אידישע וועלט פארומס

עפען א יודישע ווערטער בוך!

בראשית ברא האט געשריבן:

גין-גאלד האט געשריבן:

כוכבי לכת האט געשריבן:

גין-גאלד האט געשריבן: ...האב איך דערזען אז סטוהטזיך דא אפ א שטיקל צומישעניש, ...כ'האב מיר אומגעקוקט זייער צווייפילהאפטיגאויף די גאנצע פארשעריי איבער די אידישע גראמאטיק. ...און אינטערןרושם פון דעם צומישעניש, ...אונזער חשובעמגיה מיטן ניק מגיה, ...ווער ס'האט נישט קיין געדולטדערצו מוז זיך בכלל נישט אריינטוהן דערין.

וכו'

יישר כח פארן מאכן אויפמערקזאם.
אפשר וואלסטו געקענט זיין אזוי גוט, און אנווייזן וויאזוי דען דארף מען צו שרייבן די אלע ווערטער וואס דו האסט אנגעצייכענט אלץ נישט ריכטיג?, (נאר די ווערטער וואס איך האב דא ציטירט).

קענסט רואיג מפענח זיין דעם וכו'וואס דו האסט געשריבן, כ'האב זייער הנאה ווען מען פארבעסערט מיר. מיט דאנק פון פאראויס.

ס'טוט
צווייפלהאפטיג
אונטערן
חשוב'ע
חשוב'ער

געדולד

איטשע האט געשריבן: עפען א יודישע ווערטער בוך!

מעגליך איר זענט גערעכט, אבער די ראיה פון 'קארעקט' איז אומקארעקט.

קארעקט איז פארשטייט זיך אן אידישע ווארט, אבער דאס מיינט נישט אז א מגיה גייט ווערן 'קארעקטאר'.

אין ענגליש ווערט פון קארעקט קארעקטאר, און אין אידיש ווערט עס קארעגירער וואס קומט ווארשיינליך אויך פון קארעקט

"יעדער האט זיך זיינע ארויפס און אראפס," האט געשריבן דער שרייבער.

ווי איך בין מגיה די ווערטער, ווערט מיר קלאר אז יענער האט מסתם איבערגעזעצט פון ענגליש (everyone has their ups and downs). אבער פארוואס בארגן ווערטער וואס געבן איבער די כוונה פון די ווערטער אויף א שטומפיגן אומפליסיגן אופן, ווען אידיש האט ב"ה גענוג אייגענע ווערטער. וואס איז שלעכט מיט "יעדער גייט דורך גוטע און שווערע צייטן" אדער "יעדן גייט אמאל בעסער און אמאל ערגער", אדער אנדערע אופנים וויאזוי מ'קען זאגן די זעלבע זאך, נאר שענער, קלארער, און טאקע אידיש, אנשטאט ענגלידיש.

עס איז דא אמאל ווען up and downדארף מען יא איבערזעצן "ארויף און אראפ", למשל אויב עס רעדט זיך אז יענער איז געגאנגען "ארויף און אראפ" די טרעפ, אדער ווען יענער האט זיך געדרייט "ארויף און אראפ" אין צימער (אדער "אהין און צוריק"). עס ווענדט זיך אלץ וואו דער אייזל שטייט איין, און דאס איז איינע פון די זאכן אויף וואס דער בעל מגיה דארף האלטן אפן זיינע אויגן.

צו איבערצוגעבן דעם באדייט פון ווערטער אין אנדערע שפראכן קען מען נישט סתם טרענסלעיטן, נאר מ'דארף איבערזעצןאון איבערגעבן די ווערטער און כוונה אויפ'ן ריכטיגן אופן לויט יענעשפראך.

פון די גוטע ביישפילן קען מען טאקע ניצן דאס ווארט וואס דער שרייבער האט דא געוואלט איבערזעצן. דאס ענגלישע ווארט upאיז פון די באקאנטע ווערטער וואס קען האבן אומצאליגע באדייטן (עס קען זיין א זאך-ווארט, טאט-ווארט, שילדערונגס-ווארט, אדווערב, אדער פרעפאזיציע), געוואנדן לויט ווי דער אייזל שטייט איין.

איך וועל דא ברענגען עטליכע דוגמאות וואו דאס ווארט ווערט גענוצט און ביי יעדע פון זיי צושרייבן אויך א אידישע איבערזעצונג (איך וועל שרייבן בלויז איין אופן, אבער אפט קען די גענויע כוונה זיך ווענדן לויט די ארומיגע ווערטער):

coming up– עס קומט אויף

write up– אפשרייבן

i'm up– איך בין אויף/וואַך

i'm upfor – כ'בין גרייט פאר...

call up– רוף אן

upfor renewal – צייט צו באנייען

lock up– איינשפאַרן

upabove – אויבן אין הימל

clean up– אפרייניגן

up-and-coming – אויפגייענדיגע

look up– אויפזוכן / ארויפקוקן

mess up– קאליע מאכן / באלאגאן

mix up– פארמישן

wake me up– וועק מיך אויף

warm up– אנווארעמען

upto – ביז

upto it – גרייט דערויף / האלטן דערביי

dry up– אויסטריקענען

taking up– אויפנעמען

shut up– שווייג / זיי שטיל!


נו, what's up? – וואס הערט זיך? כאפסט די נקודה? יעצט שטעל דיך פאר אויב דער אידיש שרייבער זאל שטענדיג איבערזעצן דאס ווארט upמיט " ארויף"'. די ליינערס וואלטן זיכער געווען upin arms, זייער גערעגט, און וואלטן טאקע געהאט, ווי יענער זאגט, אסאך " ארויפס און אראפס"...
אקעי, ס'ווערט שפעט, !time is up, צייט צו גיין!

מגיה האט געשריבן: "יעדער האט זיך זיינע ארויפס און אראפס," האט געשריבן דער שרייבער.

ווי איך בין מגיה די ווערטער, ווערט מיר קלאר אז יענער האט מסתם איבערגעזעצט פון ענגליש (everyone has their ups and downs). אבער פארוואס בארגן ווערטער וואס געבן איבער די כוונה פון די ווערטער אויף א שטומפיגן אומפליסיגן אופן, ווען אידיש האט ב"ה גענוג אייגענע ווערטער. וואס איז שלעכט מיט "יעדער גייט דורך גוטע און שווערע צייטן" אדער "יעדן גייט אמאל בעסער און אמאל ערגער", אדער אנדערע אופנים וויאזוי מ'קען זאגן די זעלבע זאך, נאר שענער, קלארער, און טאקע אידיש, אנשטאט ענגלידיש.

עס איז דא אמאל ווען up and downדארף מען יא איבערזעצן "ארויף און אראפ", למשל אויב עס רעדט זיך אז יענער איז געגאנגען "ארויף און אראפ" די טרעפ, אדער ווען יענער האט זיך געדרייט "ארויף און אראפ" אין צימער (אדער "אהין און צוריק"). עס ווענדט זיך אלץ וואו דער אייזל שטייט איין, און דאס איז איינע פון די זאכן אויף וואס דער בעל מגיה דארף האלטן אפן זיינע אויגן.

צו איבערצוגעבן דעם באדייט פון ווערטער אין אנדערע שפראכן קען מען נישט סתם טרענסלעיטן, נאר מ'דארף איבערזעצןאון איבערגעבן די ווערטער און כוונה אויפ'ן ריכטיגן אופן לויט יענעשפראך.

פון די גוטע ביישפילן קען מען טאקע ניצן דאס ווארט וואס דער שרייבער האט דא געוואלט איבערזעצן. דאס ענגלישע ווארט upאיז פון די באקאנטע ווערטער וואס קען האבן אומצאליגע באדייטן (עס קען זיין א זאך-ווארט, טאט-ווארט, שילדערונגס-ווארט, אדווערב, אדער פרעפאזיציע), געוואנדן לויט ווי דער אייזל שטייט איין.

איך וועל דא ברענגען עטליכע דוגמאות וואו דאס ווארט ווערט גענוצט און ביי יעדע פון זיי צושרייבן אויך א אידישע איבערזעצונג (איך וועל שרייבן בלויז איין אופן, אבער אפט קען די גענויע כוונה זיך ווענדן לויט די ארומיגע ווערטער):

coming up– עס קומט אויף

write up– אפשרייבן

i'm up– איך בין אויף/וואַך

i'm upfor – כ'בין גרייט פאר...

call up– רוף אן

upfor renewal – צייט צו באנייען

lock up– איינשפאַרן

upabove – אויבן אין הימל

clean up– אפרייניגן

up-and-coming – אויפגייענדיגע

look up– אויפזוכן / ארויפקוקן

mess up– קאליע מאכן / באלאגאן

mix up– פארמישן

wake me up– וועק מיך אויף

warm up– אנווארעמען

upto – ביז

upto it – גרייט דערויף / האלטן דערביי

dry up– אויסטריקענען

taking up– אויפנעמען

shut up– שווייג / זיי שטיל!


נו, what's up? – וואס הערט זיך? כאפסט די נקודה? יעצט שטעל דיך פאר אויב דער אידיש שרייבער זאל שטענדיג איבערזעצן דאס ווארט upמיט " ארויף"'. די ליינערס וואלטן זיכער געווען upin arms, זייער גערעגט, און וואלטן טאקע געהאט, ווי יענער זאגט, אסאך " ארויפס און אראפס"...
אקעי, ס'ווערט שפעט, !time is up, צייט צו גיין!

זעהר שיין ארויסגעברענגט, אבער לשיטתך ביסטו דיך סותר, דו שרייבסט: געוואנדן לויט ווי דער ״אייזל״ שטייט איין.
דו ניצט דעם מליצה פון ״חמר״ וואס אין לשה״ק איז דאס א שיינע מליצה, אבער אין אידיש איז דאס אזוי ווי יענער שרייבט ״ארויף און אראפ׳ס...
לחידודי בעלמא

חיי אריכי האט געשריבן: זעהר שיין ארויסגעברענגט, אבער לשיטתך ביסטו דיך סותר, דו שרייבסט: געוואנדן לויט ווי דער ״אייזל״ שטייט איין.
דו ניצט דעם מליצה פון ״חמר״ וואס אין לשה״ק איז דאס א שיינע מליצה, אבער אין אידיש איז דאס אזוי ווי יענער שרייבט ״ארויף און אראפ׳ס...
לחידודי בעלמא

צו דארפן מסביר זיין א שטיקל שריפט קען אוועקנעמען פון דעם טעם, אבער לאמיר עס ניצן אלס נאך א ביישפיל ווי ביים שרייבן דארף מען וויסן וואס יא און וואס נישט, וואס איז מוסיף און וואס איז גורע.

איך האב דוקא געטוישט פון די געווענליכע 'חמר' צו 'אייזל' כדי צו באווירצן און אביסל 'אויפפרישן דעם פנים' פון דעם גאר באקאנטן און אויסגעדראשענעם "ווענדט זיך וואו דער חמר שטייט איין". אן אויסדרוק אדער פראזע וואס איז שוין גענוצט געווארן ביז עס קריכט פון דער נאז הייסט א קלישע און גוטע שרייבערס וועלן דאס פרובירן אויסמיידן, ווייל עס איז אומאינטערעסאנט און דוקא לאנגווייליג.

איין ביישפיל איז, מענטשן טענה'ן זיך אסאך און נאטירליך באקומט מען אפט אן ענטפער שלא מן הטענה, איז אין אזא פאל פאסיג און נוצבאר די ווערטער פון דער גמרא "טענו בחטין והודה לו בשעורים" וואס קען דינען אלס פיינע מליצה. אבער וויבאלד דאס איז שוין אזויפיל גענוצט געווארן (איבערהויפט זינט די נאכאנאנדע שמועסן און טענה'רייען אויף וואטסעפ און אייוועלט...), האט מען שוין געמאכט א מליצה אויף די מליצה און היינט הערט מען שוין מער דעם "טענו בחטין והודו לזכר קדשו", וואס דו קענסט טענה'ן אז "מ'האט גע'הרג'עט די מליצה" און בעצם זאגט עס יעצט גארנישט (אז עס שטייט נישט 'והודה לו בשעורים' איז עיקר חסר מן הספר), אבער יעדער ווייסט גענוי די באדייט דערפון און די באקאנטע מליצה האט דוקא באקומען א געוויסע פרישקייט. היינט, מיין איך, הייבט דאס שוין אן ווערן באלד מער אויסגעדראשן ווי דעם אריגינעלן. איינער קען אויפקומען מיט עפעס פריש?

מגיה האט געשריבן: היינט, מיין איך, הייבט דאס שוין אן ווערן באלד מער אויסגעדראשן ווי דעם אריגינעלן. איינער קען אויפקומען מיט עפעס פריש?

אפשר: טענו כפתים לפני קרתו מי יעמוד?

וויל זיין גוט האט געשריבן:

מגיה האט געשריבן: היינט, מיין איך, הייבט דאס שוין אן ווערן באלד מער אויסגעדראשן ווי דעם אריגינעלן. איינער קען אויפקומען מיט עפעס פריש?

אפשר: טענו כפתים לפני קרתו מי יעמוד?

זיס!
לאמיר אויך פרובירן: טענו בבונדלעך והודו לו בלאקשן!

וואוילע שעפעלע האט געשריבן:

איטשע האט געשריבן: עפען א יודישע ווערטער בוך!

מעגליך איר זענט גערעכט, אבער די ראיה פון 'קארעקט' איז אומקארעקט.

קארעקט איז פארשטייט זיך אן אידישע ווארט, אבער דאס מיינט נישט אז א מגיה גייט ווערן 'קארעקטאר'.

אין ענגליש ווערט פון קארעקט קארעקטאר, און אין אידיש ווערט עס קארעגירער וואס קומט ווארשיינליך אויך פון קארעקט

'אן' אידישע ווארט קלינגט אומריכטיג. 'אידיש' הייבט זיך טאקע אן מיט אן א', אבער מ'ליינט עס מיט א י'.

געמיינט צו זאגן אז אין די אויערן פון איינער וואס האלט זיך פאר א שפראך קענער קלינגט עס אומריכטיג.

מגיה האט געשריבן:

וויל זיין גוט האט געשריבן:

מגיה האט געשריבן: היינט, מיין איך, הייבט דאס שוין אן ווערן באלד מער אויסגעדראשן ווי דעם אריגינעלן. איינער קען אויפקומען מיט עפעס פריש?

אפשר: טענו כפתים לפני קרתו מי יעמוד?

זיס!
לאמיר אויך פרובירן: טענו בבונדלעך והודו לו בלאקשן!

מ'קען נאך פארשלאגן נאך א הצעה?
טענו בשעורין והודו לו בחיטין!

גין-גאלד האט געשריבן:

מגיה האט געשריבן:

וויל זיין גוט האט געשריבן:

מגיה האט געשריבן: היינט, מיין איך, הייבט דאס שוין אן ווערן באלד מער אויסגעדראשן ווי דעם אריגינעלן. איינער קען אויפקומען מיט עפעס פריש?

אפשר: טענו כפתים לפני קרתו מי יעמוד?

זיס!
לאמיר אויך פרובירן: טענו בבונדלעך והודו לו בלאקשן!

מ'קען נאך פארשלאגן נאך א הצעה?
טענו בשעורין והודו לו בחיטין!

טענו בחיטין והודו לזכר קדשו

משה כהן האט געשריבן: טענו בחיטין והודו לזכר קדשו

אויף דעם האט "מגיה" געשריבן:

היינט, מיין איך, הייבט דאס שוין אן ווערן באלד מער אויסגעדראשן ווי דעם אריגינעלן.

אסדר לסעודתא האט געשריבן: 'אן אידיש' איז גרייזיג ווייל ס'האט מיט וויאזוי מען זאגט עס נישט מיטן שרייבן.

דאס איז פונקט ווי אין ענגליש 'An hour', פארוואס נישט 'a hour'?

נאר ס'האט מיט וויאזוי מען זאגט עס ארויס נישט מיטן שרייבן.

בכלל נישט ריכטיג.
אין אידיש, יעדעס ווארט וואס ענדיגט זיך מיט א ענדע נו"ן און די קומענדיגער ווארט הייבט זיך אן מיט'ן אות "א" אדער "ע", לייגט מען צו א ענדע נו"ן צום סוף.
(די פארגלייך בנוגע ענגליש, איז זיכער נישט ריכטיג).

קען זיין ס'איז נישט קיין פארגלייך, כ'האב אבער געגעבן 2 משלים ווי די עיקר איז די רעדן נישט שרייבן, סיי אין אידיש און סיי אין ענגליש.

ווי עס האט זיך לעצטנס גערוישט אין די נייעס איבער דעם טעות'ל אין דעם נאמען פון א ניו יארקער בריק, האט עס מיך דערמאנט איבער דעם צעמישעניש מיט'ן נאמען פונעם
קאשוסקא/קאסקיאסקא בריק מיט וואס מיר האבן אנגעהויבן דעם אשכול.

אין יעצטיגן פאל רעדט זיך עס פון דעם וועראזאנא בריק, וועלכע פארבינדט ברוקלין מיט סטעטן איילאנד, וואס אקטיוויסטן האבן אנגעוויזן אז עס פעלט בטעות דער צווייטער Z אינעם ווארט Verrazzano. דער נאמען איז געגעבן געווארן על שמו פון זשיאוואני דא וועראזאנא, דער איטאליענער פארשער וואס האט אנטדעקט דעם ניו יארקער האפן אין 1524. דער טעות גייט צוריק צענדליגער יארן צו דעם קאנטראקט וואס מ'האט געמאכט איידער דער בריק איז געבויט געווארן אין 1964, און דער טעות אינעם נאמען איז געבליבן אזוי פאר מער ווי פופציג יאר, ביז גאווערנאר קאומא האט זיך יעצט מרחם געווען און אפיציעל צוגעלייגט דעם פעלנדיגן Z.

אין אידיש דארף זיך אבער גארנישט טוישן, ווייל מיר צעקראצן זיך נישט פון דעם צווייטן Z און דארפן יעצט נישט אנהייבן שרייבן "וועראזזאנא". נאר הלוואי ווען אלע אידיש שרייבער וואלטן געהאט א פאראייניגטע וועג וויאזוי דאס יא צו שרייבן. איך שטעל מיך פאר אז איינער שרייבט וועראזאנא, א צווייטער וועראזאנאו, א דריטער ווערעזאנא, א פערטער ווערעזאנע, און א פיפטער וואראזאנא.

כ'וועל אפילו פרובירן צוטרעפן וויאזוי אונזערע צייטונגען וועלן מסתמא שרייבן: דער בלאט וועראזאנאואון דער איד און די צייטונג ווערעזאנע. איך בין א נביא? ניין, נאר יעצט ווען עס איז אין די נייעס דער נארוואס באשטעטיגטער סופרים-קאורט ריכטער Kavanaugh שרייבט דער בלאט קאוואנאואון די צייטונג און דער איד שרייבן קעווענאו(דער איד לייגט א פת"ח אונטער'ן א', איינער ווייסט פארוואס?). לויט דעם סיסטעם וועלן זיי מעגליך טון דאס זעלבע מיט די A'ס פון Verrazzano, קוקנדיג לויט וויאזוי ס'ווערט ארויסגעזאגט אין ענגליש.

אבער ס'ענדיגט זיך נישט ביי די דערמאנטע אויסוואלן, ווייל אלץ זענען דא אזעלכע וואס וועלן אויך שרייבן סתם אין דער וועלט אריין וויאזוי עס פאקט זיי אן אין יענער מינוט. מיינסט איך מאך סתם חוזק? קוק אין אידישן וויקיפעדיע וועסטו שוין טרעפן נאך א ווערסיע: ווארראזאנאו(אז ער איז אזוי ערליך, אפשר שרייבט ער אויך "מאססאטשוסעטטס").
עכ"פ, אויב האט ער געלייגט א צווייטן ר' צוליב דעם ענגלישן אויסלייג, דארף ער זיי מוחל יעצט שיין אויך צולייגן דעם פריש צוגעלייגטן צווייטן Z, ויקרא שמו: ווארראזזאנאו.

אידיש דארף א ישועה. איינער האט א סגולה?

אן אנדערע דילעמע פון א מגיה, ווי אזוי הייבט ער זיין פרייז?

נא_שכל האט געשריבן: ↑ זונטאג מאי 21, 2017 5:03 pm

וואס איין קו"ף קען נישט גורם זיין...

בת ק' כבת כ'...

פינקע פאטעטאס האט געשריבן: ↑ דאנערשטאג אוגוסט 24, 2023 1:16 pm

"זי האט "געפילט" אז מען מיינט נישט איר טובה"
איז נישט מער פאסיג צו שרייבן: "זי האט "געשפירט" אז מ'מיינט נישט איר טובה?"

לכאורה איז געשפירט מער שרייבעריש.

לעצם הענין געב דא א קוק
קעפל: ווי אזוי זאגט מען עס אין לשון הקודש?

גרשון האט געשריבן: ↑ זונטאג דעצעמבער 26, 2021 7:42 pm

קנאפער ידען האט געשריבן:

נברא האט געשריבן:

איז נישט שפירן אידיש, און פילען ענגליש? (די "ען" מאכט עס אידישלעך, אבער FEEL איז שפיר אין אידיש - דאכט זיך מיר)
אין אנדערע ווערטער עס מיינט די זעלבע זאך

איך האב אויך אזוי געמיינט, אבער דער רבי האט שוין גע'פסק'ענט אנדערש viewtopic.php?p=3229971#p3229971

איך האב עס גענומען בעיקר פון דא (לינקע קאלום אויבן), ווי אויך האב איך געזען דאס ווארט אין ביכער נאך פאר מ'איז געקומען קיין אמעריקע, און אויך ווייל ס'געפינט זיך אין דייטש. איך זע נישט ס'זאל זיין א חילוק פון פילןמיט שפירן. הפנים, צוויי סינאנימען צו בארייכערן דאס שריפט.

קעפל: וויאזוי זאגט מען עס אין אידיש?

פראקטיש האט געשריבן: ↑ פרייטאג יוני 16, 2023 5:17 pm

גרשון האט געשריבן: ↑ פרייטאג יוני 16, 2023 4:41 pm

ספרניא האט געשריבן: ↑ פרייטאג יוני 16, 2023 11:33 am

איך פילא גוטע טעם אין די עסן vs. איך שפיר
דאס קומט פון ענגליש I feel אדער פון די אידישער איך האב א גוטע געפיל?

ס'איז אויך אידיש.

Versus קען אויך זיין "אין פארגלייך צו".

Compared to

@מגיה לעבט נאך? ער שרייבט זייער זיס און גאר צו דער זאך.

צום ענין, מ'האלט עטליכע יאר שפעטער און ס'איז נאך אלץ נישטא קיין איינהייטליכקייט צווישן די טויזנטער ווערסיעס פון הונדערטער ווערטער. איז דא א פלאן?