א וואדע דארף א איד קענען הלכה למעשה צו וויסן וויאזוי זיך צופירן, אבער די גמרא דאס איז די עיקר און די שורש פון גאנץ תושבע"פ, און דאס איז ווי די בריוט וואס דאס איז די עיקר חיות פון א מענטש, און די אנדערע לימודים איז ווי די צושפייז.
1. די שרש פון תושבע"פ איז משניות 2. מסכים אז דאס איז די חיות פון יעדן איד. מסכים אז דאס איז די ברויט פון א איד. אבער מיין קשיא איז "פארוואס"? פארוואס נישט שו"ע? און וואסי פשט אינעם צוגעברענגטן ויואל משה?
משניות איז די ראשי פרקים פון תושבע"פ, און מ'קען נישט לערנען משניות אן גמ' (אלי פירושים אויפן משניות איז געבויעט אויף די גמ' וכו'). און נאכאמאל, גאנץ תושבע"פ איז געבויעט אויף די גמ', אלא ראשונים אחרונים שו"ע ונושאי כליו, אלעס אלעס איז געבויעט אויף תלמוד בבלי. די שורש פון פסקי השו"ע איז פון ש"ס. אלעס הייבט זיך דארט.
מ'קען נישט לערנען משניות אן גמרא?? ווארט נאר ביז די זעכציג... אוודאי איז גמרא די מושלמ'דיגע פירוש אבער היינט מיט ברטנורא ועוד איז פיין מעגליך
וועלכע סדרה גייט די וואך, לך לך גיי פאר דיינעט וועגן (ר' דוד ח. ווייס)
אויף די צווייטע שורה אין נאמבער 4 דארף איך פראף. וכנ"ל.
ע"י ביואל משה ממאמר לשון קודש סי’ ל”ו איך מיין ער שרייבט אזוי, וואס הייסט פראף?
ער שרייבט פונקט פארקערט. אז לימוד התורה מיינט ידיעת התורה, און ידיעת התורה מיינט הלכה למעשה - פון די גמרא ביז נאך שו"ע ונו"כ, אדער לכה"פ פון שו"ע און אראפ. איך דארף א פלאץ ווי ער שרייבט אז לערנען "נאר גמרא" איז ידיעת התורה, וואס איז לויט זיינע ווערטער די עיקר לימוד התורה (ווי ער שרייבט אז לימוד נישט הלכה למעשה איז נאר אלס והגיתם וואס מ'איז יוצא מיט קרי"ש, אבער די גאנצע ענין פון לערנען ווי מער, חומר ביטול תורה, כבוד רבו שלמדו תורה וכו' מיינט נאר דורכהאקן א סוגיא ביז נאך שו"ע).
אדער לכה"פ פון שו"ע און אראפ. ווי שרייבט ער דאס? אדרבה ער שרייבט קלאר אז נישט
אז עס הייבט זיך אן פון פון די גמרא דאס איז פשוט, איך האב דיר שוין פריער געשריבן די מקורות פון גמרא וכן נפסק להלכה בשו”ע הרב. און פון זיינע ווערטער איז קלאר אז ער איז נישט מחולק מיט יענע פרטים נאר מוסיף.
עס קוקט אויס ווי דו האסט אפגעלערנט די ווערטער ”אך הד’ חלקי שו”ע עם הנו”כ המה המאירים עינים בהלכה” כאילו ער וואלט ווען געשריבן אז מען לערנט בלויז דאס, בעת פון זיינע ווערטער פארדעם און נאכדעם, איז מבואר אז ער זאגט אז ”מען קען נישט לערנען ריכטיג תורה אויב מען לערנט אנדערש פשט פון די פוסקים”, ”המה המאירים” ער איז אין ערגעץנישט מחולק איבער דעם אז תורה מיינט בבלי.
איינמאל מ'טשעקט די אלע באקסעס, הייבט זיך אן אז א איד איז מחויב מיט לימוד התורה יעדע רגע, ווייל עס איז דא א (יסודות'דיגע) מצוה פון ידיעת התורה וואס קומט קיינמאל נישט צו אן ענדע. וואס טוט מען דאס צו מקיים זיין? כ'מיין אז לויטן ויואל משה און פיל אנדערע איז זייער קלאר אז הלכה למעשה.
און אגב - לויטן ויואל משה איז הלכה למעשה הארעווען אויף שלחן ערוך ונו"כ, און פאר הוראה אויך אין די אחרונים. און אוודאי איז פיל בעסער אויב הייבט מען שוין אן אפי' פון די מקורות אין גמרא. אבער די לימוד איז הלכה למעשה.
אויף די צווייטע שורה אין נאמבער 4 דארף איך פראף. וכנ"ל.
ע"י ביואל משה ממאמר לשון קודש סי’ ל”ו איך מיין ער שרייבט אזוי, וואס הייסט פראף?
ער שרייבט פונקט פארקערט. אז לימוד התורה מיינט ידיעת התורה, און ידיעת התורה מיינט הלכה למעשה - פון די גמרא ביז נאך שו"ע ונו"כ, אדער לכה"פ פון שו"ע און אראפ. איך דארף א פלאץ ווי ער שרייבט אז לערנען "נאר גמרא" איז ידיעת התורה, וואס איז לויט זיינע ווערטער די עיקר לימוד התורה (ווי ער שרייבט אז לימוד נישט הלכה למעשה איז נאר אלס והגיתם וואס מ'איז יוצא מיט קרי"ש, אבער די גאנצע ענין פון לערנען ווי מער, חומר ביטול תורה, כבוד רבו שלמדו תורה וכו' מיינט נאר דורכהאקן א סוגיא ביז נאך שו"ע).
אדער לכה"פ פון שו"ע און אראפ. ווי שרייבט ער דאס? אדרבה ער שרייבט קלאר אז נישט
אז עס הייבט זיך אן פון פון די גמרא דאס איז פשוט, איך האב דיר שוין פריער געשריבן די מקורות פון גמרא וכן נפסק להלכה בשו”ע הרב. און פון זיינע ווערטער איז קלאר אז ער איז נישט מחולק מיט יענע פרטים נאר מוסיף.
עס קוקט אויס ווי דו האסט אפגעלערנט די ווערטער ”אך הד’ חלקי שו”ע עם הנו”כ המה המאירים עינים בהלכה” כאילו ער וואלט ווען געשריבן אז מען לערנט בלויז דאס, בעת פון זיינע ווערטער פארדעם און נאכדעם, איז מבואר אז ער זאגט אז ”מען קען נישט לערנען ריכטיג תורה אויב מען לערנט אנדערש פשט פון די פוסקים”, ”המה המאירים” ער איז אין ערגעץנישט מחולק איבער דעם אז תורה מיינט בבלי.
סוף סימן ל"ה שטייט דאס קלאר און דייטליך. ער לייגט נאר צו אז ס'בעסער מיט גמרא
וועלכע סדרה גייט די וואך, לך לך גיי פאר דיינעט וועגן (ר' דוד ח. ווייס)
סוף סימן ל"ה שטייט דאס קלאר און דייטליך. ער לייגט נאר צו אז ס'בעסער מיט גמרא
ער שרייבט דארט קלאר אז אז די מהרש”א אז מען איז מוכרח לבא לידי טעות איז נישט נוגע היינט. אבער ווי איז ער מחולק מיט דעם אז עיקר לימוד התורה איז תלמוד בבלי? ווילסט זאגן אז מיט דעם איז מען ”אויך” יוצא” תלמוד בבלי?
ער שרייבט אז וואס זענען מבלה ימיהם מיט סברות כרסיות ובדיות מן הלב "באופן שאי אפשר לבוא בדרך הלימוד הזה לידי בירור הלכה למעשה אין זה ידיעת התורה"
משא"כ ווען ער רעדט פון גמ' תוס' ראשונים זאגט ער אוודאי נישט אז ס'איז נישט ידיעת התורה נאר אוודאי פעלט דאס אויס צום שלימת, ה"ה פארקערט אויכט ווי ער שרייבט איין אות פריער
ער שרייבט אז דער עיקר תלמוד תורה איז ידיעת התורה? יא ער שרייבט אז ידיעת התורה איז נאר הלכה? יא (וממילא טרם שלמד השו"ע אין לו ידיעה מה היא ההלכה למעשה ואין זה ידיעת התורה) ער שרייבט אז גמרא אליינס - אפי' אן סברות כרסיות - איז נישט הלכה? יא האסטו.
איך מיין זאלסט בעסער אויסקרארן דיין קשיא ווייל אלעס וואס דו פרעגסט איז שוין לדעתי גע'ענפערט געווארן אין מיין ערשטע תגובה. לייען עס איבער און זיי מסביר וואס ס'קוועטשט דיר מיין קשיא איז פונקט וואס שטייט אינעם ערשטן שטיקל פון די אשכול
ביי דיר זעהט אויס אלעס א סתירה, קודם שרייבט ער אז ש"ע מיט די נ"כ גייט נישט אריין אין וואס די מהרש"א שרייבט מבלי עולם, זעהט אויס אז דאס איז געניג צו פסק'נען,און ריכטיגע ידיעת התורה, דערנאך שרייבט ער צו אמת'דיג ארויס האבן הוראה דארף מען "נאך גמ'" מיט ש"ע מיט נ"כ אויך גדולי אחרונים, זעהט אויס אז ס'איז נישט געווען ביז יעצט טויטעללי על בוריה די ידיעת התורה בכלל נישט קיין סתירה, ער זאגט אז ס'בעאסער מיט גמרא און טוב"י אבער מ'קען אויך אן דעם
נאך א קשיא, שפעטער שרייבט ער אז ווען מ'לערנט בלויז סברות כרסיות "אויף א אופן וואס מ'קען נישט צוקומען צו בירור הלכה" איז נישט ידיעת התורה, איז זייער קלאר אז ווען מ'קען יא צוקומען איז עס יא ידיעת התורה, סברות כרסיות מיינט דאס וואס ער זאגט אז ס'מיינט, אז די סברא איז נישט א חלק פון די פראסעס אנצוקומען צו הלכה למעשה. דאס מיינט אז אויב מ'לערנט נאר וואס איז נוגע צו באמת פארשטיין, דאס איז א חלק פון הלכה למעשה וואס ווערט פארפולקאמט מיט'ן לערנען שו"ע, כלש"ק. נאכדעם שרייבט ער אז גמ' תוס' ראשונים אן ש"ע איז נישט ידיעת התורה, זעהט אויס אז אפילו מ'קען צוקומען צו ש"ע איז נישט ידיעת התורה לא הבנתי קענסט צולייגן נאך קשיות לאמיר נעמען איינס ער שרייבט אז "ואם כן הנשים שאסור ללמוד עמהם גמרא אף שלומדין כל הדינים אין להם הבנה כראוי" פארוואס נישט? ער שרייבט אז אפילו אן גמ' קען מען שוין פארשטיין הלכה און ידיעת התורה?? ווייל זיי לערנען קיצורי הלכות און נישט אינעווייניג דורכגעהארעוועט, אבער ס'איז א גוטער דיוק
ווי אויך וויאזוי האט ער הלכה למעשה אנדערש איינגעפירט אין די ישיבות מ'האט געלערנט רוב טאג גמ' תוס' לדעתך איז דאס נישט ידיעת התורה? און נאר ביי סוגיא און ביי ש"ע יא די עיקר לימוד איז זיכער געווען סוגיא וואס איז ריכטיג דורכגעטון הלכה למעשה פון אנהייב ביזן סוף. דער רבי האט איטינגעפירט דעם "נעבן שיעור" אסאך גמרא יעדע וואך, ווייל גמרא איז די DNA פון א איד, און דאס הייליגט א מענטש וכו' וכו'. און אויף דעם איז מיין קשיא: פארוואס טאקע? פארוואס נישט שו"ע? און בפרט אז גמרא אליין איז נישט ידיעת התורה? איך וויל פארשטיין, נישט אפפרעגן. דיין קשיא דארף אויך זיין אויף די משנה ברורה וואס זאגט אז דע ערשטע לימוד איז הלכה טא פארוואס ווען מ'האט אגאנצן טאג צייט צו לערנען לערנט מען נישט נאר הלכה? ער שרייבט אויב האט מען נאר 3-4 שעה א טאג זאל מען "זאל מען נישט לערנען נאר גמ'" וואס הייסט נישט נאר גמ' בלויז ש"ע?? קאן זיין
כ'האב געענטפערט אינערהאלב דיין תגובה
דו שרייבסט אז דיין קשיא איז די זעלבע ווי אין די ערשטע תגובה, איך בין מסכים דיר צו ענפערן אויב דו ווילסט וויסן און פארשטיין, אבער סתם אויסניצן מיין צייט איז נישט צו די זאך, איך האב דיר געבעטן זאלסט איבערקוקען מיין ערשטע תגובה, און זאג מיר וואס דיר קוועטשט אדער וואס ס'שטומט נישט, זאג נישט סתם מיין קשיא איז ווי אין די ערשטע תגובה.
אויף די צווייטע שורה אין נאמבער 4 דארף איך פראף. וכנ"ל.
ע"י ביואל משה ממאמר לשון קודש סי’ ל”ו איך מיין ער שרייבט אזוי, וואס הייסט פראף?
ער שרייבט פונקט פארקערט. אז לימוד התורה מיינט ידיעת התורה, און ידיעת התורה מיינט הלכה למעשה - פון די גמרא ביז נאך שו"ע ונו"כ, אדער לכה"פ פון שו"ע און אראפ. איך דארף א פלאץ ווי ער שרייבט אז לערנען "נאר גמרא" איז ידיעת התורה, וואס איז לויט זיינע ווערטער די עיקר לימוד התורה (ווי ער שרייבט אז לימוד נישט הלכה למעשה איז נאר אלס והגיתם וואס מ'איז יוצא מיט קרי"ש, אבער די גאנצע ענין פון לערנען ווי מער, חומר ביטול תורה, כבוד רבו שלמדו תורה וכו' מיינט נאר דורכהאקן א סוגיא ביז נאך שו"ע).
אדער לכה"פ פון שו"ע און אראפ. ווי שרייבט ער דאס? אדרבה ער שרייבט קלאר אז נישט
אז עס הייבט זיך אן פון פון די גמרא דאס איז פשוט, איך האב דיר שוין פריער געשריבן די מקורות פון גמרא וכן נפסק להלכה בשו”ע הרב. און פון זיינע ווערטער איז קלאר אז ער איז נישט מחולק מיט יענע פרטים נאר מוסיף.
עס קוקט אויס ווי דו האסט אפגעלערנט די ווערטער ”אך הד’ חלקי שו”ע עם הנו”כ המה המאירים עינים בהלכה” כאילו ער וואלט ווען געשריבן אז מען לערנט בלויז דאס, בעת פון זיינע ווערטער פארדעם און נאכדעם, איז מבואר אז ער זאגט אז ”מען קען נישט לערנען ריכטיג תורה אויב מען לערנט אנדערש פשט פון די פוסקים”, ”המה המאירים” ער איז אין ערגעץנישט מחולק איבער דעם אז תורה מיינט בבלי.
סוף סימן ל"ה שטייט דאס קלאר און דייטליך. ער לייגט נאר צו אז ס'בעסער מיט גמרא
דו האלסט אז ער קריגט בעצם מיט די מהרש"א אויך? דהיינו די מהרש"א זאגט אז נאר נאכן לערנען גמ' קען מען פסק'נען פון ש"ע, סויא לויט די מהרש"א איז די גמ' מיט ש"ע אן די נ"כ (וואס איז נאכנישט געווען) ידיעת התורה. וויאזוי קען זיין? גמ' איז דאך נישט ידיעת התורה ש"ע אויך נישט??
אוודאי איז גמ' ידיעת התורה ווי שוין געשריבן אין די ערשטע תגובה און אז דאס דארף זיין צו וויסן וואס די הלכה איז, אמאל איז עס געווען די ראשונים היינט איז עס דוקא מיט די ש"ע וכו' וכו'
צו זאגן אז ס'איז נאר ש"ע מיט די נ"כ איז א סתירה מוחלט פון אלע ראשונים און אחרונים און צו וואס די ויואל משה האט אליין געטון און אנגעפירט
אמת ער זאגט אז מ'קען אויך מאכן א שור"ט קא"ט און אויך פארשטיין הלכה ווען מ'לערנט נאר ש"ע ונ"כ ביגיעה, דאס האט אטעמאטיש געמאכט די אנדערע וועגן נישט ידיעת התורה?
דעס איז נישט קיין סתירה אז אויב לערנט מען "בלויז גמ'" איז דאס נאכנישט ידיעת התורה ווייל דו מיזט צוקומען צו וויסן די הלכה אבער ווען דו קומסט אן איז "אלעס" יא אויך אוודאי גמ' א חלק פון די ידיעת התורה
קוק אין שע"ה הלכות ת"ת באריכות די מצוה פון לימוד התורה וואס איז נישט ידיעת התורה איז אפילו מ'זאגט אגאנצן טאג אחות לוטן וואס אוודאי ברענגט דאס נישט צו צו קענען הלכה למעשה
סוף סימן ל"ה שטייט דאס קלאר און דייטליך. ער לייגט נאר צו אז ס'בעסער מיט גמרא
ער שרייבט דארט קלאר אז אז די מהרש”א אז מען איז מוכרח לבא לידי טעות איז נישט נוגע היינט. אבער ווי איז ער מחולק מיט דעם אז עיקר לימוד התורה איז תלמוד בבלי? ווילסט זאגן אז מיט דעם איז מען ”אויך” יוצא” תלמוד בבלי?
ווייל ער זאגט אז עיקר לימוד התורה איז ידיעת התורה - וואס איז בלויז הלכה - וואס איז נישט גמרא (אלעס זיינע ווערטער)
וועלכע סדרה גייט די וואך, לך לך גיי פאר דיינעט וועגן (ר' דוד ח. ווייס)
ע"י ביואל משה ממאמר לשון קודש סי’ ל”ו איך מיין ער שרייבט אזוי, וואס הייסט פראף?
ער שרייבט פונקט פארקערט. אז לימוד התורה מיינט ידיעת התורה, און ידיעת התורה מיינט הלכה למעשה - פון די גמרא ביז נאך שו"ע ונו"כ, אדער לכה"פ פון שו"ע און אראפ. איך דארף א פלאץ ווי ער שרייבט אז לערנען "נאר גמרא" איז ידיעת התורה, וואס איז לויט זיינע ווערטער די עיקר לימוד התורה (ווי ער שרייבט אז לימוד נישט הלכה למעשה איז נאר אלס והגיתם וואס מ'איז יוצא מיט קרי"ש, אבער די גאנצע ענין פון לערנען ווי מער, חומר ביטול תורה, כבוד רבו שלמדו תורה וכו' מיינט נאר דורכהאקן א סוגיא ביז נאך שו"ע).
אדער לכה"פ פון שו"ע און אראפ. ווי שרייבט ער דאס? אדרבה ער שרייבט קלאר אז נישט
אז עס הייבט זיך אן פון פון די גמרא דאס איז פשוט, איך האב דיר שוין פריער געשריבן די מקורות פון גמרא וכן נפסק להלכה בשו”ע הרב. און פון זיינע ווערטער איז קלאר אז ער איז נישט מחולק מיט יענע פרטים נאר מוסיף.
עס קוקט אויס ווי דו האסט אפגעלערנט די ווערטער ”אך הד’ חלקי שו”ע עם הנו”כ המה המאירים עינים בהלכה” כאילו ער וואלט ווען געשריבן אז מען לערנט בלויז דאס, בעת פון זיינע ווערטער פארדעם און נאכדעם, איז מבואר אז ער זאגט אז ”מען קען נישט לערנען ריכטיג תורה אויב מען לערנט אנדערש פשט פון די פוסקים”, ”המה המאירים” ער איז אין ערגעץנישט מחולק איבער דעם אז תורה מיינט בבלי.
סוף סימן ל"ה שטייט דאס קלאר און דייטליך. ער לייגט נאר צו אז ס'בעסער מיט גמרא
דו האלסט אז ער קריגט בעצם מיט די מהרש"א אויך? דהיינו די מהרש"א זאגט אז נאר נאכן לערנען גמ' קען מען פסק'נען פון ש"ע, סויא לויט די מהרש"א איז די גמ' מיט ש"ע אן די נ"כ (וואס איז נאכנישט געווען) ידיעת התורה. וויאזוי קען זיין? גמ' איז דאך נישט ידיעת התורה ש"ע אויך נישט??
אוודאי איז גמ' ידיעת התורה ווי שוין געשריבן אין די ערשטע תגובה און אז דאס דארף זיין צו וויסן וואס די הלכה איז, אמאל איז עס געווען די ראשונים היינט איז עס דוקא מיט די ש"ע וכו' וכו'
צו זאגן אז ס'איז נאר ש"ע מיט די נ"כ איז א סתירה מוחלט פון אלע ראשונים און אחרונים און צו וואס די ויואל משה האט אליין געטון און אנגעפירט
אמת ער זאגט אז מ'קען אויך מאכן א שור"ט קא"ט און אויך פארשטיין הלכה ווען מ'לערנט נאר ש"ע ונ"כ ביגיעה, דאס האט אטעמאטיש געמאכט די אנדערע וועגן נישט ידיעת התורה?
דעס איז נישט קיין סתירה אז אויב לערנט מען "בלויז גמ'" איז דאס נאכנישט ידיעת התורה ווייל דו מיזט צוקומען צו וויסן די הלכה אבער ווען דו קומסט אן איז "אלעס" יא אויך אוודאי גמ' א חלק פון די ידיעת התורה
קוק אין שע"ה הלכות ת"ת באריכות די מצוה פון לימוד התורה וואס איז נישט ידיעת התורה איז אפילו מ'זאגט אגאנצן טאג אחות לוטן וואס אוודאי ברענגט דאס נישט צו צו קענען הלכה למעשה
אוודאי ווען מ'קומט צו צי אלעס איז גמרא א חלק פון די ידיעת התורה, איך פרעג - צום הונדערטסטן מאל - ווען עס ענדיגט זיך ביי גמרא.
וועלכע סדרה גייט די וואך, לך לך גיי פאר דיינעט וועגן (ר' דוד ח. ווייס)
איינמאל מ'טשעקט די אלע באקסעס, הייבט זיך אן אז א איד איז מחויב מיט לימוד התורה יעדע רגע, ווייל עס איז דא א (יסודות'דיגע) מצוה פון ידיעת התורה וואס קומט קיינמאל נישט צו אן ענדע. וואס טוט מען דאס צו מקיים זיין? כ'מיין אז לויטן ויואל משה און פיל אנדערע איז זייער קלאר אז הלכה למעשה.
און אגב - לויטן ויואל משה איז הלכה למעשה הארעווען אויף שלחן ערוך ונו"כ, און פאר הוראה אויך אין די אחרונים. און אוודאי איז פיל בעסער אויב הייבט מען שוין אן אפי' פון די מקורות אין גמרא. אבער די לימוד איז הלכה למעשה.
מסכים?
@נזר הנבונים@יאנאש@בניהו@יוד אלף ועוד
וועלכע סדרה גייט די וואך, לך לך גיי פאר דיינעט וועגן (ר' דוד ח. ווייס)
ר' אליעזר יודא גאלדבערגער די מחבר פון די הפלא'דיגע ספר 'קביעות עיתים לתורה' - וואס די וועלטל האט טאקע געדינט אלס אכסניא של תורה - ער ברענגט א בני יששכר אין מעין גנים אז די השגחה האט געפירט אז מען זאל נישט אפלאזן גמרא תוס' כאטש די בית יוסף האט מחבר געווען די שו''ע אז מען זאל נישט דארפן לערנען גמרא אינעווייניג, אזוי די רמב''ם האט חרטה געהאט אז ער האט נישט געשריבן די מקורות אויף יעדע הלכה, ווי קען עס זיין אז די הייליגע רמב''ם ברוב חכמתו האט דאס פארזעהן, אך הוא היתה נתיבה מאת הש''י לבל נעזוב את המשא ומתן של הגמרא וכו'
איינמאל מ'טשעקט די אלע באקסעס, הייבט זיך אן אז א איד איז מחויב מיט לימוד התורה יעדע רגע, ווייל עס איז דא א (יסודות'דיגע) מצוה פון ידיעת התורה וואס קומט קיינמאל נישט צו אן ענדע. וואס טוט מען דאס צו מקיים זיין? כ'מיין אז לויטן ויואל משה און פיל אנדערע איז זייער קלאר אז הלכה למעשה.
און אגב - לויטן ויואל משה איז הלכה למעשה הארעווען אויף שלחן ערוך ונו"כ, און פאר הוראה אויך אין די אחרונים. און אוודאי איז פיל בעסער אויב הייבט מען שוין אן אפי' פון די מקורות אין גמרא. אבער די לימוד איז הלכה למעשה.
מסכים?
@נזר הנבונים @יאנאש @בניהו @יוד אלף ועוד
יכול להיות.
די קשי׳ איז מיר קיינמאל שווער געווען, אין צייטן ווען כ׳האב נישט געקענט האב איך געלערנט כאטש עטליכע שורות א טאג, אדער עין יעקב. איך ווייס איין זאך, כדי צו זיין דבוק אין בורא עולם איז גמ׳ טאפ פריאריטי.
א נקמה אין ענק ליבעראלע סטודענטן! פלאגטס ענק מיט ענקזייעטי און דעפרעסיע פאר די נעקסטע הונדערט יאר און לאזט אידן צוריה!
ער שרייבט פונקט פארקערט. אז לימוד התורה מיינט ידיעת התורה, און ידיעת התורה מיינט הלכה למעשה - פון די גמרא ביז נאך שו"ע ונו"כ, אדער לכה"פ פון שו"ע און אראפ. איך דארף א פלאץ ווי ער שרייבט אז לערנען "נאר גמרא" איז ידיעת התורה, וואס איז לויט זיינע ווערטער די עיקר לימוד התורה (ווי ער שרייבט אז לימוד נישט הלכה למעשה איז נאר אלס והגיתם וואס מ'איז יוצא מיט קרי"ש, אבער די גאנצע ענין פון לערנען ווי מער, חומר ביטול תורה, כבוד רבו שלמדו תורה וכו' מיינט נאר דורכהאקן א סוגיא ביז נאך שו"ע).
אדער לכה"פ פון שו"ע און אראפ. ווי שרייבט ער דאס? אדרבה ער שרייבט קלאר אז נישט
אז עס הייבט זיך אן פון פון די גמרא דאס איז פשוט, איך האב דיר שוין פריער געשריבן די מקורות פון גמרא וכן נפסק להלכה בשו”ע הרב. און פון זיינע ווערטער איז קלאר אז ער איז נישט מחולק מיט יענע פרטים נאר מוסיף.
עס קוקט אויס ווי דו האסט אפגעלערנט די ווערטער ”אך הד’ חלקי שו”ע עם הנו”כ המה המאירים עינים בהלכה” כאילו ער וואלט ווען געשריבן אז מען לערנט בלויז דאס, בעת פון זיינע ווערטער פארדעם און נאכדעם, איז מבואר אז ער זאגט אז ”מען קען נישט לערנען ריכטיג תורה אויב מען לערנט אנדערש פשט פון די פוסקים”, ”המה המאירים” ער איז אין ערגעץנישט מחולק איבער דעם אז תורה מיינט בבלי.
סוף סימן ל"ה שטייט דאס קלאר און דייטליך. ער לייגט נאר צו אז ס'בעסער מיט גמרא
דו האלסט אז ער קריגט בעצם מיט די מהרש"א אויך? דהיינו די מהרש"א זאגט אז נאר נאכן לערנען גמ' קען מען פסק'נען פון ש"ע, סויא לויט די מהרש"א איז די גמ' מיט ש"ע אן די נ"כ (וואס איז נאכנישט געווען) ידיעת התורה. וויאזוי קען זיין? גמ' איז דאך נישט ידיעת התורה ש"ע אויך נישט??
אוודאי איז גמ' ידיעת התורה ווי שוין געשריבן אין די ערשטע תגובה און אז דאס דארף זיין צו וויסן וואס די הלכה איז, אמאל איז עס געווען די ראשונים היינט איז עס דוקא מיט די ש"ע וכו' וכו'
צו זאגן אז ס'איז נאר ש"ע מיט די נ"כ איז א סתירה מוחלט פון אלע ראשונים און אחרונים און צו וואס די ויואל משה האט אליין געטון און אנגעפירט
אמת ער זאגט אז מ'קען אויך מאכן א שור"ט קא"ט און אויך פארשטיין הלכה ווען מ'לערנט נאר ש"ע ונ"כ ביגיעה, דאס האט אטעמאטיש געמאכט די אנדערע וועגן נישט ידיעת התורה?
דעס איז נישט קיין סתירה אז אויב לערנט מען "בלויז גמ'" איז דאס נאכנישט ידיעת התורה ווייל דו מיזט צוקומען צו וויסן די הלכה אבער ווען דו קומסט אן איז "אלעס" יא אויך אוודאי גמ' א חלק פון די ידיעת התורה
קוק אין שע"ה הלכות ת"ת באריכות די מצוה פון לימוד התורה וואס איז נישט ידיעת התורה איז אפילו מ'זאגט אגאנצן טאג אחות לוטן וואס אוודאי ברענגט דאס נישט צו צו קענען הלכה למעשה
אוודאי ווען מ'קומט צו צי אלעס איז גמרא א חלק פון די ידיעת התורה, איך פרעג - צום הונדערטסטן מאל - ווען עס ענדיגט זיך ביי גמרא.
אדער לכה"פ פון שו"ע און אראפ. ווי שרייבט ער דאס? אדרבה ער שרייבט קלאר אז נישט
אז עס הייבט זיך אן פון פון די גמרא דאס איז פשוט, איך האב דיר שוין פריער געשריבן די מקורות פון גמרא וכן נפסק להלכה בשו”ע הרב. און פון זיינע ווערטער איז קלאר אז ער איז נישט מחולק מיט יענע פרטים נאר מוסיף.
עס קוקט אויס ווי דו האסט אפגעלערנט די ווערטער ”אך הד’ חלקי שו”ע עם הנו”כ המה המאירים עינים בהלכה” כאילו ער וואלט ווען געשריבן אז מען לערנט בלויז דאס, בעת פון זיינע ווערטער פארדעם און נאכדעם, איז מבואר אז ער זאגט אז ”מען קען נישט לערנען ריכטיג תורה אויב מען לערנט אנדערש פשט פון די פוסקים”, ”המה המאירים” ער איז אין ערגעץנישט מחולק איבער דעם אז תורה מיינט בבלי.
סוף סימן ל"ה שטייט דאס קלאר און דייטליך. ער לייגט נאר צו אז ס'בעסער מיט גמרא
דו האלסט אז ער קריגט בעצם מיט די מהרש"א אויך? דהיינו די מהרש"א זאגט אז נאר נאכן לערנען גמ' קען מען פסק'נען פון ש"ע, סויא לויט די מהרש"א איז די גמ' מיט ש"ע אן די נ"כ (וואס איז נאכנישט געווען) ידיעת התורה. וויאזוי קען זיין? גמ' איז דאך נישט ידיעת התורה ש"ע אויך נישט??
אוודאי איז גמ' ידיעת התורה ווי שוין געשריבן אין די ערשטע תגובה און אז דאס דארף זיין צו וויסן וואס די הלכה איז, אמאל איז עס געווען די ראשונים היינט איז עס דוקא מיט די ש"ע וכו' וכו'
צו זאגן אז ס'איז נאר ש"ע מיט די נ"כ איז א סתירה מוחלט פון אלע ראשונים און אחרונים און צו וואס די ויואל משה האט אליין געטון און אנגעפירט
אמת ער זאגט אז מ'קען אויך מאכן א שור"ט קא"ט און אויך פארשטיין הלכה ווען מ'לערנט נאר ש"ע ונ"כ ביגיעה, דאס האט אטעמאטיש געמאכט די אנדערע וועגן נישט ידיעת התורה?
דעס איז נישט קיין סתירה אז אויב לערנט מען "בלויז גמ'" איז דאס נאכנישט ידיעת התורה ווייל דו מיזט צוקומען צו וויסן די הלכה אבער ווען דו קומסט אן איז "אלעס" יא אויך אוודאי גמ' א חלק פון די ידיעת התורה
קוק אין שע"ה הלכות ת"ת באריכות די מצוה פון לימוד התורה וואס איז נישט ידיעת התורה איז אפילו מ'זאגט אגאנצן טאג אחות לוטן וואס אוודאי ברענגט דאס נישט צו צו קענען הלכה למעשה
אוודאי ווען מ'קומט צו צי אלעס איז גמרא א חלק פון די ידיעת התורה, איך פרעג - צום הונדערטסטן מאל - ווען עס ענדיגט זיך ביי גמרא.
איך האב דיר שוין לדעתי געענפערט אויף אלעם, אדרבא זאג מיר אויף וואס נישט "נאכן קוקן אין מיין ערשטע תגובה" און איך וועל דיר ווייטער פרובירן צו ענפערן
ביטע קאפי פעיסט די ווערטער אין אייער ערשטע תגובה ווי איר רעדט פון לערנען גמרא אן די הלכה דערויף, למשל לערנען מס' נזיר אן לערנען הלכות נזיר, ווייך זעה עס נישט אין יענע תגובה.
וועלכע סדרה גייט די וואך, לך לך גיי פאר דיינעט וועגן (ר' דוד ח. ווייס)
איינמאל מ'טשעקט די אלע באקסעס, הייבט זיך אן אז א איד איז מחויב מיט לימוד התורה יעדע רגע, ווייל עס איז דא א (יסודות'דיגע) מצוה פון ידיעת התורה וואס קומט קיינמאל נישט צו אן ענדע. וואס טוט מען דאס צו מקיים זיין? כ'מיין אז לויטן ויואל משה און פיל אנדערע איז זייער קלאר אז הלכה למעשה.
און אגב - לויטן ויואל משה איז הלכה למעשה הארעווען אויף שלחן ערוך ונו"כ, און פאר הוראה אויך אין די אחרונים. און אוודאי איז פיל בעסער אויב הייבט מען שוין אן אפי' פון די מקורות אין גמרא. אבער די לימוד איז הלכה למעשה.
סוף סימן ל"ה שטייט דאס קלאר און דייטליך. ער לייגט נאר צו אז ס'בעסער מיט גמרא
דו האלסט אז ער קריגט בעצם מיט די מהרש"א אויך? דהיינו די מהרש"א זאגט אז נאר נאכן לערנען גמ' קען מען פסק'נען פון ש"ע, סויא לויט די מהרש"א איז די גמ' מיט ש"ע אן די נ"כ (וואס איז נאכנישט געווען) ידיעת התורה. וויאזוי קען זיין? גמ' איז דאך נישט ידיעת התורה ש"ע אויך נישט??
אוודאי איז גמ' ידיעת התורה ווי שוין געשריבן אין די ערשטע תגובה און אז דאס דארף זיין צו וויסן וואס די הלכה איז, אמאל איז עס געווען די ראשונים היינט איז עס דוקא מיט די ש"ע וכו' וכו'
צו זאגן אז ס'איז נאר ש"ע מיט די נ"כ איז א סתירה מוחלט פון אלע ראשונים און אחרונים און צו וואס די ויואל משה האט אליין געטון און אנגעפירט
אמת ער זאגט אז מ'קען אויך מאכן א שור"ט קא"ט און אויך פארשטיין הלכה ווען מ'לערנט נאר ש"ע ונ"כ ביגיעה, דאס האט אטעמאטיש געמאכט די אנדערע וועגן נישט ידיעת התורה?
דעס איז נישט קיין סתירה אז אויב לערנט מען "בלויז גמ'" איז דאס נאכנישט ידיעת התורה ווייל דו מיזט צוקומען צו וויסן די הלכה אבער ווען דו קומסט אן איז "אלעס" יא אויך אוודאי גמ' א חלק פון די ידיעת התורה
קוק אין שע"ה הלכות ת"ת באריכות די מצוה פון לימוד התורה וואס איז נישט ידיעת התורה איז אפילו מ'זאגט אגאנצן טאג אחות לוטן וואס אוודאי ברענגט דאס נישט צו צו קענען הלכה למעשה
אוודאי ווען מ'קומט צו צי אלעס איז גמרא א חלק פון די ידיעת התורה, איך פרעג - צום הונדערטסטן מאל - ווען עס ענדיגט זיך ביי גמרא.
איך האב דיר שוין לדעתי געענפערט אויף אלעם, אדרבא זאג מיר אויף וואס נישט "נאכן קוקן אין מיין ערשטע תגובה" און איך וועל דיר ווייטער פרובירן צו ענפערן
ביטע קאפי פעיסט די ווערטער אין אייער ערשטע תגובה ווי איר רעדט פון לערנען גמרא אן די הלכה דערויף, למשל לערנען מס' נזיר אן לערנען הלכות נזיר, ווייך זעה עס נישט אין יענע תגובה.
דיין ערשטע תגובה איז געווען געפרעגט מיט פארשירענע הנחות, מיט וואס איך האב דיסעגרי"ד באריכות, און ממילא א קאפי פעיסט, איז נישט פונקט געענפערט ווען דו נעמסט יעצט איין חלק און דו פרעגסטס אלס א קשיא פאר זיך, אבער דא איז אויך ווי איך האב גערעדט דערפון
"אין אלגעמיין, איינער וואס קען לערנען אפאר שעה א טאג דארף פשטות לערנען נאר הלכה, דהיינו ש"ע מיט די נושא כלים, אדער משנה ברורה וואס האט געמאכט פון דעם א קיצור למעשה, אבער די פאקט האט זיך אסאך מאל ארויסגעשטעלט אז מ'האט נישט די פאר שעה ( צו מ'ניצט נישט ריכטיג אויס די פאר שעה) מילא לערנט מען נישט אזוי ריכטיג די הלכה ( אויך דא קומט אריין וואס איינער האט דא געברענגט פון די ברך משה, מענטשן ווערן נאך בעלי הוראה בעיניהם, ווייסן שוין בעסער פון די דיינים וואס מ'מעג און מ'דארף טון, כידוע לכל, די מיני אויבר-חכמים וואס האלטן באמת אז זיי ערפינדן אמעריקע מיט אביסל לערנען הלכה, מ'ווייסט שוין וואס יא וואס נישט, און אז די עלטערן טוען נישט צום זאך וכו' וכו' און די רב ווייסט נישט וואס ער רעדט)
צו אפילו מ'לערנט יא ריכטיג, אבער מ'קומט אן ווייניג, און ס'געט נישט געניג סיפוק און תבלין קעגן די יצר הרע פון א גאנצן טאג, האבן אסאך גדולים איינגעפירט וואס מ'זאל יא לערנען, וואס דאס וועט באגלייטן די מענטש צו זיין אן ערליכע איד, צי איז דאס עין יעקב צי משניות צי גמ' יעדער לויט זיין קהילה, מילא האט מען דאס געלאזט פאר די גדולי ישראל און פאר די מנהיגי הקהילות צו באשטימען וואס איז די וויכטיגסטע פאר זיינע מענטשן בדרך כלל"
איינמאל מ'טשעקט די אלע באקסעס, הייבט זיך אן אז א איד איז מחויב מיט לימוד התורה יעדע רגע, ווייל עס איז דא א (יסודות'דיגע) מצוה פון ידיעת התורה וואס קומט קיינמאל נישט צו אן ענדע. וואס טוט מען דאס צו מקיים זיין? כ'מיין אז לויטן ויואל משה און פיל אנדערע איז זייער קלאר אז הלכה למעשה.
און אגב - לויטן ויואל משה איז הלכה למעשה הארעווען אויף שלחן ערוך ונו"כ, און פאר הוראה אויך אין די אחרונים. און אוודאי איז פיל בעסער אויב הייבט מען שוין אן אפי' פון די מקורות אין גמרא. אבער די לימוד איז הלכה למעשה.
אבער אויב איר ארבעט אויף א כולל/ישיבה/קהלה שיעור געפאוקעסד אויף שולחן ערוך און איר ווילט נוצן דעם ויואל משה אלס אן הסכמה, מי אנכי צו גיסן קאלט וואסער אויף אייער פראיעקט
ווי רעד איך פון סברות כרסיות? איך רעד פון גרונטליכע הבנה וואס די גמרא זאגט, זיך פלאגן אויף יעדע ווארט ביז מ'פארשטייט עס. דאס איז וואס איך זאג פון די יסודות פון א איד נאך 'פאר ער קאנסידערט וואס זיינע שיעורים זענען' פונקט ווי שמירת שבת (טעארעטיש). איר פארשטייט שוין?
וועלכע סדרה גייט די וואך, לך לך גיי פאר דיינעט וועגן (ר' דוד ח. ווייס)
דו האלסט אז ער קריגט בעצם מיט די מהרש"א אויך? דהיינו די מהרש"א זאגט אז נאר נאכן לערנען גמ' קען מען פסק'נען פון ש"ע, סויא לויט די מהרש"א איז די גמ' מיט ש"ע אן די נ"כ (וואס איז נאכנישט געווען) ידיעת התורה. וויאזוי קען זיין? גמ' איז דאך נישט ידיעת התורה ש"ע אויך נישט??
אוודאי איז גמ' ידיעת התורה ווי שוין געשריבן אין די ערשטע תגובה און אז דאס דארף זיין צו וויסן וואס די הלכה איז, אמאל איז עס געווען די ראשונים היינט איז עס דוקא מיט די ש"ע וכו' וכו'
צו זאגן אז ס'איז נאר ש"ע מיט די נ"כ איז א סתירה מוחלט פון אלע ראשונים און אחרונים און צו וואס די ויואל משה האט אליין געטון און אנגעפירט
אמת ער זאגט אז מ'קען אויך מאכן א שור"ט קא"ט און אויך פארשטיין הלכה ווען מ'לערנט נאר ש"ע ונ"כ ביגיעה, דאס האט אטעמאטיש געמאכט די אנדערע וועגן נישט ידיעת התורה?
דעס איז נישט קיין סתירה אז אויב לערנט מען "בלויז גמ'" איז דאס נאכנישט ידיעת התורה ווייל דו מיזט צוקומען צו וויסן די הלכה אבער ווען דו קומסט אן איז "אלעס" יא אויך אוודאי גמ' א חלק פון די ידיעת התורה
קוק אין שע"ה הלכות ת"ת באריכות די מצוה פון לימוד התורה וואס איז נישט ידיעת התורה איז אפילו מ'זאגט אגאנצן טאג אחות לוטן וואס אוודאי ברענגט דאס נישט צו צו קענען הלכה למעשה
אוודאי ווען מ'קומט צו צי אלעס איז גמרא א חלק פון די ידיעת התורה, איך פרעג - צום הונדערטסטן מאל - ווען עס ענדיגט זיך ביי גמרא.
איך האב דיר שוין לדעתי געענפערט אויף אלעם, אדרבא זאג מיר אויף וואס נישט "נאכן קוקן אין מיין ערשטע תגובה" און איך וועל דיר ווייטער פרובירן צו ענפערן
ביטע קאפי פעיסט די ווערטער אין אייער ערשטע תגובה ווי איר רעדט פון לערנען גמרא אן די הלכה דערויף, למשל לערנען מס' נזיר אן לערנען הלכות נזיר, ווייך זעה עס נישט אין יענע תגובה.
דיין ערשטע תגובה איז געווען געפרעגט מיט פארשירענע הנחות, מיט וואס איך האב דיסעגרי"ד באריכות, און ממילא א קאפי פעיסט, איז נישט פונקט געענפערט ווען דו נעמסט יעצט איין חלק און דו פרעגסטס אלס א קשיא פאר זיך, אבער דא איז אויך ווי איך האב גערעדט דערפון
"אין אלגעמיין, איינער וואס קען לערנען אפאר שעה א טאג דארף פשטות לערנען נאר הלכה, דהיינו ש"ע מיט די נושא כלים, אדער משנה ברורה וואס האט געמאכט פון דעם א קיצור למעשה, אבער די פאקט האט זיך אסאך מאל ארויסגעשטעלט אז מ'האט נישט די פאר שעה ( צו מ'ניצט נישט ריכטיג אויס די פאר שעה) מילא לערנט מען נישט אזוי ריכטיג די הלכה ( אויך דא קומט אריין וואס איינער האט דא געברענגט פון די ברך משה, מענטשן ווערן נאך בעלי הוראה בעיניהם, ווייסן שוין בעסער פון די דיינים וואס מ'מעג און מ'דארף טון, כידוע לכל, די מיני אויבר-חכמים וואס האלטן באמת אז זיי ערפינדן אמעריקע מיט אביסל לערנען הלכה, מ'ווייסט שוין וואס יא וואס נישט, און אז די עלטערן טוען נישט צום זאך וכו' וכו' און די רב ווייסט נישט וואס ער רעדט)
צו אפילו מ'לערנט יא ריכטיג, אבער מ'קומט אן ווייניג, און ס'געט נישט געניג סיפוק און תבלין קעגן די יצר הרע פון א גאנצן טאג, האבן אסאך גדולים איינגעפירט וואס מ'זאל יא לערנען, וואס דאס וועט באגלייטן די מענטש צו זיין אן ערליכע איד, צי איז דאס עין יעקב צי משניות צי גמ' יעדער לויט זיין קהילה, מילא האט מען דאס געלאזט פאר די גדולי ישראל און פאר די מנהיגי הקהילות צו באשטימען וואס איז די וויכטיגסטע פאר זיינע מענטשן בדרך כלל"
איך עפרישיעט אייער עפערט, אבער לא זכיתי להבן.
וועלכע סדרה גייט די וואך, לך לך גיי פאר דיינעט וועגן (ר' דוד ח. ווייס)
איינמאל מ'טשעקט די אלע באקסעס, הייבט זיך אן אז א איד איז מחויב מיט לימוד התורה יעדע רגע, ווייל עס איז דא א (יסודות'דיגע) מצוה פון ידיעת התורה וואס קומט קיינמאל נישט צו אן ענדע. וואס טוט מען דאס צו מקיים זיין? כ'מיין אז לויטן ויואל משה און פיל אנדערע איז זייער קלאר אז הלכה למעשה.
און אגב - לויטן ויואל משה איז הלכה למעשה הארעווען אויף שלחן ערוך ונו"כ, און פאר הוראה אויך אין די אחרונים. און אוודאי איז פיל בעסער אויב הייבט מען שוין אן אפי' פון די מקורות אין גמרא. אבער די לימוד איז הלכה למעשה.
אבער אויב איר ארבעט אויף א כולל/ישיבה/קהלה שיעור געפאוקעסד אויף שולחן ערוך און איר ווילט נוצן דעם ויואל משה אלס אן הסכמה, מי אנכי צו גיסן קאלט וואסער אויף אייער פראיעקט
מיין אגענדא איז נישט צו נוצן דעם ויואל משה פאר גארנישט, נאר צו פארשטיין ווי אזוי די שטיקל ויואל משה שטימט מיט'ן אנגענומענעם הנחה אז גמרא - לשם הבנת הגמרא - איז דער ערשטע זאך אין לימוד התורה.
וועלכע סדרה גייט די וואך, לך לך גיי פאר דיינעט וועגן (ר' דוד ח. ווייס)
איך האב דיר שוין לדעתי געענפערט אויף אלעם, אדרבא זאג מיר אויף וואס נישט "נאכן קוקן אין מיין ערשטע תגובה" און איך וועל דיר ווייטער פרובירן צו ענפערן
ביטע קאפי פעיסט די ווערטער אין אייער ערשטע תגובה ווי איר רעדט פון לערנען גמרא אן די הלכה דערויף, למשל לערנען מס' נזיר אן לערנען הלכות נזיר, ווייך זעה עס נישט אין יענע תגובה.
דיין ערשטע תגובה איז געווען געפרעגט מיט פארשירענע הנחות, מיט וואס איך האב דיסעגרי"ד באריכות, און ממילא א קאפי פעיסט, איז נישט פונקט געענפערט ווען דו נעמסט יעצט איין חלק און דו פרעגסטס אלס א קשיא פאר זיך, אבער דא איז אויך ווי איך האב גערעדט דערפון
"אין אלגעמיין, איינער וואס קען לערנען אפאר שעה א טאג דארף פשטות לערנען נאר הלכה, דהיינו ש"ע מיט די נושא כלים, אדער משנה ברורה וואס האט געמאכט פון דעם א קיצור למעשה, אבער די פאקט האט זיך אסאך מאל ארויסגעשטעלט אז מ'האט נישט די פאר שעה ( צו מ'ניצט נישט ריכטיג אויס די פאר שעה) מילא לערנט מען נישט אזוי ריכטיג די הלכה ( אויך דא קומט אריין וואס איינער האט דא געברענגט פון די ברך משה, מענטשן ווערן נאך בעלי הוראה בעיניהם, ווייסן שוין בעסער פון די דיינים וואס מ'מעג און מ'דארף טון, כידוע לכל, די מיני אויבר-חכמים וואס האלטן באמת אז זיי ערפינדן אמעריקע מיט אביסל לערנען הלכה, מ'ווייסט שוין וואס יא וואס נישט, און אז די עלטערן טוען נישט צום זאך וכו' וכו' און די רב ווייסט נישט וואס ער רעדט)
צו אפילו מ'לערנט יא ריכטיג, אבער מ'קומט אן ווייניג, און ס'געט נישט געניג סיפוק און תבלין קעגן די יצר הרע פון א גאנצן טאג, האבן אסאך גדולים איינגעפירט וואס מ'זאל יא לערנען, וואס דאס וועט באגלייטן די מענטש צו זיין אן ערליכע איד, צי איז דאס עין יעקב צי משניות צי גמ' יעדער לויט זיין קהילה, מילא האט מען דאס געלאזט פאר די גדולי ישראל און פאר די מנהיגי הקהילות צו באשטימען וואס איז די וויכטיגסטע פאר זיינע מענטשן בדרך כלל"