איבער די טעמע פון כוללים וועל איך אצינד נישט מאריך זיין, דער שמועס איז א טייערער שמועס און עס פעלט זיך אויס אביסל מער הרחבה איבער דעם. אבער אזוי ווי עס זענען דא אנגערירט געווארן כלליות'דיגע השקפה ענינים, איבער דעם דעת קדשו פונעם סאטמארער רב זצ"ל אין פילצאליגע ענינים, וועל איך זיך אביסל צעברייטערן לפי עניית דעתי.
איך וועל דאס מקדים מיט אן אויטענטישע סיפור וואס איך האב געהערט פון א בן בית וועלכער איז געווען דערביי. עס איז געווען אין די מיטעלע תש"ן יארן, לערך, ווען די הנהלת הבית רחל האט זיך דאן שטארק ארומגעמוטשעט מיטן דעמאלטסדיגן נייעם אנשיקעניש פון בגדי פריצות צווישן די מיידלעך. עס זענען דאן פארגעקומען פארשידנארטיגע אסיפות צווישן די חברי הנהלה וויאזוי צו לעזן דעם פראבלעם. די הנהלה האט דאן געהאט פארופן אן אסיפה ביים ברך משה אין שטוב איבער דעם פראבלעם, וואו מ'האט דאן פארגעלייגט פארשידנארטיגע הצעות וועלכע זאלן ענדלען צו די פריערדערמאנטע הצעה וואס יאסל האט אפירגעבראכט. זעלבסט פארשטענדליך אז כולם כפה אחת האבן גענוצט דעם לחש פון והסר שטן מלפנינו ומאחרנו, יעדער אנוועזנדער האט זיכער געמאכט פאר דעם און נאכדעם אז "דער רבי איז געווען קעגן אוניפארעמס און אז ס'איז דא א קלארע הוראה פון רבי'ן דערוועגן אז מ'זאל דאס נישט איינפירן צווישן די ווענט פון זיין בית חינוך", און יעדער האט צוגעענדיגט מיט א גרויסן אבער...
ביי די גאנצע אסיפה איז דער ברך משה איז געזעסן און בלויז אויסגעהערט די פראבלעמען און די פארשלאגן דערויף, אבער נישט געגעבן קיין החלטה וואס צו טוהן. געזאגט האט ער אז מ'זאל אים גיבן אפאר טאג ער וויל דאס איבערטראכטן.
דערציילט מיר דער איד אז דער ברך משה האט א טאג דערויף געלאזט רופן הרה"ח רבי בנימין צבי הכהן בערקאוויטש שליט"א, דער לאנגיאריגע מנהל פון בית רחל וועמען דער רבי זצ"ל האט פערזענדליך ממנה געווען, און אים פונקטליך איבער געפרעגט וואס ער ווייסט אדער געהערט פון רבי'ן בנוגע די אוניפארעמ'ס. פארשטייט זיך אז ר' בנימין הערש האט פונקטליך איבערגעגעבן וואס ער ווייסט דערוועגן.
אפאר טעג שפעטער האט דער ברך משה געלאזט רופן די הנהלת הישיבה און זיי איבערגעגעבן זיין החלטה, און דערביי געזאגט:
דער בית רחל איז דעם פעטערס בית חינוך, און לויט זיינע הוראות דארף זיך דאס פירן. דאס איז קלאר אז דער פעטער האט נישט געוואלט די אוניפארעמס. מיר האבן א פראבלעם וועגן די נייע מאדעס, עס קען זיין אז לפי ראות עינינו, לויטן איצטיגן מצב הדור, וואלט דער לעהזונג געווען יא איינצופירן אוניפארעמס אדער אפילו ענדליך צום דעם, און עס קען גאנץ מעגליך זיין אז עס וואלט געווען א ישועה, אבער דאס איינצופירן דארף מען זיין בכח. דער פעטער איז געווען אן אדם גדול מיט א ווייטן בליק, ווען ער האט איינגעפירט אזאך האט ער מיט זיינע אויגן געזען ווייט ווייט אלע מעלות און חסרונות דערפון וואס אלץ עס קען נאר ארויסקומען, און זיין שיקול הדעת האט שוקל געווען אויף גאר ווייט, אויף ווייטער ווי מיר זעהן און פארשטייען.
אז מיר זאלן איינפירן סיי וואס נאר א פרישע הצעה, וועט דאס טאקע זיין א ישועה אויפן טאג און אויפן מצב, אבער מיר ווייסן נישט דעם חורבן וואס קען ארויסקומען דערפון. מיר האבן נישט דעם ווייטן בליק און דעם גרויסן שיקול הדעת אויף יארן יארן שפעטער. קען זיין אויף יעצט איז דאס א ישועה, אבער מי יודע צו עס איז נישט א חורבן פאר יארן שפעטער? אויב מיר זאלן אנהויבן דרייען און דערפון וועט ארויסקומען א חורבן, וועלן מיר שוין דעמאלט נישט קענען צוריק דרייען.
דעריבער, האט דער ברך משה אויסגעפירט, מיר מיינען טאקע גוט, אבער מיר קענען נישט נעמען דעם אחריות פונעם עתיד. דער פעטער, ווען ער האט שוקל געווען דעם ענין האט ער געזען און פארשטאנען אונזער מצב אויך [ווער נאך האט דען אזוי גוט פארשטאנען צום מצב און צום ירידת הדורות ווי דער פעטער?] און עם כל זה איז זיין שיקול הדעת געווען נישט אריינצולאזן אין זיין בית חינוך די אוניפארעמס, דעריבער בלייבן מיר ביי דעם און מ'זאל דאס נישט איינפירן באיזה צורה ואופן שהוא!
די אלע פשעטלעך אז לפי המצב וואלט דער רבי געטוישט, קען זייער גוט געזאגט ווערן ווען דער טוישער איז אזא סארט אדם גדול וואס זיין שיקול הדעת זעט אלע צדדים אויף לדורות... והא ראי' אז אפי' דער ברך משה אליין וועלכער איז שוין געווען א דור שפעטער און געזען א מצב פון א ירידת הדור האט זיך אויך נישט געוואגט צו טוישן זאכן אפילו עס וואלט אויסגעקוקט ווי א ישועה לשעה.
(הרב מיללער, איך האב נישט פארגעסן פון יענעם שמועס איבער 'תגובה ואשכול', עוד חזון)
איך וועל דאס מקדים מיט אן אויטענטישע סיפור וואס איך האב געהערט פון א בן בית וועלכער איז געווען דערביי. עס איז געווען אין די מיטעלע תש"ן יארן, לערך, ווען די הנהלת הבית רחל האט זיך דאן שטארק ארומגעמוטשעט מיטן דעמאלטסדיגן נייעם אנשיקעניש פון בגדי פריצות צווישן די מיידלעך. עס זענען דאן פארגעקומען פארשידנארטיגע אסיפות צווישן די חברי הנהלה וויאזוי צו לעזן דעם פראבלעם. די הנהלה האט דאן געהאט פארופן אן אסיפה ביים ברך משה אין שטוב איבער דעם פראבלעם, וואו מ'האט דאן פארגעלייגט פארשידנארטיגע הצעות וועלכע זאלן ענדלען צו די פריערדערמאנטע הצעה וואס יאסל האט אפירגעבראכט. זעלבסט פארשטענדליך אז כולם כפה אחת האבן גענוצט דעם לחש פון והסר שטן מלפנינו ומאחרנו, יעדער אנוועזנדער האט זיכער געמאכט פאר דעם און נאכדעם אז "דער רבי איז געווען קעגן אוניפארעמס און אז ס'איז דא א קלארע הוראה פון רבי'ן דערוועגן אז מ'זאל דאס נישט איינפירן צווישן די ווענט פון זיין בית חינוך", און יעדער האט צוגעענדיגט מיט א גרויסן אבער...
ביי די גאנצע אסיפה איז דער ברך משה איז געזעסן און בלויז אויסגעהערט די פראבלעמען און די פארשלאגן דערויף, אבער נישט געגעבן קיין החלטה וואס צו טוהן. געזאגט האט ער אז מ'זאל אים גיבן אפאר טאג ער וויל דאס איבערטראכטן.
דערציילט מיר דער איד אז דער ברך משה האט א טאג דערויף געלאזט רופן הרה"ח רבי בנימין צבי הכהן בערקאוויטש שליט"א, דער לאנגיאריגע מנהל פון בית רחל וועמען דער רבי זצ"ל האט פערזענדליך ממנה געווען, און אים פונקטליך איבער געפרעגט וואס ער ווייסט אדער געהערט פון רבי'ן בנוגע די אוניפארעמ'ס. פארשטייט זיך אז ר' בנימין הערש האט פונקטליך איבערגעגעבן וואס ער ווייסט דערוועגן.
אפאר טעג שפעטער האט דער ברך משה געלאזט רופן די הנהלת הישיבה און זיי איבערגעגעבן זיין החלטה, און דערביי געזאגט:
דער בית רחל איז דעם פעטערס בית חינוך, און לויט זיינע הוראות דארף זיך דאס פירן. דאס איז קלאר אז דער פעטער האט נישט געוואלט די אוניפארעמס. מיר האבן א פראבלעם וועגן די נייע מאדעס, עס קען זיין אז לפי ראות עינינו, לויטן איצטיגן מצב הדור, וואלט דער לעהזונג געווען יא איינצופירן אוניפארעמס אדער אפילו ענדליך צום דעם, און עס קען גאנץ מעגליך זיין אז עס וואלט געווען א ישועה, אבער דאס איינצופירן דארף מען זיין בכח. דער פעטער איז געווען אן אדם גדול מיט א ווייטן בליק, ווען ער האט איינגעפירט אזאך האט ער מיט זיינע אויגן געזען ווייט ווייט אלע מעלות און חסרונות דערפון וואס אלץ עס קען נאר ארויסקומען, און זיין שיקול הדעת האט שוקל געווען אויף גאר ווייט, אויף ווייטער ווי מיר זעהן און פארשטייען.
אז מיר זאלן איינפירן סיי וואס נאר א פרישע הצעה, וועט דאס טאקע זיין א ישועה אויפן טאג און אויפן מצב, אבער מיר ווייסן נישט דעם חורבן וואס קען ארויסקומען דערפון. מיר האבן נישט דעם ווייטן בליק און דעם גרויסן שיקול הדעת אויף יארן יארן שפעטער. קען זיין אויף יעצט איז דאס א ישועה, אבער מי יודע צו עס איז נישט א חורבן פאר יארן שפעטער? אויב מיר זאלן אנהויבן דרייען און דערפון וועט ארויסקומען א חורבן, וועלן מיר שוין דעמאלט נישט קענען צוריק דרייען.
דעריבער, האט דער ברך משה אויסגעפירט, מיר מיינען טאקע גוט, אבער מיר קענען נישט נעמען דעם אחריות פונעם עתיד. דער פעטער, ווען ער האט שוקל געווען דעם ענין האט ער געזען און פארשטאנען אונזער מצב אויך [ווער נאך האט דען אזוי גוט פארשטאנען צום מצב און צום ירידת הדורות ווי דער פעטער?] און עם כל זה איז זיין שיקול הדעת געווען נישט אריינצולאזן אין זיין בית חינוך די אוניפארעמס, דעריבער בלייבן מיר ביי דעם און מ'זאל דאס נישט איינפירן באיזה צורה ואופן שהוא!
די אלע פשעטלעך אז לפי המצב וואלט דער רבי געטוישט, קען זייער גוט געזאגט ווערן ווען דער טוישער איז אזא סארט אדם גדול וואס זיין שיקול הדעת זעט אלע צדדים אויף לדורות... והא ראי' אז אפי' דער ברך משה אליין וועלכער איז שוין געווען א דור שפעטער און געזען א מצב פון א ירידת הדור האט זיך אויך נישט געוואגט צו טוישן זאכן אפילו עס וואלט אויסגעקוקט ווי א ישועה לשעה.
(הרב מיללער, איך האב נישט פארגעסן פון יענעם שמועס איבער 'תגובה ואשכול', עוד חזון)
