אידישע וועלט פארומס

מיר גייען ווייטער ביזן עק פון די מייזעלס גאס, דא קומען מיר ארויס אויפן גרויסן גאס וואס הייסט "קראקאווסקא" וואס איז א צענטער-פונקט ווי אידישקייט ווירבלט מיטן גאנצן פראכט. ביים קארנער אריבער די גאס, דאס איז קראקאווסקא נומער 7 , איז דער הויז ווי עס וואוינט דער באיאנער רבי, און ווי ער פירט זיין בית המדרש און הויף.


אויב מאכן מיר דא א רעכטס אויף קראקאווסקא גאס, און מיר שפאצירן ארויף גראד עטליכע גאסן, וועלן מיר אנקומען צום היסטארישן אור-אלטן קעניגליכן פאלאץ וואס געפינט זיך דארט אויף די לינקע זייט פון גאס. צום ערשט גייט מען אריבער די גרויסע גאס וואס הייסט "דיעטלא", וואס פארצייטענס, איז אינמיטן דעם גאס געלאפן די גרעניץ פאס צווישן "קראקא" און "קאזמירזש" [דעמאלטס איז אויפן פלאץ פונעם גאס, געלאפן איינער פון די קאנאלן פונעם דערנעבנדיגן טייך "ווייסל", וואס האט מיט די יארן אויסגעטריקענט], וואס פאר א געוויסע תקופה מיט ארום צוויי הונדערט יאר צוריק האט עס אפילו געהערט פאר צוויי באזונדערע קעניגרייכן, קראקא ווי די פאלאץ געפינט זיך האט דאן געהערט פאר די פאלאקן, און קאזמירזש ווי מיר שפאצירן איצט האט געהערט פאר עסטרייך. אויף די אנדערע זייט "דיעטלא" ווערט די נאמען פון אונזער גאס געטוישט צו "סטראדאמסקא", ארויפשפאצירענדיג ארום 5 מינוט קומט מען אן צום פראכטפולן שלאס און מויער וואס טראגט מיט זיך א באזונדערע קאפיטל אין היסטאריע.

ווייטער, אויב גייען מיר פון דא גראד ווייטער אויף די "מייזעלס" גאס, וועלן מיר אנטרעפן אויף נומער 8 דעם "רבי מאיר ראפאפורט שול", וואס איז די בית המדרש פון איינער פון די בארימטער רבנים דא אין שטאט, וועמען מען האט גערופן "דער ליקובער רב" צוליב דעם וואס ער איז געווען רב אין ליקוב איידער ער איז געקומען קיין קראקא. און ווי אויך אויפן צווייטן זייט, נומער 1 , ווי עס איז דער טיטשינער קלויז.

אבער מיר האלטן זיך איצט אויפן קראקאווסקא גאס, ווי מיר דרייען זיך אויף לינקס, וואס דא אויף דעם גאס, קראקאווסקא צווישן מייזעלס און יוזעפא, גייען מיר אדורך א גאנצע רייע פון שטיבלעך און בתי מדרשים וואס שטייען דא כמעט טיר ביי טיר אויפן זעלבן זייט גאס פונעם באיאנער בית המדרש, יעדער שטיבל מיט זיין צוגעפאסטן נאמען, ווי זבחי צדק, תמכין דאורייתא, גמילות חסדים, תלמוד תורה, און נאך. קראקאווער קינדער האבן צו דערציילן, ווי אויף דעם גאס קומט מען ארויס שמחת תורה פון די שטיבלעך מיט די ספרי תורה, און מען טאנצט דא אויפן גאס פייערדיגע טענץ לכבודה של תורה. קינדער פון די גאנצע שטאט לויפן זיך צוזאם צוצוקוקן און מיטהאלטן די געהויבענע ריקודים.

אינעם ערשטן געסל אויפן רעכטן זייט וואס הייסט "קאטארזיני", נומער 5 , איז דער הוסיאטינער קלויז, דער הוסיאטינער רבי פירט זיך אהער צו קומען כמעט יעדעס יאר פון וויען און וויילט דא פאר עטליכע וואכן.



ווייטער א געסל-צוויי אריין אויפן רעכטן זייט, הייסט "וועגלאווא גאס", אדער ווי מען האט רופט עס אויף אידיש "די קוילן גאס", דארט ביים סוף געסל אויפן רעכטן זייט איז דער בעלזער שטיבל (תשפ"ג: מיט עטליכע יאר צוריק האט מען אראפגעווארפן דעם בנין, און אויפן פלאץ שטייט שוין היינט א נייער בנין).

א גאס נאכדעם הייסט "סקאווינסקא", דארט ביים קארנער שטייט א גרויסער געביידע וואס די שטאטישע קהילה האט געבויעט אין יאר תרע"א און דינט פאר צרכי הקהילה מיט אלע איהרע ארגעניזאציעס. טיפער אריין אין גאס, נומער 8 , איז דער גרויסע געביידע פונעם אידישן שפיטאל וואס איז שוין געבויעט געווארן אין די תר"כ יארן, און דינט דא פאר חולי ישראל רח"ל. ביים מלחמה פאר צוואנציג יאר צוריק האט עס געדינט צום ערשט פאר די עסטרייכישע מיליטער און דערנאך פאר די פוילישע מיליטער, און נאכן קריג איז עס צוריק צו די אידן.

א בליק אויף קראקאווסקער גאס - מערקט די טליתים געשעפט פון חיים לעבראן



נאך אויף דעם גאס:

אבער מיר האלטן זיך אויף "קראקאווסקא גאס" צווישן די גאסן "מייזעלס" און "יוזעפא", דא נעמען מיר די ערשטער לינקס, דאס איז די גאס מיטן נאמען "יוזעפא". דער נאמען "יוזעפא" איז געגעבן געווארן נאכן עסטרייכישן קיסר "פראנץ יוזעפף" די צווייטע, וואס נאך זיין באזוך אין קראקא, ווען ער איז איינגעשטאנען אינעם הויז דא ביים קארנער, קראקאווסקא 20 , וואס מיר שפאצירן אדורך איידער מיר קומען אן צום גאס "יוזעפא". ביז דעמאלטס איז געווען א לענגערע תקופה וואס עס האט געהייסן די "אידן גאס", צוליב דעם וואס דאס איז געווען די גרעניץ-גאס צווישן די אידן מיט להבדיל די גוי'אישע באפעלקערונג.


מיר שפאצירן אדורך דעם גאס "יוזעפא" פון אנהייב גאס ביזן סוף, מיר טרעטן יעצט ווייטער אויפן הארץ פונעם אידישן קווארטל ווי תורה וקדושה זעהט זיך אן אין אלע ווינקלן. אינעם הויז נומער 2 געפינט זיך א "שוסטער בית המדרש", ווי פיל אידן מיטן זעלבן פאך דאווענען דא צוזאמען. אויפן זעלבן זייט נומער 8 איז א בית המדרש פון בעקער'ס. אריבער די גאס נומער 5 איז די בית המדרש פון די "חברה קדישא".

ווייטער ביים קארנער קעגן איבער די גאס, נומער 12 איז דא א בית המדרש מיטן נאמען "עץ חיים". ווייטער נומער 16 איז די קרימאלובער שטיבל. דערנעבן נומער 18, איז געווען לכתחילה די הויז און בית המדרש פון הרה"ק ר' ישעי'לע טשעכויב'ער זון פונעם צאנזער רב זצ"ל, וואס האט דא געוואוינט, ביז ער האט זיך אריבערגעצויגן אויף דיעטלא גאס נומער 36.


א בליק אויף דעם קארנער פון דא
א בליק אויף דעם קארנער פון דא

א בליק אויף דעם קארנער פון דא

ווייטער אינעם הויז נומער 22 זענען דא צוויי שטיבלעך, איינס הייסט "ישיבת כתר תורה", און דער צווייטער "אהבת תורה". אין אהבת תורה איז געווען א באקאנטע חסיד'ישע מגיד רבי דוד טעבל יפה זצ"ל, א שינאווער חסיד, מחבר ספר "ילקוט דוד". אינעם קומענדיגן הויז נומער 24 איז דער סטראפקאווער שטיבל.


אויפן צווייטן זייט נומער 15 איז דא א ראדאמסקער שטיבל, וואס מען רופט "די נייע ראדאמסקער בית המדרש", זייענדיג די נייעסטע פון פיר ראדאמסקער שטיבלעך וואס זענען פאראן דא אין קראקא.


אויך וואס מיר טרעפן דא אן אינמיטן אונזער שפאציר

וואאף העכסט אינטערעסאנט! אבער ווי אזוי מאכט איר דאס? איר האט מיט זיך אלע בילדער און וואקט ארום גאנץ קראקא זיכן וואו ס'איז היינט?

גייענדיג ווייטער קעגן איבער נומער 38 שטייט די "הויכע שול" וואס איז געבויעט געווארן אין יאר ש"ס, און וועלנדיג מקיים זיין די הלכה אז א שול דארף צו זיין די העכסטע בנין אינעם שטאט, האט מען ספעציעל געבויעט די שול אויפן צווייטן שטאק און ארויפגעבויעט אז דער בנין זאל ארויסשטיין העכער די איבריגע הייזער.

ווייטער נומער 42 , שטייט די שול "קביעת עתים לתורה", אדער ווי מען רופט עס דא בקיצור "קביתים", וואס איז געבויט געווארן אין יאר תק"ע און באנייעט געווארן אין יאר תער"ב ווי עס דערקענט זיך לויט די אויפשריפטן אויפן געביידע.


און א בליק אויף אינערווייניג פונעם הויכן שול

אין שול ביים ווינקל, טרעפן מיר אן א געבינדענעם ספר'ל וואס מיר כאפן א בליק דערין:


מיר גייען ווייטער. אריבער די גאס, ביים קארנער קעגן איבער די אלטע שול, נומער 33 , שטייט דער בית המדרש פון הרה"ק רבי ארון זי"ע זון פונעם הייליגן מאור ושמש זי"ע, און ווי אזוי מען רופט עס "רבי ארון'ס קלויז" , דאס איז די ערשטער חסיד'ישע קלויז דא אין קראקא וואס איז נתייסד געווארן אין יאר תקפ"ג, נאכדעם וואס מיט ארום פערציג יאר פריער, אין יאר תקמ"ו, האט מען דא אין שטאט מחרים געווען דער וואס עפענט אן אייגענע קלויז אויף צו טוישן די נוסחאות התפילה, געווען איז דאס ווען זיין פאטער דער מאור ושמש זי"ע, וואס האט לכתחילה געדאווענט אין בית המדרש פון "מגלה עמוקות" זי"ע (וואס מיר וועלן אי"ה באלד אדורכגיין), איז פארטריבן געווארן פון דארט דורך די מתנגדים און געוואלט עפענען אן אייגענע מניין, אבער צוליב די חרם האט ער דאס מבטל געווען. סוף ימיו פונעם מאור ושמש זענען די חסידים און מתנגדים געקומען צו א פשרה, און אראפגענומען די חרם, אבער דער מאור ושמש אליינס האט נישט געוואלט עפענען אן אייגענע בית המדרש, נאר נאך זיין הסתלקות האט זיין זון הרה"ק ר' ארון געעפענט דעם קלויז וואס האט אנגעהאלטן אלץ חסיד'ישן קלויז ביזן קריג. דא אינעם קלויז איז היינט צו'טאג'ס מרביץ תורה דער בארימטער ר' שימע'לע פון זעליכוב, וואס זינט ער האט פארלאזט ישיבת חכמי לובלין, איז ער אהער געקומען דא קיין קראקא, און איז מרביץ תורה פאר תלמידים אין דעם קלויז.

דא ביים עק גאס, קומען מיר צוריק צום געביידע פונעם "אלטן שול", דאס מאל זעהן מיר דאס געביידע פון די מערב זייט .

און דא טרעפן מיר אן אונזער חשוב'ע ר' בערל קראקאווער , וואס לויפט פון זיין טעגליכן שיעור אין רבי ארון'ס קלויז (וואס ווערט געזען אינעם הונטערגרונד), גראד צום אלטן בית עלמין צו מתפלל זיין ביים ציון הקדוש פונעם הייליגן בעל הילולא צוזאמען מיט די טויזענטער פארזאמעלטע.

און מיט א בליק פונעם שול הויף צום הויז ווי עס איז געווען קוואטירט רבי ארון'ס קלויז

איידער מיר גייען ווייטער, ניצן מיר אויס די געלעגנהייט צו באטראכטן די הייליגע היסטארישן שול פון אלע זייטן. מיר דארפן זיך דא אדורכשטיפן די אנלויפעניש פון אידן מיט אידענעס וואס האנדלן דא מיט כל מיני האנט-ארבעט, און אזוי באטראכטן מיר דאס הייליג שול פון די נאהנט.

אנגעהויבן פון דרום זייט :

און אזוי אדורכשפאצירן ביז מערב זייט:

און ווייטער אויף מערב ביז צפון זייט:
און דא אויף צפון זייט מיט א בילד פון עטליכע יאר צוריק

מיר גייען אדורך די אלטע שול פון איר צפון זייט , דאס איז די זייט פונעם הויפט אריינגאנג פונעם שול וואס מיר האבן שוין געזען אנהייב פון אונזער שפאציר. דער געסל דא ווערט אנגערופן Na Przejściu, מיר גייען אדורך דעם גאס ביזן סוף.






ביים עק גאס, ביים קארנער פון "דייווער גאס", אויפן רעכטן זייט שטייט די געביידע פון די "מגלה עמוקות שול". דא האט דער הייליגער מגלה עמוקות זצ"ל געדאווענט און מרביץ תורה געווען, און אליינס עוסק געווען ברזא דרזין בקדושה ובטהרה (תשפ"ג: ליידער היינט שטייט שוין נישט דעם גאנצן געביידע, דאס איז ממש די איינציגסטע שול דא אין קראקא וואס איז חרוב געווארן ביים קריג עד היסוד). היגער אידן רופן דעם פלאץ "אויף דאס בערגל", צוליב דעם וואס די גאס דא שטייט אביסל העכער ווי די דערנעבנדיגע אלטער שול וואס איז געבויט גאנץ נידריג. מ'זאגט אז אינעם בנין איז אויך פאראן א מקוה טהרה נאך פון די מגלה עמוקות'ס צייטן ווי דער הייליגער מגלה עמוקות האט זיך גע'טובל'ט דערין, אבער ווארשיינליך איז דאס שוין נישט אין באנוץ זינט א לענגערע תקופה, די מתפללים ווייסן נאר צו דערציילן איבער דעם. גראדע, דאס ווירטשאפט אין דעם בית המדרש זעהט שוין נישט אויס צו זיין ממש אזוי היימיש, געציילטע פארבליבענע עלטערע אידן שלאגן זיך נאך דא צו האלטן די אלטע מנהגים, אבער רוב רובם פון די מתפללים זענען שוין פון די מאדערנע וועלכע זיכן צו מאדערנעזירן דאס שול.


דא מאכן מיר א רעכטס אויפן "דייווער גאס", פון ווי מיר ווארפן נאך אונזער בליקן אויפן הייליג שול וואס מיר זעהן דא איר מזרח זייט , ווען ביים רעכטן עק זעהט מען נאך דער "מגלה עמוקות שול".


מיר שפרייזן ווייטער לענגאויס דעם גאס ביז מיר קומען ארויס אויפן " ווארזינצא גאס ווארזינצא גאס" ווי מיר מאכן א לינקס, ביים עק מאכן מיר א רעכטס אויף די גרויסע גאס " סטראבישלאנא " וואס פירט אונז אריבער דעם בריק העכערן "ווייסל" צום היימישן חסיד'ישן געגענט וואס רופט זיך "פאדגורדזש", וואס אין אלגעמיין איז עס א טייל פון "קראקא" נאר געפינט זיך אינטער אן אנדערן קהילה ווירטשאפט.

דא וועלן מיר זיך אפשטעלן אויף דערווייל, אבער צוריקקומען צום שפאציר וועלן מיר שוין נישט אין תרצ"ז, נאר מיט א פיר יאר שפעטער, אין יאר תש"א ווען דער בריק דא וועט שוין נישט פירן צום גוטמיטיגן לעבעדיגע פאדגורדזש, נאר ליידער אריבערפירן די אלע טייערע לעכטיגע אידן וואס מיר האבן דא באגעגענט, צום "קראקאווער געטא" וואס האט זיך דארט קוואטירט, און ווייטער צום טרויעריג-בארימטן פלאשוב'ער לאגער, אויף א וועג וואס זיי זענען קיינמאל נישט צוריק געקומען, הי"ד.

איבער דעם אין א קומענדיגע געלעגנהייט בעז"ה (אויב דער עולם וועט צייגן אינטערעסע).

דאטשע האט געשריבן: ↑ דאנערשטאג מאי 04, 2023 3:36 pm

מיר גייען אדורך די אלטע שול פון איר צפון זייט , דאס איז די זייט פונעם הויפט אריינגאנג פונעם שול וואס מיר האבן שוין געזען אנהייב פון אונזער שפאציר. דער געסל דא ווערט אנגערופן Na Przejściu, מיר גייען אדורך דעם גאס ביזן סוף.

דייווער גאס

ביים עק גאס, ביים קארנער פון "דייווער גאס", אויפן רעכטן זייט שטייט די געביידע פון די "מגלה עמוקות שול". דא האט דער הייליגער מגלה עמוקות זצ"ל געדאווענט און מרביץ תורה געווען, און אליינס עוסק געווען ברזא דרזין בקדושה ובטהרה (תשפ"ג: ליידער היינט שטייט שוין דעם גאנצן געביידע, דאס איז ממש די איינציגסטע שול דא אין קראקא וואס די נאציס ימש"ו האבן חרוב געמאכט עד היסוד). היגער אידן רופן דעם פלאץ "אויף דאס בערגל", צוליב דעם וואס די גאס דא שטייט אביסל העכער ווי די דערנעבנדיגע אלטער שול וואס איז געבויט גאנץ נידריג. מ'זאגט אז אינעם בנין איז אויך פאראן א מקוה טהרה נאך פון די מגלה עמוקות'ס צייטן ווי דער הייליגער מגלה עמוקות האט זיך גע'טובל'ט דערין, אבער ווארשיינליך איז דאס שוין נישט אין באנוץ זינט א לענגערע תקופה, די מתפללים ווייסן נאר צו דערציילן איבער דעם. גראדע, דאס ווירטשאפט אין דעם בית המדרש זעהט שוין נישט אויס צו זיין ממש אזוי היימיש, געציילטע פארבליבענע עלטערע אידן שלאגן זיך נאך דא צו האלטן די אלטע מנהגים, אבער רוב רובם פון די מתפללים זענען שוין פון די מאדערנע וועלכע זיכן צו מאדערנעזירן דאס שול.


מגלה עמוקות שול.jpg


דא מאכן מיר א רעכטס אויפן "דייווער גאס", פון ווי מיר ווארפן נאך אונזער בליקן אויפן הייליג שול וואס מיר זעהן דא איר מזרח זייט , ווען ביים רעכטן עק זעהט מען נאך דער "מגלה עמוקות שול".


רעכטס די מגלה עמוקות שולמיט א בליק פון דאווער גאס.jpg


מיר שפרייזן ווייטער לענגאויס דעם גאס ביז מיר קומען ארויס אויפן " ווארזינצא גאס ווארזינצא גאס" ווי מיר מאכן א לינקס, ביים עק מאכן מיר א רעכטס אויף די גרויסע גאס " סטראבישלאנא " וואס פירט אונז אריבער דעם בריק העכערן "ווייסל" צום היימישן חסיד'ישן געגענט וואס רופט זיך "פאדגורדזש", וואס אין אלגעמיין איז עס א טייל פון "קראקא" נאר געפינט זיך אינטער אן אנדערן קהילה ווירטשאפט.

דא וועלן מיר זיך אפשטעלן אויף דערווייל, אבער צוריקקומען צום שפאציר וועלן מיר שוין נישט אין תרצ"ז, נאר מיט א פיר יאר שפעטער, אין יאר תש"א ווען דער בריק דא וועט שוין נישט פירן צום גוטמיטיגן לעבעדיגע פאדגורדזש, נאר ליידער אריבערפירן די אלע טייערע לעכטיגע אידן וואס מיר האבן דא באגעגענט, צום "קראקאווער געטא" וואס האט זיך דארט קוואטירט, און ווייטער צום טרויעריג-בארימטן פלאשוב'ער לאגער, אויף א וועג וואס זיי זענען קיינמאל נישט צוריק געקומען, הי"ד.

איבער דעם אין א קומענדיגע געלעגנהייט בעז"ה.

"תשפ"ג: ליידער היינט שטייט שוין נישט דעם גאנצן געביידע"

דאטשע האט געשריבן: ↑ דאנערשטאג מאי 04, 2023 2:41 pm

ווייטער אינעם הויז נומער 22 זענען דא צוויי שטיבלעך, איינס הייסט "ישיבת כתר תורה", און דער צווייטער "אהבת תורה". אין אהבת תורה איז געווען א באקאנטע חסיד'ישע מגיד רבי דוד טעבל יפה זצ"ל, א שינאווער חסיד, מחבר ספר "ילקוט דוד". אינעם קומענדיגן הויז נומער 24 איז דער סטראפקאווער שטיבל.


יוזפא 26 פינת אסתרי - תרעד.jpg


אויפן צווייטן זייט נומער 15 איז דא א ראדאמסקער שטיבל, וואס מען רופט "די נייע ראדאמסקער בית המדרש", זייענדיג די נייעסטע פון פיר ראדאמסקער שטיבלעך וואס זענען פאראן דא אין קראקא.

דער ראדאמסקער שטיבל

יוזפא 15 - ראדאמסק.JPG


אויך וואס מיר טרעפן דא אן אינמיטן אונזער שפאציר
יוזפא 21.jpg

מאכס'ט א מוראדיגען ארבעט, דאכטצעמער אז די ראדאמסיקער שטיבל, איז געווען קודם א רימנובער שטיבל, אין זיי האבען נאך געהאט עפעס א וואסער שיסעל פון רבי ר' הערש, אין מ'האט זיך געפירט דארט געוויסע רימנובער מנהגים.

נאך עטליכע בילדער דורכאויס אונזער שפאציר אויף די קראקאווער גאסן:

אונזער מאפע וועלכע מיר זענען נאכגעגאנגען, אנגעהויבן פון די רמ"א שול (אנגעצייכענט A), ארום די געדעכטע אידישע קווארטל, ביז איבערן בריק (אנגעצייכענט B).

אינטען שטייט ...בשנת ש"פ נתחדש ע״י... דשנת תרצ"ד

א הערליך באשרייבונג, נישטא קיין ווערטער, אבער הרגשים איז יא דא, זיי זענען אבער אומבאשרייבליך!