אויפריכטיג האט געשריבן:
אויב אזוי פארוואס זאגט רש"י אז דאס איז א "דבר חי שאינו גבוה מעל הארץ". וועט מען דאס מוזן אפטייטשן אז עס פליט נישט אסאך העכער פון די ערד?
היודע כל החכמות אם אינואוהב החכמהאינו חכם אלא טפש הוא, אחר שאינו אוהב, כי היא הדעת. אך האוהב אותה ומתאוה אלי' אע"פ שאינו יודע כלום הרי"ז נקרא חכם, שעכ"פ תשיג אל החכמה האמיתית ודעת אלקים תמצא. (רבינו יונה אבות רפ"ד)
זייענדיג מעביר סדרה האב איך באמערקט דעם תרגום אויף ויתעצב אל לבו טייטש גאר אנדערש ווי רש״י ער טייטשט ויתעצב דער אויבערשטער האט געזאגט איך וועל זיי ציברעכן אין זייער שטארקייט לויט דעם איז טייטש אל לבו מלשון לב ים, דאס עיקר שטארקייט, און ויתעצב וועט לפי זה טייטשן מלשון ציברעכן וכדומה
דער פשט איז לכאורה מער ניחא ווי רש״יס פשוטע פשט אין פסוק וואס איז לשבר את האוזן א אויסדרוק פון חרטה כביכול פונם אויברשטן אויף די בריאה
אין בראשית ג.ז. זאגט דער פסוק אזוי: ז. וַתִּפָּקַחְנָה עֵינֵי שְׁנֵיהֶם, וַיֵּדְעוּ כִּי עֵירֻמִּם הֵם
אצינד איז די שאלה, וואס איז יעצט געשען. צי האבן זיי געמיינט ביז יעצט אז זיי זענען אנגעטאן, אדער האבן זיי געוויסט אז זיי זענען אויסגעטאן נאר זיי האבן נישט געהאט דעם דעת צו פארשטיין אז עס איז א דבר מגונה? די שאלה איז אויך, וואס טוט זיך מיט אנדערע בעלי-חיים? - זיי מיינען אז זיי זענען אנגעטאן, אדער זיי האבן נישט דעם דעת מבחין צו זיין און זען אז עס איז שלעכט? - אבער ווער זאגט אז א בעל חי וואס איז נישט אנגעטאן איז עפעס שלעכט מיט אים? - אפשר פאר א בעל חי פאסט עס יא און פאר א מענטש נישט? (במאמר המוסגר; יש סברה להגיד, אז א מענטש איז בפועל מער נאקעט פון א בעל חי, וואס איז ארומגענומען מיט האר. דעריבער האט זיך דער מענטש געשעמט דוקא מיט זיך און זיך געמוזט אנטון עלי-תאנה, אבער פאר א בעל חי איז דאס גארנישט שלעכט).
דעם שב"ק ביי די סעודה האב איך געזאגט ביים שבת'דיגן טיש, דעם מאמר חז"ל אז באמת האט אדם הראשון געדארפט לעבן אלף שנים, נאר ווען השי"ת האט געויזן פאר אדם הראשון אלעס וואס גייט פאסירן אין דעם עולם, און אז דוד המלך האט גארנישט קיין יארן, נאר דארף גלייך נפטר ווערן, האט אדם הראשון אועקגעגעבן 70 יאר פון זיך פאר דוד המלך. און דוד המלך האט טאקע געלעבט 70 יאר. און אדם הראשון נאר 930 יאר.
פרעגט מיר בני היקר, אויב דוד המלך האט נישט געהאט קיין יארן, האט דאך נישט געקענט זיין קיין דוד המלך, נישט קיין שלמה המלך, נישט קיין בית המקדש און נישט קיין מלכות בית דוד?
נו וויאזוי שטימט דאס מיט דעם אז הקב"ה האט געוויזן פאר אדם הראשון דור דור ודורשיו, דור דור ושופטיו - עס האט דאך געפעלט דער עיקר, - דוד המלך. מלך המשיח קומט דאך אויך ארויס פון דוד המלך. - מיר בעטן יעדן טאג את צמח דוד עבדך. און ער האט בכלל נישט לעבן קיין איין טאג? ע"כ השאלה.
עס איז א שווערע שאלה האב איך געזאגט - עפעס א שטיקל תירוץ האב איך אים פראבירט צו זאגן, אבער איך בין נישט ארויסגעקראכן מיט גאנצע גלידער, איך האב געטרייט צו זאגן אז דער בוכ"ע האט דירעקט אזוי געמאכט בחכמה אז דוד המלך זאל נישט האבן קיין יארן, כדי דער שטן זאל נישט וויסן, און ער זאל עס באקומען אויף אזא מין וועג, בערך ווי דוד המלך איז ארויסגעקומען פון רות המואביה וואס איז געקומען פון מואב - אלעס אז דער שטן זאל נישט וויסן און נישט שטערן.
במושכל ראשון גייט עס אריין אין די נושא פון ידיעה און בחירה וואס מיר וועלן נישט פארשטיין עד ביאת הגואל כמבואר באריכות במיוחד בספרי מהרצ"א מדינוב זי"ע בעל בני יששכר ועוד
איך דאנק און לויב השי"ת אויף די גרויסע חסדים וואס ער טוט מיט מיר יעדע מינוט
די משיבים האבן גאנץ פיין געענטפערט, און אז מען רעדט שוין יא איז ריכטיג דא ארויסצוברענגען 2 לימודים פון די סדרה.
א) עס שטייט אין פסוק ואדם אין לעבוד וגו', זאגט רש"י זצ"ל, אז עס איז נישט געווען ווער עס זאל מכיר זיין בטובתן של גשמים, ביז אדם הראשון איז באשאפן געווארן און מתפלל געווען. פרעגט זיך די קשיא, ווי אזוי קען זיין אז רעגן, וואס די בריאה קען נישט אנגיין אן דעם, זאל זיין אנגעוויזן אין תפלה. די קשיא איז דער תירוץ, אז יא, דער אויבערשטער האט באשאפן די בריאה, אז אלעס זאל קומען נאר דורך תפלה. (ר' צדוק הכהן מלובלין זצ"ל).
ב) ולאדם לא מצא עזר כנגדו, זאגט רש"י זצ"ל, אז דער אויבערשטער האט אים געברענגט אלע חיות און בהמות צו געבן נעמען, האט ער געזעהן אז א יעדער האט א בן זוג, האט ער געבעטן דעם באשעפער לכולם יש בן זוג, ולי לא נתת בן זוג, מיד ויפל וגו' תרדמה, אז דער אויבערשטער האט אים באשאפן חוה. פרעגט זיך אויך די קשיא, אז ווען נישט אדם הראשון'ס בקשה, וואלט דען נישט געווען קיין פרוי? די בריאה קען דאך נישט אנגיין אזוי?! די קשיא איז דער תירוץ, אבער דא שטייט נאך א געדאנק, אז ווען א מענטש כאפט נישט אז עפעס פעלט אים, ער ווייסט ניטאמאל אז ער דארף א בן זוג, וועט דער מסבב כל הסיבות טוהן פארשידענע מיטלען כדי אים צו ערוועקן צו מתפלל זיין און דעמאלט וועט ער אים העלפן און געבן זיין געברויך.
ווייזער האט געשריבן:
עפעס א שטיקל תירוץ האב איך אים פראבירט צו זאגן, אבער איך בין נישט ארויסגעקראכן מיט גאנצע גלידער, איך האב געטרייט צו זאגן אז דער בוכ"ע האט דירעקט אזוי געמאכט בחכמה אז דוד המלך זאל נישט האבן קיין יארן, כדי דער שטן זאל נישט וויסן, און ער זאל עס באקומען אויף אזא מין וועג, בערך ווי דוד המלך איז ארויסגעקומען פון רות המואביה וואס איז געקומען פון מואב - אלעס אז דער שטן זאל נישט וויסן און נישט שטערן.
איך בין כמעט זיכער אז איך האב געזען ערגעץ אדער געהערט דעם תירוץ וואס דו ענפערסט,
און ס'איז לכאורה זייער סברה'דיג צו זאגן אזוי, ווייל נישט נאר די יארן פון המלך נאר זיין גאנצער עקזיסטענץ איז געווען איינגעהילט אין א געוואלדיגע מיסטעריע,
אנגעפאנגען פון דעם אז ער האט נישט געהאט קיין יארן, נאכדעם וויאזוי לוט איז געווען אין א מצב סכנה אז אברהם אבינו האט אים געדארפט ראטעווען, די וועג וויאזוי מואב איז געקומען אויף די וועלט די וועג וויאזוי דוד זעלבסט איז געקומען אויף דער וועלט און די יארן נאכדעם וואס ער איז געווען אויסגעשלאסן פון זיין משפחה אים האלטענדיג אלץ ממזר און שפעטער ווען די הלכה פון מואב ולא מואבית איז צושטאנד געקומען
זעט מען פון דעם אז דער רבש"ע האט שטארק באהאלטן דאס אויפקום פון דוד המלך בפרט און דאס מלכות בית דוד און משיח בן דוד
ווייזער האט געשריבן:
עפעס א שטיקל תירוץ האב איך אים פראבירט צו זאגן, אבער איך בין נישט ארויסגעקראכן מיט גאנצע גלידער, איך האב געטרייט צו זאגן אז דער בוכ"ע האט דירעקט אזוי געמאכט בחכמה אז דוד המלך זאל נישט האבן קיין יארן, כדי דער שטן זאל נישט וויסן, און ער זאל עס באקומען אויף אזא מין וועג, בערך ווי דוד המלך איז ארויסגעקומען פון רות המואביה וואס איז געקומען פון מואב - אלעס אז דער שטן זאל נישט וויסן און נישט שטערן.
איך בין כמעט זיכער אז איך האב געזען ערגעץ אדער געהערט דעם תירוץ וואס דו ענפערסט,
און ס'איז לכאורה זייער סברה'דיג צו זאגן אזוי, ווייל נישט נאר די יארן פון המלך נאר זיין גאנצער עקזיסטענץ איז געווען איינגעהילט אין א געוואלדיגע מיסטעריע,
אנגעפאנגען פון דעם אז ער האט נישט געהאט קיין יארן, נאכדעם וויאזוי לוט איז געווען אין א מצב סכנה אז אברהם אבינו האט אים געדארפט ראטעווען, די וועג וויאזוי מואב איז געקומען אויף די וועלט די וועג וויאזוי דוד זעלבסט איז געקומען אויף דער וועלט און די יארן נאכדעם וואס ער איז געווען אויסגעשלאסן פון זיין משפחה אים האלטענדיג אלץ ממזר און שפעטער ווען די הלכה פון מואב ולא מואבית איז צושטאנד געקומען
זעט מען פון דעם אז דער רבש"ע האט שטארק באהאלטן דאס אויפקום פון דוד המלך בפרט און דאס מלכות בית דוד און משיח בן דוד
רביה"ק מסאטמאר זצ"ל אין ספה"ק דברי יואל איז מאריך אין די דאזיגע נקודה כמה פעמים אין די תורות.
ווייזער האט געשריבן:
עפעס א שטיקל תירוץ האב איך אים פראבירט צו זאגן, אבער איך בין נישט ארויסגעקראכן מיט גאנצע גלידער, איך האב געטרייט צו זאגן אז דער בוכ"ע האט דירעקט אזוי געמאכט בחכמה אז דוד המלך זאל נישט האבן קיין יארן, כדי דער שטן זאל נישט וויסן, און ער זאל עס באקומען אויף אזא מין וועג, בערך ווי דוד המלך איז ארויסגעקומען פון רות המואביה וואס איז געקומען פון מואב - אלעס אז דער שטן זאל נישט וויסן און נישט שטערן.
איך בין כמעט זיכער אז איך האב געזען ערגעץ אדער געהערט דעם תירוץ וואס דו ענפערסט,
און ס'איז לכאורה זייער סברה'דיג צו זאגן אזוי, ווייל נישט נאר די יארן פון המלך נאר זיין גאנצער עקזיסטענץ איז געווען איינגעהילט אין א געוואלדיגע מיסטעריע,
אנגעפאנגען פון דעם אז ער האט נישט געהאט קיין יארן, נאכדעם וויאזוי לוט איז געווען אין א מצב סכנה אז אברהם אבינו האט אים געדארפט ראטעווען, די וועג וויאזוי מואב איז געקומען אויף די וועלט די וועג וויאזוי דוד זעלבסט איז געקומען אויף דער וועלט און די יארן נאכדעם וואס ער איז געווען אויסגעשלאסן פון זיין משפחה אים האלטענדיג אלץ ממזר און שפעטער ווען די הלכה פון מואב ולא מואבית איז צושטאנד געקומען
זעט מען פון דעם אז דער רבש"ע האט שטארק באהאלטן דאס אויפקום פון דוד המלך בפרט און דאס מלכות בית דוד און משיח בן דוד
רביה"ק מסאטמאר זצ"ל אין ספה"ק דברי יואל איז מאריך אין די דאזיגע נקודה כמה פעמים אין די תורות.
ער דערמאנט די גמרא אז אדם הראשון האט אים געשאנקען 70 יאר?
לדעתי התירוץ הפשוט הוא כמו שכתב הראב״ד (רמב״ם הלכות תשובה ה,ה) שידיעת הקב״ה מה יהיה בחירת האדם לא משנה בחירת האדם, כמו האיצטגנינים יכולים לפעמים לראות מה יקרה, כן הדבר כאן עם אדם הראשון שסיפר לו הקב״ה מה שיהיה עם דוד, כי הוא ידע מה יהיה בחירת אדם הראשון שיתן לו שנים (לפני שאדם בעצמו ידע) ואין פנאי להרחיב לעת עתה, ואולי גם אין צורך יותר מזה.
ווייזער האט געשריבן:
דעם שב"ק ביי די סעודה האב איך געזאגט ביים שבת'דיגן טיש, דעם מאמר חז"ל אז באמת האט אדם הראשון געדארפט לעבן אלף שנים, נאר ווען השי"ת האט געויזן פאר אדם הראשון אלעס וואס גייט פאסירן אין דעם עולם, און אז דוד המלך האט גארנישט קיין יארן, נאר דארף גלייך נפטר ווערן, האט אדם הראשון אועקגעגעבן 70 יאר פון זיך פאר דוד המלך. און דוד המלך האט טאקע געלעבט 70 יאר. און אדם הראשון נאר 930 יאר.
פרעגט מיר בני היקר, אויב דוד המלך האט נישט געהאט קיין יארן, האט דאך נישט געקענט זיין קיין דוד המלך, נישט קיין שלמה המלך, נישט קיין בית המקדש און נישט קיין מלכות בית דוד?
נו וויאזוי שטימט דאס מיט דעם אז הקב"ה האט געוויזן פאר אדם הראשון דור דור ודורשיו, דור דור ושופטיו - עס האט דאך געפעלט דער עיקר, - דוד המלך. מלך המשיח קומט דאך אויך ארויס פון דוד המלך. - מיר בעטן יעדן טאג את צמח דוד עבדך. און ער האט בכלל נישט לעבן קיין איין טאג? ע"כ השאלה.
עס איז א שווערע שאלה האב איך געזאגט - עפעס א שטיקל תירוץ האב איך אים פראבירט צו זאגן, אבער איך בין נישט ארויסגעקראכן מיט גאנצע גלידער, איך האב געטרייט צו זאגן אז דער בוכ"ע האט דירעקט אזוי געמאכט בחכמה אז דוד המלך זאל נישט האבן קיין יארן, כדי דער שטן זאל נישט וויסן, און ער זאל עס באקומען אויף אזא מין וועג, בערך ווי דוד המלך איז ארויסגעקומען פון רות המואביה וואס איז געקומען פון מואב - אלעס אז דער שטן זאל נישט וויסן און נישט שטערן.
אדרבה, דאס איז דער קרעדיט פאר אדם הראשון אז ער האט זיך מוסר נפש געווען פאר השי"ת אז עס זאל יא זיין א דוד המלך. ווען נישט איהם, ווער ווייסט, וואלט אפשר געווען א צווייטער וואס וואלט זיך מתנדב געווען, וואלט זיך מוסר נפש געווען, וואלט אויסג'פועל'ט מיט תפילות. דא פאלט מען אריין אין די ידיעה-בחירה שמועס. אבער דער עיקר איז די נקודה אז זכה אדם הראשון אהערצושטעלן א דוד המלך. פונקט ווי, למשל, ווען איינער וועט פרעגן וואס וואלט געווען ווען דוד המלך טרעפט נישט דעם מקום המקדש? איז וויאזוי קען זיין אז לולא דוד המלך וואלט נישט געווען דעם מקום הדום רגליו דא אויף די וועלט? הייתכן כזאת?! נאר דער תירוץ איז דער זעלבער, מגלגלים זכות על ידי זכאי און זכה דוד שיבנה הבית המקדש על ידו.
האט איר שוין גערופן אייערע עלטערן היינט?כבד את אביך ואת אמך למען יאריכון ימיך...פאר מער זעהדא
veltsman האט געשריבן:
לדעתי התירוץ הפשוט הוא כמו שכתב הראב״ד (רמב״ם הלכות תשובה ה,ה) שידיעת הקב״ה מה יהיה בחירת האדם לא משנה בחירת האדם, כמו האיצטגנינים יכולים לפעמים לראות מה יקרה, כן הדבר כאן עם אדם הראשון שסיפר לו הקב״ה מה שיהיה עם דוד, כי הוא ידע מה יהיה בחירת אדם הראשון שיתן לו שנים (לפני שאדם בעצמו ידע) ואין פנאי להרחיב לעת עתה, ואולי גם אין צורך יותר מזה.
דער רמ"ע מפאנו אין עשרה מאמרות איז מאריך אין דעם, און איז מסביר אז נשמת משיח איז צאמגעשטעלט פון גלגול אדם הראשון און גלגול דוד המלך, דעריבער וואס האט פאסירט פאר אדם הראשון אז ביום שנברא נגזר עליו מיתה, די זעלבע זאך האט געזאלט פאסירן מיט דוד המלך לפי זה קען מען שוין עפעס אויסארבעטן א ישוב, גענוי ווי מען וועט פארענטפערן אדם הראשון אילו לא נגזר עליו מיתה, וואס וואלט געווען
