וז''ל: אינו לשון פועל אלא פועל. פירוש ''חורש'' אינו על המלאכה שהיא נעשית, דא''כ לכתוב ''חורש'' הרי''ש בסגול, ואילו הי' ''חורש'' טעמו למעלה הי' שם דבר. זה החילוק ידוע בדקדוק הלשון, כי כאשר הטעם למעלה והוא בסגול על משקל ''חודש'' ''קודש'' הוא שם דבר, והי' אז פירושו שהי' מלטש הנחושת והברזל עצמו מה שעשו האומנים, אבל עכשיו דכתיב ''חורש'' הרי''ש בציר''י פירושו שהי' מלטש כלי אומנות נחושת וברזל, כי חורש בציר''י הוא פועל, וכלי אומנות הם פועלים נקראים ''חורש נחושת וברזל.
גענוג פארשטענדליך?
הרב אידישיסט, ביז דעם פסוק איז אלעס געדאנגען כשורה?
אין די סדרה איז דא הערליכע שטיקלעך רא''ם און גו''א ספעציעל אינטעררעסאנט פאר חובבי לשון.
דאע"ג דכבר למד הרבה פעמים כל התורה והמצות, מ"מ כשיגיע המועד חייב לשאול ולדרוש בהלכות כל מועד ומועד בזמנו [ב"ח]
וואס איז דער טייטש פון טרם? און וואס איז דער ריכטיגער אפטייטש פון קודם?
רש''י הק' די פארגאנגענע וואך פ' בראשית [בראשית ב' פסוק א'] ד''ה טרם יהי' בארץ זאגט: כל טרם שבמקרא לשון עד לא הוא ואינו לשון קודם ואינו נפעל לומר הטרים כאשר יאמר הקדים וזה מוכיח ועוד אחר כי טרם תראון עדיין לא תראון ואף זה תפרש עדיין לא הי' בארץ כשנגמרה בריאת העולם בששי קודם שנברא האדם.
דער אבן עזרא אין פרשת וארא קריגט אויף רש''י און דער רמב''ן גיט אים גערעכט, און דער רד''ק אין די שרשים לערנט אויך אזוי, אויך דער תשבי אין די נמוקים אויף די שרשים זאגט אזוי, משא''כ דער ספורנו ועוד לערנען ווי רש''י, דער מזרחי דא אויפן פלאץ איז אן אריכות גדול ולא זכיתי להבינו על בוריו.
נאכן זיך פלאגן לאנגע שעות האב איך הערשט געכאפט אז איך קליינע קאפ פארשטיי נישט די חילוק פון ''קודם'' און ''עד לא'', ווייל אונז בדורינו אלה נוצן דעם ווארט ''קודם'' סיי אין לשה''ק און סיי אין אידיש אויך אויף עד לא ד''ה נאך נישט, פון די אלע מפרשים הנ''ל זעט אויס אז ''קודם'' איז טייטש נאך איידער דאס און דאס איז שוין געווען דאס, און קיינמאל איז עס טייטש נאך נישט.
איך האב נאר אנגערירט דעם ענין אויפן שפיץ גאפל, דערווייל איז דאס דער סך הכל מה שעלה במצודתי, מ'ברויך מיר נאך אדורך טאן דעם ענין גרינטלעך דער בורא וועט מיר אודאי געבן צייט און מוח דערצו, אזוי ווי ביז די קרעטשמע ברויך מען אויך א גלעזל ברוינפען בעט איך ווער ס'קען זאל מיר ביטע באלייכטן די אויגן מער, און אריינווארפן זיינע פאר פרוטות.
דאע"ג דכבר למד הרבה פעמים כל התורה והמצות, מ"מ כשיגיע המועד חייב לשאול ולדרוש בהלכות כל מועד ומועד בזמנו [ב"ח]
איך האב נישט נאכגעקוקט די אלע מפרשים וואס איר ברענגט צו אבער דער חילוק פון "טרם" און "קודם" פארשטיי איך פון רש"י'ס ווערטער, און ממילא אויך דער חילוק פון "קודם" צו "עד-לא". איך וועל ענטפערן לויט מיין אויבערפלעכליכער הבנה און אויב עס פארלאנגט זיך אן עיון וועט איר דאך אוודאי קאמענטירן.
אונז בדורינו אלה נוצן דעם ווארט ''קודם'' סיי אין לשה''ק און סיי אין אידיש אויך אויף עד לא ד''ה נאך נישט
הרב אידישיסט א דאנק פאר אייערע הערות, , אזוי וואלט איך געלערנט אן די מפרשים, אבער נאך ד מפרשים זע איך אז זיי האלטן אז אויב איז טרם טייטש ''קודם'' דארף איך צו טייטשן טרם יצמח האט שוין פון פריער געוואקסן, דאס שטימט נישט מיטן היינטיגן באנוץ פון קודם. ווייל לויטן היינטיגן באנוץ קענסטו זאגן נאך פאר ס'איז געוואקסן און אלעס שטימט.
דאע"ג דכבר למד הרבה פעמים כל התורה והמצות, מ"מ כשיגיע המועד חייב לשאול ולדרוש בהלכות כל מועד ומועד בזמנו [ב"ח]
ווי איך פארשטיי איז קלאר ביי אייך די פארשידענע פירושים איבער'ן ווארט "טרם" און די חילוקי דעות איבער דעם, כאטש דאס איז אוודאי אויך אנגעקומען מיט א היבשן עיון. איר מוטשעט אייך נאר דווקא מיט דעם באדייט פונעם "קודם", וואס איר ווייזט דערויף טאקע אהן אן אינטערעסאנטע זאך בנוגע דעם טייטש דערפון, איך בין נאר נייגעריג צו וויסן פונקטליך פון וועלכן מפרש איר האט פארשטאנען אז ער טייטשט "קודם" אנדערש ווי מיר טייטשן אים. אינעם "אבן-עזרא" האב איך קלאר געזעהן ווי ער טייטשט דאס דווקא ווי מיר טייטשן.
דעם משמעות וואס איר זאגט אינעם ווארט "קודם" האב איך געטראפן אינעם ספר "דקדוקי רש"י (אן אלט ספר וואס איז ממש געאייגנט פאר אלע דקדוק פראבלעמען אין רש"י, ממש א געשמאק ספר, עס געפינט זיך היינט אין א נייעם שיינעם דרוק פון "מישור". עס איז געשריבן מיט זייער א שיינע הסברה, און א זעלטענע צחות הלשון) ער שרייבט דארט טאקע: "דאי לא תימא הכי, אלא מילת 'טרם' לשון 'קודם' הוא, ויהיה משמעות חיבור המקרא: "וכל שיח השדה = אלז דאז שפראצונג, טרם יהיה בארץ =איז שוין דער פאר גוועזין, וכל עשב השדה = אלס קרויט, טרם יצמח =דער האט שוין פאר געשפראצט" תקשי: היאך שייך נתינת הטעם "כי לא המטיר" וכו'?, אדרבא, לפירוש זה דכבר גדלו וצמחו לא הוצרכו למטר. אלא ודאי מלת 'טרם' לשון 'עד לא' הוא. עכ"ל".
למעשה אבער, קוקנדיג אינעם פירוש פונעם "אבן-עזרא" אויף פ' וארא זעה איך ווי ער שרייבט דארט דעם פשט פון רב סעדיה גאון ז"ל אויף "טרם תראון" און אינמיטן זיינע ווערטער דארט שרייבט ער: "והנה הטעם, קודם שתראון ותודה וכו'..." - דאס טייטשט: אז דער פשט איז פונעם "טרם תראון" אז נאך איידער איר האט אייך געפארכט איז שוין געווען "והפשתה והשעורה נכתה וכו'" עיי"ש. און דא זעהט מען דאך קלאר ווי ער באנוצט דאס ווארט "קודם" מסביר צו זיין דאס אז "נאך איידער עס האט פאסירט"... און ער נוצט למעשה דאס ווארט אזוי-ווי מיר באנוצן דאס.
איז למעשה זעהט אויס בפשטות אז דאס ווארט "קודם" טייטשט זיכער ווי מיר ווייסן דאס, דאס איז דאך דער אנגענומענער טייטש וואס שטאמט פון די מקורות. נאר דאס וואס די מפרשים זאגן אז אויב "טרם יצמח" וואלט מען געמיינט "קודם יצמח" וואלט משמע געווען אז די צמיחה איז שוין געווען איז לכאורה דווקא צוליב דעם ספעציפישן צוזאמשטעל פונעם "יפעל" נאכ'ן "קודם". ד.ה. ווען איך זאג "קודם שיצמח...." אזוי-ווי דער אבן-עזרא שרייבט מיינט עס טאקע אוודאי "איידער דעם שפראצן". דא אבער ווילן מיר טייטשן "קודם יצמח" (אויב "טרם" הייסט "קודם"), און דער באדייט דערפון איז "עס האט שוין פריער געשפראצט".
פארוואס טאקע דארף עס אזוי טייטשן ביי דעם צוזאמשטעל? לאמיר דערפאר א בליק טון אויפ'ן פסוק אין בראשית אלס ביישפיל: "וכל שיח השדהקודםיהיה בארץ" - יעצט דער "יהיה" וואס קוקט אויס ווי א לשון-עתיד קען אינעם לשון המקרא מיינען אויך אן עבר (אזוי-ווי פשטות "אז ישיר משה"), אדער כאטש א הווה תמידי (אזוי-ווי "ככה יעשה איוב כל הימים"). יעצט, אויב זאל שטיין פארדעם "קודם" וועט דאס מיינען "קודם [כבר] היה בארץ" - עס איז שוין געווען פריער אויף דער ערד. דאס טייטשט די צמיחה דערפון, אדער די הויה דערפון איז שוין געווען "קודם". עס איז לכאורה קלאר אז דאס איז זייער כוונה, און נישט אינעם עצם ווארט "קודם".
אויב עס פעלט הסבר אדער אויב עס איז פארהאן מראי מקום וואס ווייזן איבער פארקערט דאן ביטע קאמענטירט.
יידישיסט האט געשריבן:
ווי איך פארשטיי איז קלאר ביי אייך די פארשידענע פירושים איבער'ן ווארט "טרם" און די חילוקי דעות איבער דעם, כאטש דאס איז אוודאי אויך אנגעקומען מיט א היבשן עיון. איר מוטשעט אייך נאר דווקא מיט דעם באדייט פונעם "קודם", וואס איר ווייזט דערויף טאקע אהן אן אינטערעסאנטע זאך בנוגע דעם טייטש דערפון, איך בין נאר נייגעריג צו וויסן פונקטליך פון וועלכן מפרש איר האט פארשטאנען אז ער טייטשט "קודם" אנדערש ווי מיר טייטשן אים.
. פונעם לשון פון דברי דוד האט מיר אויך אזוי אויסגעזעהן.
יידישיסט האט געשריבן:
אינעם "אבן-עזרא" האב איך קלאר געזעהן ווי ער טייטשט דאס דווקא ווי מיר טייטשן
.
דער אבן עזרא בין איך נישט אזוי זיכער אז ער קריגט בכלל אויף רש''י לויט אונזער גירסא , ערשטנס ער זאגט אז רש''י זאגט אז עס איז כמו לא ביי אונז שטייט נישט אזוי, און צוויטענס פון דעם אבן עזרא וואס דער באר רחובות ברענגט צו אז ער [כדרכו] האט טענות אויפן פייטן אז ער זאגט ''הטרימוך'' קוקט אויס אז ער האלט אויך עכ''פ מיט דעם זיכער ווי רש''י.
יידישיסט האט געשריבן:
דעם משמעות וואס איר זאגט אינעם ווארט "קודם" האב איך געטראפן אינעם ספר "דקדוקי רש"י (אן אלט ספר וואס איז ממש געאייגנט פאר אלע דקדוק פראבלעמען אין רש"י, ממש א געשמאק ספר, עס געפינט זיך היינט אין א נייעם שיינעם דרוק פון "מישור". עס איז געשריבן מיט זייער א שיינע הסברה, און א זעלטענע צחות הלשון)
דער ספר האט נאר דער דרוקער אנגערופן דקדוקי רש''י צוזמענשטעלענדיג די צוויי ספרים מירא דכיא [לדעתי מער א קראנטער ספר ווי דער צוויטער] און באר רחובות פון וואו איר ברענגט נאך טאקע, דער אמת'ער דקדוקי רש''י איז גאר אן אנדער ספר אסאך פריער ווי דאס.
דאס איבערדרוקן דורך מישור, באזונדער דאס וואס זיי האבן צוגעלייגט די נקודות לויט זייער קליינעם פארשטאנד, איז גאר א ווייטאגליכער חורבן צוליעב כמה וכמה סיבות.
יידישיסט האט געשריבן:
ער שרייבט דארט טאקע: "דאי לא תימא הכי, אלא מילת 'טרם' לשון 'קודם' הוא, ויהיה משמעות חיבור המקרא: "וכל שיח השדה = אלז דאז שפראצונג, טרם יהיה בארץ =איז שוין דער פאר גוועזין, וכל עשב השדה = אלס קרויט, טרם יצמח =דער האט שוין פאר געשפראצט" תקשי: היאך שייך נתינת הטעם "כי לא המטיר" וכו'?, אדרבא, לפירוש זה דכבר גדלו וצמחו לא הוצרכו למטר. אלא ודאי מלת 'טרם' לשון 'עד לא' הוא. עכ"ל".
רשיה''ק אין פרשת וישלח ברענגט: מנחם פירוש לשון ''כביר'' רבוי מהלך רב, אין ''מחברת מנחם'' [נישט זייער קראנט, מילד גערעדט] שטייט טאקע אין שרש כבר: השלישי הן א-ל כביר וכו', ויהי עוד כברת הארץ, ענין רבוי הם, אינטערעסאנט איז אז ער טיילט אפ ''כבר'' וואס דאס איז רבוי זמן בעבר פון '' כביר'' לשון רבוי.
נאכדעם ברענגט דעם מדרש רבה אז ס'איז מלשון ''כברה'' און ס'גייט ארויף אויפן זמן בזמן שהארץ חלולה ומנוקבת ככברה, אבער רש'י זאגט דערויף: ואין זה פשוטו של מקרא ווייל אין פסוק שטייט ביי נעמן ''וילך מאתו כברת ארץ'' פירט רש''י אויס: ואומר אני שהוא שם מדת קרקע כמו מהלך פרסה או יותר'' אזוי ווי ס'איז דא א שיעור לגבי וויפל א בהמה קען אקערן ''כך מהלך אדם נותן שם מדה כברת ארץ'', און ער זאגט נישט ווי גרויס דער שיעור איז.
אין פרשת ויחי ברענגט רש''י צו א ר' משה הדרשן: מדת ארץ והם אלפי אמה כמדת תחום שבת, זאגט ער יא ווי גרויס, צו דעם ברענגט נאך צו דעם מדרש וואס ער האט שוין געזאגט אין ישלח אז דאס איז נישט פשוט פשט, און דער רא''ם און גו''א זאגן אז דא זאגט רש''י ביידע ווייל ס'ווערט אנגערופן כברת אנדערש ווי געווענליך איז עס ניתן לדרוש, דאס פארשטיי איך נישט וויל אויב איז ''כברת'' א געוויסע שיעור איז דאך דאס די נאמען פונעם שיעור און אזוי ווי אין וישלח שטייט כברת איז דאך דאס די זעלבע כברת?
דער רמב''ן אין וישלח ברענגט צו ערשט א רד''ק [אין שרש ברה] והנכון מההשפירוש בו ר' דוד קמחי כי הכ' לדמיון ואיננה שרשית, ומוצא המילה, היו לברות למו, ותברני לחם, ענין אכילה מועטת בבוקר, ופיושה שיעור מהלך אדם מן הבקר עד לעת האוכל כי כןישערו כל עוברי דרך, נאכדעם ווענדט עס דער רמב''ן אפ און זאגט אז ער האט געזען דעם פלאץ און ס'איז אסאך קלענער ווי מיל נאר וואס דען ס'איז א געוויסע שיעור אבער נישט קיין מיל, און ער זאגט ויתכן שיהי' ברת כמו בת, מלשון מה ברי ומה בר בטני, והוא שם למדה הקטנה שימדדו הולכי ארחות כמו למיל היום, ויאמר לה בת ארץ, כי המדה היא כמו בת לפרסה או למדה אחרת ידועה בימם ההם, זע מיר פונעם רמב''ן אז ער בליבט ביי דעם אז איז א לשון ווי בת - טאכטער.
למעשה דער רד''ק אליין אין שרש כבר זאגט יא אז ס'איז א שיעור מיל, און ער ברענגט אזוי אויך צו פון ר' סעדי' גאון ''ורבינו סעדי' פירשו ג''כ הכ''ף כ''ף הדמיון אבל פירוש אותו במיל לפי הענין בלא חבר''.
קומט יעצט דער בעל מעשה ה' וואס האט דאך געהאט געוואוינט אין אראבישע מדינות און זאגט אז אויף אראביש איז א מיל ''ברת'' וז''ל: הן במילת כברת ארץ נחלקו בפירושהוהדבר מבואר שהיא מיל בלשון ישמאל, שכן קורין למיל ברת, והכ''ף היא כ''ף הדמיון במילת כברת, כמו כחצות הלילה, שהכוונה לומר היות חצי הלילה בקירוב לא בדקדוק, כמו כן נאמר כברת ארץ, כאילו יאמר כמו ברת ארץ דהיינו מיל מבקירוב לא בדקדוק. זע מיר אז דער רבינו סעדי' זאגט נישט סתם לפי הענין בלא חבר ווי דער רד''ק האט פארשטאנען נאר ער האט אנגענומען אז דאס איז דער אראבישער ''ברת''. און לויטן מעשי ה' קען דער רמב''ן'ס תמי' אויך זיין אפשר פארענטפערט ווייל ס'איז נישט קיין מיל נאר בערך א מיל.
דאע"ג דכבר למד הרבה פעמים כל התורה והמצות, מ"מ כשיגיע המועד חייב לשאול ולדרוש בהלכות כל מועד ומועד בזמנו [ב"ח]
דער בעל משכיל לדוד אין פרשת וישלח ברענגט צו דעם רמב''ן, [עס איז כדאי צו באמערקן אז ער ברענגט עס פון א כלי שלישי ער זאגט אז דער רבינו בחיי ברענגט א רמב''ן עס איז א וואונדער אז ער בימיו זאל נישט האבן קיין רמב''ן עה''ת] און פירט אויס: ולפי''ז היא מדה פחותה ממיל, או אפשר שבזמן הזה דנתקצרה אר''י ונתכווצה לכך ליכא אפילו מיל. דאס אז א חידוש איהכ''נ אז עס איז דאן געווען א שיעור מיל אבער היינט ליידער בעוה''ר אז אר''י אז געשרינקען איז עס טאקע קלענער כדברי הרמב''ן.
דאע"ג דכבר למד הרבה פעמים כל התורה והמצות, מ"מ כשיגיע המועד חייב לשאול ולדרוש בהלכות כל מועד ומועד בזמנו [ב"ח]
די וואך אין די פרשה וישבור למצרים, זאגט רש"י, שבר לשון מכר ולשון קנין הוא, כאן משמש לשון מכר, (להלן מג ב) שברו לנו מעט אוכל, לשון קנין. ואל תאמר אינו כי אם בתבואה, שאף ביין וחלב מצינו (ישעיה נה א) ולכו שברו בלא כסף ובלא מחיר יין וחלב.
ווייטער שטייט וכל הארץ באו מצרימה לשבור אל יוסף זאגט רש"י ס'וואלט געדארפט שטיין לשבור מן יוסף.
ויוסף הוא המשביר, זאגן דער אבן עזרא און רמב"ן, ויוסף הוא המשביר מלשון מוכר.
ווייטער זעהן מיר אונז אין פסוק, וירא יעקב כי יש שבר במצרים, ויאמר הנה שמעתי כי יש שבר במצרים רדו שמה ושברו לנו משם ונחיה ולא נמות. זאגט דער אבן עזרא וקנו לנו שבר.
ס'איז אביסל אומפארשטענדליך די ווערטער פון אבן עזרא, יעקב האט געזעהן אז ס'איז דא א פארקויפעכט'ס אדער געקויפעכט'ס אין מצרים און געבעטן די קינדער זאלן קויפן א קויפעכט'ס.
כ'האף אז איר פארשטייט וואס ס'איז מיר שווער, לויט די ווערטער פון אבן עזרא זעהט אויס אז שבר האט נאך אן אפטייטש.
דער רד''ק אין שרש ''שבר'' זאגט: פירוש תבואה וכל מאכל, ואולי נאמר בלשון לפי שובר הרעב או ער לייגט צו : וקונה השב יקרא שובר, לשבור אל יוסף פירישו מן יוסף או פירושו וכל הארץ באו מצרימה אל יוסף לשבור.
לויט דעם שטימט זייער פיין די דברי האבן עזרא, ווייל סיי אוכל ותבואה ווערן אנגערופן שבר, און סיי דאס מאכט דעם קונה ווערן אנגערופן א שובר.
דאע"ג דכבר למד הרבה פעמים כל התורה והמצות, מ"מ כשיגיע המועד חייב לשאול ולדרוש בהלכות כל מועד ומועד בזמנו [ב"ח]
לעניית דעתי איז די באדייט פון דאס ווארט שבר א נייטראלע ענין פון קויף-פארקויף, א שטייגער ווי דאס ווארט "האנדל" וואס זאגט זיך סיי פארן מוכר סיי פארן לוקח, [ס'איז נישט דער פונקטליכער אפטייטש, ווייל האנדלן איז א כלליות'דיגע אויסדרוק אויף יעדע ענין פון מסחר, איך מיין בעיקר צו געבן א דוגמה פון א נייטראלע ווארט וואס קען גיין אויפן קויפער און פארקויפער צוגלייך] איך גיי נישט אריין אינעם עצם ענין אויב דער שבר-קנין ווערט געבויעט פון שבר-אכילה, דאס איז נישט משנה אין דעם ענין [הגם מיר לעצמי איז מער מסתבר דאס אויך דער אבן עזרא לערנט אזוי, אנדערש ווי די אבי עזר שרייבט דאס אז שיטת הראב"ע איז אז אמאל מיינט עס נאר אכילה און אמאל נאר קנין, ועיין בס' באר יצחק וואס אויך ער לערנט אינעם אב"ע אז דער שבר-קנין בויעט זיך פון שבר-אכילה]. און דאס איז לענ"ד אויך פשט אין רש"י וואס שרייבט: שבר לשון מכר ולשון קנין הוא, כאן משמש לשון מכר, שברו לנו מעט אוכל, לשון קנין. עכ"ל. דאס אז רש"י מיינט נישט צו זאגן אז שבר האט צוויי באזונדערע באדייטן לגמרי, ווייל דאס איז כלל נישט מסתבר, נאר רש"י איז מכוין אז שבר איז א נייטראלע לשון סיי אויפן מוכר סיי אויפן קונה. און לפי"ז איז שוין מובן די ווערטער "וישבר למצרים" ווייל אויך דער מוכר איז א פועל.
און דאס וואס שטייט "ויוסף הוא המשביר" איז אויך נישט שווער, ווייל סוכ"ס איז יוסף דער ערמעגליכער פארן לוקח צו האנדלן מיט די תבואה, איז ער א מפעיל אויך, דהיינו ער מאכט קויפן, און איה"נ מהאי טעמא וואלט מען פונקט אזוי געקענט זאגן אויפן לוקח "משביר" נאר עס פאסט זיך נישט, ווייל פונעם ביזנעס שטאנדפונקט ווערט בלויז דער מוכרבאטראכט ווי אן ערמעגליכער פארן קונה צו באקומען זיינע ארטיקלן, [נאר ער בעט געלט פאר שכר טירחא, און כדי לפרנס עצמו] כאטש אליבא דאמת איז דער לוקח פונקט אזוי דער מוכר, ווייל ער פארקויפט זיינע געלט אין טויש פון די ארטיקלן וואס דער מוכר שטעלט צו... אבער לשון בני אדם איז אזוי, על כן וואלט זיך נישט אזוי ווייט געפאסט צו זאגן אז דער קונה ערמעגליכט דעם מוכר צו פארקויפן און דאדורך צו מאכן געלט, ודו"ק. [איי פארוואס דרוקט ספעציעל די פסוק אזוי אן אויסדרוק פון מפעיל-מוכר, בעת וואס אויבן האט די פסוק זיך באגענוגט מיטן נייטראלן לשון, דאס איז לכאו' ווייל דא וויל די פסוק דריקן אז יוסף האט אליין פארקויפט, און יעדער האט געמוזט צוקומען צו אים, ווי די מפרשים זענען מסביר, משא"כ אויבן וואו דאס איז נישט דער פאל, (נאכדערצו אז מ'פארשטייט שוין ממילא מכח דעם המשך פון "ויפתח יוסף את כל אשר בהם-וישבר למצרים", וואס מ'זעהט באשיינפערליך אז יוסף איז דער מוכר.)]
יידישיסט האט געשריבן:
דער אבן-עזרא זאגט אויף "וישבר למצרים" - פי', נתן שבר למצרים וטעמו קנין. עכ"ל. עס קען זיין אז מיר קענען זיך באגיין מיט דעם אז עס איז פארהאן אזא אינטערעסאנטער אויסדרוק אין אויסנאם-פאלן, עס איז אבער דאך אינטערעסאנט (אינעם אשכול איבער "סליחות ופיוטים" האב איך אויפגעברענגט אזא מעגליכקייט אינעם ווארט "גושם" אין די יוצרות וואס מיינט "מאכן רעגענען", און אזוי-אויך מיט "צור ילדך תשי", און אן אוועקגעפאלענע סברא אויך ביי דעם ווארט "יזרוב". ווייזט אויס אז אזא מעגליכקייט איז גאנץ א שטארקע, און גארנישט אוועקצומאכן).
איך זעה בכלל נישט שלעכט צו זאגן לשון פועל אויף פעולות פון הקב"ה, כאטש איך בין מסכים אז עס פאסט זיך אויך מפעיל, לדוגמא אינעם ענין פון "גשם", איז דער באשעפער דער פועל פון בארעגענען די וועלט, אדער ער "גיסט" רעגן, וואס דאס איז בלי ספק א פועל [גושם], נאר עס פאסט זיך אויך "מפעיל" וויבאלד דאס איז א חלק פון די טבע, און דאס האט א אוטאמאטישע פראצעס ווי די וואלקענעס שעפן וואסער און ס'ווערט שווער און נעמט זיך רעגענען וכו', א"כ פאסט זיך אויך צו זאגן אז ער מאכט די טבעיות זאלן טוען דאס זייעריגע, כלשון בני אדם "עס" רעגנט, ממילא איז רעכט צו זאגן אויך מפעיל ווצב"ש "ממטיר" ער מאכט אז "עס" = די מציאות, די טבעיות, זאלן טוען דאס זייעריגע און שאפן א רעגן.
רשיה''ק אין פרשת וישלח ברענגט: מנחם פירוש לשון ''כביר'' רבוי מהלך רב, אין ''מחברת מנחם'' [נישט זייער קראנט, מילד גערעדט] שטייט טאקע אין שרש כבר: השלישי הן א-ל כביר וכו', ויהי עוד כברת הארץ, ענין רבוי הם, אינטערעסאנט איז אז ער טיילט אפ ''כבר'' וואס דאס איז רבוי זמן בעבר פון '' כביר'' לשון רבוי.
נאכדעם ברענגט דעם מדרש רבה אז ס'איז מלשון ''כברה'' און ס'גייט ארויף אויפן זמן בזמן שהארץ חלולה ומנוקבת ככברה, אבער רש'י זאגט דערויף: ואין זה פשוטו של מקרא ווייל אין פסוק שטייט ביי נעמן ''וילך מאתו כברת ארץ'' פירט רש''י אויס: ואומר אני שהוא שם מדת קרקע כמו מהלך פרסה או יותר'' אזוי ווי ס'איז דא א שיעור לגבי וויפל א בהמה קען אקערן ''כך מהלך אדם נותן שם מדה כברת ארץ'', און ער זאגט נישט ווי גרויס דער שיעור איז.
אין פרשת ויחי ברענגט רש''י צו א ר' משה הדרשן: מדת ארץ והם אלפי אמה כמדת תחום שבת, זאגט ער יא ווי גרויס, צו דעם ברענגט נאך צו דעם מדרש וואס ער האט שוין געזאגט אין ישלח אז דאס איז נישט פשוט פשט, און דער רא''ם און גו''א זאגן אז דא זאגט רש''י ביידע ווייל ס'ווערט אנגערופן כברת אנדערש ווי געווענליך איז עס ניתן לדרוש, דאס פארשטיי איך נישט וויל אויב איז ''כברת'' א געוויסע שיעור איז דאך דאס די נאמען פונעם שיעור און אזוי ווי אין וישלח שטייט כברת איז דאך דאס די זעלבע כברת?
דער רמב''ן אין וישלח ברענגט צו ערשט א רד''ק [אין שרש ברה] והנכון מההשפירוש בו ר' דוד קמחי כי הכ' לדמיון ואיננה שרשית, ומוצא המילה, היו לברות למו, ותברני לחם, ענין אכילה מועטת בבוקר, ופיושה שיעור מהלך אדם מן הבקר עד לעת האוכל כי כןישערו כל עוברי דרך, נאכדעם ווענדט עס דער רמב''ן אפ און זאגט אז ער האט געזען דעם פלאץ און ס'איז אסאך קלענער ווי מיל נאר וואס דען ס'איז א געוויסע שיעור אבער נישט קיין מיל, און ער זאגט ויתכן שיהי' ברת כמו בת, מלשון מה ברי ומה בר בטני, והוא שם למדה הקטנה שימדדו הולכי ארחות כמו למיל היום, ויאמר לה בת ארץ, כי המדה היא כמו בת לפרסה או למדה אחרת ידועה בימם ההם, זע מיר פונעם רמב''ן אז ער בליבט ביי דעם אז איז א לשון ווי בת - טאכטער.
למעשה דער רד''ק אליין אין שרש כבר זאגט יא אז ס'איז א שיעור מיל, און ער ברענגט אזוי אויך צו פון ר' סעדי' גאון ''ורבינו סעדי' פירשו ג''כ הכ''ף כ''ף הדמיון אבל פירוש אותו במיל לפי הענין בלא חבר''.
קומט יעצט דער בעל מעשה ה' וואס האט דאך געהאט געוואוינט אין אראבישע מדינות און זאגט אז אויף אראביש איז א מיל ''ברת'' וז''ל: הן במילת כברת ארץ נחלקו בפירושהוהדבר מבואר שהיא מיל בלשון ישמאל, שכן קורין למיל ברת, והכ''ף היא כ''ף הדמיון במילת כברת, כמו כחצות הלילה, שהכוונה לומר היות חצי הלילה בקירוב לא בדקדוק, כמו כן נאמר כברת ארץ, כאילו יאמר כמו ברת ארץ דהיינו מיל מבקירוב לא בדקדוק. זע מיר אז דער רבינו סעדי' זאגט נישט סתם לפי הענין בלא חבר ווי דער רד''ק האט פארשטאנען נאר ער האט אנגענומען אז דאס איז דער אראבישער ''ברת''. און לויטן מעשי ה' קען דער רמב''ן'ס תמי' אויך זיין אפשר פארענטפערט ווייל ס'איז נישט קיין מיל נאר בערך א מיל.
לערנענדיג היינט די רש"י אין פרשת ויחי, האב איך אזוי געקלערט (מסתמא א פשוט'ע זאך ביי יעדן, איך האב דאס אבער הערשט יעצט געכאפט) אז אויף אידיש וואלטן מיר געזאגט "אן אקער לאנד", ווייל רש"י זאגט אז כברת איז מעגליך געווען א שטיק ערד וואס דויערט איין טאג אויפצואקערן.
יעצט זעה איך טאקע אין וועקפידיע אז די ענגלישע ACRE שטאמט טאקע פון דעם: One acre comprises 4,840 square yards or 43,560 square feet[1] (which can be easily remembered as 44,000 square feet, less 1%). Because of alternative definitions of a yard or a foot, the exact size of an acre also varies slightly. Originally, an acre was a selion of land one furlong (660 ft) long and one chain (66 ft) wide;the measure appears to have begun as an approximation of the amount of land an ox could plow in one day. However, an acre is a measure of area, and has no particular width, length or shape. ממש דאס וואס רש"י זאגט: איין אקער לאנד!
ר' קרעמער, דאס איז דאך גענוי ווי דער בעל מעשי ה'וואס לערנט אז די כ"ף איז א כ"ף הדמיון, און עס איז נישט קיין פונקטליכע מעזשערמענט, מיל בקירוב לא בדקדוק.
דאע"ג דכבר למד הרבה פעמים כל התורה והמצות, מ"מ כשיגיע המועד חייב לשאול ולדרוש בהלכות כל מועד ומועד בזמנו [ב"ח]
