השגחה פאר לייען מאטריאל
א שינוי לטובה האט זיך דערקענט אין די מאגאזין אויסלאגע, ווען מען האט אנגעהויבן אין געוויסע אויסגאבעס - בעיקר קינדער אויסגאבעס - ארויסצושטעלן נעמען פון רעספעקטירטע און חשוב'ע אידן וועלכע געבן זייער ווארט אז עס איז ראוי אריינצוברענגען אט די אויסגאבע אין אידישע שטיבער. 'קינדערלעך' האט ארויסגעשטעלט א אפיציעלער השגחה פון א רב, אין די צייט וואס 'קינדליין' האט ארויסגעלייגט א ליסטע מיט זייערע מחנכים.
אויב געדענק איך גוט, איז דער פיאנער פון אידישע השגחות אויף לייען מאטריאל געווען "יפה בעתו", פון דער באקאנטער ידען נפלא הרב יוסף פרץ הלוי ביללער הי"ו פון מאנסי. ער האט נישט געהאט קיין השגחה, אבער דא דארט האט ער אין די צווייטע ווערסיע פון זיין אויסגאבע "דבר בעטו" געהאט הסכמות. יעדער וואס האט עס גענומען אין די האנט האט באלד געזען אז דאס איז עפעס וואס איז ראוי לעלות על שלחן מלכים.
די צווייטע מאגאזין וואס האט גענומען א השגחה איז געווען "דער שטערן" און "די שפאקטיוו" פון דער באקאנטער שריפטשעלער ר' שמעון ראלניצקי, וועלכע האט נאכן באקומען קריטיק אז זיי סערווירן די גוי'אישע גאס אין א געשמאקן אידיש אויף א ציענדער פארנעם, אנגעהויבן צו לייגן א זיגל פון 'וועד לפיקוח חומר קריאה', וואס איז אנגעגאנגען פאר א שיינע פאר יאר, ביז עס האט זיך ענדגילטיג געענדיגט.
אינטערעסאנט איז צו באמערקן, אז ביידע פריער דערמאנטע אויגאבעס - כאטש וואס זיי זענען געווען כרחוק מזרח ממערב - האבן געהאט די זעלבע אייגענשאפט, אז עס איז ארויסגעקומען נאכן געשריבן ווערן דורך איין איינציגער מענטש, און נישט דורך א קאלירפולע שטאב פון שרייבער. ביידע האבן געהאט גאסט שרייבער אויך, אבער לכתחלה איז עס געווען אזוי אויסגעשטעלט.
דערווייל זענען אויסגאבעס געקומען און געגאנגען. עס איז דאן ערשינען א סעריע פון אויסגאבעס בערך 10 יאר צוריק, ארויסגעגעבן דורך חסידי'שע הויפן, א שטייגער ווי שערי ציון - באבוב; אורות - שיכון סקווירא; אור הצפון - בעלזא; דער אוצר - סאטמאר; אוצרות - סאטמאר, און אזוי ווייטער.
קיינער פון זיי האט נישט געהאט קיין אפיציעלע השגחה, אבער איז געווען אונטער א קהלה, וואס דאס זעלבסט מיינט מער אחריות, כאטש וואס די ראשי קהלה זעלבסט האבן גארנישט געהאט דערמיט. די צווייטע גרויסע אויפטוה וואס דאס האט געהאט, איז געווען אז 80% ארטיקלען זענען געשריבן געווארן מיט די נעמען פון די שרייבער, נישט מיט קיין פאלשע ניק-נעמען אזוי ווי עס איז געווען דער סטאנדארט ביז אהין.
שפעטער איז אנגעקומען קינדליין וועלכע איז געגאנגען א שטאפל ווייטער, די אויסגאבע ווערט ארויסגעגעבן און געפירט דורך מחנכים, וואס האבן געצייגט אז חינוך מיט געשמאק איז נישט קיין סתירה... דארט איז ווייטער אלעס עכטע נעמען, כאטש וואס זיי האבן נישט גענומען קיין אפיציעלע 'השגחה' פון קיינעם, נאר עס ווערט איבערגעקוקט דורך רעספעקטירטע און חשוב'ע אידן וואס דער היימישער עולם קען און האט אין זיי צוטרוי.
דאס האט שפעטער געברענגט אז פילע אנדערע אויסגאבעס א שטייגער ווי די מאמענט, אינטערעסאנט, און די לעצטיגע יסודות, זאל האבן כאטש טייל פון די ארטיקל אונטער עכטע נעמען, און עס איז נישט אינגאנצן מיט פאלשע נעמען אזוי ווי מ'זעט אין דער איד און אין דער בלאט, אויך טיילווייז אין די צייטונג.
אסאך איז שוין אויסגעשמועסט געווארן דא אויפן וועלטל איבער די נושא פון השגחות פאר לייען מאטריאל. עס איז וויכטיג צו וויסן אז מען טאר נישט אלעס ליינען, אפילו אויב ס'איז געדרוקט אין אידיש. די שאלה איז וואס יא און וואס נישט.
ווען איך גיי אריין אין געשעפט און איך זעה פילע שאפעס מיט סחורה, קען איך קויפן שאקאלאדע פון התאחדות הרבנים, וואלאווע, עדה החרדית, חוג חתם סופר, רבנות הראשית לישראל, הרב מחפוד, הרב שלמה קרח, און די או. יו.
אלעס האט א הכשר, אבער יעדער האט זיך זיינע פרינציפן וואס מען נעמט יא אריין אין שטוב, און וואס נישט. די זעלבע דארף ווען צו זיין ביי אויסגאבעס, עס וואלט געווען א גוטע זאך ווען ס'איז דא א סטאנדארט פון השגחות אויף די מאגאזינען, און יעדער זאל האבן זיינע גדרים וועמענ'ס השגחה ער וויל יא און וועמענ'ס נישט.
למעשה אבער איז פארהאנען דא עטליכע פראבלעמען. קודם כל, נישט יעדער רב וואס קען ענטפערן שאלות, וועט קענען געבן א השגחה אויף לייען מאטריאל, פונקט ווי נישט יעדער רב קען געבן א זיגל פאר א מאכל, וויבאלד מען דארף זיין אויסגעקאכט און קענען גוט די נושא. שרייבערס, און בפרט די גוטע חברה, ווייסן ווי אזוי אריינצושווערצן מעסעדזשעס צווישן די שורות, און בעיקר מיט השקפה זאכן, אויף וואס מען כאפט אליין נישט. מען דארף זיין א רב א בר דעת, א מבין דבר מתוך דבר, און א מבין אויף די היינטיגע סארט שפראך.
די היינטיגע שפראך איז - א דאנק מאמענט - געווארן מער כדבר איש אל אחיו און נישט ווי די אמאליגע סארט שרייב ארבעט וואס האט אויסגעזען ווי געשריבן דורך פראפעסארן מיט א דיקע ווערטערבוך וואס מען האט געטראפן ערגעץ אונטער די הרי החושך. דאס מיינט אבער נישט אז ווייל די שפראך איז אנדערש, איז עס שוין אפגעפרעגט, כאטש וואס גענוג עלטערע מענטשן, אנגעהויבן פון מיטליעריגע און ארויף, קרעכצן אויף 'די היינטיגע שרייבערלעך'.
די פאקט אז אן ארטיקל ווערט געשריבן אונטער די עכטע נאמען, איז א גרויסע מעלה, און א שטיקל השגחה אויך, פאר צוויי סיבות.
א' - דער שרייבער ווייסט אז אויב שרייבט ער עפעס וואס טויג נישט, וועט ער ווערן אטאקירט אין פנים פאר דעם, און ער וועט זיך מוזן פארענטפערן און מעגליך טראגן קאנסעקווענצן, דערפאר טראכט ער צוויי מאל וואס און ווי אזוי ער שרייבט.
ב' - די ליינער ווייסן ווער דער שרייבער איז, און קענען אליין באשליסן צו ער איז אין זייערע אויגן גענוג רעספעקטפול און אויסגעהאלטן לויט זיין סטאנדארט. איך ווייס פון א איד וואס האט א גדר נישט צו ליינען ארטיקלען פון שרייבער וואס האלטן זייער סמארטפאון ברבים, וכו'. ממילא איז דאס א שטיקל בליק פארן ליינער, צו באשליסן וואס ער וויל יא ליינען און וואס נישט.
ווי איך האלט, דארף מען מאכן אזא סארט השגחה, פון א רב מיט עטליכע מבינים אלס קאמיטע, וואס זאלן גרינדן א השגחה פאר לייען מאטריאל, און דאס זאל זיין געשטיצט דורך אדמור"ים ורבנים. די השגחה זאל האבן משגיחים אויף השקפה, שפראך, תוכן וכו'.
און עס זאל זיין סוגים. לאמיר זאגן אז איין אויסגאבע איז 100% סיי מיט השקפה, סיי מיט ידיעות, סיי מיט תוכן, זאל עס באקומען א "א' א'" - און אזוי אראפשטעלן סטאנדארטן. פארשטענדליך, אז א אויסגאבע וואס האט סיי וועלכע ערנסטע פראבלעם, וועט זיך דארפן ספראווען מיט א "הוסרה ההשגחה"...
מענטשן וועלן וויסן אז ער קויפט נאר "א' א'" און "א'" אבער נישט קיין "ב'" - וואס איז אויסגעהאלטן אבער אביסל סעקולאר. דהיינו עס שטייט נישט דארט קיין שום זאך מיט א פראבלעם, נאר געוויסע האלטן אז צו האבן אזא סארט אויסגאבע אין שטוב איז א שטיקל נחות דרגא מאיזה סיבה שהוא.
דאס איז בקיצור מיין מיינונג, די שאלה איז צו די רבנים און רעדאקטארן זענען אויך מסכים...
אויב געדענק איך גוט, איז דער פיאנער פון אידישע השגחות אויף לייען מאטריאל געווען "יפה בעתו", פון דער באקאנטער ידען נפלא הרב יוסף פרץ הלוי ביללער הי"ו פון מאנסי. ער האט נישט געהאט קיין השגחה, אבער דא דארט האט ער אין די צווייטע ווערסיע פון זיין אויסגאבע "דבר בעטו" געהאט הסכמות. יעדער וואס האט עס גענומען אין די האנט האט באלד געזען אז דאס איז עפעס וואס איז ראוי לעלות על שלחן מלכים.
די צווייטע מאגאזין וואס האט גענומען א השגחה איז געווען "דער שטערן" און "די שפאקטיוו" פון דער באקאנטער שריפטשעלער ר' שמעון ראלניצקי, וועלכע האט נאכן באקומען קריטיק אז זיי סערווירן די גוי'אישע גאס אין א געשמאקן אידיש אויף א ציענדער פארנעם, אנגעהויבן צו לייגן א זיגל פון 'וועד לפיקוח חומר קריאה', וואס איז אנגעגאנגען פאר א שיינע פאר יאר, ביז עס האט זיך ענדגילטיג געענדיגט.
אינטערעסאנט איז צו באמערקן, אז ביידע פריער דערמאנטע אויגאבעס - כאטש וואס זיי זענען געווען כרחוק מזרח ממערב - האבן געהאט די זעלבע אייגענשאפט, אז עס איז ארויסגעקומען נאכן געשריבן ווערן דורך איין איינציגער מענטש, און נישט דורך א קאלירפולע שטאב פון שרייבער. ביידע האבן געהאט גאסט שרייבער אויך, אבער לכתחלה איז עס געווען אזוי אויסגעשטעלט.
דערווייל זענען אויסגאבעס געקומען און געגאנגען. עס איז דאן ערשינען א סעריע פון אויסגאבעס בערך 10 יאר צוריק, ארויסגעגעבן דורך חסידי'שע הויפן, א שטייגער ווי שערי ציון - באבוב; אורות - שיכון סקווירא; אור הצפון - בעלזא; דער אוצר - סאטמאר; אוצרות - סאטמאר, און אזוי ווייטער.
קיינער פון זיי האט נישט געהאט קיין אפיציעלע השגחה, אבער איז געווען אונטער א קהלה, וואס דאס זעלבסט מיינט מער אחריות, כאטש וואס די ראשי קהלה זעלבסט האבן גארנישט געהאט דערמיט. די צווייטע גרויסע אויפטוה וואס דאס האט געהאט, איז געווען אז 80% ארטיקלען זענען געשריבן געווארן מיט די נעמען פון די שרייבער, נישט מיט קיין פאלשע ניק-נעמען אזוי ווי עס איז געווען דער סטאנדארט ביז אהין.
שפעטער איז אנגעקומען קינדליין וועלכע איז געגאנגען א שטאפל ווייטער, די אויסגאבע ווערט ארויסגעגעבן און געפירט דורך מחנכים, וואס האבן געצייגט אז חינוך מיט געשמאק איז נישט קיין סתירה... דארט איז ווייטער אלעס עכטע נעמען, כאטש וואס זיי האבן נישט גענומען קיין אפיציעלע 'השגחה' פון קיינעם, נאר עס ווערט איבערגעקוקט דורך רעספעקטירטע און חשוב'ע אידן וואס דער היימישער עולם קען און האט אין זיי צוטרוי.
דאס האט שפעטער געברענגט אז פילע אנדערע אויסגאבעס א שטייגער ווי די מאמענט, אינטערעסאנט, און די לעצטיגע יסודות, זאל האבן כאטש טייל פון די ארטיקל אונטער עכטע נעמען, און עס איז נישט אינגאנצן מיט פאלשע נעמען אזוי ווי מ'זעט אין דער איד און אין דער בלאט, אויך טיילווייז אין די צייטונג.
אסאך איז שוין אויסגעשמועסט געווארן דא אויפן וועלטל איבער די נושא פון השגחות פאר לייען מאטריאל. עס איז וויכטיג צו וויסן אז מען טאר נישט אלעס ליינען, אפילו אויב ס'איז געדרוקט אין אידיש. די שאלה איז וואס יא און וואס נישט.
ווען איך גיי אריין אין געשעפט און איך זעה פילע שאפעס מיט סחורה, קען איך קויפן שאקאלאדע פון התאחדות הרבנים, וואלאווע, עדה החרדית, חוג חתם סופר, רבנות הראשית לישראל, הרב מחפוד, הרב שלמה קרח, און די או. יו.
אלעס האט א הכשר, אבער יעדער האט זיך זיינע פרינציפן וואס מען נעמט יא אריין אין שטוב, און וואס נישט. די זעלבע דארף ווען צו זיין ביי אויסגאבעס, עס וואלט געווען א גוטע זאך ווען ס'איז דא א סטאנדארט פון השגחות אויף די מאגאזינען, און יעדער זאל האבן זיינע גדרים וועמענ'ס השגחה ער וויל יא און וועמענ'ס נישט.
למעשה אבער איז פארהאנען דא עטליכע פראבלעמען. קודם כל, נישט יעדער רב וואס קען ענטפערן שאלות, וועט קענען געבן א השגחה אויף לייען מאטריאל, פונקט ווי נישט יעדער רב קען געבן א זיגל פאר א מאכל, וויבאלד מען דארף זיין אויסגעקאכט און קענען גוט די נושא. שרייבערס, און בפרט די גוטע חברה, ווייסן ווי אזוי אריינצושווערצן מעסעדזשעס צווישן די שורות, און בעיקר מיט השקפה זאכן, אויף וואס מען כאפט אליין נישט. מען דארף זיין א רב א בר דעת, א מבין דבר מתוך דבר, און א מבין אויף די היינטיגע סארט שפראך.
די היינטיגע שפראך איז - א דאנק מאמענט - געווארן מער כדבר איש אל אחיו און נישט ווי די אמאליגע סארט שרייב ארבעט וואס האט אויסגעזען ווי געשריבן דורך פראפעסארן מיט א דיקע ווערטערבוך וואס מען האט געטראפן ערגעץ אונטער די הרי החושך. דאס מיינט אבער נישט אז ווייל די שפראך איז אנדערש, איז עס שוין אפגעפרעגט, כאטש וואס גענוג עלטערע מענטשן, אנגעהויבן פון מיטליעריגע און ארויף, קרעכצן אויף 'די היינטיגע שרייבערלעך'.
די פאקט אז אן ארטיקל ווערט געשריבן אונטער די עכטע נאמען, איז א גרויסע מעלה, און א שטיקל השגחה אויך, פאר צוויי סיבות.
א' - דער שרייבער ווייסט אז אויב שרייבט ער עפעס וואס טויג נישט, וועט ער ווערן אטאקירט אין פנים פאר דעם, און ער וועט זיך מוזן פארענטפערן און מעגליך טראגן קאנסעקווענצן, דערפאר טראכט ער צוויי מאל וואס און ווי אזוי ער שרייבט.
ב' - די ליינער ווייסן ווער דער שרייבער איז, און קענען אליין באשליסן צו ער איז אין זייערע אויגן גענוג רעספעקטפול און אויסגעהאלטן לויט זיין סטאנדארט. איך ווייס פון א איד וואס האט א גדר נישט צו ליינען ארטיקלען פון שרייבער וואס האלטן זייער סמארטפאון ברבים, וכו'. ממילא איז דאס א שטיקל בליק פארן ליינער, צו באשליסן וואס ער וויל יא ליינען און וואס נישט.
ווי איך האלט, דארף מען מאכן אזא סארט השגחה, פון א רב מיט עטליכע מבינים אלס קאמיטע, וואס זאלן גרינדן א השגחה פאר לייען מאטריאל, און דאס זאל זיין געשטיצט דורך אדמור"ים ורבנים. די השגחה זאל האבן משגיחים אויף השקפה, שפראך, תוכן וכו'.
און עס זאל זיין סוגים. לאמיר זאגן אז איין אויסגאבע איז 100% סיי מיט השקפה, סיי מיט ידיעות, סיי מיט תוכן, זאל עס באקומען א "א' א'" - און אזוי אראפשטעלן סטאנדארטן. פארשטענדליך, אז א אויסגאבע וואס האט סיי וועלכע ערנסטע פראבלעם, וועט זיך דארפן ספראווען מיט א "הוסרה ההשגחה"...
מענטשן וועלן וויסן אז ער קויפט נאר "א' א'" און "א'" אבער נישט קיין "ב'" - וואס איז אויסגעהאלטן אבער אביסל סעקולאר. דהיינו עס שטייט נישט דארט קיין שום זאך מיט א פראבלעם, נאר געוויסע האלטן אז צו האבן אזא סארט אויסגאבע אין שטוב איז א שטיקל נחות דרגא מאיזה סיבה שהוא.
דאס איז בקיצור מיין מיינונג, די שאלה איז צו די רבנים און רעדאקטארן זענען אויך מסכים...
"יישר כח בעל תפלה, ס'וואלט געקענט נעמען אסאך לענגער"!
