וועכענטליכע קאלום: - מיין מחשבה'לע
#1
ברוכים הבאים צו מיין וועכנטליכע קאלום.
וואס, וואו, ווען, פארוואס? וואס איז דער ציל?
די אלע שאלות און קושיות האב איך אויך, אבער לאמיך דערציילן דברים כהוייתן. געווען איז עס מאנטאג פאר ראש השנה, האלב צוויי ביינאכט, כ'בין געווען אין בית המדרש אור חיים - הנקרא שיינער'ס, כ'האב געהאלטן נאך סליחות און פאר מעריב (היינטיגע יונגעלייט זאגן סליחות ביינאכט, וואו האט מען דאס געזען אינדערהיים... עניוועי), איז געווען א איד וואס איז געגאנגען נאך געלט, ער קומט צו צו מיר מיט עפעס אזא סארט קרעדיט קארטל און פרעגט מיר 'דו האסט שוין געזען אמאל דאס קארטל?'... א דערשראקענער ענטפער איך א שוואכע ניין, און ער איז ממשיך: "דאס איז א קארטל וואס מ'טיילט אויס פאר משפחות אין ארץ ישראל, איינצוקויפן יעדע וואך אויף שבת"... און אזוי ווייטער און ווייטער. דער איד האט באקומען פון מיר אכצן טאלער, דאכצעך.
למעשה האט געדויערט נאך א שיינע פאר מינוט ביז ס'איז געווארן מנין פאר מעריב (די חברה פון סליחות האבן שוין געהאט געדאוונט פון פארדעם), און דער גבאי צדקה האט ממשיך געווען מיט די שאלה "דו האסט שוין געזען אמאל דאס קארטל?" צום נעקסטן איד, און אזוי איז ער געגאנגען איינער ביי איינער, געפרעגט די כאריזמאטישע שאלה, געכאפט יענעמ'ס אטענטשאן, און באקומען א מאך מיט די הענט אדער א נתינה. איינע פון די אידן איז געווען אן ארץ ישראל'דיגער אפשטאמיגער און ער האט מחליט געווען צו נעמען דעם גבאי צדקה אויף א פארהער צו זען צי ער פארקויפט נישט קיין לאקשן. כ'האב נישט געהערט די גאנצע שמועס, אבער אויף אלעם האט ער געהאט ענטפערס, איז זעט אויס אז ס'איז יש דברים בגו.
על כל פנים האט זיך פארצויגן א שמועס צווישן דער גבאי צדקה מיט דעם איד וועגן פרנסות בכלל פאר אידן אין ארץ ישראל, די עקאנאמיע אין ארץ ישראל וכו', און דא איז געקומען די 'ליין' וואס האט מיך געכאפט. דער איד זאגט אים: "איך שרייב אסאך אין מיין קאלום אין די משפחה מאגאזין, וועגן דער חילוק צווישן די לעבנס קאסטן פון בני ארץ ישראל און די בני ארצות הברית". און איך טראכט צו מיר: 'וואו שרייב איך וואס איך טראכט?'... אויב למשל וויל איך מיטטיילן מיט'ן ציבור עפעס א געדאנק אויף שלום בית, וואו שרייב איך עס?...
איז כדי צו ענטפערן די שווערע שאלה, האב איך מחליט געווען, אז יהיה מה שיהיה, איך שרייב אויך א וועכנטליכע קאלום! איי וועלכע אויסגאבע גייט מיך נעמען? דאס לאז איך שוין פאר'ן אויבערשטן. בסייעתא דשמיא גיי איך שרייבן א וועכנטליכע קאלום, עס מפרסם זיין דא און דארט, און מיר וועלן זען וויאזוי זאכן וועלן זיך פירן.
איין גרויסע פראבלעם האב איך אבער מיט'ן שרייבן אזא קאלום, דער פראבלעם הייסט "קאנסיסטענסי", אז כדי צו אריינפאסן אין די טערמין פון "וועכנטליכע קאלום" מוז דאס זיין "וועכנטליך", און די צייט לויפט אפגעזען צי איך בין די וואך אין די גיסטע פון שרייבן אדער נישט, און פאר די וואס קענען מיך אביסל ווייסן אז איך דאוון נישט יעדן טאג אין די זעלבע מנין, כ'קויף נישט איין יעדע וואך אין די זעלבע גראסערי, דאכט זיך אז כ'האב נאכנישט געלערנט מיט מיין חברותא צוויי טעג אין א צי אין די זעלבע צייט; אויב קאנסיסטענט איז אויף צפון, בין איך אויף דרום.
איז וויאזוי געבט מען זיך אן עצה דא? כ'ווייס נישט... א גוטע קשיא! אבער כ'וויל נישט לאזן דעם נאטור מיך אפהאלטן פון שרייבן דעם קאלום, אלזא נעם איך א טשאלענדזש פון אכט וואכן ארויסגעבן וועכנטליך דעם קאלום בס"ד, און נאך אכט וואכן וועט מען ריקאנסידערן, אדער אין אידיש: פון פריש אנאליזירן און אפמאכן פונדאסניי אויב כ'זאל אנהאלטן און גיין ווייטער דערמיט. אבער אויף ביזדערווייל גייט מען ווייטער אנע תירוצים, אכט וואכן קאנסיסטענט.
איינע פון די זאכן וואס כ'גלייך שטארק איז 'שפראך', און ספעציעל וויאזוי מ'זאגט א ווארט פון איין שפראך אויף די אנדערע שפראך. די שפראכן וואס איך קען זענען אידיש, לשון הקודש און ענגליש. (אין לשון הקודש זעלבסט, איז דא די חילוקים צווישן אריגינעלע לשון הקודש - 'די הייליגע שפראך', און להבדיל עברית וואס איז פארדרייט, אבער האט אויך ווערטער פאר אלע היינטיגע מושגים וואס האבן נישט געהאט ווערטער אמאל ווען די זאכן האבן נאכנישט עקזיסטירט).
איז לענינינו, וואס איז דאס אידישע ווארט פאר "קאנסיסטענט"? לכאורה איז עס די ווארט 'רעגלמעסיג', און אויף לשון הקודש איז עס 'תמיד'. זע אין רש"י אנהייב פרשת תצוה אז תמיד האט צוויי מיינונגען; 1. 'אייביג', אזוי ווי ס'שטייט 'תמיד' ביי די לחם הפנים וואס איז געווען אייביג, יעדן איינציגן טאג און 24 שעה א טאג. 2. 'רעגלמעסיג', אזוי ווי דער קרבן 'תמיד' וואס מ'האט מקריב געווען יעדן טאג, און אזוי ווי די מנורה וואס מ'האט געצינדן יעדן טאג. (אנדערע ווילן זאגן אז די ווארט אין אידיש פאר קאנסיסטענט איז 'ערליך', צום ביישפיל 'משה קומט אריין ניין אזייגער ערליך יעדן טאג צום ארבעט, ויש לעיין).
על כל פנים, כ'וועל מיך שטעלן דא פאר די וואך, צום ווידערזען קומענדיגע וואך בס"ד.
ברוכים הבאים צו מיין וועכנטליכע קאלום.
וואס, וואו, ווען, פארוואס? וואס איז דער ציל?
די אלע שאלות און קושיות האב איך אויך, אבער לאמיך דערציילן דברים כהוייתן. געווען איז עס מאנטאג פאר ראש השנה, האלב צוויי ביינאכט, כ'בין געווען אין בית המדרש אור חיים - הנקרא שיינער'ס, כ'האב געהאלטן נאך סליחות און פאר מעריב (היינטיגע יונגעלייט זאגן סליחות ביינאכט, וואו האט מען דאס געזען אינדערהיים... עניוועי), איז געווען א איד וואס איז געגאנגען נאך געלט, ער קומט צו צו מיר מיט עפעס אזא סארט קרעדיט קארטל און פרעגט מיר 'דו האסט שוין געזען אמאל דאס קארטל?'... א דערשראקענער ענטפער איך א שוואכע ניין, און ער איז ממשיך: "דאס איז א קארטל וואס מ'טיילט אויס פאר משפחות אין ארץ ישראל, איינצוקויפן יעדע וואך אויף שבת"... און אזוי ווייטער און ווייטער. דער איד האט באקומען פון מיר אכצן טאלער, דאכצעך.
למעשה האט געדויערט נאך א שיינע פאר מינוט ביז ס'איז געווארן מנין פאר מעריב (די חברה פון סליחות האבן שוין געהאט געדאוונט פון פארדעם), און דער גבאי צדקה האט ממשיך געווען מיט די שאלה "דו האסט שוין געזען אמאל דאס קארטל?" צום נעקסטן איד, און אזוי איז ער געגאנגען איינער ביי איינער, געפרעגט די כאריזמאטישע שאלה, געכאפט יענעמ'ס אטענטשאן, און באקומען א מאך מיט די הענט אדער א נתינה. איינע פון די אידן איז געווען אן ארץ ישראל'דיגער אפשטאמיגער און ער האט מחליט געווען צו נעמען דעם גבאי צדקה אויף א פארהער צו זען צי ער פארקויפט נישט קיין לאקשן. כ'האב נישט געהערט די גאנצע שמועס, אבער אויף אלעם האט ער געהאט ענטפערס, איז זעט אויס אז ס'איז יש דברים בגו.
על כל פנים האט זיך פארצויגן א שמועס צווישן דער גבאי צדקה מיט דעם איד וועגן פרנסות בכלל פאר אידן אין ארץ ישראל, די עקאנאמיע אין ארץ ישראל וכו', און דא איז געקומען די 'ליין' וואס האט מיך געכאפט. דער איד זאגט אים: "איך שרייב אסאך אין מיין קאלום אין די משפחה מאגאזין, וועגן דער חילוק צווישן די לעבנס קאסטן פון בני ארץ ישראל און די בני ארצות הברית". און איך טראכט צו מיר: 'וואו שרייב איך וואס איך טראכט?'... אויב למשל וויל איך מיטטיילן מיט'ן ציבור עפעס א געדאנק אויף שלום בית, וואו שרייב איך עס?...
איז כדי צו ענטפערן די שווערע שאלה, האב איך מחליט געווען, אז יהיה מה שיהיה, איך שרייב אויך א וועכנטליכע קאלום! איי וועלכע אויסגאבע גייט מיך נעמען? דאס לאז איך שוין פאר'ן אויבערשטן. בסייעתא דשמיא גיי איך שרייבן א וועכנטליכע קאלום, עס מפרסם זיין דא און דארט, און מיר וועלן זען וויאזוי זאכן וועלן זיך פירן.
איין גרויסע פראבלעם האב איך אבער מיט'ן שרייבן אזא קאלום, דער פראבלעם הייסט "קאנסיסטענסי", אז כדי צו אריינפאסן אין די טערמין פון "וועכנטליכע קאלום" מוז דאס זיין "וועכנטליך", און די צייט לויפט אפגעזען צי איך בין די וואך אין די גיסטע פון שרייבן אדער נישט, און פאר די וואס קענען מיך אביסל ווייסן אז איך דאוון נישט יעדן טאג אין די זעלבע מנין, כ'קויף נישט איין יעדע וואך אין די זעלבע גראסערי, דאכט זיך אז כ'האב נאכנישט געלערנט מיט מיין חברותא צוויי טעג אין א צי אין די זעלבע צייט; אויב קאנסיסטענט איז אויף צפון, בין איך אויף דרום.
איז וויאזוי געבט מען זיך אן עצה דא? כ'ווייס נישט... א גוטע קשיא! אבער כ'וויל נישט לאזן דעם נאטור מיך אפהאלטן פון שרייבן דעם קאלום, אלזא נעם איך א טשאלענדזש פון אכט וואכן ארויסגעבן וועכנטליך דעם קאלום בס"ד, און נאך אכט וואכן וועט מען ריקאנסידערן, אדער אין אידיש: פון פריש אנאליזירן און אפמאכן פונדאסניי אויב כ'זאל אנהאלטן און גיין ווייטער דערמיט. אבער אויף ביזדערווייל גייט מען ווייטער אנע תירוצים, אכט וואכן קאנסיסטענט.
איינע פון די זאכן וואס כ'גלייך שטארק איז 'שפראך', און ספעציעל וויאזוי מ'זאגט א ווארט פון איין שפראך אויף די אנדערע שפראך. די שפראכן וואס איך קען זענען אידיש, לשון הקודש און ענגליש. (אין לשון הקודש זעלבסט, איז דא די חילוקים צווישן אריגינעלע לשון הקודש - 'די הייליגע שפראך', און להבדיל עברית וואס איז פארדרייט, אבער האט אויך ווערטער פאר אלע היינטיגע מושגים וואס האבן נישט געהאט ווערטער אמאל ווען די זאכן האבן נאכנישט עקזיסטירט).
איז לענינינו, וואס איז דאס אידישע ווארט פאר "קאנסיסטענט"? לכאורה איז עס די ווארט 'רעגלמעסיג', און אויף לשון הקודש איז עס 'תמיד'. זע אין רש"י אנהייב פרשת תצוה אז תמיד האט צוויי מיינונגען; 1. 'אייביג', אזוי ווי ס'שטייט 'תמיד' ביי די לחם הפנים וואס איז געווען אייביג, יעדן איינציגן טאג און 24 שעה א טאג. 2. 'רעגלמעסיג', אזוי ווי דער קרבן 'תמיד' וואס מ'האט מקריב געווען יעדן טאג, און אזוי ווי די מנורה וואס מ'האט געצינדן יעדן טאג. (אנדערע ווילן זאגן אז די ווארט אין אידיש פאר קאנסיסטענט איז 'ערליך', צום ביישפיל 'משה קומט אריין ניין אזייגער ערליך יעדן טאג צום ארבעט, ויש לעיין).
על כל פנים, כ'וועל מיך שטעלן דא פאר די וואך, צום ווידערזען קומענדיגע וואך בס"ד.
