על ספרי היעב"ץ ובית דפוסו
שוין א לענגערע צייט וואס איך ריכט מיך צו עפענען אן אשכול איבער ר' יעקב עמדינ'ס ספרים און זיין בית הדפוס.
אין אמת'ן אריין איז דא אזויפיל צו רעדן דערוועגן, סיי איבער זיינע צענדליגע ספרים און סיי איבער זיין בית הדפוס, אז איך ווייס גאר נישט וואו אנצוהייבן און וואו צו ענדיגן. עס ליגט מיר אין זכרון צענדליגע ענינים צעווארפן איבער ספריו ובית דפוסו, און אויב איך זאל ווען ווארטן ביז ביז וועט דער אשכול קיינמאל נישט צושטאנד קומען. דעריבער, איך שפרינג אריין...
*
איך וועל אנהויבן מיט'ן באקאנטן סידור היעב"ץ.
דער חיבור איז צום ערשטן מאל ארויס פון דרוק בשנת תק"ח, (אייגנטליך האט ער געארבעט דערויף דריי יאר, אנגעהויבן פון תק"ה). עס איז ווי פארשטענדליך געדרוקט בבית דפוסו פונעם יעב"ץ זעלבסט, אין זיין וואוין שטאט אלטונא.
דער סידור, כידוע, איז צעטיילט אין דריי חלקים. חלק א', אנטערן נאמען 'בית קל'. ח"ב, 'שער השמים', און ח"ג 'מגדל עז'. עס איז כולל אין זיך: נוסח התפלה, פירוש התפילות, הלכות, מנהגים, סדר העבודה בבית המקדש און נאך פיל פיל ענינים. די ערשטע צוויי חלקים זענען מער ווייניגער די סדרי התפלה מסודר לפי מעגל השנה, כולל: יוצרות, פיוטים, הגדה וכו', און דער דריטער חלק, 'מגדול עוז', וועלכע קומט כהיום געווענדליך נישט געדרוקט אינאיינעם מיטן סידור, איז געשטעלט אויף מוסר און פרקי הלכות וועלכע זענען נישט אזוי ווייט פארבינדן מיטן לוח השנה. ס'מער ווייניגער, ווי ער שרייבט אין שער בלאט, הלכות והנהגת מלידת האדם ועד פטירתו, א שטייגער ווי הל' איסור והיתר וכו'.
(אזוי טייפענדיג דערמאן איך זיך, למשל, פרייטאג צונאכטס ביי די זמירות זאגט ער אז מ'זאל נישט זאגן דעם פזמון נאך שלום עליכם (אזוי ווי מיר פירן זיך ביום טוב שחל להיות בשבת), ווייל עס א בקשה און על פי הלכה טאר מען שבת נישט בעטן קיין בקשות. דאכט זיך ער שרייבט דארט אז זיין טאטע דער חכם צבי האט דאס אויך נישט געזאגט).
איך וויל מיך בעיקר באציען צום דריטן חלק פונעם סידור אונטערן נאמען בירת מגדול עוז. דער ספר האט אונטער זיך א שטיקל אומבאקאנטער היסטארי'. דעם דרוק וואס מיר האבן און דאס איז אנגענומען אלס דעם ערשטן דרוק פון וועלכן מ'האט אין לויף פון די יארן דערפון איבערגעזעצט דעם חיבור, איז באמת נישט דער ערשטער דרוק. דער ערשטער דרוק איז טאקע געווען אינעם זעלבן יאר, תק"ח, אבער ער זעלבסט האט דאס באלד מבער געווען און דערויף דאס פריש איבערגעדרוקט צוליב גרויס תערומות וואס איז געווען דערקעגן.
אין הל' מילה פארפירט ער דארט א שמועס איבער דעם באקאנטן רמב"ם, וועלכער שרייבט אז דער טעם המצוה איז כדי להחליש. אז איר קוקט אריין אין די היינטיגע אויסגאבן פון דעם חיבור וועט איר בלויז זען ווי דער יעב"ץ ווענד אפ דעם טעם, טענה'דיג אז דער טעם שטימט נישט מיט דאס מציאות, אבער אין די סאמע ערשטע אויפלאגע איז דארט געשטאנען פיל פיל מער. ער האט דארט ארומגעארבעט מיט דעטאלע... ראיות והוכחת און אויפגעוויזן ווי די צוויי זאכן האבן קיין שייכות נישט. עס איז דאן ענטשטאנען א סערה קעגן די דיבורים, עס זענען געווען טייל וועלכע האבן געהאלטן אז די דיבורים זענען עפעס נישט, האט ער דעריבער מבער געווען מן העולם די ערשטע אויפלאגע און דאס פאראכטן, און דאן ארויסגעגעבן.
דאס איז פאר יעצט, אלס אן התחלה.
אין אמת'ן אריין איז דא אזויפיל צו רעדן דערוועגן, סיי איבער זיינע צענדליגע ספרים און סיי איבער זיין בית הדפוס, אז איך ווייס גאר נישט וואו אנצוהייבן און וואו צו ענדיגן. עס ליגט מיר אין זכרון צענדליגע ענינים צעווארפן איבער ספריו ובית דפוסו, און אויב איך זאל ווען ווארטן ביז ביז וועט דער אשכול קיינמאל נישט צושטאנד קומען. דעריבער, איך שפרינג אריין...
*
איך וועל אנהויבן מיט'ן באקאנטן סידור היעב"ץ.
דער חיבור איז צום ערשטן מאל ארויס פון דרוק בשנת תק"ח, (אייגנטליך האט ער געארבעט דערויף דריי יאר, אנגעהויבן פון תק"ה). עס איז ווי פארשטענדליך געדרוקט בבית דפוסו פונעם יעב"ץ זעלבסט, אין זיין וואוין שטאט אלטונא.
דער סידור, כידוע, איז צעטיילט אין דריי חלקים. חלק א', אנטערן נאמען 'בית קל'. ח"ב, 'שער השמים', און ח"ג 'מגדל עז'. עס איז כולל אין זיך: נוסח התפלה, פירוש התפילות, הלכות, מנהגים, סדר העבודה בבית המקדש און נאך פיל פיל ענינים. די ערשטע צוויי חלקים זענען מער ווייניגער די סדרי התפלה מסודר לפי מעגל השנה, כולל: יוצרות, פיוטים, הגדה וכו', און דער דריטער חלק, 'מגדול עוז', וועלכע קומט כהיום געווענדליך נישט געדרוקט אינאיינעם מיטן סידור, איז געשטעלט אויף מוסר און פרקי הלכות וועלכע זענען נישט אזוי ווייט פארבינדן מיטן לוח השנה. ס'מער ווייניגער, ווי ער שרייבט אין שער בלאט, הלכות והנהגת מלידת האדם ועד פטירתו, א שטייגער ווי הל' איסור והיתר וכו'.
(אזוי טייפענדיג דערמאן איך זיך, למשל, פרייטאג צונאכטס ביי די זמירות זאגט ער אז מ'זאל נישט זאגן דעם פזמון נאך שלום עליכם (אזוי ווי מיר פירן זיך ביום טוב שחל להיות בשבת), ווייל עס א בקשה און על פי הלכה טאר מען שבת נישט בעטן קיין בקשות. דאכט זיך ער שרייבט דארט אז זיין טאטע דער חכם צבי האט דאס אויך נישט געזאגט).
איך וויל מיך בעיקר באציען צום דריטן חלק פונעם סידור אונטערן נאמען בירת מגדול עוז. דער ספר האט אונטער זיך א שטיקל אומבאקאנטער היסטארי'. דעם דרוק וואס מיר האבן און דאס איז אנגענומען אלס דעם ערשטן דרוק פון וועלכן מ'האט אין לויף פון די יארן דערפון איבערגעזעצט דעם חיבור, איז באמת נישט דער ערשטער דרוק. דער ערשטער דרוק איז טאקע געווען אינעם זעלבן יאר, תק"ח, אבער ער זעלבסט האט דאס באלד מבער געווען און דערויף דאס פריש איבערגעדרוקט צוליב גרויס תערומות וואס איז געווען דערקעגן.
אין הל' מילה פארפירט ער דארט א שמועס איבער דעם באקאנטן רמב"ם, וועלכער שרייבט אז דער טעם המצוה איז כדי להחליש. אז איר קוקט אריין אין די היינטיגע אויסגאבן פון דעם חיבור וועט איר בלויז זען ווי דער יעב"ץ ווענד אפ דעם טעם, טענה'דיג אז דער טעם שטימט נישט מיט דאס מציאות, אבער אין די סאמע ערשטע אויפלאגע איז דארט געשטאנען פיל פיל מער. ער האט דארט ארומגעארבעט מיט דעטאלע... ראיות והוכחת און אויפגעוויזן ווי די צוויי זאכן האבן קיין שייכות נישט. עס איז דאן ענטשטאנען א סערה קעגן די דיבורים, עס זענען געווען טייל וועלכע האבן געהאלטן אז די דיבורים זענען עפעס נישט, האט ער דעריבער מבער געווען מן העולם די ערשטע אויפלאגע און דאס פאראכטן, און דאן ארויסגעגעבן.
דאס איז פאר יעצט, אלס אן התחלה.
