פרשת תרומה
ביים כלליות'דיגן ציווי פון מלאכת המשכן זאגט דער פסוק (כה, ח-ט) וְעָשׂוּ לִי מִקְדָּשׁ וְשָׁכַנְתִּי בְּתוֹכָם. כְּכֹל אֲשֶׁר אֲנִי מַרְאֶה אוֹתְךָ אֵת תַּבְנִית הַמִּשְׁכָּן וְאֵת תַּבְנִית כָּל כֵּלָיו וְכֵן תַּעֲשׂוּ.
זאגט שוין רש"י גלייך, אז עס קען נישט זיין אז דער וְכֵן תַּעֲשׂוּ איז א המשך צו וואס עס שטייט פריער כְּכֹל אֲשֶׁר אֲנִי מַרְאֶה אוֹתְךָ, אזוי זאלטס עטס טוהן, ווייל דעמאלטס וואלט עס געדארפט צו שטיין אן דעם ו', נאר כְּכֹל אֲשֶׁר אֲנִי מַרְאֶה וגו' כֵּן תַּעֲשׂוּ. נאר ע"כ מוז זיין אז כְּכֹל אֲשֶׁר אֲנִי מַרְאֶה איז א המשך צום פריערדיגן פסוק, וְעָשׂוּ לִי מִקְדָּשׁ וגו' כְּכֹל אֲשֶׁר אֲנִי מַרְאֶה, און וְכֵן תַּעֲשׂוּ איז א ציווי פאר זיך.
שיטת רש"י
זאגט רש"י פשט, וואס איז דער הוספה פון וְכֵן תַּעֲשׂוּ, אז דאס קומט לדורות הבאים, אז נישט נאר יעצט דא אין מדבר זאל מען מאכן די כלים מיט די צורה, נאר אויך אין די שפעטערע יארן זאל מען זיי אזוי מאכן.
איי וואס פאר א צורך איז דא צו מאכן נאכאמאהל די כלים, אויב מען מאכט עס שוין יעצט, און עס בלייבט ראוי צו נוצן אויף אייביג, זאגט רש"י אז אויב עס וועט זיך צוברעכן איינע פון די כלים, זאל מען מאכן די נייע כלי מיט די זעלבע צורה ווי דער מצוה איז דא. אזוי אויך אין בית המקדש ווען שלמה המלך האט ע"פ נבואה צוגעלייגט נאך פון די כלים וואס מען האט געמאכט אין די משכן, 10 שולחנות און 10 מנורות און 10 כיורות, זאלן זיי אלע געמאכט ווערן מיט די זעלבע צורה ווי אין אונזער פרשה.
דער מהר"ל איז מסביר אז שיטת רש"י נעמט זיך פון די גמרא אין מס' שבועות (יד:) לגבי דעם דין אז כדי מקדש צו זיין דעם מקום המקדש, מחייב צו זיין דער וואס קומט דארט אריין בטומאה, דארפן זיין אנוועזנד אמלך, א נביא, א כהן גדול מיט די אורים ותומים און די סנהדרין הגדול, און די גמרא לערנט ארויס פון אונזער פסוק, וואס די ווערטער וְכֵן תַּעֲשׂוּ זענען איבעריג, אז עס גייט ארויף אויף לדורות, און אזוי ווי ביי הקמת המשכן איז געווען אנוועזנד משה רבינו וואס האט געדינט אלץ מלך און איז געווען א נביא, און אהרן הכהן הגדול מיט די אורים ותומים, און די שבעים זקנים, אזוי אויך דארף מען האבן די זעלבע מקדש צו זיין דעם מקום המקדש.
לערנט רש"י אז דער לימוד פון 'וכן תעשו לדורות' איז נישט נאר לגבי ווי אזוי מקדש צו זיין דעם מקום המקדש, נאר אויך לגבי די צורת הכלים אז זיי דארפן אייביג זיין דאס זעלבע ווי ביים משכן וואס בצלאל האט געמאכט אין מדבר.
און דער אור החיים הק' לייגט צו א תוספת ראיה, פון דעם וואס די גמרא דארט פרעגט אויף דעם דרש, פון דעם וואס מיר זעהן אז הגם משה רבינו האט מקדש געווען די כלים דורכן זיי זאלבן מיט'ן שמן המשחה, אעפ"כ לדורות ווערן די כלי שרת געהייליגט מיט דעם וואס מען טוט מיט זיי די עבודה, און מ'דארף עס נישט מושח זיין, און די גמרא ענטערט דערויף אז עס איז דא א לימוד לגבי די כלים אז לדורות דארפן זיי נישט קיין משיחה, איז אבער משמע פון דעם אז ווען נישט דעם גילוי, גייט דער לימוד פון 'וכן תעשו לדורות' ארויף אויף אלעס וואס איז געווען ביי משה רבינו, אויב אזוי איז עס אויך כולל די צורת הכלים.
קושיית הרמב"ן על רש"י
דער רמב"ן פרעגט אויף רש"י'ס יסוד אז די כלים דארפן אייביג בלייבן מיט די צורה וואס שטייט אין אונזער פרשה, מיט'ן לשון 'ולא ידעתי שיהיה זה אמת' אז די כלים אין בית המקדש דארפן זיין די זעלבע ווי אין משכן, און א ראיה איז פון דעם וואס דער מזבח וואס שלמה המלך האט געמאכט אין בית המקדש איז געווען גרעסער און לויט א דעה אויך העכער ווי די מזבח פונעם משכן, זעהן מיר אז די כלים דארפן נישט בלייבן די זעלבע.
דער מהר"י אבוהב אין זיין פירשו אויפ'ן רמב"ן איז מדייק אז דער רמב"ן שרייבט בלשון ספק 'ולא ידעתי' הגם ער האט א בפירוש'ע ראיה פונעם מזבח שעשה שלמה, וויבאלד רש"י רעכנט נאר אויס פון די כלים שולחן, מנורה און דעם כיור, מילא קען זיין אז עס דער מזבח איז נישט בכלל דעם לימוד, ווייל מען קען מחלק זיין צווישן דעם מזבח מיט די אנדערע כלים ווי מיר וועלן ברענגען ווייטער, און דערפאר האט שלמה המלך ע"ה געקענט מאכן א שינוי אינעם צורה.
שיטת האבן עזרא
דער אבן עזרא לערנט פשט אינעם כפל הלשון, אז דער וְכֵן תַּעֲשׂוּ גייט אויף די כלי המשכן, און ביז אהער רעדט דער פסוק נאר פונעם בנין המשכן ועשו לי מקדש, ווי רש"י איז מסביר 'בית של קדושה', און יעצט לייגט דער פסוק צו א ציווי פון עשיה אויף די כלים וואס ווערט דערמאנט פריער אין פסוק וְאֵת תַּבְנִית כָּל כֵּלָיו.
דער רמב"ן ברענגט אראפ דעם אבע"ז און ער קריגט זיך נישט בפירוש אויף זיין מהלך, אבער דער מהר"י אבוהב איז מדייק פונעם לשון פונעם רמב"ן אז ער האלט אז ועשו לי מקדש איז נישט נאר קיין ציווי אויפן בנין, נאר עס איז כולל די כלים אויך, און א ראיה איז פון דעם לשון וְשָׁכַנְתִּי בְּתוֹכָם בלשון רבים, און נישט ושכנתי בתוכו, איז משמע אז מקדש מיינט נישט נאר דעם בנין, נאר אויך וואס איז דא אין דעם. און הגם מיר טרעפן נישט אז די שכינה האט גערוהט אויף די כלים, גייט עס בעיקר אויפן ארון וואס דארט איז געווען די השראת השכינה אינעם משכן.
אבער לכאורה טרעפן מיר בפירוש אז דער רמב"ן לערנט אויך אז מקדש מיינט נאר דעם בנין און נישט די כלי המשכן, אין זיינע השגות אויפ'ן ספר המצוות להרמב"ם ביי די מצוה פון מאכן בגדי כהונה (עשה ל"ג), וואס דער רמב"ם רעכנט עס פאר א מצוה במנין המצוות און דער בה"ג רעכנט עס נישט צווישן די תרי"ג מצוות, איז דער רמב"ן מסביר דעם בה"ג, אז ער האט געהאלטן אז בגדי כהונה זענען נישט קיין מצוה פאר זיך, נאר א חלק פונעם הכשר מצוה פון עבוד הקרבנות אז מען דארף עס טוהן מיט די בגדים.
און מכח דעם קריגט ער זיך אויך אויף דעם וואס דער רמב"ם שרייבט ביים מצוה פון ועשו לי מקדש (עשה כ') אז מאכן דעם ארון, שולחן, מנורה און די מזבחות ווערן נישט פאררעכנט פאר עקסטערע מצוות, ווייל זיי זענען בכלל ועשו לי מקדש, און 'מקדש' איז כולל דעם בנין און די כלים שבתוכו.
אויף דעם טענה'ט דער רמב"ן אז עס איז נישט ריכטיג און מקדש רעכנט נישט אריין די כלים, נאר די סיבה פארוואס מען רעכנט עס נישט פאר עקסטערע מצוות איז ווייל עס איז גלייך ווי בגדי כהונה לויט'ן בה"ג, און עס ווערט נאר פאררעכנט ווי א חלק פון די מצוות העבודה, עשיית השולחן איז א חלק פון מצות לחם הפנים, די מנורה איז א הכשר צו הדלקת המנורה, די מזבחות זענען א טייל פון מצות הקטורת והקרבנות, און דער כיור איז נכלל אין די מצוה פון קידוש ידים ורגלים.
עכ"פ זעהן מיר פון דעם רמב"ן אז ער שרייבט בפירוש אז די כלים זענען נישט בכלל 'מקדש', וכדברי ה'אבן עזרא'. און הגם דער רמב"ן אגט אז ושכנתי בתוכם גייט אויך אויף דעם ארון, און אין דעם פסוק רעדט מען דאך נאר פונעם מקדש, שרייבט אבער דער רמב"ן טאקע דארט אין סה"מ אז דאס מאכן דעם ארון וואס איז נישט קיין חלק פון קיין עבודה, און עס האט נאר געדינט צו האלטן די לוחות און דער ס"ת וואס משרע"ה האט געשריבן, דאס ווערט יא פאררעכנט פאר א מצוה כשלעצמה, מילא קען זיין אז דער רמב"ן וועט מודה זיין אז דער ארון וואס איז דער מקום פון השראת השיכנה איז יא בכלל 'מקדש', אבער די אנדערע כלים נישט, מילא קען נאכאלץ שטימען די מהלך פונעם אבע"ז אז וְכֵן תַּעֲשׂוּ גייט אויף די אנדערע כלים וואס זענען נישט בכלל מקדש.
שיטת הרמב"ן
דער רמב"ן אליינס שרייבט על דרך הפשט, אז דער פסוק דאפלט דעם לשון פון עשיה נאכאמאהל מיט'ן וְכֵן תַּעֲשׂוּ, אלץ תוספת זירוז, נישט נאר מען זאל עס טוהן, נאר מען זאל עס גלייך טוהן מיט א זריזות, פונקט אזוי ווי מיר טרעפן ביים סוף פונעם מעשה המשכן (לט, לב) וַיַּעֲשׂוּ בְּנֵי יִשְׂרָאֵל כְּכֹל אֲשֶׁר צִוָּה ה' אֶת מֹשֶׁה כֵּן עָשׂוּ, און דארט מיינט עס אויך אז זיי האבן געטוהן ווי דער ציווי ה', און זיי האבן עס געטוהן גלייך מיט מיט א זריזות.
יישב שיטת רש"י
די מפרשי רש"י שרייבן עטליכע מהלכים צו פארענטפערן די קשיא פונעם מזבח אין בית המקדש, וואס איז געווען אנדערש ווי די מזבח פונעם משכן.
א. יישוב הרא"ם. דער מזרחי טענה'ט אז דער וכן תעשו לדורות מיינט נישט אז לדורות מוזן די כלים זיין פונקט די זעלבע מאס ווי די כלים וואס מען האט געמאכט אין די משכן, פונקט אזוי ווי דער גאנצע געבוי פונעם בית המקדש איז איוך געווען אסאך גרעסער איז מאס פון דעם משכן. נאר דער עיקר איז אז עס זאל האבן די זעלבע צורה און געשטעל, דהיינו עס זיין די זעלבע יחס צווישן די לענג און די ברייט פון די כלים, ווי דער יחס פון די כלי המשכן, למשל אז דער מזבח איז פיר מאל אזוי לאנג ווי די מזבח אין משכן, זאל עס אויך זיין פיר מאל אזוי ברייט.
און אזוי טרעפן מיר אויך ביים עצם בנין, ווי תוספות זאגט אין מס' שבת (צח: ד"ה דל) אז מען לערנט ארויס אז די ברייט פון דעם חלל פונעם משכן איז געווען 10 אמות, פון דעם וואס אין בית המקדש איז דער היכל מיט'ן קדשי קדשים געווען 20 אמות ברייט ביי 60 אמותדי לענג, אויב אזוי ביי דעם משכן וואס איז נאר געווען 30 אמות לאנג, איז דער ברייט 10 אמות. זעהט מען פון דעם אז דער עיקר איז דער יחס פון די לענג און ברייט פון די צורה פונעם משכן און נישט די מאסן אליינס.
און הגם לגבי די הייעך איז עס נישט געווען די זעלבע יחס, סיי ביים בנין, וואס דער היכל איז געווען דרייסיג אמות הויעך, וואס דאס איז דריי מאל אזוי הויעך ווי דער משכן וואס איז נאר געווען 10 אמות, אנדערש ווי די לענג און די ברייט וואס איז נאר געווען דאפלט, און אזוי אויך די הייעך פונעם מזבח איז נישט געבליבן די זעלבע יחס לגבי די לענג און די ברייט ווי ביים משכן, זאגט דער רא"ם אז עס קוקט אויס ווי עס איז געווען א הלכה למשה מסיני אז דער וכן תעשו גייט טאקע נאר ארויף אויף די לענג און די ברייט און נישט אויף די הייעך.
דער אור החיים הק' טענה'ט זיך מיט'ן מזרחי, אז עס איז א חידוש צו זאגן אז עס איז געווען אזא הלכה למשה מסיני אז דער וכן תעשו גייט נישט אויפן הייעך, און עס ווערט נישט דערמאנט אין די גמרא בכלל, און אויך אז ווען די גמרא פרעגט מנא הני מילי אז מ'דארף האבן ביים מקדש זיין דעם עזרה א מלך ונביא וכו', און דער תרצן ברענגט דעם דרש פון כון תעשו, איז דאך פשוט אז דער מקשן וואס האט נישט געוואוסט פון דעם דרש האט אודאי נישט געוויסט פון דעם הלכה למ"מ, מילא וואלט דאס דער מקשן געדארפט צו פרעגן אז דער הייעך פנעם מזבח אין ביהמ"ק שטימט נישט מיט'ן הייעך פונעם משכן.
ב. יישוב ה' גור אריה'. דער מהר"ל ענטפערט אויף שיטת רש"י, און אזוי זאגט אויך דער מהר"י אבוהב אז מען קען ארענטפערן דער רמב"ן'ס קשיא, אז דאס איז דאך פשוט אז לגבי דעם בנין פונעם בית המקדש איז נישט געזאגט געווארן דעם דין פון וכן תעשו, וויבאלד עס איז געווען גאנץ אן אנדער סארט בנין ווי דער בנין המשכן וואס איז נאר געווען לזמן און עס איז געווען געבויעט אויף אן אופן וואס מען זאל עס קענען צונעמען און מיט נעמען אויפ'ן וועג, וואס דאס פעלט נישט אויס ביים בית עולמים. און דערפאר זענען טאקע די מאסן פונעם בנין בית המקדש נישט געווען די זעלבע ווי דער משכן.
אויב אזוי איז די זעלבע לגבי דעם מזבח וואס איז געווען א גרויסע כלי וואס איז נישט געווען געמאכט צו רירן פון ארט, ובפרש אין בית המקדש וואס עס איז געווען געמאכט מיט מאטריאל וואס מען נוצט פאר א בנין, האט עס א דין ווי א חלק פונעם בנין, און עס גייט נישט אריין אין דעם כלל פון 'וכן תעשו לדורות' ווי די אנדערע כלים המטלטלים, ווי די שולחן מנורה און דעם כיור וואס רש"י רעכנט אויס.
ג. יישוב ה אור החיים הק'. דער אוהחה"ק טענה'ט אז אין אמת'ן קושיא מעיקרא ליתא, ווייל מיר טרעפן נאך אסאך שינויים וואס שלמה המלך האט צוגעלייגט אינעם בית המקדש, אבער אלעס איז געווען ע"פ נבואה, ווי דער פסוק זאגט אין דברי הימים (א' כח, יא) וַיִּתֵּן דָּוִיד לִשְׁלֹמֹה בְנוֹ אֶת תַּבְנִית הָאוּלָם וְאֶת בָּתָּיו וְגַנְזַכָּיו וַעֲלִיֹּתָיו וַחֲדָרָיו וגו' הַכֹּל בִּכְתָב מִיַּד ה' עָלַי הִשְׂכִּיל כֹּל מַלְאֲכוֹת הַתַּבְנִית, און ווי חז"ל זאגן אין מדרש שמואל (פט"ו) איז עס געקומען פון משה רבינו דורך יהושע און די נביאים וואס האבן עס איבער געגעבן פאר דוד המלך ע"ה, מילא קומט אויס אז אלעס וואס איז געווען אנדערש אין ביהמ"ק איז געווען על פי הנבואה, און אזוי אויך דער שינוי פונעם מזבח אין ביהמ"ק איז געגעבן געוועארן למשה מסיני. און דער לימוד פון 'וכן תעשו לדורות' קומט אויף די זאכן וואס איז נישט געווען קיין הלממ"ס פארקערט, ביי די זאכן דארף מען מאכן פונקט אזוי ווי עס איז געווען אין משכן.
זאגט שוין רש"י גלייך, אז עס קען נישט זיין אז דער וְכֵן תַּעֲשׂוּ איז א המשך צו וואס עס שטייט פריער כְּכֹל אֲשֶׁר אֲנִי מַרְאֶה אוֹתְךָ, אזוי זאלטס עטס טוהן, ווייל דעמאלטס וואלט עס געדארפט צו שטיין אן דעם ו', נאר כְּכֹל אֲשֶׁר אֲנִי מַרְאֶה וגו' כֵּן תַּעֲשׂוּ. נאר ע"כ מוז זיין אז כְּכֹל אֲשֶׁר אֲנִי מַרְאֶה איז א המשך צום פריערדיגן פסוק, וְעָשׂוּ לִי מִקְדָּשׁ וגו' כְּכֹל אֲשֶׁר אֲנִי מַרְאֶה, און וְכֵן תַּעֲשׂוּ איז א ציווי פאר זיך.
שיטת רש"י
זאגט רש"י פשט, וואס איז דער הוספה פון וְכֵן תַּעֲשׂוּ, אז דאס קומט לדורות הבאים, אז נישט נאר יעצט דא אין מדבר זאל מען מאכן די כלים מיט די צורה, נאר אויך אין די שפעטערע יארן זאל מען זיי אזוי מאכן.
איי וואס פאר א צורך איז דא צו מאכן נאכאמאהל די כלים, אויב מען מאכט עס שוין יעצט, און עס בלייבט ראוי צו נוצן אויף אייביג, זאגט רש"י אז אויב עס וועט זיך צוברעכן איינע פון די כלים, זאל מען מאכן די נייע כלי מיט די זעלבע צורה ווי דער מצוה איז דא. אזוי אויך אין בית המקדש ווען שלמה המלך האט ע"פ נבואה צוגעלייגט נאך פון די כלים וואס מען האט געמאכט אין די משכן, 10 שולחנות און 10 מנורות און 10 כיורות, זאלן זיי אלע געמאכט ווערן מיט די זעלבע צורה ווי אין אונזער פרשה.
דער מהר"ל איז מסביר אז שיטת רש"י נעמט זיך פון די גמרא אין מס' שבועות (יד:) לגבי דעם דין אז כדי מקדש צו זיין דעם מקום המקדש, מחייב צו זיין דער וואס קומט דארט אריין בטומאה, דארפן זיין אנוועזנד אמלך, א נביא, א כהן גדול מיט די אורים ותומים און די סנהדרין הגדול, און די גמרא לערנט ארויס פון אונזער פסוק, וואס די ווערטער וְכֵן תַּעֲשׂוּ זענען איבעריג, אז עס גייט ארויף אויף לדורות, און אזוי ווי ביי הקמת המשכן איז געווען אנוועזנד משה רבינו וואס האט געדינט אלץ מלך און איז געווען א נביא, און אהרן הכהן הגדול מיט די אורים ותומים, און די שבעים זקנים, אזוי אויך דארף מען האבן די זעלבע מקדש צו זיין דעם מקום המקדש.
לערנט רש"י אז דער לימוד פון 'וכן תעשו לדורות' איז נישט נאר לגבי ווי אזוי מקדש צו זיין דעם מקום המקדש, נאר אויך לגבי די צורת הכלים אז זיי דארפן אייביג זיין דאס זעלבע ווי ביים משכן וואס בצלאל האט געמאכט אין מדבר.
און דער אור החיים הק' לייגט צו א תוספת ראיה, פון דעם וואס די גמרא דארט פרעגט אויף דעם דרש, פון דעם וואס מיר זעהן אז הגם משה רבינו האט מקדש געווען די כלים דורכן זיי זאלבן מיט'ן שמן המשחה, אעפ"כ לדורות ווערן די כלי שרת געהייליגט מיט דעם וואס מען טוט מיט זיי די עבודה, און מ'דארף עס נישט מושח זיין, און די גמרא ענטערט דערויף אז עס איז דא א לימוד לגבי די כלים אז לדורות דארפן זיי נישט קיין משיחה, איז אבער משמע פון דעם אז ווען נישט דעם גילוי, גייט דער לימוד פון 'וכן תעשו לדורות' ארויף אויף אלעס וואס איז געווען ביי משה רבינו, אויב אזוי איז עס אויך כולל די צורת הכלים.
קושיית הרמב"ן על רש"י
דער רמב"ן פרעגט אויף רש"י'ס יסוד אז די כלים דארפן אייביג בלייבן מיט די צורה וואס שטייט אין אונזער פרשה, מיט'ן לשון 'ולא ידעתי שיהיה זה אמת' אז די כלים אין בית המקדש דארפן זיין די זעלבע ווי אין משכן, און א ראיה איז פון דעם וואס דער מזבח וואס שלמה המלך האט געמאכט אין בית המקדש איז געווען גרעסער און לויט א דעה אויך העכער ווי די מזבח פונעם משכן, זעהן מיר אז די כלים דארפן נישט בלייבן די זעלבע.
דער מהר"י אבוהב אין זיין פירשו אויפ'ן רמב"ן איז מדייק אז דער רמב"ן שרייבט בלשון ספק 'ולא ידעתי' הגם ער האט א בפירוש'ע ראיה פונעם מזבח שעשה שלמה, וויבאלד רש"י רעכנט נאר אויס פון די כלים שולחן, מנורה און דעם כיור, מילא קען זיין אז עס דער מזבח איז נישט בכלל דעם לימוד, ווייל מען קען מחלק זיין צווישן דעם מזבח מיט די אנדערע כלים ווי מיר וועלן ברענגען ווייטער, און דערפאר האט שלמה המלך ע"ה געקענט מאכן א שינוי אינעם צורה.
שיטת האבן עזרא
דער אבן עזרא לערנט פשט אינעם כפל הלשון, אז דער וְכֵן תַּעֲשׂוּ גייט אויף די כלי המשכן, און ביז אהער רעדט דער פסוק נאר פונעם בנין המשכן ועשו לי מקדש, ווי רש"י איז מסביר 'בית של קדושה', און יעצט לייגט דער פסוק צו א ציווי פון עשיה אויף די כלים וואס ווערט דערמאנט פריער אין פסוק וְאֵת תַּבְנִית כָּל כֵּלָיו.
דער רמב"ן ברענגט אראפ דעם אבע"ז און ער קריגט זיך נישט בפירוש אויף זיין מהלך, אבער דער מהר"י אבוהב איז מדייק פונעם לשון פונעם רמב"ן אז ער האלט אז ועשו לי מקדש איז נישט נאר קיין ציווי אויפן בנין, נאר עס איז כולל די כלים אויך, און א ראיה איז פון דעם לשון וְשָׁכַנְתִּי בְּתוֹכָם בלשון רבים, און נישט ושכנתי בתוכו, איז משמע אז מקדש מיינט נישט נאר דעם בנין, נאר אויך וואס איז דא אין דעם. און הגם מיר טרעפן נישט אז די שכינה האט גערוהט אויף די כלים, גייט עס בעיקר אויפן ארון וואס דארט איז געווען די השראת השכינה אינעם משכן.
אבער לכאורה טרעפן מיר בפירוש אז דער רמב"ן לערנט אויך אז מקדש מיינט נאר דעם בנין און נישט די כלי המשכן, אין זיינע השגות אויפ'ן ספר המצוות להרמב"ם ביי די מצוה פון מאכן בגדי כהונה (עשה ל"ג), וואס דער רמב"ם רעכנט עס פאר א מצוה במנין המצוות און דער בה"ג רעכנט עס נישט צווישן די תרי"ג מצוות, איז דער רמב"ן מסביר דעם בה"ג, אז ער האט געהאלטן אז בגדי כהונה זענען נישט קיין מצוה פאר זיך, נאר א חלק פונעם הכשר מצוה פון עבוד הקרבנות אז מען דארף עס טוהן מיט די בגדים.
און מכח דעם קריגט ער זיך אויך אויף דעם וואס דער רמב"ם שרייבט ביים מצוה פון ועשו לי מקדש (עשה כ') אז מאכן דעם ארון, שולחן, מנורה און די מזבחות ווערן נישט פאררעכנט פאר עקסטערע מצוות, ווייל זיי זענען בכלל ועשו לי מקדש, און 'מקדש' איז כולל דעם בנין און די כלים שבתוכו.
אויף דעם טענה'ט דער רמב"ן אז עס איז נישט ריכטיג און מקדש רעכנט נישט אריין די כלים, נאר די סיבה פארוואס מען רעכנט עס נישט פאר עקסטערע מצוות איז ווייל עס איז גלייך ווי בגדי כהונה לויט'ן בה"ג, און עס ווערט נאר פאררעכנט ווי א חלק פון די מצוות העבודה, עשיית השולחן איז א חלק פון מצות לחם הפנים, די מנורה איז א הכשר צו הדלקת המנורה, די מזבחות זענען א טייל פון מצות הקטורת והקרבנות, און דער כיור איז נכלל אין די מצוה פון קידוש ידים ורגלים.
עכ"פ זעהן מיר פון דעם רמב"ן אז ער שרייבט בפירוש אז די כלים זענען נישט בכלל 'מקדש', וכדברי ה'אבן עזרא'. און הגם דער רמב"ן אגט אז ושכנתי בתוכם גייט אויך אויף דעם ארון, און אין דעם פסוק רעדט מען דאך נאר פונעם מקדש, שרייבט אבער דער רמב"ן טאקע דארט אין סה"מ אז דאס מאכן דעם ארון וואס איז נישט קיין חלק פון קיין עבודה, און עס האט נאר געדינט צו האלטן די לוחות און דער ס"ת וואס משרע"ה האט געשריבן, דאס ווערט יא פאררעכנט פאר א מצוה כשלעצמה, מילא קען זיין אז דער רמב"ן וועט מודה זיין אז דער ארון וואס איז דער מקום פון השראת השיכנה איז יא בכלל 'מקדש', אבער די אנדערע כלים נישט, מילא קען נאכאלץ שטימען די מהלך פונעם אבע"ז אז וְכֵן תַּעֲשׂוּ גייט אויף די אנדערע כלים וואס זענען נישט בכלל מקדש.
שיטת הרמב"ן
דער רמב"ן אליינס שרייבט על דרך הפשט, אז דער פסוק דאפלט דעם לשון פון עשיה נאכאמאהל מיט'ן וְכֵן תַּעֲשׂוּ, אלץ תוספת זירוז, נישט נאר מען זאל עס טוהן, נאר מען זאל עס גלייך טוהן מיט א זריזות, פונקט אזוי ווי מיר טרעפן ביים סוף פונעם מעשה המשכן (לט, לב) וַיַּעֲשׂוּ בְּנֵי יִשְׂרָאֵל כְּכֹל אֲשֶׁר צִוָּה ה' אֶת מֹשֶׁה כֵּן עָשׂוּ, און דארט מיינט עס אויך אז זיי האבן געטוהן ווי דער ציווי ה', און זיי האבן עס געטוהן גלייך מיט מיט א זריזות.
יישב שיטת רש"י
די מפרשי רש"י שרייבן עטליכע מהלכים צו פארענטפערן די קשיא פונעם מזבח אין בית המקדש, וואס איז געווען אנדערש ווי די מזבח פונעם משכן.
א. יישוב הרא"ם. דער מזרחי טענה'ט אז דער וכן תעשו לדורות מיינט נישט אז לדורות מוזן די כלים זיין פונקט די זעלבע מאס ווי די כלים וואס מען האט געמאכט אין די משכן, פונקט אזוי ווי דער גאנצע געבוי פונעם בית המקדש איז איוך געווען אסאך גרעסער איז מאס פון דעם משכן. נאר דער עיקר איז אז עס זאל האבן די זעלבע צורה און געשטעל, דהיינו עס זיין די זעלבע יחס צווישן די לענג און די ברייט פון די כלים, ווי דער יחס פון די כלי המשכן, למשל אז דער מזבח איז פיר מאל אזוי לאנג ווי די מזבח אין משכן, זאל עס אויך זיין פיר מאל אזוי ברייט.
און אזוי טרעפן מיר אויך ביים עצם בנין, ווי תוספות זאגט אין מס' שבת (צח: ד"ה דל) אז מען לערנט ארויס אז די ברייט פון דעם חלל פונעם משכן איז געווען 10 אמות, פון דעם וואס אין בית המקדש איז דער היכל מיט'ן קדשי קדשים געווען 20 אמות ברייט ביי 60 אמותדי לענג, אויב אזוי ביי דעם משכן וואס איז נאר געווען 30 אמות לאנג, איז דער ברייט 10 אמות. זעהט מען פון דעם אז דער עיקר איז דער יחס פון די לענג און ברייט פון די צורה פונעם משכן און נישט די מאסן אליינס.
און הגם לגבי די הייעך איז עס נישט געווען די זעלבע יחס, סיי ביים בנין, וואס דער היכל איז געווען דרייסיג אמות הויעך, וואס דאס איז דריי מאל אזוי הויעך ווי דער משכן וואס איז נאר געווען 10 אמות, אנדערש ווי די לענג און די ברייט וואס איז נאר געווען דאפלט, און אזוי אויך די הייעך פונעם מזבח איז נישט געבליבן די זעלבע יחס לגבי די לענג און די ברייט ווי ביים משכן, זאגט דער רא"ם אז עס קוקט אויס ווי עס איז געווען א הלכה למשה מסיני אז דער וכן תעשו גייט טאקע נאר ארויף אויף די לענג און די ברייט און נישט אויף די הייעך.
דער אור החיים הק' טענה'ט זיך מיט'ן מזרחי, אז עס איז א חידוש צו זאגן אז עס איז געווען אזא הלכה למשה מסיני אז דער וכן תעשו גייט נישט אויפן הייעך, און עס ווערט נישט דערמאנט אין די גמרא בכלל, און אויך אז ווען די גמרא פרעגט מנא הני מילי אז מ'דארף האבן ביים מקדש זיין דעם עזרה א מלך ונביא וכו', און דער תרצן ברענגט דעם דרש פון כון תעשו, איז דאך פשוט אז דער מקשן וואס האט נישט געוואוסט פון דעם דרש האט אודאי נישט געוויסט פון דעם הלכה למ"מ, מילא וואלט דאס דער מקשן געדארפט צו פרעגן אז דער הייעך פנעם מזבח אין ביהמ"ק שטימט נישט מיט'ן הייעך פונעם משכן.
ב. יישוב ה' גור אריה'. דער מהר"ל ענטפערט אויף שיטת רש"י, און אזוי זאגט אויך דער מהר"י אבוהב אז מען קען ארענטפערן דער רמב"ן'ס קשיא, אז דאס איז דאך פשוט אז לגבי דעם בנין פונעם בית המקדש איז נישט געזאגט געווארן דעם דין פון וכן תעשו, וויבאלד עס איז געווען גאנץ אן אנדער סארט בנין ווי דער בנין המשכן וואס איז נאר געווען לזמן און עס איז געווען געבויעט אויף אן אופן וואס מען זאל עס קענען צונעמען און מיט נעמען אויפ'ן וועג, וואס דאס פעלט נישט אויס ביים בית עולמים. און דערפאר זענען טאקע די מאסן פונעם בנין בית המקדש נישט געווען די זעלבע ווי דער משכן.
אויב אזוי איז די זעלבע לגבי דעם מזבח וואס איז געווען א גרויסע כלי וואס איז נישט געווען געמאכט צו רירן פון ארט, ובפרש אין בית המקדש וואס עס איז געווען געמאכט מיט מאטריאל וואס מען נוצט פאר א בנין, האט עס א דין ווי א חלק פונעם בנין, און עס גייט נישט אריין אין דעם כלל פון 'וכן תעשו לדורות' ווי די אנדערע כלים המטלטלים, ווי די שולחן מנורה און דעם כיור וואס רש"י רעכנט אויס.
ג. יישוב ה אור החיים הק'. דער אוהחה"ק טענה'ט אז אין אמת'ן קושיא מעיקרא ליתא, ווייל מיר טרעפן נאך אסאך שינויים וואס שלמה המלך האט צוגעלייגט אינעם בית המקדש, אבער אלעס איז געווען ע"פ נבואה, ווי דער פסוק זאגט אין דברי הימים (א' כח, יא) וַיִּתֵּן דָּוִיד לִשְׁלֹמֹה בְנוֹ אֶת תַּבְנִית הָאוּלָם וְאֶת בָּתָּיו וְגַנְזַכָּיו וַעֲלִיֹּתָיו וַחֲדָרָיו וגו' הַכֹּל בִּכְתָב מִיַּד ה' עָלַי הִשְׂכִּיל כֹּל מַלְאֲכוֹת הַתַּבְנִית, און ווי חז"ל זאגן אין מדרש שמואל (פט"ו) איז עס געקומען פון משה רבינו דורך יהושע און די נביאים וואס האבן עס איבער געגעבן פאר דוד המלך ע"ה, מילא קומט אויס אז אלעס וואס איז געווען אנדערש אין ביהמ"ק איז געווען על פי הנבואה, און אזוי אויך דער שינוי פונעם מזבח אין ביהמ"ק איז געגעבן געוועארן למשה מסיני. און דער לימוד פון 'וכן תעשו לדורות' קומט אויף די זאכן וואס איז נישט געווען קיין הלממ"ס פארקערט, ביי די זאכן דארף מען מאכן פונקט אזוי ווי עס איז געווען אין משכן.
