אידישע וועלט פארומס

געוואלדיג, שיין!

הערליך שוין לאנג נישט אזוי הנאה געהאט פון עפעס וואס איז געשריבען דא. שיין און למעשהדיג.

מונאוויטש האט געשריבן: ישר כח למדן וצדיק פארן צונעמען דעם אקטועלן נושא אזוי מייסטערהאפטיג. הערליך!

איך האב מיר איינגעוואוינט צו זאגן:
הָרַחְמָן הוּא יְבָרֵךְ אוֹתִי וְאֶת אִשְׁתִּי וְאֶת זַרְעִי וְאֶת כָּל אֲשֶׁר לִי, אֶת אָבִי מוֹרִי וְאֶת אִמִּי מוֹרָתִי, (אין דער פרעמד בין איך מוסיף: אֶת בַּעַל הַבַּיִת הַזֶּה וְאֶת בַּעֲלַת הַבַּיִת הַזֶּה) אוֹתָם וְאֶת בֵּיתָם וְאֶת זַרְעָם וְאֶת כָּל אֲשֶׁר לָהֶם אוֹתָנוּ וְאֶת כָּל אֲשֶׁר לָנוּ כְּמוֹ שֶׁנִּתְבָּרְכוּ וכו'

גם אני.

אוראייניקל האט געשריבן:

אין דעם מחזור ויטרי זעהט מען נאך א אינטערעסאנטע זאך, וואס איז נישט געדרוקט אין רוב סידורים, וואס שטייט אויך אין קיצור של"ה
'ואם המה בבית עכו"ם יאמר כן יברך אותנו בני ברית יחד בברכה שלמה ונאמר אמן'.
לכאורה די טעם פארוואס ס'ווערט נישט געברענגט אין די היינטיגע סידורים, איז ווייל היינט איז כמעט נישט מצוי צו עסן בבית עכו"ם, אזוי ווי אמאהל ווען מ'האט זיך אפגעשטעלט אונטערוועגנס ביי גוים וכדו'.
אבער דאס איז נאכאלץ נוגע טאקע ביי חתונות וכדו' ווי ס'דרייען זיך ארום במקום הסעודה אויך נישט-יודן, וואס ווי מזעהט אין מחזור ויטרי, דארף מען דעמאלטס ארויס זאגן 'כן יברך אותנו בני ברית'.


און העיקר שכחתי, צום עצם מאמר, הערליך און באלערנד, כה לחי!

ביינונז אין חדר, איז איינמאל געווען אז דער גוי איז אריינגעקומען אין עס זאל אינמיטן בענטשן, און דער רבי וואס האט געבענטשט אויפן מייק, האט געזאגט אז יעדער זאל גוט אויסהערן ווייל מ'גייט זאגן אביסל אנדערש ווי געוויינטלעך, און ער האט צוגעלייגט די ווערטער "אותנו בני ברית", און פארשטייט זיך אז ס'איז אריין אין די ביינער, און זייט דעמאלטס ווייס איך אז ס'איז דא אזא נוסח, אויף אזא פאל

נו גוט נו שוין האט געשריבן:

אוראייניקל האט געשריבן:

אין דעם מחזור ויטרי זעהט מען נאך א אינטערעסאנטע זאך, וואס איז נישט געדרוקט אין רוב סידורים, וואס שטייט אויך אין קיצור של"ה
'ואם המה בבית עכו"ם יאמר כן יברך אותנו בני ברית יחד בברכה שלמה ונאמר אמן'.
לכאורה די טעם פארוואס ס'ווערט נישט געברענגט אין די היינטיגע סידורים, איז ווייל היינט איז כמעט נישט מצוי צו עסן בבית עכו"ם, אזוי ווי אמאהל ווען מ'האט זיך אפגעשטעלט אונטערוועגנס ביי גוים וכדו'.
אבער דאס איז נאכאלץ נוגע טאקע ביי חתונות וכדו' ווי ס'דרייען זיך ארום במקום הסעודה אויך נישט-יודן, וואס ווי מזעהט אין מחזור ויטרי, דארף מען דעמאלטס ארויס זאגן 'כן יברך אותנו בני ברית'.


און העיקר שכחתי, צום עצם מאמר, הערליך און באלערנד, כה לחי!

ביינונז אין חדר, איז איינמאל געווען אז דער גוי איז אריינגעקומען אין עס זאל אינמיטן בענטשן, און דער רבי וואס האט געבענטשט אויפן מייק, האט געזאגט אז יעדער זאל גוט אויסהערן ווייל מ'גייט זאגן אביסל אנדערש ווי געוויינטלעך, און ער האט צוגעלייגט די ווערטער "אותנו בני ברית", און פארשטייט זיך אז ס'איז אריין אין די ביינער, און זייט דעמאלטס ווייס איך אז ס'איז דא אזא נוסח, אויף אזא פאל

וכן ראיתי נוהגים ווען מ'פארט אויף א עראפלאן

וואו וואשט מען זיך אויף א עראפלאן?

דניאל אויערבאך האט געשריבן: זייער א שיינע הערליכע ארבעט, א זאך וואס האט מיר שוין לאנג געוואונדערט.
ייש"כ למדן וצדיק!

veltsman האט געשריבן: שמעתי אומרים את אבי מורי בגן עדן
וגם שמעתי ממורי שהיה מוסיף ברבים אצל שלחנו ״ואת כל המסובין כאן״

ואני נוהג לומר בביתי כך:
הָרַחְמָן הוּא יְבָרֵךְ אוֹתִי וְאֶת אִשְׁתִּי וְאֶת זַרְעִי וְאֶת כָּל אֲשֶׁר לִי, ואת כל עמך בית ישראל, כְּמוֹ שֶׁנִּתְבָּרְכוּ וְכוּ'

פארוואס ״ואת כל עמך בית ישראל״ האט דער בעל האשכול נישט דערמאנט בכלל ווייס איך נישט, אין מיין סידור שטייט עס זיכער, דאכט זיך אז אין נאך סידורים אויך

nemtudom האט געשריבן: Wow! Wonderful work! -- In tosh sider says V'es kol amchu beis yisruel kmoi shenisborchi etc. Probably comes from zidichov

אין בריסק זאגט מען די יהי רצון וואס אן אורח זאגט, גלייך נאך אל יחסרינו. והטעם, ווייל ווי דערמאנט דא זענען די אלע הרחמן'ס שפעטער ציגעקומען, אבער די יה"ר איז מדינא דגמרא. ממילא איז דאס א חלק פונעם עצם ברכת המזון. זאגט מען עס תיכף נאך די ברכה, ווי מ'איז מאריך די ברכה מיטען יה"ר, אין מען ענטפערט הערשט אמן נאכען ענדיגען די יה"ר מעתה ועד עולם.

צדיק בן צדיק האט געשריבן: איך האב ביי מיר אינדערהיים א בענטשער׳ל וואס ווי ס׳זעהט אויס האט מען עס פארטיילט ביי א ליובאוויטשע שמחה, שטייט דארט דאכט זיך מיר אזוי, אם יש אינו יהודי בבית אומרים ״אותנו בני ברית״.

ווי אויך שטייט דארט אן עקסטערע ״הרחמן הוא יברך את אדונינו ורבינו מלך המשיח לעולם ועד״ אפשר איז כדאי צו מאכן א ספעציעלע אשכול פאר דעם...איך ביך מכבד כבוד הרב ׳למדן וצדיק׳ מיט פתיחה!

אזא אשכול קען מען פלאצירן אין פארברענגען נישט אין ידיעת התורה. מיט פארשטענדעניש.

צדיק בן צדיק האט געשריבן: איך האב ביי מיר אינדערהיים א בענטשער׳ל וואס ווי ס׳זעהט אויס האט מען עס פארטיילט ביי א ליובאוויטשע שמחה, שטייט דארט דאכט זיך מיר אזוי, אם יש אינו יהודי בבית אומרים ״אותנו בני ברית״.

אזוי שטייט אויך אין סידור עבודת השם (בעלזא). ווי אויך שטייט דארט ' ואם יש עוד מסובין מוסיפין: אותנו ואת כל אשר לנו. (כ'האב עס קיינמאהל נישט באמערקט ביז יעצט, און א ייש"כ פאר'ן בעל המאמר, וואס דורך דעם האב איך עס באמערקט)

זאגט מען 'ואת זרעי' בימי השוואנגעריי פונעם עלטסטן קינד? שמעתי וראיתי [ונהגתי] אז יא. כ'געדענק אבער נישט די מקורות.

מעוברת.

ייש"כ פארן מיטטיילן.

Amazing האט געשריבן: און וואס זאגט די ווייב?

ביי די ווייבער מיין איך איז אנגענומען צו זאגן "אותי ואת בעלי". אין נטעי גבריאל זעה איך שרייבט ער אויך אזוי. און אזוי זעה איך אויך איז די נוסח אין די הגדה געדרוקט אין יאר תר"צ. דא שטייט אגב אז אויב איז דא נאך מסובין זאגט מען "ואת כל המסובין כאן" א חוץ וואס מען זאגט "אותנו ואת כל אשר לנו", וצ"ע.

מנחם אבראמאוויטש האט געשריבן:

מונאוויטש האט געשריבן: איך האב מיר איינגעוואוינט צו זאגן:
הָרַחְמָן הוּא יְבָרֵךְ אוֹתִי וְאֶת אִשְׁתִּי וְאֶת זַרְעִי וְאֶת כָּל אֲשֶׁר לִי, אֶת אָבִי מוֹרִי וְאֶת אִמִּי מוֹרָתִי, (אין דער פרעמד בין איך מוסף: אֶת בַּעַל הַבַּיִת הַזֶּה וְאֶת בַּעֲלַת הַבַּיִת הַזֶּה) אוֹתָם וְאֶת בֵּיתָם וְאֶת זַרְעָם וְאֶת כָּל אֲשֶׁר לָהֶם אוֹתָנוּ וְאֶת כָּל אֲשֶׁר לָנוּ, כְּמוֹ שֶׁנִּתְבָּרְכוּ וכו'

אזוי איז ריכטיג, אבער פשטות מקדים זיין טאטע און מאמע צו זיך.

ווי געשמועסט לכאורה אויב זענען נישטא קיין אנדערע מסובין האט לכאורה נישט קיין פשט איבער צו זאגן "אותנו ואת כל אשר לנו".

Kollel האט געשריבן: לגבי אבי "מורי" ואמי "מורתי" איז אויכט דא א גאנצע מבוכה

ריכטיג, און נישט נאר ביים בענטשן נאר סתם אזוי צו זאגן אבי "מורי", ס’דא א ספר חסידים (סימן ת”ת ) וואס שטייט אז ווען מ’איז מתפלל אויף א טאטע זאל מען נישט זאגן "מורי". דער חיד"א דארט אין זיינע הגהות אויפ’ן ספר חסידים פרעגט שוין פארוואס אונז זאגן יא אלץ "מורי" ווען מ’דערמאנט א טאטע. אין ליקוטי מהרי"ח פרעגט ער אויך פארוואס ביים בענטשן זאגן מיר יא "מורי", ער ענטפערט דארט וויבאלד מ’דערמאנט נישט דעם אויבערשטענ’ס נאמען בפירוש נאר "הרחמן" מעג מען יא, למעשה איז דאס שוין טאקע גאר א פריערדיגע נוסח.

שמחת עולם האט געשריבן: נישט בחינם לעשט יעדער אויס די מאטאר ביי דעם שטיקל…

דא אין דעם ספר (הערה 9) זעה איך שרייבט ער אז די מנהג איז עס צו זאגן שטיל.

farshlufen האט געשריבן: אין לוח ארש שרייבט ער ילמדו [חירי"ק, שו"א, שו"א, מלאפו"ם] עלינו
"כך שמעתי מפה קדוש אמ"ה ז"ל בהיותי תינוק יושב בחיקו" [אגב למדנו אז מ'מעג בענטשן מיט א קינד אויפן שויס]

זייער אינטערסאנט, ייש"כ. די נושא צו מ’דארף זאגן יִלְמְדוּצו יְלַמְּדוּווי אונז זאגן איז בעצם טאקע א גאנצע דיון פאר זיך. דער יעב"ץ אין זיין סידור זעה איך האט טאקע אויך געשריבן די נקודות יִלְמְדוּ. דער אור חדש שרייבט אבער אז מען זאל זאגן ווי אונז זאגן יְלַמְּדוּווייל יִלְמְדוּטייטשט "ארויסלערנען" (מן הקל) און דאס איז נישט די כוונה דא נאר אז מ’זאל מלמד זכות זיין, און אזוי אויך שרייבט דער מטה יהודה . דער יעב"ץ פון די אנדערע זייט פארענטפערט דאס און שרייבט אז דאס איז יא די כוונה דא.

אין רוב אלטע הגדות זעה איך איז די נוסח אזוי ווי אונז זאגן יְלַמְּדוּאון אזוי איז אויך די נוסח אין די סדר ברכת המזון פון הגאון בעל מבוא שערים. חוץ אין די הגדה של פסח , און אין די כתב יד , און אין די זמירות און ווי אויך ווי דערמאנט אין די סידור פונעם יעב"ץ וואס דארט איז די נוסח יִלְמְדוּ.

לעכטיגער האט געשריבן: אין בריסק זאגט מען די יהי רצון וואס אן אורח זאגט, גלייך נאך אל יחסרינו. והטעם, ווייל ווי דערמאנט דא זענען די אלע הרחמן'ס שפעטער ציגעקומען, אבער די יה"ר איז מדינא דגמרא. ממילא איז דאס א חלק פונעם עצם ברכת המזון. זאגט מען עס תיכף נאך די ברכה, ווי מ'איז מאריך די ברכה מיטען יה"ר, אין מען ענטפערט הערשט אמן נאכען ענדיגען די יה"ר מעתה ועד עולם.

א גוטע דיון טאקע ווי מ’דארף זאגן די ברכת האורח. לפענ"ד מייך וואלט מען עס לכאורה געדארפט זאגן פאר במרום להחזיר עטרה ליושנה ווי מ’זעהט פון אלע פריערדיגע פוסקים און ראשונים קלאר אז אזוי איז געווען די נוסח און אז די הרחמן איז בעצם געווען די ברכת האורח, נאר מיט די צייט מאיזה סיבה שהוא האט מען ארויסגעשניטן די יה"ר וואס ווערט דערמאנט אין גמרא, אזוי איז די נוסח קלאר אין די סידור פון רב סעדיה גאון, און מחזור ויטרי און אין כל בו. און ווי אויך ווי דערמאנט איז דא גאר א שטארקע מקור אין זוה"ק אז די ברכה פון "בכל מכל כל" איז די עיקר ענין אז אן אורח זאל מיט דעם בענטשן דעם בעה"ב.

אוראייניקל האט געשריבן: ווי אויך שטייט דארט ' ואם יש עוד מסובין מוסיפין: אותנו ואת כל אשר לנו.

אה, ברוך שכיוונתי

אגב אז מ’רעדט שוין, טרעפט מען נאך אן אינטערסאנטע נוסח אין אסאך אלטע סידורים און הגדות "אמי מורתי בעלת הבית הזאת".

אזוי זעהט מען פון דער סמיכת חכמים אין זיינע חידושים אויף די גמרא ברכות נ"א: ד"ה עולא איקלע אז ער האט אזוי געהאט די נוסח, אזוי איז אויך די נוסח אין די הגדה מטה אהרן געדרוקט אין פראנקפורט אין יאר ת"ע, און ווי אויך אין די בארדיטשובע סידור תפלת נהורא . די נוסח טרעפט מען אין גאר אסאך אלטע סידורים און הגדות ביז ממש די קריג ווי למשל אין די הגדה מיט א פירוש פונעם דברי חיים זצ"ל געדרוקט אין בולגורייא אין יאר תרצ"ג.

למעשה שרייבט שוין דער מטה יהודה אז דאס איז נישט ריכטיג ווייל "הזה" גייט ארויף אויפ’ן "בית" נישט אויפ’ן "בעלת הבית".

והעיקר שכחתי, א גרויסן ייש"כ נאכאמאל פאר אלע וואס האבן זיך באדאנקט

אגב, דער יעב"ץ אין לוח ארש גייט איבעראל ארויף אויפן "בית תפילה" פון ר' זלמן הענא'ס, אם איני טועה האט מען עס נאך נישט געברענגט דא, קענטליך אז אזוי ווי אלע זיינע נוסחאות איז עס אין אלגעמיין שטארק אנגענומען געווארן.
בית תפילה

farshlufen האט געשריבן: אגב, דער יעב"ץ אין לוח ארש גייט איבעראל ארויף אויפן "בית תפילה" פון ר' זלמן הענא'ס, אם איני טועה האט מען עס נאך נישט געברענגט דא, קענטליך אז אזוי ווי אלע זיינע נוסחאות איז עס אין אלגעמיין שטארק אנגענומען געווארן.
בית תפילה

א גרויסן ייש״כ נאכאמאל, כ׳וואלט טאקע געדארפט צוצייכענען זיין סידור. זיין נוסח איז די זעלבע ווי דער אור חדש און דער מטה יהודה און ווארשיינליך טאקע אויך פון די ערשטע סידורים מיט די הוספה ״אותנו ואת כל אשר לנו״ און ״אבי מורי״ אנשטאט ״אבא מרי״, און זיין פירוש אונטן צייכנט ער צו טאקע דער מטה יהודה אז מזאל זאגן אבי מורי אין לשה״ק נישט אבא מרי, דער אמת איז אבער אז דער מקור פון דעם איז דער אור חדש און פון אים ברענגט עס דער מטה יהודה.

ביי במרום איז אויך די נוסח ״עליו״ אזוי ווי רובא דרובא סידורים אין יענע צייט. וואס פשט פון דעם איז קען איך נאך אלץ נישט דערגיין.

לאדז'ער האט געשריבן: קיינער איז נשיט מעיר אז אין עמוד 11 פון די קישור פון למדן וצדיק סאיז דא א צילום פון סידור השל"ה וואס סשטייט ויברך לכל אחד בשמו. איך האב קיינמאל ניטש געהערט איינער פירט אזוי.

ריכטיג, דאס איז פון די פריערדיגע הרחמן, און די מיינסט ווארשיינליך די סדר ברכת המזון פונעם בעל מבוא שערים געדרוקט אין יאר "של"ה". אין די סידור השל"ה איז דוקא די נוסח יא ווי אונז זאגן. אין אסאך אלטע סידורים איז די נוסח אזוי "הָרַחְמָן הוּא יִשְׁלַח לָנוּ אֶת אֵלִיָּהוּ הַנָּבִיא זָכוּר לַטּוֹב וִיבָרֵךְ אוֹתָנוּ כָּל אֶחָד וְאֶחָד בִּשְׁמוֹ". דער אור חדש זאגט אבער אז די נוסח איז נישט ריכטיג וויבאלד מ’טרעפט נישט אין ערגעץ אז אליהו הנביא גייט בענטשן, און אזוי אויך שרייבט דער קיצור השל"ה . אין מג"א סי’ קפ"ט סק"א שרייבט ער: יאמר ויברך אותנו אותנו כל אחד ואחד בשמו שנתברכו אבותינו וכו'. דער מחצית השקל איז מגיה אז מ’דארף זאגן "אחד ואחד כמושנתברכו", דער מצה"ש האט ווארשיינליך נישט געוויסט פון דעם אלטן נוסח. פון דעם מג"א איז אפשר אגב אויך משמע אז דאס איז דער נוסח וואס א בעה"ב אליין דארף זאגן, און לויט אונזער נוסח דארף עס גיין אזוי: הָרַחְמָן הוּא יִשְׁלַח לָנוּ אֶת אֵלִיָּהוּ זָכוּר לַטּוֹב וִיבַשֵּׂר לָנוּ בְּשׁוּרוֹת טוֹבוֹת יְשׁוּעוֹת וְנֶחָמוֹת וִיבָרֵךְ אוֹתָנוּ כְּמוֹ שֶׁנִּתְבָּרְכוּ אֲבוֹתֵינוּ וכו’,וצ"ע