ליקוטי הלכות וענינים על ראש השנה
דער טעם פארוואס ער"ה בלאזט מען נישט קיין שופר, צו מאכען א חילוק צווישען די מצוות דאורייתא און דרבנן, נאך א טעם צו צומישען דעם שטן וועלכער מיינט אז מ'האט שוין גענדיגט צובלאזען, די חילוק צווישן די 2 טעמים איז צי מ'מעג אינדערהיים יא בלאזען לויט די ערשטע טעם יא, און לויט די צווייטע טעם נישט.
דער טעם פארוואס מ'דאפעלט ביי קדיש לעילא ולעילא, ווייל ר"ה גייט די אויבערשטער ארויף העכער אויף זיין כסא מלוכה, און יעדער דארף אים לויבען, און וועגען דעם זאגט מען "מכל" ברכתא און נישט "מן" כל ברכתא ווי א גאנץ יאר, ווייל א גאנץ יאר דארף מען משלים זיין 28 ווערטער, אבער איצט אז מ'לייגט צו א ווארט פעלט עס נישט אויס.
דער טעם פארוואס מ'זאגט זכרנו לחיים און נישט טובים אזוי ווי שפעטער וכתוב לחיים "טובים", אזוי ווי דוד המלך וואס האט קודם געבעטען קליינע זאכען און נאכדעם מער און מער (גמ' חלק) שגיאות מי יבין וכו' וכו' די זעלבע בעטען מיר קודם לחיים, און דערנאך לחיים טובים. און וועגען דעם ווען מ'האלט ביי חזרת הש"ץ זאגט מען נישט מיט מיט'ן בעל תפלה זכרנו לחיים, ווייל מ'האט דאך שוין ביי די שטילע שמו"ע געבעטען די גרעסערע זאך קען מען נישט צוריק גיין צו די קליינע זאכען (בשם הרה"ק מבעלזא זי"ע)
דער טעם פארוואס מ'דארף נישט איבער דאווענען ווען מ'האט פארגעסען צו זאגן זכרנו לחיים, ווייל ס'ווערט נישט דערמאנט אין די גמרא אז מ'דארף עס זאגען.
דער טעם פארוואס מ'זאגט נישט ביים דאווענען מועדים לשמחה וכו' און והשיאנו אזוי ווי יעדע יו"ט, ווייל ר"ה איז נישט קיין מועד וואס דאס איז א לשון פון וועד, וואס מיינט זיך צוזאם נעמען אין ביהמ"ק ווען מ'האט עולה רגל געווען, און דאס איז נישט שייך ר"ה.
דער טעם פארוואס ווען ס'געפאלט אין שבת זאגט מען נישט מקרא קודש "באהבה" אזוי ווי יעדן יו"ט.
ווייל תרועה ווייזט אויף דין און מ'קען נישט צוזאם שטעלען אהבה צו דין.
דער טעם פארוואס מ'עסט נישט קיין אגוזים (ניסלעך), ווייל "אגוז" איז בגימטריא "חטא", נאך א טעם ווייל דאס מאכט אסאך שליים און מ'וועט נישט קענען דאווענען געהעריג.
דער טעם פארוואס מ'זאגט "יושב" על כסא און אגאנץ יאר זאגט מען "היושב", ווייל יושב מיינט ער זיצט איצט, און היושב מיינט ער זיצט געווענליך נישט דוקא איצט, און ר"ה זיצט ער אויף אספעציעלע שטיל, דעריבער זאגט מען יושב.
דער טעם פארוואס מ'זאגט נישט קיין הלל אין ר"ה.
אין די גמרא שטייט אז ס'פאסט נישט ווייל ספרי חיים ומתים פתוחים ואתם אומרים שירה, נאך א טעם ווייל פאר די דין קומט ארויס קען מען נישט זאגען שירה.
דער טעם פארוואס מ'זאגט אבינו מלכנו, ווייל די גמרא פארציילט אין תענית אז איינמאל איז נישט געווען רעגען, און מ'האט גוזר תענית געווען און ס'האט נישט געהאלפען ביז ר"ע איז צוגעגאנגען צום עמוד און האט אנגעהויבען אבינו מלכנו וכו', און מ'איז געהאלפען געווארען, דערפאר האט מען מתקן געווען אז מ'זאל עס זאגען אין עשרת ימי תשובה, [שבת זאגט מען עס נישט ווייל אסור לתבוע צרכיו בשבת].
דער טעם פארוואס ווען ס'איז דא א ברית מאכט מען עס פאר תקיעת שופר, כדאי נאנט צו ברענגען ברית אברהם צו תקיעת שופר וואס מ'בלאזט מיט א שופר של איל אקעגען עקידת יצחק.
דער טעם פארוואס מ'בלאזט ביי מוסף און נישט צופרי ווי ס'פאסט אלס זריזים מקדימים למצוות, ווייל ס'האט אמאהל פאסירט בשעת מלחמה אז די גוים האבען געמיינט אז דאס שופר בלאזן איז א סיגנאל צו די פיינט, און די אידן זענען שפיאנען זענען זיי באפאלען די אידן און אויסגעהרגעט ר"ל האט מען מתקן געווען צו בלאזען ביי מוסף דעמאלס זעהן די גוים אז היינט איז א היילגיע טאג ווייל מ'האלט אין איין דאווענען און זיי שטערען נישט.
דער טעם פארוואס מ'זאגט זיבען מאהל למנצח
פאר תקיעת שופר ווייל ס'איז דא אין דעם (מיט מן המיצר צוזאמען) 587 ווערטער וויפיל ס'איז בגימטריא שופר מיט'ן כולל.
דער טעם פארוואס מ'בלאזט נאכמאל שפעטער ביי שמונה עשרה, כדאי צו פארמישען דעם שטן ווי תוס' ברענגט די ירושלמי אז די שטן מיינט אז משיח איז שוין דא און מ'גייט אים שעכטען, און וועגען דעם פלעגט די האר"י הקדוש דעמאלס זאגען תפלות צווישען די תקיעות ווייל דעמאלס איז די שטן צומישט און ער לאזט אדורך די תפילות.
דער טעם פארוואס ביי אלע קרבנות פון יו"ט שטייט והקרבתם און דא שטייט ועשיתם.
ווייל ווען איינער טוט תשובה רעכענט די אויבערשטער ווי ער מאכט זיך אליינ'ס איצט פאר א נייע מענטש און ער ווערט כתינוק שנולד דמי, וואס דאס איז מרומז אין ועשיתם ווי איר מאכט זיך אליינס.
דער טעם פארוואס די לעצטע תקיעה איז א לאנגע
ווייל דאס איז די לעצטע און אזוי געפונען מיר ביי מתן תורה אז די אויבערשטער האט געוואלט מודיע זיין אז ער איז שוין אוועק פון בארג האט ער געבלאזען מיט'ן שופר א לאנגע קול.
דער טעם פאוואס אלע טויערן זענען צוגעמאכט אבער די טויער פון טרערען נישט ווייל אויף אלע טויערען איז דא מלאכים אבער אויף דעם טויער איז דער אויבערשטער אליין
פון ר"ר ברוך מ'מעזבוז שטייט אז לכאורה איז שווער וואס פעלט אויס בכלל טויערען אז ס'איז סיי ווי סיי אפען נאר ווער ס'וויינט ווי א נער מאכט מען עס אים צו.
דער טעם פארוואס ר"ה גייט מען צו תשליך (אזוי שטייט אין רמ"א) צו א וואסער וואו פיש שווימען, ווייל מ'וויל דערמאנען די זכות פון אאע"ה וואס אויפען וועג צו די עקידה האט דער שטן געמאכט א וואסער און ער איז אריינגעגאנגען ביז'ן האלז און געשריגען באו מים עד נפש און ס'איז געווארען טריקן ווילען מיר דערמאנען די זכות, און דוקא ביי פיש ווייל מיר זענען אזוי ווי פיש וואס ווערען אריינגעכאפט פלוצלינג דורכ'ן נעץ און מיר ווערען אויך אריינגעכאפט דורכ'ן יצה"ר.
נאך א טעם ווייל דגים איז ר"ת י"ג מכילין דרחמי וואס דאס איז די י"ג מדות של רחמים וואס מיר זאגען ביי תשליך.
נאך א טעם ווייל אזוי ווי פיש האבען שטענדיג אפענע אויגען אזויי אויך דער אויבערשטער איז הנה לא ינום ולא ישן שומר ישראל.
דער טעם פארוואס די צווייטע טאג נעמט מען א נייע זאך ביי קידוש און אויך דער בעל תוקע ביי תקיעת שופר, ווייל דעם צווייטען טאג ר"ה איז אנדערשט ווי סתם א יו"ט שני ווייל טיילמאל איז אין א"י אליין אויך געווען צוויי טעג יו"ט ווען עדים זענען אנגעקומען נאך מנחה אז זיי האבען געזעהן א לבנה האט מען געמאכט צוויי טעג יו"ט און דעם צווייטען טאג איז נישט געווען אלס ספיקא דיומא נאר ווי א יומא אריכתא איין לאנגע טאג די ביידע טעג צוליב א גזירה וועגען די קומענדיגע יאר, ממילא קען מען נישט מאכען א שהחינו דארף מען נעמען א נייע פרי אדער בגד משא"כ יעדען יו"ט איז די צווייטע טאג אלס ספיקא דיומא ווייל מ'ווייסט נישט וועלכע טאג ס'איז יו"ט קען מען מאכען א שהחינו.
דער טעם פארוואס די צוויי טעג ר"ה איז א יומא אריכתא (עפ"י דרוש) ווייל ווען ס'געפאלט אין שבת בלאזט מען נישט קיין שופר אינעם ערשטען טאג האט מען נישט מיט וואס צו צומישען דעם שטן ווארט מען מיט'ן דין אויפן צווייטען טאג און מ'צומישט אים.
דער טעם פארוואס מ'משפט אין חודש תשרי, ווייל דעמאלס איז אדם הראשון
געבוירען נאך א טעם ווייל דער אייבישטער איז א רחום בדין איז ער דן די אידן אין אזא חודש וואס מ'טוט אסאך מצוות אין דעם חודש און די זכות איז מגין אויף זיי.
דער טעם פארוואס מ'דאפעלט ביי קדיש לעילא ולעילא, ווייל ר"ה גייט די אויבערשטער ארויף העכער אויף זיין כסא מלוכה, און יעדער דארף אים לויבען, און וועגען דעם זאגט מען "מכל" ברכתא און נישט "מן" כל ברכתא ווי א גאנץ יאר, ווייל א גאנץ יאר דארף מען משלים זיין 28 ווערטער, אבער איצט אז מ'לייגט צו א ווארט פעלט עס נישט אויס.
דער טעם פארוואס מ'זאגט זכרנו לחיים און נישט טובים אזוי ווי שפעטער וכתוב לחיים "טובים", אזוי ווי דוד המלך וואס האט קודם געבעטען קליינע זאכען און נאכדעם מער און מער (גמ' חלק) שגיאות מי יבין וכו' וכו' די זעלבע בעטען מיר קודם לחיים, און דערנאך לחיים טובים. און וועגען דעם ווען מ'האלט ביי חזרת הש"ץ זאגט מען נישט מיט מיט'ן בעל תפלה זכרנו לחיים, ווייל מ'האט דאך שוין ביי די שטילע שמו"ע געבעטען די גרעסערע זאך קען מען נישט צוריק גיין צו די קליינע זאכען (בשם הרה"ק מבעלזא זי"ע)
דער טעם פארוואס מ'דארף נישט איבער דאווענען ווען מ'האט פארגעסען צו זאגן זכרנו לחיים, ווייל ס'ווערט נישט דערמאנט אין די גמרא אז מ'דארף עס זאגען.
דער טעם פארוואס מ'זאגט נישט ביים דאווענען מועדים לשמחה וכו' און והשיאנו אזוי ווי יעדע יו"ט, ווייל ר"ה איז נישט קיין מועד וואס דאס איז א לשון פון וועד, וואס מיינט זיך צוזאם נעמען אין ביהמ"ק ווען מ'האט עולה רגל געווען, און דאס איז נישט שייך ר"ה.
דער טעם פארוואס ווען ס'געפאלט אין שבת זאגט מען נישט מקרא קודש "באהבה" אזוי ווי יעדן יו"ט.
ווייל תרועה ווייזט אויף דין און מ'קען נישט צוזאם שטעלען אהבה צו דין.
דער טעם פארוואס מ'עסט נישט קיין אגוזים (ניסלעך), ווייל "אגוז" איז בגימטריא "חטא", נאך א טעם ווייל דאס מאכט אסאך שליים און מ'וועט נישט קענען דאווענען געהעריג.
דער טעם פארוואס מ'זאגט "יושב" על כסא און אגאנץ יאר זאגט מען "היושב", ווייל יושב מיינט ער זיצט איצט, און היושב מיינט ער זיצט געווענליך נישט דוקא איצט, און ר"ה זיצט ער אויף אספעציעלע שטיל, דעריבער זאגט מען יושב.
דער טעם פארוואס מ'זאגט נישט קיין הלל אין ר"ה.
אין די גמרא שטייט אז ס'פאסט נישט ווייל ספרי חיים ומתים פתוחים ואתם אומרים שירה, נאך א טעם ווייל פאר די דין קומט ארויס קען מען נישט זאגען שירה.
דער טעם פארוואס מ'זאגט אבינו מלכנו, ווייל די גמרא פארציילט אין תענית אז איינמאל איז נישט געווען רעגען, און מ'האט גוזר תענית געווען און ס'האט נישט געהאלפען ביז ר"ע איז צוגעגאנגען צום עמוד און האט אנגעהויבען אבינו מלכנו וכו', און מ'איז געהאלפען געווארען, דערפאר האט מען מתקן געווען אז מ'זאל עס זאגען אין עשרת ימי תשובה, [שבת זאגט מען עס נישט ווייל אסור לתבוע צרכיו בשבת].
דער טעם פארוואס ווען ס'איז דא א ברית מאכט מען עס פאר תקיעת שופר, כדאי נאנט צו ברענגען ברית אברהם צו תקיעת שופר וואס מ'בלאזט מיט א שופר של איל אקעגען עקידת יצחק.
דער טעם פארוואס מ'בלאזט ביי מוסף און נישט צופרי ווי ס'פאסט אלס זריזים מקדימים למצוות, ווייל ס'האט אמאהל פאסירט בשעת מלחמה אז די גוים האבען געמיינט אז דאס שופר בלאזן איז א סיגנאל צו די פיינט, און די אידן זענען שפיאנען זענען זיי באפאלען די אידן און אויסגעהרגעט ר"ל האט מען מתקן געווען צו בלאזען ביי מוסף דעמאלס זעהן די גוים אז היינט איז א היילגיע טאג ווייל מ'האלט אין איין דאווענען און זיי שטערען נישט.
דער טעם פארוואס מ'זאגט זיבען מאהל למנצח
פאר תקיעת שופר ווייל ס'איז דא אין דעם (מיט מן המיצר צוזאמען) 587 ווערטער וויפיל ס'איז בגימטריא שופר מיט'ן כולל.
דער טעם פארוואס מ'בלאזט נאכמאל שפעטער ביי שמונה עשרה, כדאי צו פארמישען דעם שטן ווי תוס' ברענגט די ירושלמי אז די שטן מיינט אז משיח איז שוין דא און מ'גייט אים שעכטען, און וועגען דעם פלעגט די האר"י הקדוש דעמאלס זאגען תפלות צווישען די תקיעות ווייל דעמאלס איז די שטן צומישט און ער לאזט אדורך די תפילות.
דער טעם פארוואס ביי אלע קרבנות פון יו"ט שטייט והקרבתם און דא שטייט ועשיתם.
ווייל ווען איינער טוט תשובה רעכענט די אויבערשטער ווי ער מאכט זיך אליינ'ס איצט פאר א נייע מענטש און ער ווערט כתינוק שנולד דמי, וואס דאס איז מרומז אין ועשיתם ווי איר מאכט זיך אליינס.
דער טעם פארוואס די לעצטע תקיעה איז א לאנגע
ווייל דאס איז די לעצטע און אזוי געפונען מיר ביי מתן תורה אז די אויבערשטער האט געוואלט מודיע זיין אז ער איז שוין אוועק פון בארג האט ער געבלאזען מיט'ן שופר א לאנגע קול.
דער טעם פאוואס אלע טויערן זענען צוגעמאכט אבער די טויער פון טרערען נישט ווייל אויף אלע טויערען איז דא מלאכים אבער אויף דעם טויער איז דער אויבערשטער אליין
פון ר"ר ברוך מ'מעזבוז שטייט אז לכאורה איז שווער וואס פעלט אויס בכלל טויערען אז ס'איז סיי ווי סיי אפען נאר ווער ס'וויינט ווי א נער מאכט מען עס אים צו.
דער טעם פארוואס ר"ה גייט מען צו תשליך (אזוי שטייט אין רמ"א) צו א וואסער וואו פיש שווימען, ווייל מ'וויל דערמאנען די זכות פון אאע"ה וואס אויפען וועג צו די עקידה האט דער שטן געמאכט א וואסער און ער איז אריינגעגאנגען ביז'ן האלז און געשריגען באו מים עד נפש און ס'איז געווארען טריקן ווילען מיר דערמאנען די זכות, און דוקא ביי פיש ווייל מיר זענען אזוי ווי פיש וואס ווערען אריינגעכאפט פלוצלינג דורכ'ן נעץ און מיר ווערען אויך אריינגעכאפט דורכ'ן יצה"ר.
נאך א טעם ווייל דגים איז ר"ת י"ג מכילין דרחמי וואס דאס איז די י"ג מדות של רחמים וואס מיר זאגען ביי תשליך.
נאך א טעם ווייל אזוי ווי פיש האבען שטענדיג אפענע אויגען אזויי אויך דער אויבערשטער איז הנה לא ינום ולא ישן שומר ישראל.
דער טעם פארוואס די צווייטע טאג נעמט מען א נייע זאך ביי קידוש און אויך דער בעל תוקע ביי תקיעת שופר, ווייל דעם צווייטען טאג ר"ה איז אנדערשט ווי סתם א יו"ט שני ווייל טיילמאל איז אין א"י אליין אויך געווען צוויי טעג יו"ט ווען עדים זענען אנגעקומען נאך מנחה אז זיי האבען געזעהן א לבנה האט מען געמאכט צוויי טעג יו"ט און דעם צווייטען טאג איז נישט געווען אלס ספיקא דיומא נאר ווי א יומא אריכתא איין לאנגע טאג די ביידע טעג צוליב א גזירה וועגען די קומענדיגע יאר, ממילא קען מען נישט מאכען א שהחינו דארף מען נעמען א נייע פרי אדער בגד משא"כ יעדען יו"ט איז די צווייטע טאג אלס ספיקא דיומא ווייל מ'ווייסט נישט וועלכע טאג ס'איז יו"ט קען מען מאכען א שהחינו.
דער טעם פארוואס די צוויי טעג ר"ה איז א יומא אריכתא (עפ"י דרוש) ווייל ווען ס'געפאלט אין שבת בלאזט מען נישט קיין שופר אינעם ערשטען טאג האט מען נישט מיט וואס צו צומישען דעם שטן ווארט מען מיט'ן דין אויפן צווייטען טאג און מ'צומישט אים.
דער טעם פארוואס מ'משפט אין חודש תשרי, ווייל דעמאלס איז אדם הראשון
געבוירען נאך א טעם ווייל דער אייבישטער איז א רחום בדין איז ער דן די אידן אין אזא חודש וואס מ'טוט אסאך מצוות אין דעם חודש און די זכות איז מגין אויף זיי.
