אין ירכא האבן מיר, אין צענטער פון שטאט, די קבר פונעם צדיק 'חושי הארכי', וואס ווערט דערמאנט אין שמואל אלץ די גוטע עצה געבער פון דוד המלך. קוקט אויס אז ער האט דא געוואוינט און אויף דעם שטאט ווערט ער גערופן 'ירכ''א - הארכ''י'.
אויך איז דא נישט ווייט פון דארט (צווישן ירכא און כפר יסיף) א גרויסן חרוב'ן אידישן בית החיים פון אפאר הונדערט יאר צוריק.
לויט געוויסע ליגט דארט די מסילת ישרים, און נישט אין טבריא נעבן ר' עקיבא.
בעיקר ליגן דארט אידן וואס האבן געוואוינט אין די דערנעבנדיגן עכו, וואס איז כידוע א ספק ארץ ישראל, און האבן געוואלט ליגן נאך די הונדערט און צוואנציג אין א ארט וואס איז זיכער ארץ ישראל, האבן זיי געלאזט דא זיך באערדיגן.
אויב פארט מען ווייטער ארויף דעם 70, וועט מען צוריק קומען צום ניין און אכציגער פון וואו מיר האבן אנגעהויבן פאר עטליכע וואכן צוריק אונזער געוואלדיגע היסטארישע זעלטענע נארהאפטיגע קרעפטיגע זאפטיגע נסיעה. ב''ה מיר האלטן שוין דא ביים צוריקקומען נאכן גרינטליך דעקן אין די פאר וואכן רוב צפון - צפון טייל פון לאנד, דער אייבערשטער זאל העלפן מיר זאלן קענען ווייטער פארזעצן מיט די הפלא'דיגע נסיעה און זיך איינהאנדלען נאך אסאך שיינע ידיעות איבער ארצינו הקדושה, איבער אונזערע צדיקים און קדושים און איבער אונזער שיינע רייכע אידישע היסטאריע!!
אין די פסוקים ווערט עס נאר דערמאנט איין מאל, אין די צייטן פון יהושע בן נון. אבער אין גמרא ווערט עס דערמאנט צענדליגע מאל, און איין אמורא ווערט אפילו גערופן אויפן שטאט 'ר' אבא דמן עכו'. און מען זעט מערערע מאל ווי תנאים און אמוראים האבן דארט באזוכט.
ווי אויך ווערט עס דערמאנט אלץ די ארט וואו עס איז ארויפגעשווימען די טויער פון נקנור פון די וואסער אויף די טריקעניש. היינט רופן זיי איינע פון די שערים פון עכו 'שער ניקנור' לזכר פון דעם נס, אבער איז נישט דאס טויער, דער טויער האט מען געטראגן קיין ירושלים כידוע.
אין די שפעטערע יארן האט דארט געוואוינט דער אור החיים הקדוש, און די מסילת ישרים האט דארט געוואוינט פאר דריי יאר, און ביז היינט געפינט זיך דארט זיין בית המדרש וואו ער האט געדאוונט, און מען קען עס גיין באזוכן.
עכו איז פון די איינציגסטע שטעט וואו עס וואוינען אינאיינעם אידן מיט אראבער, אזוי ווי אין חיפה, ירושלים, באר שבע, יפו, נצרת און נאך געציילטע. דריי פערטל זענען אידן און די איבריגע זענען אראבער.
עס איז זייער רוהיג מיט די ארטיגע אראבער און מען האט נישט וואס מורא צו האבן פון זיי. הגם אנכי הקטן פרוביר שטענדיג צו האלטן א מרחק צווישן מיר און זיי... איך ווייס נישט פארוואס, אבער זייער שרעקעדיגע אויסקוק מיט דעם גרויסן שנויץ און די בייזע אומפריינדליכע אויגן בארוהיגן מיר נישט איבריג... אבער דאס זענען שוין מיינע פרייוואטע פחדים, שטעקטס ענק נישט אן דערמיט, נאר ענק זאלן רוהיג הנאה האבן דארט.
די עיקר ארט וואו מען גייט באזוכן, איז די אלט שטאט. למעשה איז די אור אלטע היסטארישע שטאט מזמן תנ''ך, דוקא אין א הויכן בארג – תל, וואס שטארט ארויס פונעם ארומיגן ערד פלאך גלייך ביים אריינגאנג צום שטאט, דארט געפינט זיך די גאר אלטע איבערבלייבענישן.
אבער די עיקר גייט מען צו די אלט שטאט וואס איז ארומגענומען מיט א שיינעם חומה, דער שטאט איז מזמן חז''ל און ווייטער.
טויזנטער טוריסטן קומען דארט יאר יערליך, בעיקר קריסטן, וויבאלד דארט איז דא מערערע היסטארישע ערטער פאר די קריסטן, נאך פונעם מיטל אלטער, אין די צייטן פון די טרויעריג בארימטע קרייץ ציגלער, וואס האבן איבערגעלאזט אסאך פינגער אפדריקן כמעט איבערן גאנצן לאנד.
און בכלל איז עס אינטערעסאנט צו זען די לעבן אין א אלט שטאט, אויפן גרויסן ים.
אנכי הקטן האט דארט נאכנישט באזוכט, וועל איך נישט זאגן צו עס איז אינטערעסאנט צו נישט און צו עס איז כדאי אהינצוגיין. פרובירט עס אויס און קומטס צוריק מיטטיילן דא ענקער עקספיריענס.
צוויי קברי צדיקים געפינען זיך דא אויך, איינע פון אמנון די זון פון דוד המלך. די צווייטע, פון אלעזר החשמונאי. ביידע זענען נישט קלאר וואו פונקטליך זיי געפינען זיך, דעריבער איז שווער אהינצוגיין, עי' בספרו של גבאי.
ענדיגן מיר דא מיט עכו און בכלל מיטן גליל העליון. מיר האבן שוין ב''ה באזוכט כמעט אלעס וואס איז דא צו זען, אין א גלייכע ליניע: פון דעם 85 אין דרום און דעם 90 אין מזרח, און פון צפון- דער גרעניץ מיט לבנון, און מערב – דעם ים, און אלעס אינדערמיט.
צום ערשט וועלן מיר פארן אויף די פלאך פונעם ברעג, ווי עס געפינען זיך די 'קריות' שטעט, און די עיקר איז צו דערגרייכן די באקאנטע שטאט 'חיפה' וואו עס איז דא אסאך וואס צו זען. און דערנאך וועלן מיר זיך צוריקקערן קיין גליל התחתון בעזהשי''ת. בשם ה' נעשה ונצליח!!
די פירער איז פון די לענגסטע שאסייען אינעם קליין לענדל. ער שניידט דורך פונעם מערב צפון שפיץ ביי לבנון און ראש הנקרה, ביזן מערב דרום שפיץ ביים גרעניץ מיט עזה. עזה, לבנון, ארומגענומען מיט גוטע שכנים, אסאך הצלחה...
די 'פירער' דעקט רוב גרויסע שטעט אינעם לאנד, און איז גאר א פארנומענע שאסיי. ער פארט דורך נהריה, עכו, חיפה, חדרה, נתניה, גוש דן (תל אביב און די ארום, אריינגערעכנט בני ברק, ביי די באקאנטע קאקא קאלא פאבריק), אשדוד, אשקלון און דערנאך אין עזה אריין פאר ווער עס וויל...
רוב צייט לויפט ער פאראלעל מיטן צווייער - 2, די חילוק צווישן די צוויי איז, אז די צווייער איז א שנעלער ראוד, דאס הייסט אז מען דארף זיך נישט אפשטעלן אינדערמיט פאר רויט לייטס און סטאפ סיינס און ראונדעביינד'ס – כיכרים, נאר ער פארט גלייך צום דעסטינאציע.
אבער די 'פירער' איז אזוי ווי רוב שאסייען אינעם לאנד, אזוי ווי אלע ביז אהער ווי מיר זענען געפארן (געדענקסט נישט?... מיין שולד, איך האב פארגעסן צו זאגן...), ווי ביי יעדע שטאט ווי עס פארט אדורך, ווערט די שאסיי צאמגעשמאלצן מיט די ארומיגע גאסן, און יעדע סוף גאס דארף מען זיך אפשטעלן ביים רויט לייט וכיוצא בו, ביז מען פארט ארויס פון שטאט וואס דאן פארט עס ווייטער גלייך, מער ווייניגער.
אזוי ווי די צווייער זענען נאר פארהאן עטליכע, אנגעצייכנט בלוי אויף די מאפעס. אזוי ווי די איינסער פון ירושלים קיין תל אביב, די צוואנציגער אין תל אביב, די זעקסער וואס איז שוין א נושא פאר זיך, און נאך געציילטע.
פארן מיר קיין חיפה אויפן 'פירער'.
אויפן וועג פארן מיר אדורך די קריות שטעט,
קרית ים
קרית מוצקין
קרית חיים
און נישט ווייט פון קרית אתא,
וואס האט א שטיקל היימישע קהילה, און אפילו א רבי, די באקאנטע מאקאווע רבי
(נאר ווי דען זאל ער וואוינען אויב נישט אין קרית אתא...) וואס מען זעט אלץ אויף די בילדער אין מירון און אין מעזיבוז.
פארן מיר אריין אין חיפה.
עטליכע ווארעמע ווערטער איבער חיפה:
חיפה איז די דריט מערסט באוואוינטע שטאט אין ארץ ישראל. צען פראצענט פונעם שטאט זענען אראבער. עס הערשט דארט א גרויס געמיש, פון גענצליך פרייע, האלב פרייע, האלב פרומע, גענצליך פרומע, און חסידישע.
דער מערה געפינט זיך אויפן כרמל בארג, וואס נעמט ארום די שטאט פון אלע זייטן. אנצוקומען אהין דארף מען דורכפארן רוב חיפה.
די מערה איז שוין גאר א פריעדיגע פארהייליגטע ארט. די חוקרים האבן זאגאר געפינען אויף די ווענט פונעם מערה, גאר פריעדיגע אויפשריפטן פון עולי רגל, נאך מזמן האמוראים. די שאלה איז נאר, וואס איז דא געווען? ווי שטייט אז אליהו הנביא האט געהאט א מערה אויפן כרמל?
דאס ווייסן אוודאי אלע, די מעשה מיט אליהו הנביא אויפן כרמל, מיט די נביאי הבעל, און אויב נישט קענט איר עס לערנען אין ספר מלכים, אדער הערן די טעיפ פון לייבוש לאנגער דערויף...
יעצט, מעגליך אז דא האט ער זיך אויפגעהאלטן יענע יארן, דא געוואוינט און דא געדינט דעם אייבערשטן, דעריבער האט ער טאקע דא פאררופן די גרויסע מעמד פון התגלות כבוד מלכותו יתברך, אקעגן די נביאי הבעל, וויבאלד דא האט ער זיך געפינען יענע צייט. און אגב, זעט מען טאקע דערמאנט אין מלכים ביי די מעשה פון די שונמית, אז אלישע הנביא, זיין תלמיד, האט זיך דא געדרייט אסאך אויפן כרמל.
עכ''פ, דאס איז שוין גאר אן אלטע מסורה וואס איז מייחס דער מערה צו אליהו הנביא, און דאס איז זיכער אז דער בארג איז די כרמל ווי עס איז פארגעקומען די מעשה ווי מען האט אויסגעשריגן 'ה' הוא האלקים'!! און ממליך געווען דעם אייבערשטן כראוי, נאך אזויפיל יארן פון כפירות און עבודה זרה.
אלע יארן פלעגט מען דא באזוכן ביים ארומגיין אויף קברי צדיקים. דער אור החיים הקדוש האט דא געוויילט אין דעם מערה איבער יום הכיפורים. און ר' נחמן מברסלב האט דא געוויילט זיין ראש השנה אין ארץ ישראל. ער איז אנגעקומען צו דעם חיפה פארט ערב ראש השנה, און דא פארבליבן אין דעם מערה איבער ראש השנה. ער האט דאן טאקע שטארק משבח געווען דעם מקום, זאגנדיג מיט א התרגשות 'דא אויף דעם ארט איז אליהו הנביא געגאנגען און געמאכט התבודדות'. אונז קענען שוין היינט זאגן אז 'דא אויף דעם ארט איז געגאנגען אליהו הנביא, דער אור החיים הקדוש, און ר' נחמן מברסלב'!!
די מערה איז גאר גרויס, און צוטיילט צווישן די אנשים און נשים מיט א מחיצה.
עס איז היינט א בית המדרש מיט אן ארון הקודש אין פארנט.
אנצוקומען דערצו דארף מען ארויפגיין אביסעלע טרעפ פון אינטען ביים שאסיי.
דערנאך האבן מיר דא די קבר פון זיין הייליגע תלמיד 'אלישע הנביא', טאקע אויפן כרמל, ווי ער האט געוואוינט, אויבן אויפן שפיץ בארג. אבער צוגיין אהין קען מען נישט, וויבאלד עס געפינט זיך אין א קירכע, ימח שמם זאגט מען ביי אונז....
[בילדער איז נישט דא צו סאך, ווייל זיי מאכן זיכער צו אנלייגן צלמים ...]
ווי אויך האבן מיר דא ערגעץ וואו די קבר פון די הייליגע רמב''ן.
פונקטליך ווי איז נישט קלאר, אבער גבאי האט א מערה וואס זיי שאצן צו זיין די קבר. עיין שם ובכתבי ר' שמ''ח.
[און זיין קבר אין חברון]
כידוע האט די רמב''ן געאווינט עטליכע יאר אין עכו און דארט געהאט א ישיבה. לכאורה האט ער פשוט געוואלט ליגן אין ארץ ישראל, ווי שוין גערעדט, דעריבער ליגט ער דא אין חיפה ווי עס איז זיכער ארץ ישראל.
אינטערעסאנט, אז פאר עטליכע יאר צוריק האט מען געפינען אויף די ערד אין א פעלד, א זיגל פונעם רמב''ן! לכאורה גייענדיג און קומענדיג פון ירושלים. היינט ליגט עס אין מוזיאון ישראל וכו'.
מיט אים ליגן נאך עטליכע הייליגע ראשונים, ווי רבינו שמשון משאנץ, בעל פירוש המשניות 'הר''ש משאנץ'. און רבינו יחיאל מפריז, די שווער און רבי'ן פונעם סמ''ק, און בעל הוויכוח הנודע, וואס אלע זענען ארויפגעקומען קיין ארץ ישראל און דא געוואוינט דערנעבן אין עכו און דא נפטר געווארן און באערדיגט געווארן אין די דערנעבנדיגע חיפה.
האבן מיר באזוכט צוויי קברים, א דריטע האבן מיר נאר געהערט דערפון און נישט געקענט צוגיין, און אויך א מערה פיל מיט עבודת ה'. דאס איז בערך וואס עס איז דא צוטון אין דעם מעכטיג גרויסן שטאט. יעצט וועלן מיר פארן ווייטער.
גלייך ביים ווינקעל האבן מיר צוויי שטעט, 'כפר חסידים' און 'רכסים'.
דא איז פארגעקומען אסאך היסטאריע.
דא האט זיך אויפגעשטעלט פון די ערשטע ליטווישע ישיבות אין לאנד נאכן קריג, ישיבת כנסת יחזקיהו, ווי די באקאנטע צדיק ר' אליהו לאפיאן האט געדינט אלץ משגיח, און נאך.
דא האט זיך אויך געטון ווען עטליכע אדמורי''ם פון פוילן האבן געוואלט דא אויפשטעלן א ישוב זייערע אין יאר תרפ''ד, אבער למעשה איז עס גענצליך צופאלן. צווישן זיי רעכנט זיך:
ר׳ יחזקאל טויבפון די מודזיצע גזע (ליידער נישט געהאט אזא ערליכע ענדע אין זיין היסטאריע),
[ר׳ יחזקאל (לינקס) מיט זיינע חסידים אין די ערשטע יארן אין כפר חסידים]
[זיין קבר אין בית החיים אין כפר חסידים]
ר' ישראל אלעזר האפשטיין פון די קאזניצע גזע,
[זיין קבר אין בית החייים סנהדריה אין ירושלים]
ר' ישעיהו שפירא א ברודער פונעם חובת התלמידים, און נאך.
שפרעם ווערט דערמאנט אין די גמרא אלץ איינע פון די סטאנציעס ווי די סנהדרין האט זיך געפינען, אין אירע צען מסעות ווי עס האט אלץ געוואנדערט. וואס דאס באדייט אז אין זמן חז''ל איז דא געווען א גרויסע אידישע ישוב. היינט איז דא אן אלטע בית המדרש אינמיטן שטאט, פון בערך דריי הונדערט יאר צוריק, ווען אידן האבן נאך דא געוואוינט.
דא דערנעבן איז אויך די אלטע שטאט אושא, וואס איז אויך גאר באקאנט אין חז''ל, בפרט מיט 'תקנת אושא'.
דארט איז אויך געווען איינע פון די צען ערטער ווי די סנהדרין האבן זיך געפונען, און דארט האט מען געמאכט גאר גרויסע און וויכטיגע תקנות אין כלל ישראל וואס פירן אונז ביז היינט. די חוקרים ווילן אפילו זאגן אז זיי האבן געפינען די מקום ווי די סנהדרין האבן זיך געפונען, אין די דערנעבנדיגע 'חורבות הושא', ווי זיי האבן געפונען א גרויסן צענטראלן בנין פון יענע צייטן, וואס שיינט צו זיין דעם מקום. ווייז אויף אז נישט...
די גאר אינטערסאנטע זאך וואס מיר האבן דא און צו ווי מיר גייען יעצט, איז די קבר פון ר' יהודה בן בבא, וואס דאס איז ממש א פלא!
פארוואס? ווייל די גמרא דערציילט א מורא'דיגע מעשה. די רשעות'דיגע רומאיים האבן גוזר גזירה געווען און געזאגט אז ווער עס וועט מסמיך זיין א צווייטן מיט 'סמיכה', וועט מען אים הארגענען, און די שטאט אין די תחום שבת ארום ווי מען וועט עס טוען, וועט מען אויסרייסן וכו'.
איז ר' יהודה בן בבא געגאנגען צווישן שפרעם און אושא, אינדרויסן פון די תחום שבת פון ביידע, צווישן צוויי בערג, און דארט מסמיך געווען פינף אדער זעקס תנאים. האבן די רומאיים זיי באמערקט, זענען די מוסמכים אנטלאפן, און ר' יהודה בן בבא איז דארט געבליבן, האבן די רומאיים אים געהארגעט דארט אויפן פלאץ. עיין שם עוד.
יעצט איז ממש הפלא'דיג. דא געפונען מיר זיך יעצט צווישן די אלטע שפרעם און די אלטע אושא, אין א טאל צווישן צוויי קלענערע בערג, וואס דא ממש האט ער לכאורה מסמיך געווען די תלמידים, און דא האט מען אים נעבעך געהארגעט!
א אינטערעסאנטע הוספה, אז ממש נישט ווייט פון דא האט מען געטראפן א שטיין פון יענע צייטן, אויפגעשריבן דערויף 'שבת', וואס לכאורה האט מען דאס ארומגעלייגט די שטאט צו קענען וויסן ווי עס ענדיגט זיך די תחום שבת פון אלע זייטן, א זאך וואס מען האט שוין געטראפן אין עטליכע אנדערע שטעט. מעגליך אז דאס איז געווען די סימן פאר ר' יהודה בן בבא ווי צו גיין און ווי צו שטיין אז עס זאל זיין אינדרויסן פונעם תחום!
און דא האבן מיר טאקע זיין קבר.
עס איז א שיינע גרעסערע מערה
אין א שיינעם טאל, גלייך אינדרויסן פונעם היינטיגן שפרעם.
הגם די הייזער פונעם דארף ריקן זיך שוין נענטער און נענטער, און לכאורה בקרוב וועלן זיי שוין ארומנעמען די קבר פון אלע זייטן.
דאס איז נישט די כאבול פון אפגאניסטאן... הגם עס האט מערערע ענליכקייטן, ווייל איך האב שוין דא עטליכע מאל געכאפט שטיינער און געהאט צוטון מיט די ארטיגע אראבער... אבער ב''ה איך לעב, נישט ווי קאבול אין אפגאניסטאן ווי מען באצאלט מיטן לעבן ביי יעדע אטאקע...
איל וואלט טאקע נישט גע'עצה'ט פאר קיינעם דא אריינצופארן אן וויסן פונקטליך וואו צו גיין, און אפילו אזוי, אויך נאר אויב מען איז נישט קיין פחדן... בכלל גייען מיר יעצט פארן צו מערערע אראבישע שטעט, וואס בפועל וואלט איך קיינעם נישט אהינגענומען, נאר דא אויפן פאפיר (ווער שרייבט נאך היינט אויף פאפיר?... איך מיין צוזאגן, אויפן סקרין...) קען איך אייך נעמען, און עס איז כדאי זיך צו באגענוגן מיט דעם... נאכדערצו אז מיר באקומען דא שיינע בילדער פון יעדע פלאץ דורך (הרב) איינס...!!
דער שטאט ווערט שוין דערמאנט אין חז''ל. און היינט צוטאגס ליגן דא אין דער שטאט עטליכע ראשונים, און יש אומרים אז אויך איינע פון די נביאים.
צוערשט וועלן מיר צופארן צו די קבר פון מיכה הנביא.
יש מפקפקים אויף דעם, אבער לכאורה ליגט דא זיכער א אידישע צדיק, ווי די אראבער האבן מקובל, יש אומרים אז שמואל הקטן. עס איז א פארבויעטע מערה מיט א בנין דערויף, האלב איינגעפאלן און שווער צו אריינגיין.
דערנאך האבן מיר אביסל ארויפציר אויף דער גאס, א אלטן שיינעם בנין, אין א אראבישן בית הקברות, וואס דא איז מקובל צו ליגן די הייליגע אבן עזרא, וואס כנראה, חוץ פון זיין קבר, איז בכלל נישט באקאנט אז ער זאל האבן ארויפגעקומען קיין ארץ ישראל! אבער די פריעדיגע ברענגן שוין אז ער ליגט דא.
ווי אויך איז מקובל אז דא ליגט ר' יהודה הלוי, דער גרויסער פייטן און מחבר הספר 'כוזרי'. די 'לבלר' פונעם פאריגן חודש האט אים שיין באשריבן, און טאקע דורכגעטון דאס אז ער איז בכלל אנגעקומען קיין ארץ ישראל און אז ער ליגט דא. לכאורה איז עס קראנט און אמת.
אינטערעסאנט נאר אז מען האט אים דא באערדיגט, נאכדעם וואס די מעשה גייט אז מען האט אים געהארגעט אין ירושלים. מעגליך, אים צו באערדיגן נעבן זיין חבר די 'אבן עזרא'. עס זענען דא וואס לייגן אויך צו דעם פייטן ר' שלמה בן גבירול.
אין די פריעדיגע ספרים ברענגן זיי אז שוין יארן לאנג וואס מען קען דא הערן יעדע תשעה באב נאכט, א וויינענדיגע קול וואס קומט ארויס פון דארט!! כהיום ווייס איך נישט צו די אייבערשטער גיבט אונז נאך אזא גילוי און מען קען עס נאך הערן. הסתרה שבתוך הסתרה. אבל בודאי גם שם נמצא השי''ת, ואדרבה, ירידה והסתרה תכלית העליה והגילוי, והכל יתהפך לטובה!!
ביז יעצט זענען מיר געפארן מיטן זיבעציג, מער ווייניגער אויף די פלאך פונעם ים אין א געגענט ווי עס ווערט גערופן 'עמק זבולון'.
כאטש די שטאט כאבול איז שוין יא טיילווייז אויף די בערג. יעצט וועלן מיר זיך דרייען רעכטס אויפן אכט - נול - פינף, און אנהייבן צוריק אריינפארן אין די נידריגערע בערג פונעם גליל התחתון. אויב פארט מען ווייטער גראד אויפן זיבעציג, גרייכט מען צוריק די 85 פון ווי מיר קומען.
ווער עס איז שטארק אין די גיסטע פון מאנקי'ס, קען מאכן א רעכטס אויפן 784 און צופארן צום יער הקופים,
אינעם ישוב יודפת, וואס געפינט זיך עטליכע מינוט פון דא.
[יודפת איז א אלטע שטאט וואס דא איז פארגעקומען איינע פון די שווערע מלחמות פון יוסיפון מיט די רומיים
דארט איז דא א קלענערע טיר – גארטן, ווי מען קען אריינגיין אינטער די גראטעס ווי די מאנקיס ווערן געהאלטן, און זיך שטארק באפריינדען מיט זיי. זיי האבן עטליכע סארט פריינדליכע מאנקיס, אויך האבן זיי נאך עטליכע חיות,
אריינגערעכנט אונזער גוט באקאנטע 'ראקון', וואס איז נישט דא אין ארץ ישראל אויף די פריי. איך קען זיי שיקן בחינם מיינע פילע שכנים ראקונען פון וועם איך זוך פטור צו ווערן, איך האב גענוג פאר אלע...
מיר פארן אריין אין די צענטראלע שטאט 'סכנין', פון די גרעסטע אראבישע שטעט אינעם גליל.
דער ישוב ווערט שוין דערמאנט אין חז''ל. רבי חנניה בן תרדיון האט דארט געוואוינט, און פארשטייט זיך רבי יהושע ד'סכנין, וואס ווערט אסאך דערמאנט אין מדרש, האט דארט געוואוינט. חז''ל דערציילן אויך אז סכנין איז געווען פון די בעסטע ערטער אין ארץ ישראל וואו צו פלאנצן, און די פירות וואס האבן דארט געוואקסן זענען געווען גאר געוואלדיג.
דא ליגט טאקע רבי יהושע דסכנין. [ואשתו]
ער ליגט אין צענטער פון שטאט, נישט ווייט פון די הויפט שאסיי אויף וואס מיר פארן יעצט, אין א גרויסן שיינעם בנין וואס איז לכאורה געבויט געווארן תיכף נאך זיין פטירה איבער זיין קבר, און שטייט נאך זינט דאן!
ארום די קבר איז פארהאן אן ארומגעצוימט שטיקל פעלדל, מיט א ריזיגן אלטן פערזשן בוים (פלא''ם בלע''ז) דערין.
דאס איז מיט סכנין. יעצט פארן מיר ווייטער צו די קומענדיגע דערנעבנדיגע אראבישע דארף, דאס איז 'עראבה'.
בימי חז''ל איז דאס געווארן גערופן 'ערב', און רבי חנינא בן דוסא און נאך תנאים האבן דא געוואוינט. עס איז געווען א גרויסע צענטער, און פון די גרעסטע שטעט אין גליל. היינט איז עס א גרויסע אראבישע דארף, וואס די ארטיגע איינוואוינער ליבן נישט ספעציעל קיין אידן, על בשרי אחזה...
דא האבן מיר טאקע די קבר פונעם באקאנטן תנא הקדוש רבי חנינא בן דוסא.
ער ליגט אין א קליינעם אלטן בנין, ווי עס געפינען זיך צוויי ארונות, איינס פון ר' חנינא און די צווייטע פון זיין ווייב, וואס ווערט אויך דערמאנט אין חז''ל לשבח.
נישט ווייט פון דארט איז דא אן אלטן אראבישן בית הקברות, און אין די צענטער איז דא א גרויסע רינדעכיגע שטיין וואס יש אומרים אז דארט ליגט רבי ראובן איצטרובלי, וואס ווערט דערמאנט אין חז''ל אלץ דער וואס האט גע'שתדל'ט פאר כלל ישראל צום גוטן.
גבאי טענה'ט אז ער ליגט ערגעץ אנדערש אין דעם דארף, אבער זיי ווייסן אויך נישט פונקטליך וואו.
מיר פארן צו צפון, אינדערמיט פארן מיר אריבער די ישוב 'רביד'.
דערנאך די 807, וואס פירט אראפ קיין טבריא. מיר פארן ווייטער ביז מיר דערגרייכן די קברים פון חבקוק הנביא און רבינו בחיי.
היינט איז שוין געבויט א שיינעם וועג אריין וואס פירט צו די קברים. און אויך צו די ישוב קדרים, וואס מיר ווייסן שוין פארוואס עס הייסט קדרים, ווער געדענקט?...
די היינטיג אנגעצייכנטע קבר פון חבקוק איז א זיכערע טעות, גם ר' שמ''ח זאגט אזוי (מפי השמועה). ממש דערנעבן, אריבער די צוים, געפינט זיך די ריכטיגע קבר וואס גבאי שרייבט אין זיין ספר.
אויף די נישט ריכטיגע איז דא א שיינעם גרויסן בנין,
מיט ספרים דערינען, און אויף די וואנט א גרויסע טאוועל מיט די 'תפלה לחבקוק'.
גבאי טענה'ט אז עס איז ערגעץ אנדערש, נענטער צו חבקוק.
נישט ווייט פון דא, אין חורבת חוקוק,
ווערט אין די לעצטע יארן, אויפגעגראבן א שיינעם אלטן בית הכנסת מזמן האמוראים,
מיט הערליכע מאלערייען אויף די ערד (דורך טיילס), וואס איז פארהאן אין אסאך אלטע בתי כנסיות אינעם לאנד.
עטליכע מאלערייען זענען פון שמשון הגיבור, פון די מעשיות וואס ווערן דערמאנט אין שופטים. עפעס א קשר האבן זיי געהאט ספעציעל מיט שמשון. ווי אויך מאלערייען פון יונה אין די בויך פונעם פיש, און די מעשה פון דור הפלגה, די מרגלים, קריעת ים סוף, און נאך.
בכלל ווערט שוין די ישוב חקוק דערמאנט אין נ''ך עטליכע מאל. אין אויך אין חז''ל אלץ א וואוין ארט פאר עטליכע אמוראים. אינטערסאנט די צוזאמשטעל מיט די נאמען פונעם נביא וואס ליגט דא 'חבקוק', צו די שטאט וואס איז דא געווען 'חוקוק', וואס ווערט שוין דערמאנט הונדערטע יארן פריער ווען יהושע האט עס איינגענומען.
היינט איז דא דערנעבן א אידישע ישוב 'חוקוק'.
פון דא פארן מיר ווייטער אויפן 65, מיר וועלן איבערפארן די 85 צו רעכטס, ווי מיר זענען שוין געפארן. ווילנדיג דערגרייכן די ניינציג וואס טראגט אונז אראפ קיין טבריא, וואו מיר האבן פאריגע מאל זיך אוועקגעדרייט, און אויפן וועג באזוכן נאך עטליכע ערטער וואס קענען זיין אינטערעסאנט.
גרייכן מיר די ניינציג, און מיר מאכן א רעכטס, און מיר הייבן אן שארף אראפצופארן צום טיפן טאל ווי די כנרת ליגט אויסגעשפרייט.
אבער גלייך בעפאר מיר הייבן אן זיך אראפצוקייקלען די בארג מיט געדרייטע וועגן, האבן מיר א ארט צו באזוכן, דאס איז 'כורזים'.
מיר פארן ארויף אויפן זייטיגן 6277, און נאך אביסל האבן מיר די נאציאנאלע פארק 'כורזים'.
כורזים איז א שטאט פון די צייטן פון די אמוראים, וואס רוב פון די שטאט איז געווארן ארויסגעגראבן און מען קען עס זען היינט אויפן שטח. דער געגענט ווערט דערמאנט אין חז''ל אלץ א פלאץ פון וואו עס איז גוט צו ברענגען תבואה פארן בית המקדש, וויבאלד עס וואקסט דא גאר גוטע תבואה.
די עיקר דערפון איז די אלטע בית המדרש פון יענע צייטן וואס מען האט דארט געפונען. א געפינס וואס מען האט געפינען אויף מערערע ערטער אין גליל און אין דרום, אזוי ווי מיר האבן שוין געהאט אין מירון, אין חורבת שמע נעבן קבר שמאי, און אין ברעם, און ווי מיר וועלן נאך האבן אי''ה.
עס איז א גרויסע בית המדרש געבויט מיט הערליכע שטיין,
לויט ווי די חוקרים זאגן, איז דאס איינקריצען אין די סארט שטיינער גאר א גרויסע חכמה, וואס האט געדארפט אסאך מומחיות און כוחות און געלט, וואס זיי זענען געווען גרייט צו אינוועסטירן פארן אייבערשטנס כבוד.
אויף איין שטיין האט מען געטראפן אויפגעשריבן ''זכור לטוב יודן בר ישמעאל שעשה את העמודים והמדריגות מכספו''.
[די שטיין איז א בענקל און זיי רופן דאס קתדרא דמשה, טוב וועט אפשר וויסן מער]
דאס איז א שקויעך פאר די חשובע נדבן 'יודן (יהודה) בר ישמעאל' וואס האט מנדב געווען די הויכע שיינע זוילן וואס די בית המדרש פארמאגט פון אלע זייטן, און די טרעפ פונעם בית המדרש. ער איז טאקע זכור לטוב ביז אריבער טויזענט יאר שפעטער!....
מיר פארן אראפ מיט די גאר געדרייטע ראוד, אראפ די בארג צו גרייכן די נידריגע טאל ווי די כנרת איז, וואס איז בערך 700 פיס אינטערן ים פלאך.
ענדליך גרייכן מיר די פלאך פונעם שמאלן ערד פלאך, צווישן די בערג ארום, וואס נעמען ארום די כנרת פון אלע זייטן, און די ים אליין. דא רעכטס פארן מיר קיין טבריא.
אבער מיר וועלן צום ערשט מאכן א לינקס אויפן 87 וואס נעמט ארום די כנרת פון צפון זייט, דא האבן מיר צו באזוכן 'כפר נחום'.
אין כפר נחום געפינט זיך די גרעסטע פריעדיגע בית הכנסת אין ארץ ישראל. די פראבלעם דערמיט איז נאר אז די גמרא דערציילט אונז די סוד אז די אידן אין כפר נחום זענען גאר געווען מינים. דעריבער איז נישט קלאר צו עס איז אויסגעהאלטן אריינצוגיין אין דער בית הכנסת אלץ א כנסת המינים.... און עס קען אפשר זיין אז דאס איז פון אנדערע אידן.
דא, אין דער צפון טייל פונעם כנרת, איז גאר א וויכטיגע ארט פאר די קריסטן. לויט זייערע לעגענדעס איז דא פארגעקומען גאר אסאך מופתים פונעם אותו האיש, און דא האט ער זיך געדרייט און געוואוינט. דעריבער, האבן זיי דא מערערע קלויסטערס, געבויט אויף קלויסטערס פון איבער טויזענט יאר צוריק, אלץ זכר פאר זייער מנהיג, זכר לחורבן... זכור 'אותו האיש' לרע.... זכר עמלק...
דעריבער, איז לכאורה כפר נחום געווען אזעלכע האלבע קריסטן, וואס זענען געווארן נשפע פון די געגענט. אין מדרש ווערט דערציילט איבער רבי חנינא, די נעפיו פון רבי יהושע בן חנניה, וואס איז געקומען דא זיך טענה'ן מיט די ארטיגע מינים, און דערנאך געדארפט אנטלויפן פון זיי מיט א חמור אין שבת.
א גרויס טייל פונעם בית הכנסת איז געווארן צוריק געבויט, שיין און מסודר, כמעט ווי ווען עס איז געשטאנען פאר טויזענט פינף הונדערט יאר צוריק.
אויף איינע פון די שיינע עמודים האט מען געטראפן געשריבן "חלפו בר זבידה בר יוחנן עבד הדן עמודה (האט געמאכט דער עמוד), תי לא ברכתא (תבא עליו ברכה)".
אויך האבן מיר דא א קבר. דער קבר איז היבש נישט קלאר ווער עס ליגט דא. לכאורה איז עס נחום הנביא, ווי עס איז משמע פונעם אר''י הקדוש, וואס לכאורה נאך זיין ארטיגע קבר איז די שטאט גערופן געווארן אלע יארן 'כפר נחום' - די דארף ווי נחום הנביא ליגט.
זיין קבר האט גבאי געטראפן אין די לעצטע יארן. עס מוז נישט זיין אז ער האט גוט געטראפן און מען קען זיך קריגן דערויף.
עכ''פ, געפינט זיך דער קבר אין א באנאנע פעלד, צווישן די ביימער. א קליינעם טיפן מערה אינטער די ערד.
האבן מיר גענדיגט מיט כפר נחום, פארן מיר צוריק צום 90, און מיר פארן צו דרום ריכטונג.
אויף די לינקע זייט האבן מיר יעצט די גאנצע כנרת הארט נעבן אונז. און אויף די רעכטע זייט הייבן זיך נעבן אונז די בערג פון גליל התחתון.
מיר זענען יעצט אפאר הונדערט פיס אינטערן ים פלאך, דעריבער איז דא זייער שטיקעדיג הייס און גאר נאס רוב יאר, ווער רעדט שוין אין סאמע זומער, ווי עס ווייסט יעדער וואס איז שוין געווען אין טבריא אין די זומער און אז עס איז כמעט נישט דא קיין לופט צו אטעמען. און בנוסף צו דעם, איז עיר קאנדישאן אין ארץ ישראל א לוקסעס, און ווילאנג מען וועט נישט האלטן פארן אויסגיין פון די גרויסע היץ, וועט מען עס נישט אנצינדן...
דערנאך פארן מיר אריבער די 807 וואס פירט צוריק פון ווי מיר קומען, צום 65.
און גלייך דערנאך אויף די רעכטע זייט האבן מיר א אלטע ישוב 'מגדלא', וואס מיר וועלן אט אט באזוכן אי''ה.
האבן מיר אריינגעכאפט אין איין טאג, לכבוד ר''ח אלול... אסאך אסאך. קבר רבי יהושע דסכנין אין סכנין, צוויי קברים אין עראבה, רבי מתיא בן חרש אין עילבון, און א היינטיגע מתיא'לע... חבקוק הנביא און רבינו בחיי, און דערנעבן א אלטע אינטערעסאנטע בית המדרש. דערנאך א אלטע בית המדרש אין כורזים, און דערנאך א אלטע בית המדרש אין כפר נחום, און דערנעבן די קבר פון נחום הנביא, און אויך אריינגעכאפט אפאר געשמאקע פרישע זאפטיגע פיינעפל און ליצ'יס פון די ארומיגע פעלדער... בקיצור, קבר, בית הכנסת, קבר, בית הכנסת, קבר, בית הכנסת.... און פאפאע און ליצ'י, עפעס עולם הזה אויך....
שטייען מיר דא אקעגן איבער די נייע מגדל. אויף די אנדערע זייט ראוד האבן מיר דא דעם אלטן מגדל, ווי מיר גייען יעצט באזוכן.
מגדל איז א שטאט מזמן הבית שני. אסאך היסטאריע איז דא פארגעקומען ביים זמן החורבן. ווי יוסיפון דערציילט איז די בלוט פון די דערנעבנדיגע כנרת, געווארן רויט פון בלוט, פון די אידן וואס זענען דאן געהארגעט געווארן דא דורך די רומיים, ה' ינקום דמם.
פאר עטליכע יאר צוריק האבן די קריסטן באשלאסן דא צו בויען א קלויסטער, וויבאלד זיי האלטן אז דא ארם די כנרת איז זייער א וויכטיגע היסטארישע פונקט פאר זיי, ווי שוין פריער ערווענט.
למעשה האבן זיי, גראבנדיג פאר זייער קלויסטער, דא געפינען גרויסע אידישע איבערבלייבענישן. און איבערהויפט א וויכטיגע אידישע געפינס – די עלטסטע בית הכנסת וואס מען האט נאר געטראפן אין גאנצן גליל געגענט, עס שטייט נאך מזמן בית שני. אנדערש ווי רוב אנדערע וואס זענען פון די זמן התנאים און נאך שפעטער מזמן האמוראים והגאונים.
אויך האט מען געפינען די בימה וואס האט זיך געפינען אינמיטן בית המדרש, אויף וואס מען האט געליינט די תורה.
אויף די בימה איז געווען שיין אויסגעקריצט א גרויסן מנורה מיט צוויי גרויסע אויל קריגלעך אין די זייט.
אין די זייט האבן זיי געפינען א קליינעם שטיבל וואס זיי שאצן צו זיין די 'מגילות שטיבל', אזא אוצר הספרים ווי מען האט געהאלטן מגילות צו לערנען און ליינען קריאת התורה.
א שטאט וואס איז דורכגעווייקט מיט תורה ועבודה פון צדיקים וקדושים פון אסאך דורות: תנאים, אמוראים, גאונים, תלמידי הגר''א, תלמידי הבעש''ט הראשונים, וחסידים ואנשי מעשה, און נאך. און ביז היינט ליגן נאך פילע פון זיי אין דער שטאט.
מיר וועלן אביסעלע מאריך זיין אין די היסטאריע פון דעם שטאט:
טבריא איז א שטאט וואס איז אסאך יארן געווען א צענטער פאר כלל ישראל. די גמרא רעדט גאר אסאך דערפון, מער ווי רוב אנדערע שטעט. אזוי ווייט אז די גמרא איז אפילו דן איבער די עמקות פון די נאמען 'טבריא' פארוואס עס הייסט אזוי 'שאפילו ריקנין בה מלאים מצות כרימון' (רקת), 'שטובה ראייתה' און נאך.
די גמרא דערמאנט 'טבריא זו רקת', אז טבריא איז א שטאט וואס איז שוין געשטאנען אין די צייטן פון יהושע בן נון, און דערפאר קען זיין אז מען דארף האלטן פורים אזוי ווי די שטעט וואס זענען מוקפי חומה. היינט איז דאס 'תל רקת' וואס מען פארט אריבער אויפן 90.
שפעטער האט הורדוס בן הורדוס הגדול דא אויפגעבויט דא א גרויסע שיינע שטאט און עס געמאכט פאר א צענטער. אידן אבער האבן נישט געקענט קומען דא וואוינען, צוליב דעם וואס עס זענען דא געווען אסאך מתים אויסגעשפרייט איבערן שטאט. ביז ר' שמעון בר יוחאי איז אהערגעקומען און מטהר געווען די שטאט בדרך נס ווי די גמרא אין שבת זאגט. טיהר את עיר טבריא.
דאן איז דא געווארן א גרויסע צענטער. בפרט ווען די סנהדרין האבן זיך אהער געצויגן פון ציפורי, און דא געבליבן פאר אסאך יארן. דעמאלטס איז דא געווארן די צענטער פון די גאנצע אידישקייט אין ארץ ישראל.
דאן האבן זיך דא אויך געפינען די חכמי ארץ ישראל וואס האבן מחבר געווען די ירושלמי, און ווערן אויך גאר אסאך דערמאנט אין בבלי, ובראשם ר' יוחנן און ריש לקיש, און די תלמידים רב אמי און רב אסי און ר' ירמיה.
נאך זיי האבן דא געוואוינט די רבנן סבוראי. און שפעטער האבן דא געוואוינט די דייקנים וואס האבן אראפגעשטעלט די יסודות פון נקודות און דקדוק פון די ווערטער, און טאקע פון דא קומט די באקאנטע ספר תורה, די 'כתר ארם צובא' פון וואס די רמב''ם רעדט שוין כידוע.
[א פלאר פון א אלטע שול אין טבריה]
דערנאך איז די ישוב צופאלן, און עס איז שוין נישט געווען קיין צענטער בכלל, נאר די צענטער איז דאן צוביסלעך אריבער צו נישט ווייטן צפת, ווי עס האבן געוואוינט די אר''י הקדוש, די רמ''ק, די בית יוסף און אלע אנדערע מנהיגי הדור. דא האט דאן געוואוינט נאר די של''ה הקדוש און נאך געציילטע אידן.
יארן שפעטער, איז אהער געקומען א גרויסע אראבישע מושל וואס האט ליב געהאט די אידן און זיי געלאזט קומען דא וואוינען מיט פרייהייט. ער האט אויך דאן אהערגערופן די צדיק ר' חיים אבואלעפיא פון איזמיר טערקיי, אז ער זאל דא זיין רב פאר די היזיגע קהילה.
נישט לאנג דערנאך איז פארגעקומען די ערשטע עליה פון תלמידי בעש''ט, וואס האבן זיך דא באזעצט, ובראשם די צדיקים ר' נחמן האראדענקער און ר' מאיר הגדול מפרעמישלאן (די זיידע פון ר' מאיר'ל פרעמישלאנער).
און נישט לאנג נאכדעם איז פארגעקומען א גרויסע עליה פון דריי הונדערט אידן, ובראשם ר' מענדעלע וויטעפסקער. שפעטער זענען די אידן טאקע געבליבן דא וואוינען און בעיקר זענען זיי געווען קארלינ'ע און סלאנימ'ע חסידים, וואס פאר זיי האט בעיקר געהערט דעם שטאט, און אסאך מעשיות זענען באקאנט ארום זיי.
שפעטער איז אויך אהערגעקומען די צדיק ר' וועלוועלע פון טשארני - אוסטראה, וואס איז זייער באקאנט אין ווזניץ צוליב זיין הבטחה פארן אהבת שלום אז עס וועט זיך קיינמאל נישט אפהאקן זיין שושלת הקודש. און אין יענע צייט האט ר' נחמן מברסלב דא באזוכט, און איינגעשטאנען איבער שבת ביי ר' וועלוועלע, און באזוכט ביים קאליסקער, און זיך אויסגעדריקט אויף אים אז ער איז א אדם השלם
דורכאויס די צוויי הונדערט יאר ביז די גרינדונג פון מדינת ישראל, איז שטענדיג דא געווען א מערהייט פון אידן איבער די אראבער, און די אידישע קהילה דא האט געשפרידעלט און זיך געמערט על מי מנוחות. מען האט אלע יארן געוואוינט אין א ספעציעל אידיש דעזיגנירטע געגענט אין די אלט שטאט, וואס מען קען זען טיילן דערפון אינטען נעבן די כנרת.
נאך די גרינדונג פונעם מדינה, זענען די אראבער'ס אנטלאפן פון דא, און קיינמאל נישט צוריקגעקומען. היינט וואוינען דא כמעט נאר אידן, און קיין שום אראבער.
אבער עס איז ליידער געווארן, אנשטאט א הייליגע שטאט, א ריזיגע טוריסטן צענטער, ליגענדיג אויפן פרעכטיגן כנרת, און אין די זוממער איז כמעט אן איסור אהינצוגיין.
אבער ביז היינט וואוינען דארט אויך אסאך פרומע אידן, סיי אין צענטער פון שטאט, ווי עס ווירבעלט א גרויסע מנינים צענטער טאג טעגליך. און סיי די נייע היימישע געגענטער אויבן אויפן בארג, וואס דאס איז גאר ווייט פון די צענטער פון שטאט, און איז כמעט א שטאט פאר זיך.
אלע יארן איז דער שטאט געווען פארהייליגט אין די אויגן פון די אידן, סיי צוליב דעם וואס אזויפיל תנאים און אמוראים, גאונים און צדיקים האבן דא געוואוינט און ליגן דא.
און אויך צוליב די מימרא פון רבי יוחנן וואס זאגט אויף טבריא 'ומשם עתידין ליגאל שנאמר התנערי מעפר (טבריא איז טיף אינטער די ערד פלאך) קומי', דאס הייסט אז פון דא גייט מען ווערן אויסגעלייזט, און משיח וועט דא קומען די ערשטע.
אויך שרייבט די ראשון ר' אשתורי הפרחי, אז די וואס ליגן אין טבריא וועלן אויפשטיין צו תחיית המתים פערציג יאר פאר די גאנצע וועלט!
מיט דעם קען מען מסביר זיין פארוואס די רמב''ם האט געוואלט דוקא ליגן דא אין טבריא פון גאנץ ארץ ישראל, בדרך אפשר.
ליגן טאקע גאר אסאך צדיקים אין טבריא: אנגעהויבן מיט ר' מאיר בעל הנס. די מערסט באקאנטע קבר דא אין טבריא, און בכלל פון די מערסט באקאנטע און באזוכטע איבערן לאנד. עס געפינט זיך גלייך אויפן הויפט שאסיי, די ניינציגער, וואס לויפט דורך די גאנצע לאנד, און אויך אינמיטן טבריא.
עס זענען דא צוויי בנינים, איינס פאר די אשכנזים, וואס האבן עס איינגענומען שוין פאר יארן צוריק, ווען די ארטיגע חסידים האבן דא געבויט א ישיבה דערנעבן, ווי מען קען זען. יא, דארט העכער די שירו...
און די צווייטע איז אינטער דעם, דאס איז די ספרדישע.
למעשה זענען ביידע אויפן זעלבן פלאץ, נאר דער פון דעם זייט און דער פון די אנדערע זייט. עס איז א גוטע זאך, עס איז רוהיגער אזוי....
אינטען ביי די ספרדים קען מען קויפן אלע סארטן ספרדישע פאטשיילעס און שאלן, סידורים און תחינות ובקשות און פיוטים, און נאך אסאך זאכן, און פארשטייט זיך, אויך אביסל אייז קרעם... צו זיך אפקילן אין די קאכעדיגע טבריא.
ארום די שטיינער פונעם ציון איז דא אינטערעסאנטע מעשיות, וואס קוקן אויס צו זיין קראנט און אמת, וויאזוי די שטיינער זענען פון זיך אליינס צוריק אויפן פלאץ איינער העכער דעם צווייטן, און נאך מעשיות ארום דעם מקום.
אלע יארן איז געווען שטארק פארנומען דא ארום און עס האט זיך געטון א שטארקע פארקער אהער. אינטערעסאנט, בשעת די צווייטע וועלט מלחמה, האט ר' משה מרדכי לעלובער זיך אויפגעהאלטן דא אליין פאר פערציג טעג צו אויספועל'ן ישועות וכו'!
די יארצייט פון פסח שני האט נישט קיין שום מקור, און איז לכאורה פשוט א באשטימטע טאג פאר די צדקת ר' מאיר בעל הנס און אלעס ארום, האט מען שוין געמיינט אז עס איז אויך די יארצייט.
ר' ישכר בער מזאסלוב, בן התולדות יעקב יוסף, דעם רבינ'ס (מסאטמאר) טאכטער און איידעם און נאך אסאך. אויך איז דא דארט א שטיין אויף וואס עס איז מקובל די מעשה מיטן אפטער רב אז מען האט אים דארט ארויפגעברענגט, כידוע.
דא קען מען גיין אויך אין די זומער ווען די זון באקט, און אין די רעגן, וויבאלד זיי האבן געלייגט אזא גרויסן דאך איבער די קברי צדיקים פון די תלמידי הבעש''ט. בכלל איז גרינג צוצוקומען איבעראל, דורך א שיינעם וועג וואס זיי האבן אויפגעבויט וואס גייט אין די הייעך איבער אלע קברים.
נאכן וויילן א לאנגע צייט אויפן גרויסן בית החיים בכמות ובאיכות, האבן מיר נישט ווייט דערפון א קבר וואס איז פון רחל אשת ר' עקיבא.
עס האט א גרויסע אלטע אראבישע בנין דערויף, און געפינט זיך טאקע אין אן אראבישע בית הקברות (גלייך העכער די אידישע בית החיים), וואס כידוע פלעגן די אראבער באערדיגן זייערע מתים נעבן אידישע קברי צדיקים.
[אינעוויניג ליגט א ספר תורה וואס דארף צו זיין עפעס גאר גאר ... גאר א אלטע ספר תורה]
[און א כסא של אליהו עתיק יומין]
[און וועסט נישט גלייבן וואס נאך.. די שטיין מיט די לאך פון רבי עקיבא.. עה, סתם א ווערטל, אבער סליגט דארט א שטיין מיט א לאך וואס העכער דעם טראפט וואסער לזכרון די מעשה פון רבי עקיבא]
[אזוי זיכנדיג די בילדער זעה איך אז פון ווען איך בין געעוען איז שוין אויסגעוואקסן נאך עפעס דארט: בארה של מרים]
[למעשה אלעס וואס מפארקויפט דארט איז נישט עפעס מקובל מדורי דורות, כולל די עצם ליגן פון רחל אשת רבי עקיבא]
עס זענען דא מקורות וואס זאגן אז די ווייב פון ר' עקיבא ליגט נעבן אים אויבן די בארג. קען מען זאגן אז דא ליגט טאקע רחל אשת ר' עקיבא, און אויבן ליגט די אנדערע ווייב פון ר' עקיבא וואס ווערט דערציילט אין די ר''ן אין נדרים נ: (גבאי).
פון דא וועלן מיר צופארן צו די קבר פון ר' חייא ובניו, און ר' המנונא סבא, און רב הונא ריש גלותא.
רב הונא ווערט שוין דערמאנט אין מדרש אז ער ליגט נעבן ר' חייא ע''פ זיין צוואה.
למעשה איז די ריכטיגע פלאץ פון דעם קבר היפש נישט קלאר. גבאי שטעלט עס אויף א צווייטע פלאץ, און ר' שמ''ח מאכט דאס אויך אוועק. למעשה איז מען אויף דעם ארט געגאנגען אלע יארן, האט עס זיכער א קדושה און שטארקע סמך.
מיט די באקאנטע טורעם דערויף, וואס ממש לעצטנס האט מען עס איבערגעפארבט מיט ווייס, אנשטאט רויט. און ווערט געזען פון די גאנצע שטאט.
די טרעפ ארויף איז געבויעט פון ביידע זייטן 14 עמודים און אויף יעדע איז אויגעקריצט א ספר מספרי הי"ד
און די איבערגעפרישטע
למעשה געפינען זיך דארט מערערע צדיקים פון עטליכע דורות.
תנא הקדוש ר' יוחנן בן זכאי, ר' אמי ורב אסי אדער רב כהנא כנ''ל, און נעבן זיי דער של"ה הקדוש
די רמב''ם,
אויף די ערשטע מציבה פון רמב"ם איז געשטאנען מבחר המין האנושי זעהדאמער וועגן דעם
און די איבערגעפרישטע
און אין הגהות מנחם ציון [על שם הגדולים מ, קט] ברענגט ער אז סאיז געשטאנען: 'אדם ולא אדם, ואם אדם היית מלאכי רום הרת, או אומרה לאל בלא אשה ואיש, מלאך בלא אשה ואיש בראת'."
אויף די מחיצות האט מען ארויף געלייגט די דרייצן אני מאמין' וואס איז נוסד על פי דברי הרמב"ם (חאטש וואס ווער סקוקט אריין בדברי ברמב"ם וועט זעהן אז זייער אסאך פרטים איז נישט ריכטיג אויסגעטייטשט, אבער דאס פארלאנגט א אשכול פאר זיך)
און נאך פארשידענע מאמרים וענינים פון רמב"ם
זיין טאטע ר' מיימון, און זיין אייניקל ר' דוד הנגיד (די בלויע געיט).
לויט גבאי ליגט דא אויך ר' יוחנן און רב ברונא.
היינט האבן זיי ארויפגעשריבן אז עס ליגן דארט אלע תלמידים פון ר' יוחנן בן זכאי וואס ווערן דערמאנט אין די משנה. אבער למעשה זענען אונז שוין געווען ביי זיי אין עלמה, פאר א חודש צוריק... יא! א חודש צוריק בערך... ווער האט עס געגלייבט אז מעגיימיר פארן אזוי לאנג...!! ה' יעזור הלאה.
א אינטערעסאנטע זאך האט מען דא געפינען פאר פופציג יאר צוריק בערך, די אריגינעלע מצבה פון קבר ר' דוד הנגיד! אויף דעם שטייט אויפגעשריבן "זה קבר רבינו דוד נכדו של רבינו הגאון משה בן רבנו מימון מאור הגולה זצוק''ל".
די ציונים האבן דא געמאכט א גרויסע מצב ארום די רמב''ם, נאך אין די יארן וואס זיי האבן נאך געוואלט ווייזן זיי זענען די אידן פארטרעטער, און דעריבער האבן זיי דא געבויט אזא גרויסן טורעם, און געמאכט דערנעבן א צענטער פארן רמב''ם. נעבעך.
[און ווער סשוין געווען דארט פארדעם און נאכדעם, ווייסט אז דא האבן די ציונים (ימ"ש) געמאט א פיינעם דזשאב]
למעשה איז נישט דא קיין פארמאכטן בנין, נאר אזא דעכל איבער די קברים פון די תנאים, און א באזינדערע צימער פארן רמב''ם און זיין טאטע און אייניקל, אויך נאר א דעכל.
פון דא וועלן מיר צופארן צו נאך א קבר, ארויף אויף דער גאס. דארט ליגט לויט געוויסע: ר' יוחנן און רב ברונא און רב חננאל, תלמידי רב.
אבער לויט גבאי ליגן דא די רבנן סבוראי וואס האבן געוואוינט אין טבריא.
[און דא האבן מיר א בילד מיטן רבי'ן אליין... איך מיין דער גבאי.]
יעצט וועלן מיר פארן צו א אנדערע קבר וואס איז נישט אזוי באקאנט, און מעגליך אז איר וועט אפילו שמייכלען ווען איר וועט הערן די נעמען, אבער אזוי איז עס. מיר האבן דא די קברים פון בלהה און זלפה... יא, בלהה און זלפה פון פרשת ויצא... זיי זענען עכטע מענטשן געווען...! און זיי האבן אפילו א קבר... און עס ענדיגט זיך נישט מיט דעם, מיר האבן דא אויך די קברים פון יוכבד, און צפורה אשת משה און מרים די שוועסטער פון משה און אלישבע בת עמינדב אחות נחשון בן עמינדב!
למעשה איז בלהה און זלפה נישט אזוי קלאר, און איז א שפעטערע מקור. די פריעדיגע דערמאנען נאר יוכבד און מרים און א טייל אויך צפורה און אלישבע.
א אינטערעסאנטע מעשה האב איך געזען פונעם ריבניצער, אז ווען ער איז געווען אין טבריא, האט ער געזאגט פאר זיינע באגלייטער אז ער וויל גיין צו די קבר פון די אמהות וואס איז דא אין טבריא. האבן זיי אים געזאגט אז עס איז נישט דא אזא זאך, זיי ליגן דאך אין די מערת המכפלה?! האט ער געזאגט אז מען זאל זיך נאכפרעגן, ווייל די אמהות זענען געקומען צו אים אין חלום בעטן אז ער זאל קומען צו זיי....
וכך הוה, מען האט זיך נאכגעפרעגט און געוואר געווארן פון דעם מקום, און אהער געקומען!! פון דער מעשה קוקט לכאורה אויס אז בלהה און זלפה ליגן טאקע יא דא. הגם מען קען זאגן אז יוכבד און די אנדערע ווערן גערופן אמהות. עמיר ווארטן אויף ביאת משיח צדקינו צו וויסן די אמת. אבער ביז דערווייל ליגן דא זיכער גרויסע נשים צדקניות און מיר קענען דא ניצן אפאר קאפיטלעך תהלים. בפרט פאר די נשים צדקניות וואס ווערן מער נתעורר ביי אזא ארט ווי עס ליגן טאקע פון זייערס גלייכן, מ'פארשטייט זיך בעסער... אזוי איז טאקע אויך אין קבר רחל כידוע.
מיר וועלן דא בלייבן אין טבריא אביסל. און בקרוב וועלן מיר אי''ה גיין ווייטער זען וואס נאך איז דא אין טבריא צו זען.
די קבר געפונט זיך העכער די צענטער שטאט, און ביי די נייע טייל פון שטאט. עס געפינט זיך אויפן זייט פון א בארג. און פון דארט איז דא א גוטע אויסקוק אויף גאנץ אלט טבריה וואס ליגט אויסגעלייגט אינטער דיינע פיס,
ווען אין די צענטער שטארט ארויס די קבר פונעם רמב''ם, ווי שוין דערמאנט, און להבדיל א ריזיגע שאפינג מאלל וואס פארנעמט אסאך שטח.
דארט איז אויך דא די קבר פונעם מסילת ישרים.
[די אונטערשטע אהל איז פון רמח"ל און די אויבערשטע איז רבי עקיבא]
אנדערע האלטן אז עס איז נישט דארט נאר אין כפר יסיף ווי מיר האבן שוין באזוכט.
די קבר פונעם ר' עקיבא איז אין א קליינעם פארמאכטן צימער, ווי מען קען דארט זען די פתח המערה, אבער די מערה אליינס איז פארמאכט.
און די איבערגעפרישטע
גאנץ לעצטנס האבן זיי געבויט העכער דעם אויפן בארג, א שיינעם הערליכן בנין, וואס איז ממש העכערן ציון,
און זיי האבן אפילו ארויפגעצויגן א שטיין – מצבה, פונקט אקעגן די אינטערשטע מערה. דאס הייסט, אז פון אינטען שטייט מען פון די זייט, און דא שטייט מען העכער דעם אזוי ווי אין מירון ביי ר' שמעון און נאך.
די קבר פון ר' יצחק נפחא, וואס איז נתגלה געווארן דורך די אר''י הקדוש, און איז לעצטנס געטראפן געווארן די ארט דערפון, דורך גבאי.
עס איז ערגעץ ווי אין צענטער פון שטאט. איך האב עס איינמאל געזוכט, אבער איך האב נישט געקענט עס טרעפן.
דערנאך, די באקאנטע חמי טבריא, נעבן ר' מאיר בעל הנס, וואס ווערט שוין גענוצט פאר טויזענטע יארן. און די גמרא דערציילט אונז אז ר' שמעון בר יוחאי איז שוין אהינגעגאנגען נאכן ארויסקומען פון די מערה. נו, א מקוה פון ר' שמעון...
און אויך דארפן מיר דערמאנען נאך א זאך דארט נעבן חמי טבריא, א אלטע בית הכנסת מזמן האמוראים, וואס געפינט זיך אין א נאציאנאלע פארק, וואס קאסט אפאר שקל. עס איז גלייך בעפאר די אריינגאנג צום קבר ר' מאיר בעל הנס. אינטערעסאנט פאר די וואס האבן א אינטערעסע אין היסטאריע און ארכיאלאגיע.
דא אין ארבל האבן מיר אסאך אינטערעסאנטע היסטאריע. צום ערשט זעהען מיר די נייע ישוב 'ארבל'.
מיר דרייען זיך מיט די שאסיי וואס נעמט ארום דעם ישוב, ביז מיר זעהען די אלטע בית הכנסת צו רעכטס.
די ישוב ארבל איז א ישוב וואס ווערט דערמאנט אין חז''ל עטליכע מאל. און עס שטייט שוין פון זמן בית שני. מען קען דא זען ארום די אלטע הייזער פון יענע צייטן, און די וואסער בורות וואס זיי האבן גענוצט צום טרינקען, און נאך.
דער בית הכנסת וואס שטייט דא מיטן גאנצן שטאלץ, איז פון די עלטסטע בית הכנסת אין ארץ ישראל. מעגליך גאר אז נתאי הארבלי, וואס קומט לכאורה פון דא, האט דא נאך געדאוונט!
מען קען זען די פלאץ וואו די ארון הקודש האט זיך געפונען ביים פארנט וואנט, און אויך שטייט די אלטע שוועל מיטן גאנצן פראכט.
אבער דא האבן מיר נאך אסאך חוץ פון דעם אלטן בית הכנסת. מיר האבן פאר אייך נאך א איבערראשונג פון א קבר. נישט בלהה און זלפה, דאס האבן מיר שוין געהאט... אויך נישט יתרו, דאס וועלן מיר שוין האבן... דא האבן מיר אנדערע קבר. מיר האבן דא די קבר פון, פון, פון דינה בת יעקב...... יא! דינה בת יעקב ליגט דא. עפעס שטימט נישט? וואס ביסטו אזוי איבעראשט, דו ווייסט פון אן אנדערע פלאץ וואו זי דארף צו ליגן?....
דער קבר ווערט טאקע נישט דערמאנט אין די אר''י הקדוש, אבער די הייליגע רמב''ן דערמאנט עס אין זיין ספר על התורה, דעריבער איז עס זיכער אמת און קראנט!
למעשה שרייבן דא די עולי רגל אז אויך אירע ברודער: ראובן שמעון און לוי, ליגן דא.
אבער עס זייער אינטערעסאנט צו זאגן אזוי. בכלל איז דא גאר פריעדיגע מקורות וואס שרייבן אז אלע שבטים ליגן נעבן מערת המכפלה, חוץ פון יוסף הצדיק, וואס איז זיכער באערדיגט אין שכם, ווי עס שטייט אין די תורה. אזוי שרייבט יוסיפון, וואס איז לכאורה א קראנטע מקור צו דערציילן וואס כלל ישראל האט געהאט מקובל בזמן הבית.
און אויך די רמב''ן דערמאנט איר קבר, אבער זאגט נאר אז זי ליגט אינאיינעם (אין די זעלבע געגענט) מיט נתאי הארבלי, ווי מיר וועלן שוין זען, און לכאורה, לויט דעם וואלט ער געדארפט דערמאנען אז זי ליגט מיט אירע ברודער, די אנדערע שבטים.
אבער למעשה שרייבן שוין אזוי פריעדיגע עולי רגל פון טויזענט יאר צוריק, און אויך די מבי''ט דערמאנט דא שמעון ולוי, ואם קבלה הוא, נקבל.
א אינטערעסאנטע סימן אויפן קבר פון דינה איז דא, א הדס בוים!
און אזוי האט טאקע גבאי געטראפן די קבר פאר עטליכע יאר צוריק, נאכדעם וואס מען האט נישט געוואוסט ווי עס איז פאר אסאך יארן, טראץ פילע זוכענישן (קדמונינו דערמאנט עס נאר אין זיין ספר אין ארבל, אבער זאגט נישט וואו עס איז, די זעלבע מיט די אנדערע וואס מיר וועלן שפעטער דערמאנען).
און די מבי''ט שרייבט דערויף א רמז, אז הד''ס איז בגימטריא דינ''ה! און ער שרייבט דערויף ''סימן טוב לה, והוא דבר פלא והשגחה, כי לא נמצא הדס בכל אותו התחום כמו מהלך כמה שעות, כי אם עליה, ולא על אחיה הקבורים בצידה".
עכ''פ, ווייסט מען קלאר ווי די קבר פון דינה איז, אינטער דעם הדס בוים וואס שטייט נאך ביז היינט! און דערנעבן זענען די שבטים, ווי עס ווערט דערמאנט ביי די עולי הרגל.
די קבר געפינט זיך אינמיטן די בארג אינטער די אלטע שטאט. מען גייט אראפ אויפן שביל ישראל וואס לויפט דא דורך, און נאך אפאר הונדערט פיס, ממש אינמיטן דעם שיפן אראפ צום טאל, געפינען זיך די אלע קברים.
מיר גייען מדרגא לדרגא, און מיר האבן נאך א אינטערסאנטערע קבר ווי דעם... איר וועט נישט גלייבן, אבער גלייך דא דערנעבן, אפאר פיס אוועק האבן מיר די קבר פון... מיר וועלן אייך לאזן געשפאנט און קודם גיין צוריק ארויף די בארג, און נאר נאכדעם וועלן מיר אייך דערציילן וועמען מיר האבן דא... [שלעכטער...]
צוריק ארויף די בארג. נעבן דעם בית המדרש, האבן מיר די קבר פון רבי זירא, וואס מען זעט טאקע אין חז''ל אז ער האט געוואוינט אין די געגענט פון טבריא. עס איז א אלטע חרוב'ע בנין וואס עס זענען נאר געבליבן עטליכע ווענט דערפון, וואס איז לכאורה געשטאנען אלץ א ציון אויפן קבר פון רבי זירא.
און נישט ווייט דערפון, אביסל שווער צו טרעפן, האבן מיר די קבר פון נתאי הארבלי.
דאס איז א קליינעם מערה אינטערן ערד.
דערנאך איז דא די קבר פון חזקיה ראש הגולה. ווייטער ארויף אויף דעם ראוד. אבער עס איז נישט קלאר וואו פונקטליך.
שוין, לאמיר אייך נישט האלטן אזויפיל געשפאנט און נייגעריג. מיר וועלן אייך שוין ענדליך דערציילן וועמען מיר האבן דא. מען רעדט דא פון די קבר פון שת!!! ווער? יא, שת בן אדם הראשון.
גראדע איז עס נישט די פריסטע קבר וואס איז פארהאן, ווייל זיין טאטע, אדם, און זיין מאמע, חוה, ליגן דאך אין מערת המכפלה. אבער, די צווייט פריסטע קבר האבן מיר דא, ווייל קין און הבל ווייסן מיר נישט ווי עס איז...
לכאורה ליגן דא נאך מענטשן, ווי מען זעט אויף די ארומיגע כוכים. מעגליך אויך מענטשן פון פארן מבול, אפשר גאר זיין משפחה, וואס מען האט זיי באערדיגט דא נאכן שטארבן ביי די אכט הונדערט און צוואנציג און ארויף, צו געזונטע לאנגע יארן...
מעגליך אז דערפאר האט מען טאקע דא באערדיגט דינה און די אנדערע, וויבאלד דאס איז געווען אן אלטע מקום קבורה פון צדיקים, ווען די אידן זענען אריינגעקומען אין ארץ ישראל און קיינער איז נאכנישט דא געווען חוץ די מערת המכפלה.
יעצט האלט קאפ, מיר האבן דא אזוי: שת, דינה און עטליכע שבטים, נתאי הארבלי, ר' זירא און חזקיה ראש הגולה. איר כאפט? א קדמון שבקדמון וואס איז געבוירן געווארן הונדערט דרייסיג יאר נאך בריאת העולם, די שבטים פון א טויזענט יאר דערנאך, א תנא, א אמורא, און א ראש הגולה מזמן הגאונים... א קליינע וועלט.... קוים באשאפן געווארן, און עס לויפט מדור לדור ביז מען האלט שוין דא ממש ביי ביאת המשיח... וואס עס איז אלס אריבער אין די פאר טויזענט יאר, אזעלכע תיקונים ושעשועים נוראים פארן אייבערשטן גייט ארויס פון דער נארישע וועלטל די אלע יארן! אה, ב''ה אז מיר האבן א חלק אין די גרויסע תיקון פון די בריאת העולם, מיט אונזער עצם אמונה, מיט אונזערע תפלין לייגן יעדן טאג, און די לימוד התורה און דריי תפילות און סור מרע און נאך און נאך!!! אשרינו!!!
עפעס א נאציאנאלע פארק איז פארהאן ביים סוף פון דער שאסיי, פונקטליכע פרטים ווייס איך נישט, אבער דאכט זיך אז מען לאזט זיך אראפ מיט שטריק דעם בארג, א שטיקל סנעפלינג,
[מקען אראפ קריכן דעם בארג, אוי איז דאס א שרעק, מיר זענען געגאנגען אלטס קינדער סאיז איינע פון די זאכן וואס ליגט מיר נאך אין די ביינער. מקריכט אראפ דעם צוק אן זיין צוגעבינדן, און מדראפעט זיך אויף א גראדע וואנט כפשוטו ומשמעו, מיט א שמאלע פלאץ ווי צולייגן די פיס, אייין קליין טריט נישט אויפן ריכטיגן פלאץ קען ח"ו זיין פאטאל, אבער מיר האבן דאס געמאכט]
[דא ביים שפאלט הייבט מען אן דעם "מסלול"]
און מען זעט דארט מערות מזמן המרד בר כוכבא, און נאך.
[זענען מיר אונטן , בעסער קוק נישט צוריק וואס מיר האבן יעצט אראפ געקראכן, איך האב נאך טשילס ביז יעצט!]
אינעם ציון פון יתרו, געפינט זיך א שטיין, מיט א סימן פון א פיס דערין. די מסורה זאגט אז דאס איז א שטיין מיט די פיס טריט פון משה וואס די אידן האבן אריינגעברענגט מיט זיך קיין ארץ ישראל.
לויט ווי עס ווערט דערציילט, האט די הייליגע בת עין דא באזוכט, און זיך ארויפגעווארפן אויף דעם שטיין און געוויינט דערויף ביז ער האט עס אנגעפילט מיט טרערן!
[די דרוזן ביי א צוזאמקום ביים קבר יתרו [נבי שועייב]
דא ארום איז אויך דא די קבר פונעם תנא רבי יהושע בן פרחיה. עי' בספרו של גבאי.
[במערה שמול קבר יתרו, בהר שכנגדו וליד המעיין [המערה התחתונה והגדולה]. תאור זה נמצא במערה שהיתה קיימת במחשוף סלע ממזרח למתחם קבר יתרו (במצוק שמול המתחם, אשר יושר לפני שנים רבות בזמן בניית רחבת המתחם, ועדיין נשאר חציה של המערה. השרידים הינם מערת קבורה זו), בצד המעיין.]
און דערנעבן האבן מיר א אידישע דארף 'כפר זיתים'.
אויך איז דא דערנעבן פארגעקומען אסאך בלוטיגע היסטאריע פאר ארום טויזענט יאר צוריק, ווען די באקאנטע מוסלעמענע גענעראל 'צלאח א דין' האט צוריק איינגענומען ארץ ישראל פון די קריסטן – קרייץ ציגלער ימ''ש. א וויכטיגע קאפיטל היסטאריע פון ארץ ישראל.
פארן מיר צוריק ארויס פון דא, און מיר פארן צוריק צום 77. די הויפט שאסיי וואס לויפט דורך די גאנצע גליל התחתון אין די ברייט. מיר מאכן דערויף א רעכטס, און מיר פארן דערויף א לענגערע צייט.
מיר פארן אריבער עטליכע אידישע ישובים.
לביא,
גבעת אבני.
ביז מיר גרייכן די באקאנטע אינטערסעקציע 'צומת גולני',
און אינטער דעם, ריזיגע היילן, די לענגסטע אין גאנץ גליל.
דאס ברענגט צו אהערצושטעלן איינע פון די באקאנטע סיפורים אין חז''ל.
די גמרא דערציילט כידוע, איבער אנטונוניס מלך רומי, וואס איז געווען גאר גוט מיט רבינו הקדוש, און ער פלעגט גיין יעדן טאג מיט א מערה פון זיין שטוב אין רומי, צו די שטוב פון רבינו הקדוש, און לערנען מיט אים שטילערהייט.
יעצט, פון רומי אין איטאליע, ביז ארץ ישראל, קען דאך אוודאי נישט זיין. איז גאר מסתבר צו זאגן אז מען רעדט דא פון דער 'רומי' – 'רומאנה', און דא איז די מלך פון רומי געזעצן א שטיק צייט, און דעמאלטס געווען בקשר מיט רבינו הקדוש וואס האט דאן געוואוינט אין ציפורי, וואס איז ממש דא קעגן איבער דעם, און פלעגט גיין א קליינע מהלך טאג טעגליך צו די שטוב פון רבינו הקדוש.
אזוי שרייבן טאקע פילע פון די פריעדיגע נוסעים. און קען גאר זיין אז דערפאר האט עס באקומען די נאמען 'רומי', ווייל די רוימישע מלך איז דא געזעצן, אזוי ווי עס איז געווען די סדר יענע צייטן.
און אויך אין סדר הדורות ווערט אזוי געברענגט 'קרוב לציפורי עיר ששמה רומי ושם היה מושב אנטונינוס, ויסב שמה רומי כשם עיר מלכותו'. און אזוי שרייבט אויך די אלשיך הקדוש. און די סדר הדורות לייגט צו על פי דעם 'ועליה אמר כי משיח נגד פיתחא של רומי'. דאס הייסט, אז משיח זיצט קעגן איבער די פתח פון דער שטאט, ווי די גמרא זאגט. און אזוי שרייבט אויך איינע פון די פריעדיגע מקובלים.
יעצט וועלן מיר צוקומען צו די ארטיגע קברי צדיקים, וואס האבן בעצם א שייכות מיט די אלע חידושים.
לויט די עולי רגל, ליגט דא א אומבאקאנטע גאר פריעדיגע צדיק 'אביה בן ירבעם בן נבט'. מיט אים איז געווען א מעשה וואס ווערט דערמאנט אין מלכים, מיט אלישע הנביא. למעשה איז ער אוועק יונג, און די זוהר הקדוש זאגט אז דאס איז געווען ספעציעל ווייל ער איז געווען א צדיק, און מען האט אים אוועקגענומען אז ער זאל נישט אוועקגיין פונעם דרך הקודש.
אין זוהר הקדוש שטייט אז פון אים וועט ארויסקומען משיח בן יוסף. און אנדערע שרייבן אז ער אליינס איז משיח בן יוסף. ווייטער האבן מיר דא משיח אהער. און די יחוס הצדיקים, וואס די אר''י הקדוש האט מחשיב געווען, שרייבט 'שם קבורת אביה בן ירבעם, אומרים כי משם יראה המשיח!'.
עס ענדיגט זיך נישט דא. מערערע שרייבן אז בנימין בן יעקב ליגט דא אויך! צווישן זיי די מגלה עמוקות, וואס איז מסביר אז בנימין ליגט נעבן אביה בן ירבעם, וויבאלד ביידע האבן א שייכות צו משיח!
האבן מיר דא די קברים פון בנימין בן יעקב און אביה בן ירבעם וואס איז משיח בן יוסף, און דא קעגן איבער זיצט משיח, און פון דא גייט ער נתגלה ווערן! און אויך האט דא אנטינונוס געוואוינט און פלעגט גיין פון דא צו רבינו הקדוש לערנען. אפשר קען מען דאס אויך צאמשטעלן, אז דאס האט אויך א שייכות מיט די גאולה, אין א בחינה פון 'אז יקראו על העמים שפה ברורה לקרוא כולם בשם ה'. אז ווען משיח וועט קומען וועלן אלע רופן דעם אייבערשטן אפילו די גוים, און אלע וועלן סוף כל סוף צוריק קומען צום אייבערשטן. דאס איז ממש דער בחינה, אז די ראש פון די גוים, די מלך רומי אליינס, האט געלערנט תורה, און לכאורה זיך אפילו מגייר געווען אויך! ימות המשיח ממש.
די שטראוס פעקטערי, פון די אייסקרים, איז אויך אין די שטאט
די דערנעבנדיגע נצרת איז אפיציעל א קריסטישע שטאט, און די נאמען דערפון צייגט דערויף, מלשון 'נצרות'. זיי האבן דארט גאר אסאך אלטע קלויסטער'ס, וואס ציען אהין טויזנטער טוריסטן א יאר. למעשה נעמען די מוסלעמענע איינוואוינער איבער די שטאט די לעצטע יארן, און עס טוען זיך היבשע אמפערייען צווישן די זייטן. אסאך הצלחה פאר ביידע, לאזט נאר אונז מנוחה....
פארן מיר ווייטער פון נצרת און די שכנים ארום, און מיר פארן אריבער א שאסיי וואס פירט צו אן אראבישן דארף מיטן נאמען 'עילוט'.
וואס איז דא אין עילוט אז מיר דערמאנען אים? איז באמת, איז לכאורה גארנישט דא דארט, אבער די אראבער טענה'ן יא אז עפעס איז דא דארט, א קבר פון א געוויסן מענטש וואס ווערט דערמאנט אין תנ''ך היבש שטארק, און איז גאר באקאנט פון קליין ביז גרויס. דאס מאל האט איר א הינ''ט, א רמז, צו קענען אליינס כאפן פון וועם מיר רעדן דא, אינעם נאמען פונעם דארף איז מרומז זיין נאמען...
זיי טענה'ן אז אינעם מעטשעט אין שטאט געפינט זיך די קבר פון... נו, האסט שוין געכאפט, וואס נעמט עס אזוי לאנג?... עמער מאכן גרינגער, ער האט געלעבט אין די צייטן פון די אבות הקדושים...
נו... יא, גוט צוגעטראפן , זיי טענה'ן אז מיר האבן דא אונזער לוט...... יא! דער בקאנטער לוט מיט די גאנצע מעשה פון סדום, ער ליגט דא, לויט די ארטיגע אראבער.
איך ווייס נישט פונקטליך צו עס איז אמת, און אפילו אויב עס איז יא אמת, ווייס איך נישט צו עס איז בכלל דא אן ענין צו גיין צו זיין קבר. דאס איז חוץ פון דעם וואס לכאורה האט דאס נישט קיין מקור, נאר זיי זענען אויפגעקומען דערויף, טאקע פון דעם נאמען פון זייער שטאט...
אין די בנין הקבר, איז דא מערערע כוכים ווי עס ליגן לכאורה די תלמידים זיינע, אדער זיין משפחה.
למעשה איז די גאנצע ענין פון דער קבר זייער פארפלאנטערט. כאטש די מסורה גייט אלע יארן אז ער ליגט דא, פרעגט שוין די שיטה מקובצת דערויף, און ער פלאגט זיך עס צו פארענטפערן. מיר וועלן גיין מיט דעם אז ער ליגט דא טאקע וויבאלד אלע יארן האט מען אזוי געהאט מקובל. אבער מיר וועלן אביסעלע אויסשמועס'ן די ספיקות.
אין די גמרא אין כתובות איז משמע כמעט בפירוש אז ער ליגט אין בית שערים. אבער די שיטה מקובצת פארענטפערט עס. אבער אין ירושלמי און אין מדרש קהלת שטייט קלאר ארויס אז מען האט אים באערדיגט אין בית שערים, און דארט קען מען שוין נישט פארענטפערן.
למעשה זענען דא וואס ווילן זאגן אז דער קבר איז פון איינע פון זיינע צוויי אייניקלעך וואס האבן אויך געהייסן 'רבי יהודה' און אויך געווען נשיאים, וואס איינע פון זיי האבן מיר שוין געהאט אין אבנית דארט ביי אביי ורבא, און דא ליגט דער אנדערער, און דורכאויס די דורות האט מען אלץ געזאגט אז דא ליגט רבי יהודה הנשיא, ביז מען האט עס אויסגעטייטשט אויף רבינו הקדוש, די זיידע.
שפעטער ווען מיר וועלן זיין אין בית שערים, וועלן מיר זען נאך ראיות דערויף, ווי מען וועט זען אז לכאורה האט מען דארט געטראפן די קבר פון רבינו הקדוש און זיינע קינדער. למעשה שרייבן יא כמעט אלע עולי רגל אז דא ליגט רבינו הקדוש. און הגם מען קען זאגן אז לכאורה איז די ירושלמי און מדרש שטערקער פון אלעס, אזוי ווי מען זאגט אלץ ביים אר''י הקדוש, אז אפילו אויב אלע עולי רגל זאגן פארקערט, וועט מען אנעמען ווי די אר''י הקדוש. אבער למעשה האט מען עס געלאזט אזוי, אז דא ליגט רבינו הקדוש מיט זיינע קינדער. די לעצטע יארן איז דא נסיעות אהין אין ט''ו כסלו, וואס געוויסע מקורות זאגן אז דעמאלטס איז זיין יארצייט.
אינטערעסאנט, אז אויף די קבר פון רבינו הקדוש דערציילט די גמרא איבער א תנא וואס האט זיך דארט משתטח געווען. די גמרא דערציילט אז רבי חייא האט געזאגט אז ער האט געזען די קבר פון רבינו הקדוש און ער האט מוריד דמעות געווען דערויף.
אבער צום ערשט וועלן מיר זיך אפשטעלן אינמיטן ישוב, און צופארן צום קבר פון רבי יהושע בן לוי.
די קבר געפינט זיך אין א פרייוואטן שטח, אבער די בעל הבית איז א ערליכער און ער לאזט אריין באזוכער.
דער בעל הבית (מיטש פילצר) האט געטראפן דעם קבר פאר עטליכע יאר צוריק.
2019-10-31.jpg (22.59 KiB) געזען 111151 מאל
א שטיין ביי א פתח המערה, אויפגעשריבן דערויף 'הדין משכבא דרבי יהושע בן לוי'.
[דערנאך האבן די רשות העתיקות צוגענומען די שטיין און איהם האבן זיי גערופן צום משפטזעה דא]
מען קען נישט וויסן ווער דאס איז. א גרויסע מענטש זיכער, וויבאלד יענע צייטן האט מען נישט געשריבן אויף קיין פשוט'ע מענטש 'רבי', נאר אויף א חשובע איד. אבער מען קען זיכער נישט אויפווייזן אז דאס איז די באקאנטע רבי יהושע בן לוי, אבער עס קען מעגליך זיין.
הגם עס איז דא די מעשה אין די גמרא אז ר' יהושע בן לוי איז ארויף לעבעדיג אין הימל, זאגט שוין די סדר הדורות אז עס מיינט נישט ממש כפשוטו אז זיין גוף איז ארויף, נאר אין א בחינה וואס מיר פארשטייען נישט. דעריבער קען מעגליך זיין אז דא איז זיין קבר, וה' יודע האמת.
פארן מיר ארויף צום שפיץ בארג, ווי עס האט זיך געפינען פאר אכצן הונדערט יאר צוריק א ריזיגע שטאט מיטן נאמען ציפורי, שיושבת על ראש ההר כציפור. און א שטיק צייט האט זיך דא געפינען די סנהדרין אינאיינעם מיטן ראש הסנהדרין 'רבינו הקדוש', וואס האט זיך אהערגעצויגן פון בית שערים צוליב געזונט סיבות, ווואס ער האט געדארפט דערפאר פרישע ליפט פון א שפיץ בארג.
אין די לעצטע יארן האט מען דא אויפגעגראבן די גאנצע שטאט, וואס מען האט געפינען האלב אומבארירט. די גאסן הערליך אויסגעפלאסטערט מיט שטיינער. מיט שורות אויף די זייטן ווי עס האבן זיך געפינען די געשעפטן. די אלע הייזער ווי מען האט געוואוינט דאן. און אויך די אידישע קווארטל, ווי די סימנים צייגן. גאר אסאך תנאים ואמוראים האבן זיך דא געדרייט, אויף די גאסן וואס מיר זעהען און אויף וואס מיר קענען גיין מיט אונזער פיס.
און קעגן דעם די אלטע חורבנות פונעם ישוב מזמן יהושע בן נון 'תל חנתון'.
דערנאך זעהען מיר אן גרויסן אראבישן דארף 'כפר מנדא'.
דער דארף ווערט שוין דערמאנט אין די גמרא, און אין ירושלמי ווערט געבערנגט אן אמורא מיטן נאמען 'רבי יששכר דכפר מנדי', וואס לכאורה מיינט עס אונזער דארף. און דא האבן מיר טאקע זיין קבר.
און נעבן אים ליגט די תנא רבי שמעון בן גמליאל, די צווייטער, די ערשטער פון די עשרה הרוגי מלכות האט מען שוין געהאט פריער אין כפר כנא. דער רשב''ג איז די טאטע פון רבינו הקדוש, וואס האבן מיר האבן נארוואס געהאט.
איך בין נאכנישט געווען ביי דעם קבר, איך האב פרובירט אריינצופארן אינמיטן העלן טאג, אבער עס האבן זיך דארט געדרייט אסאך ארבעטסלאזע אינגע אראבער, וואס איך האב געהאט א חשש אויף זיי אז זיי זוכן וואס צו טון.... און איך בין נישט געווען אינטערעסירט צו זיין דער וואס וועט זיי עס געבן... דעריבער בין איך נישט אנגעקומען דערצו. אבער גבאי געבט פונקטליכע אנווייזונגען אהין. לויט ווי עס קוקט אויס פון זיינע ווערטער, איז שוין היינט גארנישט דא דארט. נאר א כיכר מיט עטליכע סימנים פון די אמאל.
בכלל איז עס אויף גאר א שיינעם ארט, אין א טאל, גלייך אינטער א הויכע בארג, גאר שיין.
פארן מיר צוריק צום 79, און גלייך מאכן מיר א לינקס און דערנאך ביים אינטערסעקציע – א רעכטס ארויף אויפן 77. מיר פארן צו דרום – מערב.
אויפן וועג פארן מיר אריבער עטליכע אידישע ישובים
אלון הגליל
בית לחם הגלילית
אלוני אבא
ביז מיר גרייכן דעם 75.
יעצט האבן מיר דערגרייכט דעם עמק יזרעאל. דאס איז א הערליכע טאל, ארומגענומען מיט בערג, און שטארק באוואוינט מיט אידישע ישובים, שוין נאך פון די יארן נאך פאר די גרינדונג פונעם מדינה.
די הויפט שטאט פון דעם טאל איז 'עפולה', ווי מיר וועלן נאך באזוכן אי''ה.
דא פארן מיר ביים גרעניץ פונעם טאל. מיר קומען יעצט פון די גליל התחתון בערג, און מיר פארן יעצט אויף א פלאכן טאל.