ה'כולל-אברכים' באספקלריית רביה"ק מסאטמאר זצ"ל
לכבוד די בעפארשטייענדע יארצייט בחצרות סאטמאר, מען גרייט זיך צום דרייסיגסטען יומא דהילולא פון מרן רביהקוה"ט זצ"ל אשר כבר נכתב עליו הרבה אודותיו אין אלגעמיין און אפי' ביינונז אויף פארשידענע געביטן, איז אויסגעקומען אז פארשידענע חברים האבן באריגט דעם נושא 'הכולל אברכים באספקלריית רביה"ק מסאטמאר זצ"ל' זעיר פה וזעיר שם, היות איך האב ביי מיר א מאמר ארוך אין דעם נושא געשריבען זה לא מכבר, וועל איך מיך ערלויבען עס דא אריינצושטעלן און עפענען א באזונדער אשכול דערוועגן, היות אז מיין ארטיקל גרייכט צו איבער דריי זייטן אין רעגולער פאפיר, פארגין איך איר א מקום נכבד בתוכינו.
איך בעט זייער דורכצולייענען דעם גאנצען ארטיקעל איידער מען קאמענטירט, איך וועל פרובירען צו ענפערן אויף קאמענטארען עד כדי שידי מגעת, אבער איך באשיין אז די נושא זאל ווער אויסגעשמועסט אביעקטיוו, קודם די היסטאריע, דערנאך די פאקטן בהווה און ממילא די סיכום אויב עס איז נישט אין איינקלאנג מיט מיין סך-הכל.
-
אוחילה לקל אחלה פניו, אשאלה ממנו מענה לשון. לאדם מערכי לב ומה' מענה לשון, יהיו לרצון אמרי פי שלא אבוש במעשי ולא אכשל בדרכי ואל יאמר פי דבר שלא כרצוניך.
בנוגע דעם רבינ'ס בליק איבער גיין ארבעטן און נישט גיין אין כולל, איז איינע פון די זאכען אויף וועלכע איך בין שטארק מסופק וויפיל פון זיינע תלמידים האבן באמת משיג געווען זיין מהלך, און דורכ'ן נישט יורד זיין לסוף דעתו הקדושה אנגעזייעט א חורבן מיטן שיקען די פארקערטע מעסעזש צום ציבור החדש אשר לא ידע את יוסף, און איך וועל דייקא מרחיב זיין הדיבור, ווייל עס איז מיר קרוב ללבי, וזה החלי בס"ד.
אין די ערשטע יארען האט דער רבי כידוע נישט מייסד געווען קיין אייגענע כולל אברכים, און געפאדערט פון אינגעלייט עוסק צו זיין על המחי' ועל הכלכלה און ווי ידיד נפשי אב הרחמן הרבד"צ האט שוין מעיר געווען אז אפי' בנש"ק'ליך האבן באקומען דעם מעסעזש אז לא עת האסף המקנה לכו רעו, גייטס ארויס און ברענגט פרנסה, צווישן די באקאנטע אידן אין יענעם עפאכע וואס האבן אויסגעפאלגט דעם רבינ'ס מהלך און זיך נישט אנגעלייגט אויפן ציבור, זענען באקאנט האחים החשובים שליט"א בני הרה"ג מווייצען זצ"ל, ר' אלחנן ט"ב ז"ל, דער דיין הגריח"מ פרי"מ שליט"א, און נאך אזעלכע.
מצד השני, די אינגעלייט וואס דער רבי האט געזעהן אז זיי קענען אויפטאן בתחום החינוך ותרבות האט דער רבי אויך אויפגעפאדערט אלס גאר אינגע אינגעלייט נישט צו הארעווען אויף די אייגענע השלמה, נאר טאן לטובת הציבור, באקאנט אין די קאטעגאריע זענען די חשובע רמ"י ישיבות סאטמאר; ר' אלימלך (הצעיר) לאנדא שליט"א וועם דער רבי האט ממנה געווען אלס מלמד אלס גאר אינגערמאן, ר' ישעי' יעקב שטויבער ר"מ ישיבת שערי תורה ויראה און נאך עטליכע.
דאס איז געווען ביז ווען דער נייער דור נאך די קריג איז אונטערגעוואקסן, דער ציבור איז געוואקסען, עס איז שוין געווען נאך די אונגארישע רעוועלוציע, די סטאביליטעט אין וומ"ס האט זיך שטארק פארבעסערט, מענטשן האבן זיך צוביסליך אויסגעלערנט די שפראך, אנגעהויבן מסחר און אפי' מצליח געווען בתחום הפרנסה און היצט האבן די 'בעיבי-בומערס' אנגעהויבען חתונה האבן, שוין אויפן טאטענס חשבון צומאל, מיט ביידע עלטערן, קיינע רחמנות'ער, געצערטעלט פון זייערע מלחמה-געליטענע עלטערן אא"וו.
דאן האבן טייל אינגעלייט יוצאי ישיבת סאנז סט. נישט פארמאגנדיג קיין אייגענע 'כולל' אנגעהויבען פאשען אין פרעמדע פעלדער, ביהמ"ד עליון, לעיקוואוד, און אנדערע מקומות תורה וועלכע האבן יא פארגעשטעלט לימוד התורה נאך די חתונה אויף די 'ישיבה סטיל', דאס האט כמובן שוין נישט געקענט ארבעטן אז מ'זאל פארבאטן צו גיין ערגעץ אנדערש ווען דער ציבור איז גרויס, און לעומת זה נישט צושטעלן קיין אלטערנאטיווען, האט מען בהתיעצות קדשו ובפקדותו געגרינדעט דעם כולל תחת פיקוחו של הרה"ג דער סעדרעהעלער רב שליט"א [ואחריו] והרה"ג ר' שלום ווייס ז"ל.
דא איז אבער געשאפן געווארן דער קריזיס, דער רבי איז נישט געזונט געווארן, דער כולל איז שוין אפען אבער אין מי שיגדור גדר ויעמוד בפרץ, נישט דא דער איינער שינעוץ חרב בביהמ"ד לאמר הנכנס יכנס והיוצא אל יוצא, עס האט אנגעהויבען הערשן א עירוב פרשיות, אינגעלייט וואס האבן געזאלט גיין שאפען פרנסה האבן זיך אנגעטאן שיעפע טאשען און אריינגעזעצט אויפן ציבור'ס קעסט, ווידער אזאנע וואס וואלטן געקאנט זיין די צוקונפט פונעם יהדות החרדית און מיט אביסל 'סופארט' וואלטן זיי געבליבען און געהארעוועט און היינט געווען די אמת'ע שיינע אידן מיט א ריח של תורה.
עס האט אנגעהויבען קומען בשם דעם רבי'ן אזאנע אומפארשטענדליכע זאצן ווי 'דער רבי זאגט אז ער וויל האבן ערליכע טרעילער דרייווערס' און נישט קיין מגידי שיעור ומרביצי תורה ומעמידי חינוך הטהור, לעומת זה, ווער זיין עלטער זיידע איז געווען א רב אין א פארשטופטען דערפל און אויך נאר ווייל ער איז קודם געווען דארט שו"ב, האט פארשטאנען ברוחב בינתו אז ער איז אן אויסנאם, די טרעילאר-דרייווערס וואס מיטשען זיך אויף פרנסה און זענען 'קובע' עתים לתורה מל' וקבע את קובעיהם נפש, ברויכען זיי אויסהאלטען בעת וואס זיי זעלבסט דינען דעם אייבירשטען אפי' בדברים גשמיים ווי עסן און שלאפן, זייערע טאטעס האבן יא געוואוסט אז אויף 47 סט. נעמט מען גערן אן בנש"ק אויך, אבות אכלו בוסר ושיני בנים תקהינה, און אזוי איז געווארן כאאס.
נאך מיין חתונה, נישט היצט געדאכט, איז מיר אויסגעקומען צו לערנען אין א סאטמארער כולל בחברותא מיט א איד וועלכער איז געווען פון די ערשטע תלמידים פון רבי'ן נאך אין בעדפארד עוו. אין נעפ-מענשאן, האט ער מיר אין א געלעגנהייט געזאגט אז דאס וואס מ'מאכט היינט אזוי אז די ערשטע יאר צו-וויפיל צאלט מען נישט פאר כולל אינגעלייט, אבער אין שיעור למעלה איינמאל איינער איז אויפן פעיראל דער בלייבט דארט עד שיבוא אליהו, איז דער גרעסטער סילוף פון תורת רבינו, פונקט פארקערט, היינט אז א אינגערמאן האט חתונה ביי די קוים אכצן יאר איז ער נאך נישט געונג רייף צו גיין ארויס אליינס זוכען פרנסה מיט די נסיונות וואס הערשן אינדרויסען, נאר די ערשטע 1-2 יאר ברויך ער ממלא זיין כריסו בש"ס ופוסקים (מ'רעדט ווען ער איז א בר הכי, נישט סתם צו טרינקען קאוועס) צו שטעלן א יסוד פאר זיך און זיין צוקונפט.
ווידער אז איינער האלט 5-6 יאר נאך די חתונה ועדיין לא השתלם אז ער זאל קענען זיין טופח ע"מ להטפיח, איז גאר א שטארקער שאלה צו דער ציבור הרחב מוז אזא איינעם אויסהאלטן, אויסער אלס שותפות יששכר וזבולון איז אבער דא א התחייבות פון די בעה"ב צו זעהן אז דער דור העתיד גייט האבן דיינים, רמי"ם ומרביצי תורה, אז יענער איז א פארמעגליך קינד און זיינע שוויגער-עלטערן האלטן אים אויס, מה טוב ומה נעים, אבער סתם צו טראגען א כאלאטל און עסן פעניץ ביי די 28-35 יאר איז נישט אינגאנצן גערעכט.
דאס זעלביגע אנבאלאנגט פאר אזאנע וועם זייער תכונת הנפש זאגט נישט פאר שלגדולת נוצר, ער איז באמת נישט קיין קאליווער וואס גייט דינען דעם ציבור בעתיד, אבער זיין גורל איז אז זיין פאטער האט זוכה געווען צו ווערן א דיין אין א חשוב'ע קהילה נאך יארען הארעוואניע, איז אויסער וואס ער איז גליקליך צו זיין דער זוהן פון האצעפלאצער דיין שליט"א, אויסער דעם וואס לעמפלעך ביי זיינע קינדערס חתונות איז לכאורה א וודאי געוואנדען אין די תקנות בימים ההם, איז ער פטור פון די קללה פון 'בזיעת אפיך תאכל לחם' נאר ער צוטיילט עס אין צווייען 'בזיעת אפיך' דו שוויץ 'תאכל לחם' און איך וועל עסן, וקוה אל ה' חזק, מען איז ממלא דעם כרס בקאוועס ערב ובוקר, און מ'פילט אן די מקוואות נאך זייגער 9 ווען רוב אידען טראגען שוין בלויע העמעדליך נאך א שיעור גמ' רש"י און תפלה בציבור, הערט ער נאך אויס אלע פארשידענע נייעסליך און שמייכלט פון די אנטוויקלונגען אין די אבאמא אדמיניסטראציע וואס וועט ערמעגליכען 200 טאלער פאר פ"ס געניסער פער קינד, אבער פון קיין ושרת עם אחיו וויל ער נישט וויסען.
מה יאמרו הבריות? ווער דארף די כוללים, דאס האט דער רבי געהאלטן, פארדעם האט דער רבי נישט געוואלט קיין כולל, אא"וו, די כולל-אינגעלייט באקומען די קלינגעדיגע טיטלען ווי 'באנק קוועטשערס' און 'קאווע טרינקערס' ווען באמת רעדט מען פון רוב רובם גאר טייערע און איידעלע אינגעלייט וועלכע זענען זיך מייגע אויף תוה"ק און זענען זיך משתלם אין פארשידענע קאמפליצירטע מקצועות, זיי שטעלן פאר די צוקונפטיגע דיינים, דער קיום העתיד שלא תשתכח תורה מישראל.
און נישט דייקא אלע קומען פון אזעלכע שטובער, טייל אידען וואס זיי אליינס האבן נהנה געווען מיגיע כפם זענען אבער זוכה אז זייערע קינדער זענען פון די סאמע שענסטע אינגעלייט מסלתה ומשומנה, אבער ווייל זייערע אזויגערופענע קאלעגעס די טאג שטופערס זענען די וואס דרייען זיך אין די גאסען און כאפן ציגערעטלאך פאר הכנות און קעמען די 'יואליש פיאות' אום פופצענע, קריגט דער גאנצער כולל אזא אויסזעהן.
וויאזוי האט יענער צדיק געזאגט כלפי מעלה, רבוש"ע די הבלי עוה"ז האסטו ארויסגעשטעלט אין די גאסען, און יסורי הגיהנם און קאנסקווענצן האסטו אריינגעשריבען אין ראשית חכמה, פרוביר פארקערט וועסטו זעהן אז מיר וועלן נישט זינדיגען. די נמשל איז מובן מאליו, די שוואכע סחורה דרייען זיך אינדרויסען בעת וואס די טשאטשקעליך זיצען איבערגעבויגען איבער די גמרא און פרוביערן צו לייזען דא א דאלער דורך צולערנען מיט בחור'ליך און דא דורכן לערנען מיט א בעה"ב.
וואס איז די רעזולטאטן, אז א מענטש וואס האט געקריגען אזא קוק אויף די כולל-אינגעלייט זאגט לא יהא חלקי במעל הזה, מיינע זוהן און איידימער צו איך קען זיי אויסהאלטן צו נישט, צו זענען בעלי כשרון אדער פארקערט, נישט אין כולל, דאס האט דער רבי נישט געוואלט, דאס וויל איך נישט, פינטל, זאלען די יעניגע טרינקען קאווע אבער מיינע עליטע קינדער זאלן גיין ארבעטן ווי נארמאלע מענטשן און האב א שיעור צופרי-און-ביינאכט.
און אזוי ווערן ארויסגעשניטען צענדליגער אינגעלייט אן קיין שאנס אפי' צו קענען קריכען דעם תורה-לייטער, זייערע עזר-כנגדנ'ס האבן שוין אויך אפי' דעם רבינ'ס שיטה ארויס, און צוויי ווערטער 'קיין כולל, דרייוון טרעילארס' גיי זיי מסביר אז דער רבי איז געווען אסאך קלוגער פון דעם, ווערסטו אן אויבער-חכם ווייל דער אדער יענער זעלבסט-דערקלערטער מפרסם שיטת רבינו אויף 'קול ענות' האט דאך אליינס געזאגט אנדערש, און ווייל יענער טראגט ר"ת-העמעדער און ער שטעלט אן דעם ברייטען-ביבער הוט ווי דער רבי ביי סידור-קידושין איז ער דאך אוטאמאטיש דעם רבינס יורש עצר וממלא מקומו, ער קען פארקויפען פאר די יואלישליך ווען דער רבי האט זיך געבייזערט און ווען ער האט זיך שטארק צושמייכלט, ער ווייסט אפי' אז ביים רבי'ן איז דאס געווען דאס ארגסטע און אויף דעם האט ער נישט מוחל געווען בזה ובבא, טא ווי קום איך קליינע טוטער צו זאגען וואס דער רבי האט יא אדער נישט געהאלטן.
ועל דא וודאי קא-בכינא, יעדער איז תולה בוקי סרוקי אז דער רבי האט נישט געוואלט איז אידען זאלען לערנען, איי עס איז נישט מסתבר, זיי נישט קיין כופר אדער אויפגעקלערטער די אויך, באלד וועסטו נאך זאגען אז דער רבי האט נישט געהאלטן אז דער אדער יענער גדול הדור איז א שיגץ ווי די היינטיגע אויבער-חכמים...
איך בעט זייער דורכצולייענען דעם גאנצען ארטיקעל איידער מען קאמענטירט, איך וועל פרובירען צו ענפערן אויף קאמענטארען עד כדי שידי מגעת, אבער איך באשיין אז די נושא זאל ווער אויסגעשמועסט אביעקטיוו, קודם די היסטאריע, דערנאך די פאקטן בהווה און ממילא די סיכום אויב עס איז נישט אין איינקלאנג מיט מיין סך-הכל.
-
אוחילה לקל אחלה פניו, אשאלה ממנו מענה לשון. לאדם מערכי לב ומה' מענה לשון, יהיו לרצון אמרי פי שלא אבוש במעשי ולא אכשל בדרכי ואל יאמר פי דבר שלא כרצוניך.
בנוגע דעם רבינ'ס בליק איבער גיין ארבעטן און נישט גיין אין כולל, איז איינע פון די זאכען אויף וועלכע איך בין שטארק מסופק וויפיל פון זיינע תלמידים האבן באמת משיג געווען זיין מהלך, און דורכ'ן נישט יורד זיין לסוף דעתו הקדושה אנגעזייעט א חורבן מיטן שיקען די פארקערטע מעסעזש צום ציבור החדש אשר לא ידע את יוסף, און איך וועל דייקא מרחיב זיין הדיבור, ווייל עס איז מיר קרוב ללבי, וזה החלי בס"ד.
אין די ערשטע יארען האט דער רבי כידוע נישט מייסד געווען קיין אייגענע כולל אברכים, און געפאדערט פון אינגעלייט עוסק צו זיין על המחי' ועל הכלכלה און ווי ידיד נפשי אב הרחמן הרבד"צ האט שוין מעיר געווען אז אפי' בנש"ק'ליך האבן באקומען דעם מעסעזש אז לא עת האסף המקנה לכו רעו, גייטס ארויס און ברענגט פרנסה, צווישן די באקאנטע אידן אין יענעם עפאכע וואס האבן אויסגעפאלגט דעם רבינ'ס מהלך און זיך נישט אנגעלייגט אויפן ציבור, זענען באקאנט האחים החשובים שליט"א בני הרה"ג מווייצען זצ"ל, ר' אלחנן ט"ב ז"ל, דער דיין הגריח"מ פרי"מ שליט"א, און נאך אזעלכע.
מצד השני, די אינגעלייט וואס דער רבי האט געזעהן אז זיי קענען אויפטאן בתחום החינוך ותרבות האט דער רבי אויך אויפגעפאדערט אלס גאר אינגע אינגעלייט נישט צו הארעווען אויף די אייגענע השלמה, נאר טאן לטובת הציבור, באקאנט אין די קאטעגאריע זענען די חשובע רמ"י ישיבות סאטמאר; ר' אלימלך (הצעיר) לאנדא שליט"א וועם דער רבי האט ממנה געווען אלס מלמד אלס גאר אינגערמאן, ר' ישעי' יעקב שטויבער ר"מ ישיבת שערי תורה ויראה און נאך עטליכע.
דאס איז געווען ביז ווען דער נייער דור נאך די קריג איז אונטערגעוואקסן, דער ציבור איז געוואקסען, עס איז שוין געווען נאך די אונגארישע רעוועלוציע, די סטאביליטעט אין וומ"ס האט זיך שטארק פארבעסערט, מענטשן האבן זיך צוביסליך אויסגעלערנט די שפראך, אנגעהויבן מסחר און אפי' מצליח געווען בתחום הפרנסה און היצט האבן די 'בעיבי-בומערס' אנגעהויבען חתונה האבן, שוין אויפן טאטענס חשבון צומאל, מיט ביידע עלטערן, קיינע רחמנות'ער, געצערטעלט פון זייערע מלחמה-געליטענע עלטערן אא"וו.
דאן האבן טייל אינגעלייט יוצאי ישיבת סאנז סט. נישט פארמאגנדיג קיין אייגענע 'כולל' אנגעהויבען פאשען אין פרעמדע פעלדער, ביהמ"ד עליון, לעיקוואוד, און אנדערע מקומות תורה וועלכע האבן יא פארגעשטעלט לימוד התורה נאך די חתונה אויף די 'ישיבה סטיל', דאס האט כמובן שוין נישט געקענט ארבעטן אז מ'זאל פארבאטן צו גיין ערגעץ אנדערש ווען דער ציבור איז גרויס, און לעומת זה נישט צושטעלן קיין אלטערנאטיווען, האט מען בהתיעצות קדשו ובפקדותו געגרינדעט דעם כולל תחת פיקוחו של הרה"ג דער סעדרעהעלער רב שליט"א [ואחריו] והרה"ג ר' שלום ווייס ז"ל.
דא איז אבער געשאפן געווארן דער קריזיס, דער רבי איז נישט געזונט געווארן, דער כולל איז שוין אפען אבער אין מי שיגדור גדר ויעמוד בפרץ, נישט דא דער איינער שינעוץ חרב בביהמ"ד לאמר הנכנס יכנס והיוצא אל יוצא, עס האט אנגעהויבען הערשן א עירוב פרשיות, אינגעלייט וואס האבן געזאלט גיין שאפען פרנסה האבן זיך אנגעטאן שיעפע טאשען און אריינגעזעצט אויפן ציבור'ס קעסט, ווידער אזאנע וואס וואלטן געקאנט זיין די צוקונפט פונעם יהדות החרדית און מיט אביסל 'סופארט' וואלטן זיי געבליבען און געהארעוועט און היינט געווען די אמת'ע שיינע אידן מיט א ריח של תורה.
עס האט אנגעהויבען קומען בשם דעם רבי'ן אזאנע אומפארשטענדליכע זאצן ווי 'דער רבי זאגט אז ער וויל האבן ערליכע טרעילער דרייווערס' און נישט קיין מגידי שיעור ומרביצי תורה ומעמידי חינוך הטהור, לעומת זה, ווער זיין עלטער זיידע איז געווען א רב אין א פארשטופטען דערפל און אויך נאר ווייל ער איז קודם געווען דארט שו"ב, האט פארשטאנען ברוחב בינתו אז ער איז אן אויסנאם, די טרעילאר-דרייווערס וואס מיטשען זיך אויף פרנסה און זענען 'קובע' עתים לתורה מל' וקבע את קובעיהם נפש, ברויכען זיי אויסהאלטען בעת וואס זיי זעלבסט דינען דעם אייבירשטען אפי' בדברים גשמיים ווי עסן און שלאפן, זייערע טאטעס האבן יא געוואוסט אז אויף 47 סט. נעמט מען גערן אן בנש"ק אויך, אבות אכלו בוסר ושיני בנים תקהינה, און אזוי איז געווארן כאאס.
נאך מיין חתונה, נישט היצט געדאכט, איז מיר אויסגעקומען צו לערנען אין א סאטמארער כולל בחברותא מיט א איד וועלכער איז געווען פון די ערשטע תלמידים פון רבי'ן נאך אין בעדפארד עוו. אין נעפ-מענשאן, האט ער מיר אין א געלעגנהייט געזאגט אז דאס וואס מ'מאכט היינט אזוי אז די ערשטע יאר צו-וויפיל צאלט מען נישט פאר כולל אינגעלייט, אבער אין שיעור למעלה איינמאל איינער איז אויפן פעיראל דער בלייבט דארט עד שיבוא אליהו, איז דער גרעסטער סילוף פון תורת רבינו, פונקט פארקערט, היינט אז א אינגערמאן האט חתונה ביי די קוים אכצן יאר איז ער נאך נישט געונג רייף צו גיין ארויס אליינס זוכען פרנסה מיט די נסיונות וואס הערשן אינדרויסען, נאר די ערשטע 1-2 יאר ברויך ער ממלא זיין כריסו בש"ס ופוסקים (מ'רעדט ווען ער איז א בר הכי, נישט סתם צו טרינקען קאוועס) צו שטעלן א יסוד פאר זיך און זיין צוקונפט.
ווידער אז איינער האלט 5-6 יאר נאך די חתונה ועדיין לא השתלם אז ער זאל קענען זיין טופח ע"מ להטפיח, איז גאר א שטארקער שאלה צו דער ציבור הרחב מוז אזא איינעם אויסהאלטן, אויסער אלס שותפות יששכר וזבולון איז אבער דא א התחייבות פון די בעה"ב צו זעהן אז דער דור העתיד גייט האבן דיינים, רמי"ם ומרביצי תורה, אז יענער איז א פארמעגליך קינד און זיינע שוויגער-עלטערן האלטן אים אויס, מה טוב ומה נעים, אבער סתם צו טראגען א כאלאטל און עסן פעניץ ביי די 28-35 יאר איז נישט אינגאנצן גערעכט.
דאס זעלביגע אנבאלאנגט פאר אזאנע וועם זייער תכונת הנפש זאגט נישט פאר שלגדולת נוצר, ער איז באמת נישט קיין קאליווער וואס גייט דינען דעם ציבור בעתיד, אבער זיין גורל איז אז זיין פאטער האט זוכה געווען צו ווערן א דיין אין א חשוב'ע קהילה נאך יארען הארעוואניע, איז אויסער וואס ער איז גליקליך צו זיין דער זוהן פון האצעפלאצער דיין שליט"א, אויסער דעם וואס לעמפלעך ביי זיינע קינדערס חתונות איז לכאורה א וודאי געוואנדען אין די תקנות בימים ההם, איז ער פטור פון די קללה פון 'בזיעת אפיך תאכל לחם' נאר ער צוטיילט עס אין צווייען 'בזיעת אפיך' דו שוויץ 'תאכל לחם' און איך וועל עסן, וקוה אל ה' חזק, מען איז ממלא דעם כרס בקאוועס ערב ובוקר, און מ'פילט אן די מקוואות נאך זייגער 9 ווען רוב אידען טראגען שוין בלויע העמעדליך נאך א שיעור גמ' רש"י און תפלה בציבור, הערט ער נאך אויס אלע פארשידענע נייעסליך און שמייכלט פון די אנטוויקלונגען אין די אבאמא אדמיניסטראציע וואס וועט ערמעגליכען 200 טאלער פאר פ"ס געניסער פער קינד, אבער פון קיין ושרת עם אחיו וויל ער נישט וויסען.
מה יאמרו הבריות? ווער דארף די כוללים, דאס האט דער רבי געהאלטן, פארדעם האט דער רבי נישט געוואלט קיין כולל, אא"וו, די כולל-אינגעלייט באקומען די קלינגעדיגע טיטלען ווי 'באנק קוועטשערס' און 'קאווע טרינקערס' ווען באמת רעדט מען פון רוב רובם גאר טייערע און איידעלע אינגעלייט וועלכע זענען זיך מייגע אויף תוה"ק און זענען זיך משתלם אין פארשידענע קאמפליצירטע מקצועות, זיי שטעלן פאר די צוקונפטיגע דיינים, דער קיום העתיד שלא תשתכח תורה מישראל.
און נישט דייקא אלע קומען פון אזעלכע שטובער, טייל אידען וואס זיי אליינס האבן נהנה געווען מיגיע כפם זענען אבער זוכה אז זייערע קינדער זענען פון די סאמע שענסטע אינגעלייט מסלתה ומשומנה, אבער ווייל זייערע אזויגערופענע קאלעגעס די טאג שטופערס זענען די וואס דרייען זיך אין די גאסען און כאפן ציגערעטלאך פאר הכנות און קעמען די 'יואליש פיאות' אום פופצענע, קריגט דער גאנצער כולל אזא אויסזעהן.
וויאזוי האט יענער צדיק געזאגט כלפי מעלה, רבוש"ע די הבלי עוה"ז האסטו ארויסגעשטעלט אין די גאסען, און יסורי הגיהנם און קאנסקווענצן האסטו אריינגעשריבען אין ראשית חכמה, פרוביר פארקערט וועסטו זעהן אז מיר וועלן נישט זינדיגען. די נמשל איז מובן מאליו, די שוואכע סחורה דרייען זיך אינדרויסען בעת וואס די טשאטשקעליך זיצען איבערגעבויגען איבער די גמרא און פרוביערן צו לייזען דא א דאלער דורך צולערנען מיט בחור'ליך און דא דורכן לערנען מיט א בעה"ב.
וואס איז די רעזולטאטן, אז א מענטש וואס האט געקריגען אזא קוק אויף די כולל-אינגעלייט זאגט לא יהא חלקי במעל הזה, מיינע זוהן און איידימער צו איך קען זיי אויסהאלטן צו נישט, צו זענען בעלי כשרון אדער פארקערט, נישט אין כולל, דאס האט דער רבי נישט געוואלט, דאס וויל איך נישט, פינטל, זאלען די יעניגע טרינקען קאווע אבער מיינע עליטע קינדער זאלן גיין ארבעטן ווי נארמאלע מענטשן און האב א שיעור צופרי-און-ביינאכט.
און אזוי ווערן ארויסגעשניטען צענדליגער אינגעלייט אן קיין שאנס אפי' צו קענען קריכען דעם תורה-לייטער, זייערע עזר-כנגדנ'ס האבן שוין אויך אפי' דעם רבינ'ס שיטה ארויס, און צוויי ווערטער 'קיין כולל, דרייוון טרעילארס' גיי זיי מסביר אז דער רבי איז געווען אסאך קלוגער פון דעם, ווערסטו אן אויבער-חכם ווייל דער אדער יענער זעלבסט-דערקלערטער מפרסם שיטת רבינו אויף 'קול ענות' האט דאך אליינס געזאגט אנדערש, און ווייל יענער טראגט ר"ת-העמעדער און ער שטעלט אן דעם ברייטען-ביבער הוט ווי דער רבי ביי סידור-קידושין איז ער דאך אוטאמאטיש דעם רבינס יורש עצר וממלא מקומו, ער קען פארקויפען פאר די יואלישליך ווען דער רבי האט זיך געבייזערט און ווען ער האט זיך שטארק צושמייכלט, ער ווייסט אפי' אז ביים רבי'ן איז דאס געווען דאס ארגסטע און אויף דעם האט ער נישט מוחל געווען בזה ובבא, טא ווי קום איך קליינע טוטער צו זאגען וואס דער רבי האט יא אדער נישט געהאלטן.
ועל דא וודאי קא-בכינא, יעדער איז תולה בוקי סרוקי אז דער רבי האט נישט געוואלט איז אידען זאלען לערנען, איי עס איז נישט מסתבר, זיי נישט קיין כופר אדער אויפגעקלערטער די אויך, באלד וועסטו נאך זאגען אז דער רבי האט נישט געהאלטן אז דער אדער יענער גדול הדור איז א שיגץ ווי די היינטיגע אויבער-חכמים...
