מנשה מיט אפרים דערנאך זבולין מיט יששכר אין גאנץ אין צפון איז אשר און נפתלי
הערליך ווארט ר' שמחה, און נאכן עס זעהן איז טאקע א פלא פארוואס די ראשונים האבן דאס נישט מחדש געווען, זעהט אויס אז דאס איז געווען א אנגעשריבן פאר ר' יעקב'ן זצ"ל ווי עס ווערט געברענגט אז יעדער איד האט א חלק אין די תורה וואס ער ברויך מחדש זיין.
אפילו עס שטימט טאקע מיט דעם סדר החנייה פער סעט פון צוויי שבטים שכנים, אבער די תורה רעכנט עס אויס אין א סדר פון צפון צו דרום. למשל אונטן זעהט מען קודם שמעון נאכדעם יהודה, דער פסוק זאגט אבער קודם יהודה נאכדעם שמעון. ווייטער העכער זיי זעהט מען דן נאכדעם בנימין, דער פסוק זאגט אבער קודם בנימין נאכדעם דן אא"וו. זעהט אויס ס'יז דא עפעס נאך אן ענין דערביי.
אין מיינע אויגן טוט עס דייקא יא ענדלען די צוויי מאפעס, און גאר שטארק.
דער הייליגער מרכבת המשנה האט קיין גוגל מעפס ניקס געהאט און האט דאס בעסטע צאמגעשטעלט לויט די פסוקים. נאר די חילוק איז אז ער האט געקוקט דערויף אביסל שיעפלעך פון מקצוע מערבית דרומית, נישט ווי דו ביסט געוואוינט אז צפון איז אויבן און דרום איז אונטן אויף פאפיר. ער האט אויסגעשטעלט מערבית דרומית אויף אונטן און מזרחית צפונית איז ביי אים אויבן, דעריבער איז עס עטוואס פארדרייט.
פארקערט, איך באוואונדער ווי אנע מאפעס האט ער אליינס אויסגעפיגורט.
שוועמל האט געשריבן:
ר' שמחה א טייער ווארט פון הר"י עמדין זי"ע.
אפילו עס שטימט טאקע מיט דעם סדר החנייה פער סעט פון צוויי שבטים שכנים, אבער די תורה רעכנט עס אויס אין א סדר פון צפון צו דרום. למשל אונטן זעהט מען קודם שמעון נאכדעם יהודה, דער פסוק זאגט אבער קודם יהודה נאכדעם שמעון. ווייטער העכער זיי זעהט מען דן נאכדעם בנימין, דער פסוק זאגט אבער קודם בנימין נאכדעם דן אא"וו. זעהט אויס ס'יז דא עפעס נאך אן ענין דערביי.
הרב שוועמעל, דארט וויא איך האב געזעהן דאס ווארט פון ר' יעקב קאמינעטצקי ז"ל [נישט עמדין] זאגט ער אז ר' יעקב האט געזאגט פארוואס דער סדר איז אזו, אז אונטען, פון בנימין אראף, רעכענט די תורה פון דעם ירדן זייט קודם, און העכער, רעכענט ער קודם דער שבט לעבען ים. איך האב נישט גרונטלעך פארשטאנען זיינע ווערטער, אבער דאכט זיך מיר אז ער זאגט אזוי.
אלעס קוקט צי ירושלים שטיי גאנצען און דרום קוקענדיג און ריכטונג פון ירושלים, איז יהודה רעכטס, שמעון לינקס, דאס זעלבע מיט בנימין (ער גרעניצט זיך ביי ירושלים) און דן.
דערנאך אלע שבטים העכער בנימין , אז מען שטייט און צפון און מעקוקט צי ירושלים, קוקענדיג און ריכטניג פון ירושלים זענען די שבטים אויפען ים התיכון רעכטס, און זיי ווערען גערעכענט קודם.