עעמק יזרעאל
פארן מיר אראפ דעם 722, מיר גרייכן דעם 66 און מאכן א לינקס דערויף. פארן מיר אריבער פון אינטער די שטאט יוקנעם. א שיינער שטאט אויף א בערגל צווישן די הרי כרמל און עמק יזרעאל.
אויפן 66 האלטן מיר זיך א לענגערע צייט. מיר פארן נעבן די שיין באוואקסענע בערגלעך פון רמת מנשה, ווי עס געפינען זיך באהאלטן מערערע פרייע ישובים.
ביז מיר גרייכן דעם אינטערסעקציע מיט די פארנומענע 65. ביים ווינקל געפינט זיך איינס פון די עלטסטע שטעט אין די וועלט 'מגידו'.
מגידו ווערט אסאך דערמאנט אין נ''ך, אלץ א וויכטיגע שטאט. שלמה המלך האט דארט געבויט זיינע גרויסע שטאלן, וואס לויט געוויסע זעט מען עס דארט אויפן שטח. און שפעטער ווערט עס אויך דערמאנט אלץ די ארט ווי יאשיהו המלך איז געווארן געהרג'ט דורך פרעה נכו, און נאך אסאך.
מגידו איז געווארן גאר אסאך אויפגעגראבן און איז א וויכטיגע ארט פאר די חוקרים פון ווי זיי שעפן ידיעות און יסודות און ארכיאלאגיע. דאס ארט איז טאקע באשטימט אלץ אינטערנאציאנאלע וויכטיגע ארט, דורך די יו. ען.
היינט קען מען דארט באזוכן פאר א מינימאלע אפצאל און זען מערערע גאר אינטערסאנטע איבערבלייבענישן פון זמן תנ''ך. אין שפיץ דערפון, א אלטע גאר סאפיסטיקירטע וואסער קאנאל פארן שטאט.
דערנעבן איז היינט דא א קלענערע אידישע ישוב 'מגידו' לשמו ולזכרו.
גלייך קעגן איבער איז דא די ישוב 'היוגב' וואס איז די לענגסטע מושב אין ארץ ישראל.
ביים אינטערסעקציע וועלן מיר זיך דרייען לינקס. ווייטער גראד קומט מען אן צו די שטחים, די מערב ברעג, נישט ווייט פון די טעראריסטישע שטאט 'זשענין'. און לינקס קומט מען אן צו עטליכע אראבישע שטעט אין ארץ ישראל, ובראשם די גרויסע שטאט 'אום אל פחם', און ביי די ענדע גרייכט עס די כביש שש.
פארן מיר לינקס פארבלייבענדיג אינעם שיינעם 'יזרעאל' טאל. מיר פארן אריבער די 675 ווי עס געפינען זיך אסאך אידישע דערפלעך. מיר פארן ווייטער ביז מיר גרייכן די שטאט 'עפולה', ווי די 65 שניידט אדורך אינדערמיט.
עפולה איז א שיינער שטאט. איין טייל געפינט זיך אין די פלאכע טאל ווי מיר זענען יעצט, און די צווייטע טייל, די נייע, ציט זיך ארויף אויף די דערנעבנדיגע בארג 'גבעת המורה' וואס קוקט אראפ אויפן גאנצן שטאט פון אויבן.
די בארג גבעת המורה ווערט דערמאנט אין שופטים ביי די מלחמה מיט סיסרא, און ברק בן אבינועם און דבורה הנביאה. עס איז גאר א שיינע בארג, זיך ארויפציענדיג אינמיטן א טאל ווי אלעס ארום איז פלאך און נידריג, דעריבער איז עס דערקענבאר פון ווייט אוועק.
לעצטנס ציען זיך דא צוביסלעך אריין מערערע חרדים, וויזניצע און ליטווישע. די נייע היימישע ישוב איז ארויף לעצטנס אין די העדליינס צוליב די סאמאטוכע ארום די צוטיילטע קומזיץ אין שטאט, וואס האט אויפגערודערט די קליינע לאנד ווי עס איז אלץ דא נייעס. מען זאגט אז ווען נייעס וואלט געווען ווערט געלט, וואלט מדינת ישראל געווען די רייכסטע לאנד איבער די וועלט...
אין צענטער פון שטאט קען מען ארויף פארן אויפן 60 צו צפון, וואס פירט צו נצרת ווי מיר זענען נארוואס געווען. און אויפן וועג פארט עס אריבער עטליכע אידישע ישובים, צווישן זיי 'כפר גדעון' ווי עס האט געוואוינט די באקאנטע צדיק פון כפר גדעון, ר' יעקב משה קרעמער.
דא אינטער דער בארג 'גבעת המורה', אביסל ארויס פונעם שטאט, איז דא קליינעם אראבישן דערפל 'סולם', וואס די חוקרים נעמען אן אז דאס איז די 'שונם' פון נ''ך.
שונם איז געווען די וואוין ארט פון די אשה ה'שונמ'ית ווי אלישע הנביא פלעגט איינשטיין, און דא איז זי נפקד געווארן מיט א קינד בזכותו, און דא האט פאסירט די תחיית המתים מיט אים, ווי דערציילט אין מלכים. לויט די זוהר הקדוש איז דאס קינד געווען חבקוק הנביא, וואס איז אויב אזוי נתגדל געווארן דא אין דארף און דא געדינט דעם אייבערשטן כראוי, א הייליג מקום.
עס איז דא א מסורה איבער א געוויסע מקום אינעם דארף אז דארט איז געווען די בית השונמית, און מען פארט אהין פאר ישועות און בעיקר פאר פקידת עקרות. דער סטייפלער פלעגט אהין שיקן, און היינט שיקט אהין זיין זון ר' חיים קניבסקי.
נאך עפולה און שונם, פארן מיר ווייטער אויפן 65. מיר פארן הארט אינטער דעם שטאלצן גבעת המורה בארג. מיר פארן אדורך די אידישע ישובים 'אחוזת ברק' און 'דברת', גערופן נאך ברק בן אבינועם און דבורה הנביאה וואס האבן דא מלחמה געהאלטן מיט סיסרא.
אויפן בארג זעהען מיר אראבישע ישובים 'נין' און 'דחי'. דערנאך פארן מיר אריבער דעם זיבן פופצן וואס פירט צו דרום. און דערנאך זעהען מיר שוין שטיין דעם פראכטיגן בארג 'הר תבור' פאר אונזערע אויגן.
הר תבור איז א זעלטן שיינעם בארג און ווערט געזען פון גאר ווייט אוועק, וויבאלד עס שטארצט ארויס הויעך פון א רעלאטיוו נידריגע ארום. די הייעך דערפון איז בערך 2000 פיס, גאנץ הויעך פארן גליל התחתון.
דער בארג ווערט דערמאנט עטליכע מאל אין תנ''ך. און חז''ל דערציילן אונז אז די הר תבור איז פון די בערג וואס זענען געקומען בעטן אז מען זאל געבן אויף זיי די תורה. אויך שטייט אין חז''ל אז די הר תבור וועט זיין איינס פון די בערג וואס גייען זיין אינטערן בית המקדש "עתיד הקדוש ברוך הוא להביא סיני ותבור וכרמל ולבנות בית המקדש עליהם".
אויך ווערט עס דערמאנט אין די פסוקים אלץ די גבול צווישן די שבטים יששכר זבולון און נפתלי. און אין תהלים שטייט 'תבור וחרמון בשמך ירננו'. ווי אויך איז דא פארגעקומען די מלחמה מיט גדעון בן יואש.
היינט געפינט זיך אויפן שפיץ בארג א קריסטישע קלויסטער. זיי האלטן שוין דעם בארג הייליג פאר אריבער טויזענט יאר, און האבן אלע יארן א קלויסטער און מאנאסטיר אויפן שפיץ בארג.
די שביל ישראל לויפט אדורך אויפן בארג, ארויף צום שפיץ און דערנאך צוריק אראפ. ווי אויך זענען פארהאן עטליכע אראבישע דערפער אויף די נידריגערע טיילן פונעם בארג.
מיר פארן ווייטער צופיסנס פונעם הר תבור, ביז מיר זעהען א שאסיי 7276. מיר פארן ארויף דערויף און מיר פארן אדורך א ישוב 'עין דור', וואס ווערט גערופן על שם די שטאט 'עין דור' וואס ווערט דערמאנט אין 'שמואל' אלץ די שטאט ווי שאול המלך איז געגאנגען זיך נאכפרעגן ביי שמואל הנביא דורכן אים ארויפברענגן וכו'.
דערנאך האבן מיר די ישוב 'כפר קיש', און דערנאך דאס אראביש דערפל 'כפר מיסר'. און ביי די ענדע גרייכן מיר די ישוב 'גזית'.
אינדרויסן פון גזית פארט מען אביסל ארום אויף די הערליכע בערגלעך ארום, ווען די גאנצע צייט זעט מען פונדערווייטנס די הר תבור אראפ קוקן אויף אונז. די וועגן זענען זאמדיגע וועגן און נישט געאייגענט אין א טאג פון א רעגן.
פארן מיר ביז מיר גרייכן א אלטן בנין, מיט א מצבה אינדערמיט. וואס די כפתור ופרח נעמט אן אלץ דעה יחידאה אז דא געפינט זיך די קבר פון 'דן בן יעקב'.
פון דא פארן מיר צוריק דעם זעלבן וועג ביז מיר גרייכן צוריק דעם 65. מיר פארן דערויף, אדורכפארנדיג די ישוב' כפר תבור', ביז מיר גרייכן דעם 767. מיר דרייען זיך ארויף דערויף מיט א רעכטס, און מיר הייבן אן צו פארן דערויף אין ריכטונג פונעם דרום טייל פונעם כנרת.
אויפן 66 האלטן מיר זיך א לענגערע צייט. מיר פארן נעבן די שיין באוואקסענע בערגלעך פון רמת מנשה, ווי עס געפינען זיך באהאלטן מערערע פרייע ישובים.
ביז מיר גרייכן דעם אינטערסעקציע מיט די פארנומענע 65. ביים ווינקל געפינט זיך איינס פון די עלטסטע שטעט אין די וועלט 'מגידו'.
מגידו ווערט אסאך דערמאנט אין נ''ך, אלץ א וויכטיגע שטאט. שלמה המלך האט דארט געבויט זיינע גרויסע שטאלן, וואס לויט געוויסע זעט מען עס דארט אויפן שטח. און שפעטער ווערט עס אויך דערמאנט אלץ די ארט ווי יאשיהו המלך איז געווארן געהרג'ט דורך פרעה נכו, און נאך אסאך.
מגידו איז געווארן גאר אסאך אויפגעגראבן און איז א וויכטיגע ארט פאר די חוקרים פון ווי זיי שעפן ידיעות און יסודות און ארכיאלאגיע. דאס ארט איז טאקע באשטימט אלץ אינטערנאציאנאלע וויכטיגע ארט, דורך די יו. ען.
היינט קען מען דארט באזוכן פאר א מינימאלע אפצאל און זען מערערע גאר אינטערסאנטע איבערבלייבענישן פון זמן תנ''ך. אין שפיץ דערפון, א אלטע גאר סאפיסטיקירטע וואסער קאנאל פארן שטאט.
דערנעבן איז היינט דא א קלענערע אידישע ישוב 'מגידו' לשמו ולזכרו.
גלייך קעגן איבער איז דא די ישוב 'היוגב' וואס איז די לענגסטע מושב אין ארץ ישראל.
ביים אינטערסעקציע וועלן מיר זיך דרייען לינקס. ווייטער גראד קומט מען אן צו די שטחים, די מערב ברעג, נישט ווייט פון די טעראריסטישע שטאט 'זשענין'. און לינקס קומט מען אן צו עטליכע אראבישע שטעט אין ארץ ישראל, ובראשם די גרויסע שטאט 'אום אל פחם', און ביי די ענדע גרייכט עס די כביש שש.
פארן מיר לינקס פארבלייבענדיג אינעם שיינעם 'יזרעאל' טאל. מיר פארן אריבער די 675 ווי עס געפינען זיך אסאך אידישע דערפלעך. מיר פארן ווייטער ביז מיר גרייכן די שטאט 'עפולה', ווי די 65 שניידט אדורך אינדערמיט.
עפולה איז א שיינער שטאט. איין טייל געפינט זיך אין די פלאכע טאל ווי מיר זענען יעצט, און די צווייטע טייל, די נייע, ציט זיך ארויף אויף די דערנעבנדיגע בארג 'גבעת המורה' וואס קוקט אראפ אויפן גאנצן שטאט פון אויבן.
די בארג גבעת המורה ווערט דערמאנט אין שופטים ביי די מלחמה מיט סיסרא, און ברק בן אבינועם און דבורה הנביאה. עס איז גאר א שיינע בארג, זיך ארויפציענדיג אינמיטן א טאל ווי אלעס ארום איז פלאך און נידריג, דעריבער איז עס דערקענבאר פון ווייט אוועק.
לעצטנס ציען זיך דא צוביסלעך אריין מערערע חרדים, וויזניצע און ליטווישע. די נייע היימישע ישוב איז ארויף לעצטנס אין די העדליינס צוליב די סאמאטוכע ארום די צוטיילטע קומזיץ אין שטאט, וואס האט אויפגערודערט די קליינע לאנד ווי עס איז אלץ דא נייעס. מען זאגט אז ווען נייעס וואלט געווען ווערט געלט, וואלט מדינת ישראל געווען די רייכסטע לאנד איבער די וועלט...
אין צענטער פון שטאט קען מען ארויף פארן אויפן 60 צו צפון, וואס פירט צו נצרת ווי מיר זענען נארוואס געווען. און אויפן וועג פארט עס אריבער עטליכע אידישע ישובים, צווישן זיי 'כפר גדעון' ווי עס האט געוואוינט די באקאנטע צדיק פון כפר גדעון, ר' יעקב משה קרעמער.
דא אינטער דער בארג 'גבעת המורה', אביסל ארויס פונעם שטאט, איז דא קליינעם אראבישן דערפל 'סולם', וואס די חוקרים נעמען אן אז דאס איז די 'שונם' פון נ''ך.
שונם איז געווען די וואוין ארט פון די אשה ה'שונמ'ית ווי אלישע הנביא פלעגט איינשטיין, און דא איז זי נפקד געווארן מיט א קינד בזכותו, און דא האט פאסירט די תחיית המתים מיט אים, ווי דערציילט אין מלכים. לויט די זוהר הקדוש איז דאס קינד געווען חבקוק הנביא, וואס איז אויב אזוי נתגדל געווארן דא אין דארף און דא געדינט דעם אייבערשטן כראוי, א הייליג מקום.
עס איז דא א מסורה איבער א געוויסע מקום אינעם דארף אז דארט איז געווען די בית השונמית, און מען פארט אהין פאר ישועות און בעיקר פאר פקידת עקרות. דער סטייפלער פלעגט אהין שיקן, און היינט שיקט אהין זיין זון ר' חיים קניבסקי.
נאך עפולה און שונם, פארן מיר ווייטער אויפן 65. מיר פארן הארט אינטער דעם שטאלצן גבעת המורה בארג. מיר פארן אדורך די אידישע ישובים 'אחוזת ברק' און 'דברת', גערופן נאך ברק בן אבינועם און דבורה הנביאה וואס האבן דא מלחמה געהאלטן מיט סיסרא.
אויפן בארג זעהען מיר אראבישע ישובים 'נין' און 'דחי'. דערנאך פארן מיר אריבער דעם זיבן פופצן וואס פירט צו דרום. און דערנאך זעהען מיר שוין שטיין דעם פראכטיגן בארג 'הר תבור' פאר אונזערע אויגן.
הר תבור איז א זעלטן שיינעם בארג און ווערט געזען פון גאר ווייט אוועק, וויבאלד עס שטארצט ארויס הויעך פון א רעלאטיוו נידריגע ארום. די הייעך דערפון איז בערך 2000 פיס, גאנץ הויעך פארן גליל התחתון.
דער בארג ווערט דערמאנט עטליכע מאל אין תנ''ך. און חז''ל דערציילן אונז אז די הר תבור איז פון די בערג וואס זענען געקומען בעטן אז מען זאל געבן אויף זיי די תורה. אויך שטייט אין חז''ל אז די הר תבור וועט זיין איינס פון די בערג וואס גייען זיין אינטערן בית המקדש "עתיד הקדוש ברוך הוא להביא סיני ותבור וכרמל ולבנות בית המקדש עליהם".
אויך ווערט עס דערמאנט אין די פסוקים אלץ די גבול צווישן די שבטים יששכר זבולון און נפתלי. און אין תהלים שטייט 'תבור וחרמון בשמך ירננו'. ווי אויך איז דא פארגעקומען די מלחמה מיט גדעון בן יואש.
היינט געפינט זיך אויפן שפיץ בארג א קריסטישע קלויסטער. זיי האלטן שוין דעם בארג הייליג פאר אריבער טויזענט יאר, און האבן אלע יארן א קלויסטער און מאנאסטיר אויפן שפיץ בארג.
די שביל ישראל לויפט אדורך אויפן בארג, ארויף צום שפיץ און דערנאך צוריק אראפ. ווי אויך זענען פארהאן עטליכע אראבישע דערפער אויף די נידריגערע טיילן פונעם בארג.
מיר פארן ווייטער צופיסנס פונעם הר תבור, ביז מיר זעהען א שאסיי 7276. מיר פארן ארויף דערויף און מיר פארן אדורך א ישוב 'עין דור', וואס ווערט גערופן על שם די שטאט 'עין דור' וואס ווערט דערמאנט אין 'שמואל' אלץ די שטאט ווי שאול המלך איז געגאנגען זיך נאכפרעגן ביי שמואל הנביא דורכן אים ארויפברענגן וכו'.
דערנאך האבן מיר די ישוב 'כפר קיש', און דערנאך דאס אראביש דערפל 'כפר מיסר'. און ביי די ענדע גרייכן מיר די ישוב 'גזית'.
אינדרויסן פון גזית פארט מען אביסל ארום אויף די הערליכע בערגלעך ארום, ווען די גאנצע צייט זעט מען פונדערווייטנס די הר תבור אראפ קוקן אויף אונז. די וועגן זענען זאמדיגע וועגן און נישט געאייגענט אין א טאג פון א רעגן.
פארן מיר ביז מיר גרייכן א אלטן בנין, מיט א מצבה אינדערמיט. וואס די כפתור ופרח נעמט אן אלץ דעה יחידאה אז דא געפינט זיך די קבר פון 'דן בן יעקב'.
פון דא פארן מיר צוריק דעם זעלבן וועג ביז מיר גרייכן צוריק דעם 65. מיר פארן דערויף, אדורכפארנדיג די ישוב' כפר תבור', ביז מיר גרייכן דעם 767. מיר דרייען זיך ארויף דערויף מיט א רעכטס, און מיר הייבן אן צו פארן דערויף אין ריכטונג פונעם דרום טייל פונעם כנרת.
