עדיטאריעל - אשרינו מה טוב חלקינו
די 'ניו יארק טיימס' ארטיקל אנהויב די וואך האט אויסגערופן שאָק און שוידער ביי אונז אלעמען. די פרעכהייט, די שקרים, און על הכל די קאָלטוראַלע מלחמה וואס זיי האבן דערקלערט קעגן א געמיינדע וואס ציילט 200,000 מיטגלידער! די טיימס עדיטאריעל באורד האט נישט מער און נישט ווייניגער באשלאסן אז א העסליכע ארטיקל אפּצושפּעטן און ארונטערצורייסן די קולטור פון צוויי הונדערט טויזנט געזעץ היטנדע ניו יארקע בירגער איז 'פיט טא פרינט' אין זייער צייטונג. אלזא, לאמיר אביסל צונעמען די נושא.
די פאָליטישע פראגע וואס די טיימס רירט אן קומט פון א שרעקליכע מיספארשטענדעניש, און מעגליך גאר עפעס ערגער. זייער ציל מיטן ארטיקל איז אויבנאויף פארשטענדליך, זיי זוכן צו ברענגען עפעס אן אינטערסאנטע טעמע אויפן טיש, און א קאָמיונעטי פון 200,000 נפשות מיט אן איינגענארטיגן חינוך סיסטעם, אויסזען און פירונג, איז ווערד באטראכט צו ווערן. אבער די סעט-אָפּ און די לאגיק מיט וואס דער ארטיקל איז געשריבן געווארן קען נאר קומען מיט א הנחה אז זייער קולטור איז סופעריער צו אונזערער. ולא זו בלבד, אונזער קולטור איז אזוי געפערליך אז מחנך זיין א קינד צו אונזער לעבנסשטייגער איז נישט מער ווי פשוט'ע אביוז.
זייער צוגאנג ברענגט קענטליך ארויף בייז בלוט ביי אונז אלע, און מיט רעכט! איבערדרייען א קולטור פון א גאנצע געמיינדע מיט צוואנג איז עפעס וואס טאר אפילו נישט אין געדאנק קומען - ווער רעדט נאך פון געלופטערט ווערן - דורך אזעלעכע וואס פירן אן מיט אזא רעספעקטפולע אינסטעטוציע. פארשטייט ביטע, מיר האבן א קולטור און מיר האבן ווירדן, דאס האבן מיר באקומען פון אונזערע עלטערן און מיר גלויבן אז אונזערע עלטערן האבן דאס באקומען פון זייערע עלטערן און זיי פון זייערע עלטערן, און אזוי העכער און העכער ארויף ביז צו די אידן וואס זענען געשטאנען ביים מעמד הנבחר און געהערט פון באשעפער אליין ווי ער זאגט פארן כלל ישראל אנכי השם אלוקיך, אַזאָנס פאדערט היבשע רעספעקט.
מיר חרד'ישע אידן גלייבן אז דער וועלט דא איז בלויז צייטווייליג, מיר גלייבן אז נאכן שטארבן ווער א מענטש גע'משפט אויף אלע זיינע מעשים, מיר גלייבן אז די לעבן אויף יענע וועלט איז די עיקר לעבן און אז די מענטש ווערט דארט געמאסטן לויט וויאזוי ער האט זיך אויפגעפירט אין זיינע לעבנס טעג דא אויף דער וועלט, אויב האט ער זיך גוט אויפגעפירט מיט איידעלע מדות און גוטע מעשים, אויב האט ער אכטונג געגעבן אויף גא-טס געבאָטן ווי עס דארף צו זיין, דאן ווערט ער באקרוינט מיט גאלדענע מעדאלן און צו זיין כבוד איז נישט דא קיין סוף. ווידעראום אויב האט ער פארברענגט זיינע טעג מיט שוואוילטאג, אויב האט ער וויי געטון גא-טס באשעפענישן, אויב האט ער נישט אכטונג געגעבן אויף זיינע געבאָטן, דאן איז ער דערנידערט און אראפגעקוקט.
עס איז אונז זייער שווער דאס לעבן אין ניו יארק ארומגענומען מיט אלע סארט שוואוילטאג, מיר האבן א שווערע באלאנס פון איין זייט דארפן מיר האלטן אונזער אהבה צום באשעפער, מיר פארברענגען א גרויסן חלק פון אונזערע טעג אין בית המדרש, מענטשן חזר'ן זיך און פארהערן זיך מסכתא נאך מסכתא, מענטשן גיבן אוועק זייערע טעג און יארן פאר עבודת השם, פון די צווייטע זייט פארשטייען מיר אבער אז מען דארף אויך לעבן אויף דער וועלט, מ'דארף מפרנס זיין די משפחה (וואס איז אגב, א חיוב אויף יעדן איד על פי תורה) און מיר לעבן נישט אליין דא אין לאנד, מיר זענען ארומגענומען מיט שכנים פון אלע סארטן און מיר דארפן זיך מיט זיי דורכקומען און פארשטיין. צו דעם קומט צו די נאטורליכע גלאנץ וואס אלע שוואוילטאג ברענגט מיט זיך, אזוי אז עס איז צומאל א שווערע עסק, אבער מיט דעם שפירן מיר א חיות אין אונזער קולטור! מיר שפירן א געשמאק אין שבת! מיר ווילן דאס ווייטער אנהאלטן, און מיר שטרעבן דאס איבערצוגעבן פאר אונזערע קינדער.
פאר א פרעמדער צו קומען זאגן "אנטשולדיגט! איר מוזט זיך טוישן! מיר האבן א בעסערע סיסטעם! אונזער סיסטעם שלאגט פאר די מעגליכקייט צו ווערן דאקטוירים און לויערס! אונזער סיסטעם איז א סיסטעם וואס האט די מעגליכקייט צו ברענגן פיל מער באקוועמליכקייט אויף די וועלט! איר מוזטאנ-נעמען אונזער סיסטעם!" איז א פרעכע און געמיינע אויפפירונג, קיין שום נארמאלע פאליטישען וואלט אזאָנס נישט געטון!
פארן טיימס צו קומען העצן און טענה'ען אז די פאליטישאנס פארקוקן אונז צוליב אונזער שטארקע בלאקוואוט - בו בזמן וואס זיי רעספעקטירן פשוט אונזער קולטור - איז א שטיק געמיינקייט, וויאזוי קען אזא געדאנקען גאנג טרעפן דאס פלאץ אין א צייטונג וואס רעפרעזענטירט דעמאקראטיע? וויאזוי קען די טיימס מצער זיין טויזענטער חרד'ישע משפחות און זיי צווינגען צו טוישן זייערע טראדוציעס און ווירדן? פארוואס? ווייל זיי גלייכן בעסער א קאליזש סטודענט וואס קען שרייבן אן ענגלישע בריוו מיט א פערפעקטע גוטע גרעמער? ווייל די טיימס אדער סיי וועלעכע פראפעסאר פארשטייט נישט אדער גלייבט נישט אין א לעבן נאכן טויט? ווייל ער האט נאכנישט טועם געווען די זיסקייט פון אונזער לעבנסשטייגער? אשר על כן מעג ער אריינצווינגן א גאנצע געמיינדע פון הונדערטע טויזענטע אידן און א פראצעדור פון טוישן זייער קולטור?
און פארוואס דען לעבן מיר אין א דעמאקראטיע אויב נישט פארדעם אז מיר בירגער זאלן האבן א ווארט אויף די געזעצן און זייער אינפארסירונג? פארוואס זאלן מיר דען נישט גיין שטימען און פראבירן אויף אלע וועגן צו לאזן הערן אונזער מיינונג און פארלאנג? מיר פארדינען נישט צו קיין פאָנדומענטאלע רעכטן?
יעדע נארמאלע פאליטיקאנט וואס פארטרעט א ציבור פון טויזענטער מענטשן ווייסט אז אריינצווינגען טויזענטער מענטשן זיך צו טוישן אין די האקעלסטע און מערסט סענסיטיווע נושאים איז נישט קיין קלייניגקייט, יא, ס'זייער גרינג פאר צייטונג שרייבער צו פארפירן, אבער ווען דו זעסט אז טויזענטער פון דיינע וויילער האבן עפעס צו זאגן גיבסטו זיי כאטש איין מינוט אויסצורעדן, און ווען דו זעסט א ערענסטע זארג אויף זייערע געזיכטער, דו הערסט זייער הארץ באַגער און טיפער וואונטש נישט אנצערירן צו דאס וואס איז ביי זיי הייליג און טייער, שפירסטו אז "איך וויל זיי נישט טשעפענען מיט דאס וואס איז ביי זיי די שווארץ אפל פון אויג".
אין קאנטראסט צו דעם גייט די טיימס דא אויף א וועג וואס איז נישט אנדערש פון כינע'ס באהאנדלונג צו די ווייגער גרופע, צום באדויערן כאפן זיי אפילו נישט וואס זיי טוען, אבער זיי האלטן אז זיי טוען ריכטיג ווייל זיי האלטן אז זיי האבן די ריכטיגע מעטאד פאר אונזערע בעסטע אינטערעסן, ווי כאילו אונז קענען נישט אליין אפמאכן וואס עס איז גוט פאר אונז, עס זאגט נישט קיינער אז מיר מאכן שאדן פאר אנדערע, אלעס וואס די טיימס זאגט איז אז מיר מאכן שלעכטע באשלוסן פאר זיך, און דעריבער פאדערן זיי אויף די ערוועלטע אז זיי זאלן אינפארסירן די חסידים צו טוישן זייער לעבנס שטייגער!
אנדערש ווי די ווייגערס אין כינע זענען מיר אין א דעמאקראטישע מדינה, און די ערוועלטע רעכענען זיך מיר די אינטרעסען פונעם בירגער אזוי לאנג ווי די אינטרעסן ברענגען נישט קיין שאדן פאר די אנדערע בירגער און זיי זענען נישט קראנקהאפטיגע פארלאנגן.
אבער זע נאר די וואונדער, אויב מיר נוצן אויס די דעמאקראטיע און מיר פארשטענדיגן זיך מיט פאליטיקאנטן און מיר צייגן אין עלעקשאן בודקע אז מיר זענען א ציבור לאלפים וואס האבן פאראייניגטע אינטרעסן, אויב די באעהרדע פארשטייען אז מ'קען נישט באצווינגען א געמיינדע אפצולאזן זייער קולטור און מסורה, איז עס גאר א דערהער וואס מען קרומט דערויף מיטן נאז? די טיימס לייגט עס גאר אראפ מיט א בליק וואס דארף צו ווייזן אז די פאליטיקאנטן זענען פשוט צו שוואך אפצוזאגן די שטימען פון די חסידים, וואס דען מיינט דעמאקראטיע אויב נישט די פאקט אז א רעגירונג קען נישט באצווינגן מענטשן צו טאן זאכן לויט זייער אייגענע גוסטע? וואס דען מיינט אן אחריות'דיגע מעיאָר אויב נישט אזא איינער וואס איז גענוג פארשטענדליך צו די סענסעטיווע געברויכן פון יעדע געמיינדע?
אנדערע זאגן אבער ניין, די טיימס איז נישט דא פאר קיין שלעכטס, בסך הכל באדערט זיי די געלטער וואס די סיטי טיילט פאר די ישיבות, בסך הכל זארגן זיי זיך פאר די וואוילזיין פון נעבעכדיגע מענטשן וואס ווייסן אליינס נישט וואס עס איז גוט פאר זיי, זיי ווילן פשוט זיכער מאכן אז מיר האבן בריווח פרנסה. אבער די איראניע איז גרויס, זארגן זיי זיך דען פאר אונז מער ווי מיר אליין זארגן זיך? זענען מיר אליין נישט נייגעריג אין די הצלחה פון אונזער אייגענע קינדער וועמען מיר האדעווען מיט שווייס און געבן זיי אוועק אלעס וואס מיר פארמאגן? זענען מיר נישט אומשטאנד אליין צו מאכן באשלוסן? נישט לויטן ניו יארק טיימס...
די ווארהייט איז אבער פונקט דאס פארקערטע, די טיימס האט געמאכט זייער שלעכטע חשבונות, אלס אן אקאונטענט אדער אלס א יושר'דיגע אפטרופוס וואלטן זיי נישט געפעסט דעם טעסט... די איינציגסטע הונטערליגענדע סיבה פון די טיימס ארטיקל איז א קאָלטוראַלע דיפרענץ, די טיימס וויל אונז טוישן צו א קולטור וואס איז זיי מער צום הארצן. אנדערש וואלטן זיי נישט אזוי דורכגעפאלן מיט זייער אנאליז, ס'גייט מיר באמת נישט אריין אין קאפ די גאנצע מעשה, כ'האב פארשטאנען אז זיי גייען קומען מיט א זשורנאליסטיש שטיקל פארש ארבעט, און אנטדעקן עפעס ווער ווייסט וואס, סאָמהאו האב איך באמת געהאלטן אז די טיימס איז די שפיץ פון ריינע זשורנאליזם, און אפשר האבן זיי טאקע פראבירט, איך וועל גלייבן אז די נעמען וואס זיי דערמאנען האבן עפעס האפט אין זיך, אבער ארויסצוקומען מיט אזוינע שטותים במילתא דעבידי לגלוי'? דאס קען נאר קומען פון זיין בייעסד צו פריער באשטימטע הנחות.
עס איז שטוינענד צום ביישפיל וויאזוי זיי קענען שרייבן לדוגמא אז מיר מאנגלען באנק אקאונטס! ערנסט? ממש אזוי? אפשר קען איינער ערלעדיגן א וויזיט פונעם טיימס צו די וואלעבאוט טשעיס ברענטש אין וויליאמסבורג? וויפיל מאל שטייט מען דארט אין די ליניע פאר 20 מינוט?
אונז פארמאג'מיר איבער 50 חסידישע לייסענסד מארטגעזש בראוקערס, און די אלע פארמאגן נאך פילע געהילפן צו זייער האנט וואס גיבן זיך אפ מיט פראצעסירן מארטגעדשעס פארן היימישן עולם, קומטסטו מיר זאגן אז כאילו מיר פארמאגן נישט קיין באנק אקאונט?
זיי ברענגען נאך פון איינעם וואס זאגט אז יענער האט נישט געקענט טרעפן קיין זשאב נאר אין א ישיבה, אזוי? די ישיבות זוכן באס דרייווערס מיט ליכט! מען גייט איצט שניידן די באס ראוטס אין וויליאמסבורג ווייל עס איז נישטא גענוג באס דרייווערס. און בכלל איז דא א מאנגל אין מלמדים און טיטשערס ווייל די ישיבות קענעןן נישט גענוג גוט קאמפיטן מיט די געהאלטן וואס מען צאלט אין די פריוואטע סעקטאר, און די טיימס וויל מיר פארקויפן אז זייער פארש ארבעט ווייזט אז די איינציגע פלאץ ווי מען קען עכט טרעפן א דשאב איז אין די ישיבות... נישט צום גלייבן אז די טיימס האט אזא פשוט'ע זאך נישט געקענט מברר זיין געהעריג!
די געדאנק פון נעמען קאוויד הילף און מאכן דערפון א ויצעקו אז די סיטי העלפט די סקולס איז שוין נישט בלוז א שלעכטע פארש ארבעט, נאר זאגאר אקטיוויזם און מיסליעדינג אינפארמאציע אין פולן זין פון ווארט!
צו רעדן פון וואוטשערס כאילו די סיטי געט געלטער פאר די סקולס איז ווייטער א צביעות, די וואוטשער פראגראם איז נישט געמאכט געווארן פאר לימודי חול און נישט פאר לימודי קודש, עס איז געמאכט געווארן פאר עלטערן וואס ארבעטן און ברויכן האבן א פאסיגע פלאץ וואו איבערצולאזן זייערע קינדער אין די שטונדן וואס מען האט שוין געענדיגט סקול. אין רוב סקולס פארנעמט מען זיך דאן מיט פשוט'ע שפילערייען און ארטס און קרעפטס... וויאזוי די טיימס נוצט דאס אלץ א טענה אז די סקולס באקומען געלט פאר א שלעכטע חינוך איז מאדנע און אומפארשטענדליך.
די זעלבע מיט לאנטש פראגראמען. וואס איז די שייכות פון גרעמער צו לאנטש פראגראמען? פארוואס זאל די רעגירונג נישט געבן קיין געלטער פאר לאנטש אויב די ספעלינג טעסטס קומען צוריק ליידיג?
די טיימס ציפער פון פופציג טויזנט קינדער איז ווארשיינליך אויך אונטערגעשאצט. לויט מיין "השערה" וואלט מען געדארפט האלטן נענטער צו 75,000 קינדער צווישן קראון הייטס, בארא פארק, סקווער, מאנסי, קרית יואל, טייל פון פלעטבוש וואס איז אויך חסידיש, וויליאמסבורג, ועוד.
לאמיר אבער גיין מיט א חשבון פון 65,000 קינדער אין די חסידי'שע מוסדות, און א ביליאן דאלער איבער די לעצטע פינעף יאר, קומט אויס אז די רעגירונג האט אויסגעגעבן אומגעפער $3000 פער קינד, פער יאר. און פון דעם מאכן זיי א ויצעקו אז וואס? אז די קאוויד געלטער, וואוטשערס און לאנטש פראגראמען באטרעפן אינאיינעם 3-4 טויזנט דאלער פער קינד פער יאר? מען האט דא ממש אנדעקט די לאך פון די שטייער צאלער!
--
נאך א דורכגעפאלענע אנאליז איז דאס אראפמאלן א בילד כאילו די רבי'ס האבן עפעס א קאנטראל אויפן ציבור, בעת וואס עס איז ברור אז נישט סאטמאר'ער רבי, נישט באבוב'ער רבי און נישט וויזניצ'ער רבי, האבן סיי וועלכע דעה איבער למשל מוסדות חתן סופר, אדער למשל איבער מוסדות נייטרא. נעם למשל די פרומע וויליאמסבורגע מיידל שולע 'בנות חיל', זיי פרעגן נישט קיין אנווייזונגען פון קיין שום רבי ווי אזוי זיך צו פירן, זיי האבן נישט קיין שייכות צו קיין שום רבי.
און אפי' אין די 'קהילה מוסדות' אליין, קראסנא מוסדות האט נישט קיין שייכות צו באבוב, און אזוי ווייטער, און עס זענען דא גענוג פרייוואטע עקזעסטירענדע מוסדות אין היימישע געגענטער, און יעדער האט די מעגליכקייט צו עפענען א אייגענע מוסד אין וויליאמסבורג/ בארא פארק/ מאנסי/ וכו', און אלע עלטערן שיקן די קינדער אין אזאנע ישיבות וואס איז זיי צום הארצן. עס איז אמת אז יעדע אינדיוויודיעל מוסד פרעגט טאקע זייער רבי, יעדער רבי האט די לעצטע ווארט אין זיינע מוסדות, עס איז אבער נישטא קיין שום רבי וואס האט די אינטערעסע אדער מעגליכקייט, צו טאן סיי וואס אין די וועלט אז עלטערן זאלן שיקן קינדער אין זיינס א מוסד.
אראפצומאלן כאילו די רבי'ס מאכן עפעס א טרעפ אריינצוכאפן די מענטשן, איז אדער בייזוויליג פארדרייט די פאקטן, אדער אין בעסטן פאל פארפעלט צו פארשטיין די מציאות הדברים.
די גרעסטע האוקס איז אבער ווי זיי פראבירן אראפלייגן אז מען סטראגעלט דא געפערליך מיט דשאבס, ממש מען מוז צוקומען צו דראגס זיך צו באפרייען פון די שווערע מצב אין וואס מען געפינט זיך, קאמענטארן זענען פשוט איבריג, עס איז ידוע ומפרסם פאר יעדן היימישן איד אז אין יעדע קהילה זענען דא ארום 20% יונגלייט וואס בלייבן לערנען פאר א גוטע 4-5 יאר נאך די חתונה, ווען נישט די ברייטקייט פון נדבנים וואלט נישט מעגליך געווען אז אזאנס זאל פאסירן, דאס קומט דוקא צוליב די מעגלכקייט וואס אונז האב מיר ברוך השם אז אונז פארמאגן גענוג היימישע עשירים וואס זענען מוקיר תורה, וואס זייער הארץ פלאמט פאר די קדושת התורה און זיי העלפן ארויס די יונגעלייט זאלן ווייטער קענען לערנען!
די טיימס האט געוויס פארפעלט צו אנערקענען דער מציאות, זיי זעען גאר אז דא איז דא א גרויסע פראצענט וואס פארדינט נישט ברייט, און עס בלייבט זיי נאר איבער אויסצופירן מיט זייער מסקנא אז דאס קומט ווייל מען האט נישט קיין דשאבס! ווי גלייך די אידן וואס זוכן צו פארברענגן נאך א פאר יאר אונטער די אטמאספערע פון תורה'דיגע ווענט האבן געזוכט דשאבס און נישט געטראפן.
אדרבה, אז מען רעדט שוין טאקע פון צדקה, זאל מען א בליק טאן אויף די 'טשערידי' און 'דרייוו אפ' קאמפיינס פון רופא חולים, חיים מעדיקעל, בוני עולם, רפואה העלפליין, וכו' וכו', און דערנאך רעד צו מיר וועגן נישט האבן די מעגליכקייט צו עפענען א באנק אקאונט!
בכלל איז מאדנע ווי זיי בויען בנינים אויף די געשיכטע פון דראפ אוטס, בעת וואס עס איז קלאר אז מיר האבן ווינציגער פון א פראצענט וואס איז אינדרויסן פון ישיבה בעפאר די זיבעצן יאר, עס איז ברור אז מיר זענען דוקא נישט צוגעבינדן צו דראגס, אדרבה, די פראצענט פון פארדראגטע איז פילפאכיג ווינציגער ווי עס טרעפט זיך אין פאבליק סקול, די פעלער ווי מלמדים זאלן אביוזן די קינדער איז כמובן פיל ווייניגער ווי אין פאבליק סקול, ביי אונז האט כמעט יעדע קינד א טאטע מיט א מאמע וואס וואוינען אינאייינעם, ס'דא ווער עס זאל זיך אננעמען פאר אים, און אויב מיר זענען טאקע מוותר פאר א מלמד וואס גיט צומאל א פעטשל, זענען מיר געוויס נישט מוותר פאר א מלמד א מושחת וואס גיסט אויס זיין כעס אויף א קינד שלא כדת, די טיימס איז זיכער דורכגעפאלן אין ארויסהאבן די מציאות. אבער דאס איז נאר די סימפטאם, די שורש פון די קרענק איז אז די טיימס האט זיך באקרוינט מיט די קעניגליכע רעכט צו באשטימען וואס איז גוט פאר זיינע אונטערטאנען אן זיך רעכענען מיט די ווייטאג און אויפברויז פון זייער הארץ, די טיימס שפירט זיך גוט בעת זיי טרעטן אויף אונזער הייליגסטע, ווייל זיי גלייבן און א אנדערע אידיאל ווי אונז, און זיי ווילן מיר זאלן זיך צופאסן צו זיי.
די טיימס זאגט: שובי שובי השולמית! שובי שובי ונחזה בך! הייבט אן זיך מאדערנעזירן! ענק וועלן ווערן דאקטוירים! ענק וועלן זיין צוגלייך מיט די איבריגע וועלט, ענק קענען אפילו ווייטער האלטן ענקער רעליגיעזע הלכות, אבער ענקער קולטור זאלט איר טוישן!
עס וועט אבער נישט פאסירן! די תורה וועט בליען, עס וועלן נאך ארויסוואקסן דא אין אמעריקע ארזי לבנון, אדירי התורה! אידישקייט וועט ווייטער פארזעצן אויף איר אריגענעלע וועג! אונזערע קינדער וועלן באקומען א לעכטיגע חסידישע חינוך! פאר פרנסה וועט מען זיך באגעניגן מיטן לערנען שרייבן ליינען און רעכענען וכדו', דאס מינדעסטע וואס איז ממש נייטיג אזוי ווי אונזערע רבי'ס האבן עס איינגעפונדעוועט דא אין אמעריקע, און מיר וועלן ווייטער אנהאלטן אונזער ליכטיגע לעבנס שטייגער! מיר האבן שוין ערגערס פון דעם מיטגעמאכט, והמה כרעו ונפלו ואנחנו קמנו ונתעודד ובשם ה' נעשה ונצליח.
די פאָליטישע פראגע וואס די טיימס רירט אן קומט פון א שרעקליכע מיספארשטענדעניש, און מעגליך גאר עפעס ערגער. זייער ציל מיטן ארטיקל איז אויבנאויף פארשטענדליך, זיי זוכן צו ברענגען עפעס אן אינטערסאנטע טעמע אויפן טיש, און א קאָמיונעטי פון 200,000 נפשות מיט אן איינגענארטיגן חינוך סיסטעם, אויסזען און פירונג, איז ווערד באטראכט צו ווערן. אבער די סעט-אָפּ און די לאגיק מיט וואס דער ארטיקל איז געשריבן געווארן קען נאר קומען מיט א הנחה אז זייער קולטור איז סופעריער צו אונזערער. ולא זו בלבד, אונזער קולטור איז אזוי געפערליך אז מחנך זיין א קינד צו אונזער לעבנסשטייגער איז נישט מער ווי פשוט'ע אביוז.
זייער צוגאנג ברענגט קענטליך ארויף בייז בלוט ביי אונז אלע, און מיט רעכט! איבערדרייען א קולטור פון א גאנצע געמיינדע מיט צוואנג איז עפעס וואס טאר אפילו נישט אין געדאנק קומען - ווער רעדט נאך פון געלופטערט ווערן - דורך אזעלעכע וואס פירן אן מיט אזא רעספעקטפולע אינסטעטוציע. פארשטייט ביטע, מיר האבן א קולטור און מיר האבן ווירדן, דאס האבן מיר באקומען פון אונזערע עלטערן און מיר גלויבן אז אונזערע עלטערן האבן דאס באקומען פון זייערע עלטערן און זיי פון זייערע עלטערן, און אזוי העכער און העכער ארויף ביז צו די אידן וואס זענען געשטאנען ביים מעמד הנבחר און געהערט פון באשעפער אליין ווי ער זאגט פארן כלל ישראל אנכי השם אלוקיך, אַזאָנס פאדערט היבשע רעספעקט.
מיר חרד'ישע אידן גלייבן אז דער וועלט דא איז בלויז צייטווייליג, מיר גלייבן אז נאכן שטארבן ווער א מענטש גע'משפט אויף אלע זיינע מעשים, מיר גלייבן אז די לעבן אויף יענע וועלט איז די עיקר לעבן און אז די מענטש ווערט דארט געמאסטן לויט וויאזוי ער האט זיך אויפגעפירט אין זיינע לעבנס טעג דא אויף דער וועלט, אויב האט ער זיך גוט אויפגעפירט מיט איידעלע מדות און גוטע מעשים, אויב האט ער אכטונג געגעבן אויף גא-טס געבאָטן ווי עס דארף צו זיין, דאן ווערט ער באקרוינט מיט גאלדענע מעדאלן און צו זיין כבוד איז נישט דא קיין סוף. ווידעראום אויב האט ער פארברענגט זיינע טעג מיט שוואוילטאג, אויב האט ער וויי געטון גא-טס באשעפענישן, אויב האט ער נישט אכטונג געגעבן אויף זיינע געבאָטן, דאן איז ער דערנידערט און אראפגעקוקט.
עס איז אונז זייער שווער דאס לעבן אין ניו יארק ארומגענומען מיט אלע סארט שוואוילטאג, מיר האבן א שווערע באלאנס פון איין זייט דארפן מיר האלטן אונזער אהבה צום באשעפער, מיר פארברענגען א גרויסן חלק פון אונזערע טעג אין בית המדרש, מענטשן חזר'ן זיך און פארהערן זיך מסכתא נאך מסכתא, מענטשן גיבן אוועק זייערע טעג און יארן פאר עבודת השם, פון די צווייטע זייט פארשטייען מיר אבער אז מען דארף אויך לעבן אויף דער וועלט, מ'דארף מפרנס זיין די משפחה (וואס איז אגב, א חיוב אויף יעדן איד על פי תורה) און מיר לעבן נישט אליין דא אין לאנד, מיר זענען ארומגענומען מיט שכנים פון אלע סארטן און מיר דארפן זיך מיט זיי דורכקומען און פארשטיין. צו דעם קומט צו די נאטורליכע גלאנץ וואס אלע שוואוילטאג ברענגט מיט זיך, אזוי אז עס איז צומאל א שווערע עסק, אבער מיט דעם שפירן מיר א חיות אין אונזער קולטור! מיר שפירן א געשמאק אין שבת! מיר ווילן דאס ווייטער אנהאלטן, און מיר שטרעבן דאס איבערצוגעבן פאר אונזערע קינדער.
פאר א פרעמדער צו קומען זאגן "אנטשולדיגט! איר מוזט זיך טוישן! מיר האבן א בעסערע סיסטעם! אונזער סיסטעם שלאגט פאר די מעגליכקייט צו ווערן דאקטוירים און לויערס! אונזער סיסטעם איז א סיסטעם וואס האט די מעגליכקייט צו ברענגן פיל מער באקוועמליכקייט אויף די וועלט! איר מוזטאנ-נעמען אונזער סיסטעם!" איז א פרעכע און געמיינע אויפפירונג, קיין שום נארמאלע פאליטישען וואלט אזאָנס נישט געטון!
פארן טיימס צו קומען העצן און טענה'ען אז די פאליטישאנס פארקוקן אונז צוליב אונזער שטארקע בלאקוואוט - בו בזמן וואס זיי רעספעקטירן פשוט אונזער קולטור - איז א שטיק געמיינקייט, וויאזוי קען אזא געדאנקען גאנג טרעפן דאס פלאץ אין א צייטונג וואס רעפרעזענטירט דעמאקראטיע? וויאזוי קען די טיימס מצער זיין טויזענטער חרד'ישע משפחות און זיי צווינגען צו טוישן זייערע טראדוציעס און ווירדן? פארוואס? ווייל זיי גלייכן בעסער א קאליזש סטודענט וואס קען שרייבן אן ענגלישע בריוו מיט א פערפעקטע גוטע גרעמער? ווייל די טיימס אדער סיי וועלעכע פראפעסאר פארשטייט נישט אדער גלייבט נישט אין א לעבן נאכן טויט? ווייל ער האט נאכנישט טועם געווען די זיסקייט פון אונזער לעבנסשטייגער? אשר על כן מעג ער אריינצווינגן א גאנצע געמיינדע פון הונדערטע טויזענטע אידן און א פראצעדור פון טוישן זייער קולטור?
און פארוואס דען לעבן מיר אין א דעמאקראטיע אויב נישט פארדעם אז מיר בירגער זאלן האבן א ווארט אויף די געזעצן און זייער אינפארסירונג? פארוואס זאלן מיר דען נישט גיין שטימען און פראבירן אויף אלע וועגן צו לאזן הערן אונזער מיינונג און פארלאנג? מיר פארדינען נישט צו קיין פאָנדומענטאלע רעכטן?
יעדע נארמאלע פאליטיקאנט וואס פארטרעט א ציבור פון טויזענטער מענטשן ווייסט אז אריינצווינגען טויזענטער מענטשן זיך צו טוישן אין די האקעלסטע און מערסט סענסיטיווע נושאים איז נישט קיין קלייניגקייט, יא, ס'זייער גרינג פאר צייטונג שרייבער צו פארפירן, אבער ווען דו זעסט אז טויזענטער פון דיינע וויילער האבן עפעס צו זאגן גיבסטו זיי כאטש איין מינוט אויסצורעדן, און ווען דו זעסט א ערענסטע זארג אויף זייערע געזיכטער, דו הערסט זייער הארץ באַגער און טיפער וואונטש נישט אנצערירן צו דאס וואס איז ביי זיי הייליג און טייער, שפירסטו אז "איך וויל זיי נישט טשעפענען מיט דאס וואס איז ביי זיי די שווארץ אפל פון אויג".
אין קאנטראסט צו דעם גייט די טיימס דא אויף א וועג וואס איז נישט אנדערש פון כינע'ס באהאנדלונג צו די ווייגער גרופע, צום באדויערן כאפן זיי אפילו נישט וואס זיי טוען, אבער זיי האלטן אז זיי טוען ריכטיג ווייל זיי האלטן אז זיי האבן די ריכטיגע מעטאד פאר אונזערע בעסטע אינטערעסן, ווי כאילו אונז קענען נישט אליין אפמאכן וואס עס איז גוט פאר אונז, עס זאגט נישט קיינער אז מיר מאכן שאדן פאר אנדערע, אלעס וואס די טיימס זאגט איז אז מיר מאכן שלעכטע באשלוסן פאר זיך, און דעריבער פאדערן זיי אויף די ערוועלטע אז זיי זאלן אינפארסירן די חסידים צו טוישן זייער לעבנס שטייגער!
אנדערש ווי די ווייגערס אין כינע זענען מיר אין א דעמאקראטישע מדינה, און די ערוועלטע רעכענען זיך מיר די אינטרעסען פונעם בירגער אזוי לאנג ווי די אינטרעסן ברענגען נישט קיין שאדן פאר די אנדערע בירגער און זיי זענען נישט קראנקהאפטיגע פארלאנגן.
אבער זע נאר די וואונדער, אויב מיר נוצן אויס די דעמאקראטיע און מיר פארשטענדיגן זיך מיט פאליטיקאנטן און מיר צייגן אין עלעקשאן בודקע אז מיר זענען א ציבור לאלפים וואס האבן פאראייניגטע אינטרעסן, אויב די באעהרדע פארשטייען אז מ'קען נישט באצווינגען א געמיינדע אפצולאזן זייער קולטור און מסורה, איז עס גאר א דערהער וואס מען קרומט דערויף מיטן נאז? די טיימס לייגט עס גאר אראפ מיט א בליק וואס דארף צו ווייזן אז די פאליטיקאנטן זענען פשוט צו שוואך אפצוזאגן די שטימען פון די חסידים, וואס דען מיינט דעמאקראטיע אויב נישט די פאקט אז א רעגירונג קען נישט באצווינגן מענטשן צו טאן זאכן לויט זייער אייגענע גוסטע? וואס דען מיינט אן אחריות'דיגע מעיאָר אויב נישט אזא איינער וואס איז גענוג פארשטענדליך צו די סענסעטיווע געברויכן פון יעדע געמיינדע?
אנדערע זאגן אבער ניין, די טיימס איז נישט דא פאר קיין שלעכטס, בסך הכל באדערט זיי די געלטער וואס די סיטי טיילט פאר די ישיבות, בסך הכל זארגן זיי זיך פאר די וואוילזיין פון נעבעכדיגע מענטשן וואס ווייסן אליינס נישט וואס עס איז גוט פאר זיי, זיי ווילן פשוט זיכער מאכן אז מיר האבן בריווח פרנסה. אבער די איראניע איז גרויס, זארגן זיי זיך דען פאר אונז מער ווי מיר אליין זארגן זיך? זענען מיר אליין נישט נייגעריג אין די הצלחה פון אונזער אייגענע קינדער וועמען מיר האדעווען מיט שווייס און געבן זיי אוועק אלעס וואס מיר פארמאגן? זענען מיר נישט אומשטאנד אליין צו מאכן באשלוסן? נישט לויטן ניו יארק טיימס...
די ווארהייט איז אבער פונקט דאס פארקערטע, די טיימס האט געמאכט זייער שלעכטע חשבונות, אלס אן אקאונטענט אדער אלס א יושר'דיגע אפטרופוס וואלטן זיי נישט געפעסט דעם טעסט... די איינציגסטע הונטערליגענדע סיבה פון די טיימס ארטיקל איז א קאָלטוראַלע דיפרענץ, די טיימס וויל אונז טוישן צו א קולטור וואס איז זיי מער צום הארצן. אנדערש וואלטן זיי נישט אזוי דורכגעפאלן מיט זייער אנאליז, ס'גייט מיר באמת נישט אריין אין קאפ די גאנצע מעשה, כ'האב פארשטאנען אז זיי גייען קומען מיט א זשורנאליסטיש שטיקל פארש ארבעט, און אנטדעקן עפעס ווער ווייסט וואס, סאָמהאו האב איך באמת געהאלטן אז די טיימס איז די שפיץ פון ריינע זשורנאליזם, און אפשר האבן זיי טאקע פראבירט, איך וועל גלייבן אז די נעמען וואס זיי דערמאנען האבן עפעס האפט אין זיך, אבער ארויסצוקומען מיט אזוינע שטותים במילתא דעבידי לגלוי'? דאס קען נאר קומען פון זיין בייעסד צו פריער באשטימטע הנחות.
עס איז שטוינענד צום ביישפיל וויאזוי זיי קענען שרייבן לדוגמא אז מיר מאנגלען באנק אקאונטס! ערנסט? ממש אזוי? אפשר קען איינער ערלעדיגן א וויזיט פונעם טיימס צו די וואלעבאוט טשעיס ברענטש אין וויליאמסבורג? וויפיל מאל שטייט מען דארט אין די ליניע פאר 20 מינוט?
אונז פארמאג'מיר איבער 50 חסידישע לייסענסד מארטגעזש בראוקערס, און די אלע פארמאגן נאך פילע געהילפן צו זייער האנט וואס גיבן זיך אפ מיט פראצעסירן מארטגעדשעס פארן היימישן עולם, קומטסטו מיר זאגן אז כאילו מיר פארמאגן נישט קיין באנק אקאונט?
זיי ברענגען נאך פון איינעם וואס זאגט אז יענער האט נישט געקענט טרעפן קיין זשאב נאר אין א ישיבה, אזוי? די ישיבות זוכן באס דרייווערס מיט ליכט! מען גייט איצט שניידן די באס ראוטס אין וויליאמסבורג ווייל עס איז נישטא גענוג באס דרייווערס. און בכלל איז דא א מאנגל אין מלמדים און טיטשערס ווייל די ישיבות קענעןן נישט גענוג גוט קאמפיטן מיט די געהאלטן וואס מען צאלט אין די פריוואטע סעקטאר, און די טיימס וויל מיר פארקויפן אז זייער פארש ארבעט ווייזט אז די איינציגע פלאץ ווי מען קען עכט טרעפן א דשאב איז אין די ישיבות... נישט צום גלייבן אז די טיימס האט אזא פשוט'ע זאך נישט געקענט מברר זיין געהעריג!
די געדאנק פון נעמען קאוויד הילף און מאכן דערפון א ויצעקו אז די סיטי העלפט די סקולס איז שוין נישט בלוז א שלעכטע פארש ארבעט, נאר זאגאר אקטיוויזם און מיסליעדינג אינפארמאציע אין פולן זין פון ווארט!
צו רעדן פון וואוטשערס כאילו די סיטי געט געלטער פאר די סקולס איז ווייטער א צביעות, די וואוטשער פראגראם איז נישט געמאכט געווארן פאר לימודי חול און נישט פאר לימודי קודש, עס איז געמאכט געווארן פאר עלטערן וואס ארבעטן און ברויכן האבן א פאסיגע פלאץ וואו איבערצולאזן זייערע קינדער אין די שטונדן וואס מען האט שוין געענדיגט סקול. אין רוב סקולס פארנעמט מען זיך דאן מיט פשוט'ע שפילערייען און ארטס און קרעפטס... וויאזוי די טיימס נוצט דאס אלץ א טענה אז די סקולס באקומען געלט פאר א שלעכטע חינוך איז מאדנע און אומפארשטענדליך.
די זעלבע מיט לאנטש פראגראמען. וואס איז די שייכות פון גרעמער צו לאנטש פראגראמען? פארוואס זאל די רעגירונג נישט געבן קיין געלטער פאר לאנטש אויב די ספעלינג טעסטס קומען צוריק ליידיג?
די טיימס ציפער פון פופציג טויזנט קינדער איז ווארשיינליך אויך אונטערגעשאצט. לויט מיין "השערה" וואלט מען געדארפט האלטן נענטער צו 75,000 קינדער צווישן קראון הייטס, בארא פארק, סקווער, מאנסי, קרית יואל, טייל פון פלעטבוש וואס איז אויך חסידיש, וויליאמסבורג, ועוד.
לאמיר אבער גיין מיט א חשבון פון 65,000 קינדער אין די חסידי'שע מוסדות, און א ביליאן דאלער איבער די לעצטע פינעף יאר, קומט אויס אז די רעגירונג האט אויסגעגעבן אומגעפער $3000 פער קינד, פער יאר. און פון דעם מאכן זיי א ויצעקו אז וואס? אז די קאוויד געלטער, וואוטשערס און לאנטש פראגראמען באטרעפן אינאיינעם 3-4 טויזנט דאלער פער קינד פער יאר? מען האט דא ממש אנדעקט די לאך פון די שטייער צאלער!
--
נאך א דורכגעפאלענע אנאליז איז דאס אראפמאלן א בילד כאילו די רבי'ס האבן עפעס א קאנטראל אויפן ציבור, בעת וואס עס איז ברור אז נישט סאטמאר'ער רבי, נישט באבוב'ער רבי און נישט וויזניצ'ער רבי, האבן סיי וועלכע דעה איבער למשל מוסדות חתן סופר, אדער למשל איבער מוסדות נייטרא. נעם למשל די פרומע וויליאמסבורגע מיידל שולע 'בנות חיל', זיי פרעגן נישט קיין אנווייזונגען פון קיין שום רבי ווי אזוי זיך צו פירן, זיי האבן נישט קיין שייכות צו קיין שום רבי.
און אפי' אין די 'קהילה מוסדות' אליין, קראסנא מוסדות האט נישט קיין שייכות צו באבוב, און אזוי ווייטער, און עס זענען דא גענוג פרייוואטע עקזעסטירענדע מוסדות אין היימישע געגענטער, און יעדער האט די מעגליכקייט צו עפענען א אייגענע מוסד אין וויליאמסבורג/ בארא פארק/ מאנסי/ וכו', און אלע עלטערן שיקן די קינדער אין אזאנע ישיבות וואס איז זיי צום הארצן. עס איז אמת אז יעדע אינדיוויודיעל מוסד פרעגט טאקע זייער רבי, יעדער רבי האט די לעצטע ווארט אין זיינע מוסדות, עס איז אבער נישטא קיין שום רבי וואס האט די אינטערעסע אדער מעגליכקייט, צו טאן סיי וואס אין די וועלט אז עלטערן זאלן שיקן קינדער אין זיינס א מוסד.
אראפצומאלן כאילו די רבי'ס מאכן עפעס א טרעפ אריינצוכאפן די מענטשן, איז אדער בייזוויליג פארדרייט די פאקטן, אדער אין בעסטן פאל פארפעלט צו פארשטיין די מציאות הדברים.
די גרעסטע האוקס איז אבער ווי זיי פראבירן אראפלייגן אז מען סטראגעלט דא געפערליך מיט דשאבס, ממש מען מוז צוקומען צו דראגס זיך צו באפרייען פון די שווערע מצב אין וואס מען געפינט זיך, קאמענטארן זענען פשוט איבריג, עס איז ידוע ומפרסם פאר יעדן היימישן איד אז אין יעדע קהילה זענען דא ארום 20% יונגלייט וואס בלייבן לערנען פאר א גוטע 4-5 יאר נאך די חתונה, ווען נישט די ברייטקייט פון נדבנים וואלט נישט מעגליך געווען אז אזאנס זאל פאסירן, דאס קומט דוקא צוליב די מעגלכקייט וואס אונז האב מיר ברוך השם אז אונז פארמאגן גענוג היימישע עשירים וואס זענען מוקיר תורה, וואס זייער הארץ פלאמט פאר די קדושת התורה און זיי העלפן ארויס די יונגעלייט זאלן ווייטער קענען לערנען!
די טיימס האט געוויס פארפעלט צו אנערקענען דער מציאות, זיי זעען גאר אז דא איז דא א גרויסע פראצענט וואס פארדינט נישט ברייט, און עס בלייבט זיי נאר איבער אויסצופירן מיט זייער מסקנא אז דאס קומט ווייל מען האט נישט קיין דשאבס! ווי גלייך די אידן וואס זוכן צו פארברענגן נאך א פאר יאר אונטער די אטמאספערע פון תורה'דיגע ווענט האבן געזוכט דשאבס און נישט געטראפן.
אדרבה, אז מען רעדט שוין טאקע פון צדקה, זאל מען א בליק טאן אויף די 'טשערידי' און 'דרייוו אפ' קאמפיינס פון רופא חולים, חיים מעדיקעל, בוני עולם, רפואה העלפליין, וכו' וכו', און דערנאך רעד צו מיר וועגן נישט האבן די מעגליכקייט צו עפענען א באנק אקאונט!
בכלל איז מאדנע ווי זיי בויען בנינים אויף די געשיכטע פון דראפ אוטס, בעת וואס עס איז קלאר אז מיר האבן ווינציגער פון א פראצענט וואס איז אינדרויסן פון ישיבה בעפאר די זיבעצן יאר, עס איז ברור אז מיר זענען דוקא נישט צוגעבינדן צו דראגס, אדרבה, די פראצענט פון פארדראגטע איז פילפאכיג ווינציגער ווי עס טרעפט זיך אין פאבליק סקול, די פעלער ווי מלמדים זאלן אביוזן די קינדער איז כמובן פיל ווייניגער ווי אין פאבליק סקול, ביי אונז האט כמעט יעדע קינד א טאטע מיט א מאמע וואס וואוינען אינאייינעם, ס'דא ווער עס זאל זיך אננעמען פאר אים, און אויב מיר זענען טאקע מוותר פאר א מלמד וואס גיט צומאל א פעטשל, זענען מיר געוויס נישט מוותר פאר א מלמד א מושחת וואס גיסט אויס זיין כעס אויף א קינד שלא כדת, די טיימס איז זיכער דורכגעפאלן אין ארויסהאבן די מציאות. אבער דאס איז נאר די סימפטאם, די שורש פון די קרענק איז אז די טיימס האט זיך באקרוינט מיט די קעניגליכע רעכט צו באשטימען וואס איז גוט פאר זיינע אונטערטאנען אן זיך רעכענען מיט די ווייטאג און אויפברויז פון זייער הארץ, די טיימס שפירט זיך גוט בעת זיי טרעטן אויף אונזער הייליגסטע, ווייל זיי גלייבן און א אנדערע אידיאל ווי אונז, און זיי ווילן מיר זאלן זיך צופאסן צו זיי.
די טיימס זאגט: שובי שובי השולמית! שובי שובי ונחזה בך! הייבט אן זיך מאדערנעזירן! ענק וועלן ווערן דאקטוירים! ענק וועלן זיין צוגלייך מיט די איבריגע וועלט, ענק קענען אפילו ווייטער האלטן ענקער רעליגיעזע הלכות, אבער ענקער קולטור זאלט איר טוישן!
עס וועט אבער נישט פאסירן! די תורה וועט בליען, עס וועלן נאך ארויסוואקסן דא אין אמעריקע ארזי לבנון, אדירי התורה! אידישקייט וועט ווייטער פארזעצן אויף איר אריגענעלע וועג! אונזערע קינדער וועלן באקומען א לעכטיגע חסידישע חינוך! פאר פרנסה וועט מען זיך באגעניגן מיטן לערנען שרייבן ליינען און רעכענען וכדו', דאס מינדעסטע וואס איז ממש נייטיג אזוי ווי אונזערע רבי'ס האבן עס איינגעפונדעוועט דא אין אמעריקע, און מיר וועלן ווייטער אנהאלטן אונזער ליכטיגע לעבנס שטייגער! מיר האבן שוין ערגערס פון דעם מיטגעמאכט, והמה כרעו ונפלו ואנחנו קמנו ונתעודד ובשם ה' נעשה ונצליח.
זקן מלא רחמים.
