דאס זעט מען אין אלע מפורשים אויפן פסוק, פון אונקלוס אן. און אזוי טייטשט ראב"ע און דער רמב"ן. דאס זעלבע זעט מען אין שמואל א' ב' כ"ה, ופללו אלהים אז ס'מיינט משפט'ן.
אין תהלים ק"ו ל', שטייט אויך ויעמוד פנחס ויפלל. איז עס אויך טייטש כפשוטו אז ער האט גענומען דעם משפט אין די הענט.
אפשר ברענגסטו דעם גאנצן מחברת מנחם, און לאמיר טאקע זעהן די 6 ביאורים אויף דעם ווארט פלל.
אפאר ציטאטן פון תקליטור תורני: מלבי"ם לספר ישעיה פרק א פסוק טו - חלק באור המלים תפלה - שרשו *פלל*, מורה על שפיטת כח הפנימי ושפיכת הנפש והדבקה בהעליון הבלתי ב"ת, ומצד זה עקר הוראתו על זוך הלב, טהרת הנפש, התנשאות הרוח, בדידת המחשבה, דבקות החלק בהכל הכולל בקשר אמיץ, ולא יבוא פעל זה מאדם לאדם (לבד לקמן מ"ה י"ד עמש"ש), וזה גזירו והבדלו מיתר רעיו תחנה בקשה וכדומה:
פון הכתב והקבלה (איך ווייס נישט ווער דער מחבר איז, אויב איז דאס נישט אויסגעהאלטן - ביטע איינמעלדן):
(8) הכתב והקבלה על בראשית פרק כ פסוק יז (יז) ויתפלל. שם תפלה נגזר לרש"פ מן פלל שהוראתו חתוך פסק דין בין צדדי הטוענים, ועיקר שרשו שתי אותיות שממנו מלת פלה שהוראתו ברירה והבדל בין הצדדים (אויסזאנדערן) כמו אשר יפלה ה' בין מצרים ובין ישראל. ומזה נגזר שם פלל להוראת הברירה המחשבית, וזה, כשיזדמנו לאדם ב' דברים מתחלפים או דבר וסותרו שבהשקפה ראשונה הוא נדון בנפשו אם לאחוז בזה או בזה, הנה בעודו נושא ונותן בשיקול דעתו אז עדיין מחשבותיו מעורבבות בו כל עוד שאין לזו על זו שום הכרעה, אמנם כשנותן אחר העיון הכרעה לאחת מן המחשבות המדיינות זו עם זו ונטה לצד אחד מהן, אז יפול על הענין לשון *פלל*, כלומר שהפלה בין צדדי הטוענים העיוניים שהוברר האחד מכל השאר (אורטהייל געפאללט), ובא בכפל הלמ"ד להפלגה דהיינו ברירה מוחלטת שאין שם עוד איזה ספק וערבוב הרעיון. ומזה ראה פניך לא פללתי, פי' שלא נתתי שום הכרעה ופיסוק דין במחשבות שאראה פניך עוד, ונתן בפלילים, הוא שם תאר לדיינים ע"ש שעושים פלילה והבדלה בין טוען ונטען (שיעדסריכטער) ובי"ת בפלילים הוא בי"ת על פי, כמו בדבר ה' שמים נעשו, והיינו שיתן ענשו עפ"י פסק הדיינים, וכ"ה כל ענין פלילים שבמקרא. ומזה נגזר שם תפלה, והיינו בקשה שיבקש האדם את בוראו שיהיה נזקק לדינו ויעשה לו פלילה בינו ובין רוע מזלו הנשפט אתו, כי כשהאדם נתון בצרה וענין רע הרי הוא כאלו מתעצם בדין עם אותו הענין אם לנצח אותו או להתנצח ממנו והנה הוא מוסר דינו לשמים ועושה את הבורא ב"ה השליט על שניהם לדיין, ומסדר את טענותיו ומציע זכיות שבידו נגד הצד שכנגדו, ולבו נכון ובוטח שתהיה הכרעת דינו לכף זכות כפי מה שהוא משער שטענותיו וזכיותיו טובים ונכוחים, כי כל תפלה היא בקשה שיש עמה טענה (לפי שנגזר מן פלילים שהוראתו על פסוק דין הנעשה עפ"י דיינים), ומזה תפלות אברהם ומשה ע"ה, השופט כל הארץ לא יעשה משפט, למה יאמרו מצרים, זכר לאברהם, ושמעו מצרים כי העלית, ואמרו מבלתי יכולת, האיש אחד יחטא ועל כל העדה תקצוף, בכל אלה בא המתפלל בטענה ודין ודברים כאומר שהזכות מתחייב מצד היושר, והוא מעורר את מדת ישרו של הקב"ה. היוצא לנו שהנרצה בלשון תפלה בקשת האדם מבוראו שיעשה פלילה בין האדם המבקש ובין המערכה הטבעית ומזלו הגרוע שהוא צד שכנגדו. ובא שם תפלה בפעלים תמיד בהתפעל, והיינו התעוררות הנפש והתפעלותה על בקשת מעשה הפלילה מהשם ב"ה, ותרגומו (אום ענטשיידונג ביטטענד געווארדען), ונמצא בכמו זה הרבה לשונות מורות על חפץ האדם שיעשו לו אחרים איזה דבר ומונחות על אופן כאילו היה הוא בעצמו פועל הדבר, כמו ובמה יתרצה זה אל אדוניו (ש"א כ"ט) כלומר איזה מעשה יעשה שירצהו אדוניו. ועוד הרבה כמו זה ורובם בהתפעל כמו והתגלח, נתראה פנים. והנה אמרו (סנהדרין מ"ד) ויעמוד פינחס ויפלל ויתפלל לא נאמר אלא ויפלל מלמד שעשה פלילות עם קונו. באמת גם ויתפלל הוא לשון עשות פלילה, אלא שבהתפעל מורה על התעוררות אל עסקי פלילה שעושים אחרים, ובקל מורה על הפלילה שיעשה הוא עצמו, וכשיאמר ויפלל ולא יתפלל שהיה נשמע שביקש מן השם לעשות פלילה, מגיד שעשה הוא עצמו פלילות, שהמעשה ההוא שעשה מפי עצמו נחשב לו שעשה פלילות עם קונו. ועמ"ש ר"פ ואתחנן:
הכתב והקבלההאט מחבר געווען ר' יעקב צבי מעקלענבורג אב"ד קעניגסבערג אין דייטשלאנד, קיין הסכמות האט ער נישט, זיין תיהל איז צאמצוברענגען תורה שבע"פ מיט תורה שבכתב על דרך הפשט.
אלס חומר למחשבה און צוצוגעבן שטאף פאר אונזער נייער פילילאג הרב פארשלאפן, איז עס גאר גוט, א דאנק אייך הרב קרעמער.
מיינע ידידים הרב קרעמער און הרב מיללער, צו ערשט א ישר כח פאר די הערות, צוויטענס עס זעט אויס אז איר הערט נישט ר' ישראל דוד שלעזינגער זז"ג'ס שיעורים, ער ברענגט כסדר צו ענליכע שטיקלעך פון דעם "הכתב והקבלה" און מאכט דערפון א לאנגס און א ברייטס ע"פ דרכו, נישט אז איך רעקאמענדיר דעם ספר אבער כך הוא דרכו של הרה"ג הנ"ל.
הרב אלץ ווייסער, דאס וואס רשיה"ק זאגט אין פרשת ויחי אויף ראה פניך לא פללתי, איז אויך א פירוש וואס שטימט נישט?
דאע"ג דכבר למד הרבה פעמים כל התורה והמצות, מ"מ כשיגיע המועד חייב לשאול ולדרוש בהלכות כל מועד ומועד בזמנו [ב"ח]
פארשלאפן, איך הער ר' ישראל דוד'ס שיעורים אין תנ"ך כמעט טעגליך אין די קאר, למען האמת איך געדענק נישט הערן פון 'הכתב והקבלה' אבער עס קען זיין אז בי די שיעורים אויף תפלה דערמאנט ער עס, אלנספאל, אז ער ברענגט עס קען מען עס זיכער נוצן לסמך.
למעשה, האט איר א שטאקרע ראי' צו אייער געדאנק, נישט אזוי?
איז דא א כלל אז הכל בחזקת איסור עד שיבוא אליהו ויתיר? א בושה אז מען דארף די הסכמה פון ר' שלזינגר אויף 'הכתב והקבלה' א לוחם מובהק געגן די השכלה, און דאס איז אויך דער ציל פונעם ספר,
מיללער האט געשריבן:
פארשלאפן, למעשה, האט איר א שטארקע ראי' צו אייער געדאנק, נישט אזוי?
לכאורה, ער גייט אויף אן ענליכע ליניע.
די ווארט "תפלה" פאר זיך ווערט גענוצט געווענליך בלשון התפעל, דאס ערוועקט די שאלה: צו וואס ווערט דער מענטש נתפעל?
ר' מאטעס, ווען א איד פרעגט אויפן אידענטיטעט און אנגעהעריגקייט פון א מחבר ספר, איז נישט טייטש אז ער האלט אז עס איז אסור, ער וויל פשוט וויסן צו דער מחבר איז אזא איינער וואס ווייסט אז הראשונים כמלאכים, אדער איינער וואס קלערט אז הראשונים זענען געוועזן פשוט'ע בני אדם.
דאע"ג דכבר למד הרבה פעמים כל התורה והמצות, מ"מ כשיגיע המועד חייב לשאול ולדרוש בהלכות כל מועד ומועד בזמנו [ב"ח]
דאס אז א מענטש אן שכל הייסט "א טיפש" איז ווארשיינליך אויך א חילוף פון "שופט", דען אויב "שפיטה" הייסט טיף טראכטן, דאן הייסט "טפשות" פונקט דאס פארקערטע (אזויווי "לסקל אבנים" באדייט אועקרוימען שטיינער, פונקט דאס פארקערטע פון "סקילה", אזוי איז אויך "שתום-העין" אן אפן אויג, דאס פארקערטע פון "סתימה", און אזוי זענען נאך פיל שרשים).
די צוויידייטיגקייט פון "אפשיידן/טראכטן" טרעפן מיר אין נאך א גאנצע רייע פון פארברודערטע שרשים אין לה"ק: "פירש" הייסט סיי "ערקלערן" און סיי "אפטיילן", ווי אויך "פשר", "פתר" (חילופים פון פרש), פון דעם שורש. אריגינעל מיינט דאס "אפטיילן" אבער דאס הייסט דעריבער אויך "אפטיילן אין מחשבה", אדער "ארויסזאגן א זאך" (לפרש בשפתיים) וואס גייט ארויס מכח אל הפועל, דאס זעלבע איז מיט "פרט" וואס באדייט "באזונדערקייט" (פרט קעגן א כלל), און דאס מיינט אויך ארויסזאגן (לפרט בשפתיים), און דאס איז טאקע אויך פונעם שורש "פרש" (בחילוף ט - ש). פון דעם שורש איז אויך "פירוד, פירוס, פירוק, פרצה," (ביישפילן פאר א חילוף פון ס/צ/ק וועסטו טרעפן אין מיינע רעאקציעס אין דעם "סליחות-אשכול"). דער תרגום אויף "נס" אדער "מופת" איז "פרישן" וואס באדייט אויך דאס זעלבע ווי "פלא", דען ווען א מענטש וואונדערט זיך איז אים די זאך ווייט פון פארשטיין, און צוליב דעם הייסט א וואונדער "פלא".
איך האב נאך א לאנגע רשימה פון ווערטער וואס איז מעגליך זיי צוצושטעלן צו דער ליסטע, אבער איך האב נישט קיין צייט מאמענטאל זיי צו באארבעטן, און זיי זענען נישט נוגע דירעקט דעם שמועס.
אין פ' משפטים שטייט "מלאתך ודמעך". רש"י הק' זאגט אז ער ווייסט נישט וואס לשון דמע איז. דער אבן עזרא אויפן ארט זאגט אז ס'איז פון שורש דמע טרערן, אז עס טראפט אראפ, ווי טרערן.
ער ברענגט אויך צו דעם קראי בן זוטא, (צום צווייטען מאל אין די זעלבע וואך), ווי דער משוקץ זאגט זיין פארקרומטן פארדרייטן פשט אין מלאתך ודמעך, עס לאזט זיך פשוט נישט גלייבן די פארדרייטקייט און פארקרומטקייט פון די אמאליגע קראים, עקש ופתלתל איז א טיטל.
דער אבן עזרא איז אסאך פארנומען אפצוענטפערן די קראים און אויפווייזן זייער קרומקייט. ער רייסט ספעציעל אראפ דעם ראש פון די קראים, ענן, (ימחה שמו כענן) חוי הכלבי, בן זוטא, בן אפרים, און נאך.
