מיין באזוך אין צפת
מיין באזוך אין צפת - חלק א' וב'
צפת'ע השראות, השראות, אה יע...דער בעל הצפת'ע השראות בלויז מיט זיין וועג אהין האט מיך צוריק געפירט קיין צפת מיט א שיין ביסל יאר צוריק, ווען איך האב געוויילט פאר עטליכע טעג אין דעם אור אלטן היסטארישע און הייליגן שטאט צפת, אירע שמאלע פארצייטישע געסלעך אויף די צפון בערג, די אור אלטע בתי מדרשים, די לויטערע צפת'ע לופט, מיט אירע וואונדערליכע איינוואוינער, איז עפעס וואס ערגענצט א זעלטענע ארטיסטישע בילד.
עס איז דא אסאך וואס צו שרייבן און פארציילן איבער צפת אמאל און היינט, איך רעדט שוין אפי' נישט פון די בית החיים אונטערן בארג ווי עס ליגן באהאלטן קעפ אויף קעפ פון קדושים וטהורים, פון הייליגע תנאים, ביז תלמידי הבעש"ט והגר"א ביז אונטן ווי עס ליגט רבי פנחס בן יאיר – דארט ווי עס הייסט אז מען שטעלט זיך נישט אפ, מ'גייט נאר ארום זיבן מאל און געגאנגען ווייטער.
איך פרוביר נישט דא אראפ צו געבן א היסטארישע בליק איבער די שטאט, ווייל מיין פעדער וועט זייער שנעל מיד ווערן, איך וויל בלויז געבן א וויזיע פון מיין באזוך, ווי א בליק אויף א ווייל.
ביי די פאלעסטינע אידן זאגט מען נאך, אז ביים וועלט'ס באשאף איז כביכול ארום געגאנגען מיט א זאלץ מעסטל מיט משוגעים, געזאלצן און געמאסטן דא אביסל, דא אביסל, געשפרענקלט און ....הופ'ס אין צפת האט זיך עס א היבש א גיס געטוהן, און איבעריג'ס איז היסטאריע.
צפת איז טאקע א מין זעלטענע געמיש פון איינוואוינער, אלע פארבן און אלע מינים. שיכטן און קרייזן וויל איך נישט שרייבן, ווייל איך ווייס נישט צו איינער וואלט זיך דארט אריינגעפאסט און סיי וועלכע שיכט אדער קרייז מכף העולם ועד קדקדה.
מיין אכסני' האב איך געהאט אויף רחוב האר"י החדש, א מער אהערגעשטעלטע גאס, ווי אינמיטן שטייט א שיינע גאנץ נייע זעקס שטאקיגע געביידע, האב איך געהאט אן אכסני' אויפן זעקסטן שטאק, די לויטערע נאטורליכע פאנאראמע וואס איך האב געהאט דארט איז אזאנס וואס איך אין מיין לעבן נישט געהאט.
פון פארנט האב איך געזעהן א גאנץ פשוט'ע גאס, בלויז א ברייטע שורה טרעפן האבן זיך געשלענגלט פון רחוב האר"י ביז ארויף רחוב ירושלים – די מעין סטריט פון צפת, די טרעפן גייען אזוי הויעך אז פון זעקסטן שטאק האב איך נישט געקענט זעהן די עק פון די טרעפ וואס ענדיגט זיך הויעך אויף רחוב ירושלים.
ארויסגייענדיג צום באלקאן פון אונטן, דא האט זיך אנטפלעקט עפעס וואס מען קען פשוט נישט אפמאלן. די געביידע שטייט אויף א הויכע בארג ווען פון אונטן ציעט זיך שטחים אויף שטחים פון פעלדער און וועלדער, געאקערטע און פארזייטע באצירט מיט שאסייען וועלכע שלענגלען זיך ווי געדרייטע שלענג ארום די גרינע לאנקעס, די אויג האט נישט געקענט אריינעמען און פארדייען די ווייטע בערג און טאלן וועלכע ציען זיך אויף ווייט ווייט ווי די אויג קען נאר זעהן, די באסעלעך אויף די ראודס האבן פון אויבן אויסגעזעהן ווי וועיפערס. פון דער ווייטענס מערקט זיך אן די געביידע ווי עס איז די ציון פון תנא ר' יהודה בן אילעא, א שיין שטיקל מהלך צו פארן פון צפת. נאך העכער, היבש ווייטער ממש די סאמע שפיץ פון די גאנצע פאנאראמע זעהט זיך אן די אויסגעוויינטע און אויסגעבענקטע בארג מירון.
*
לאמיר כאפן א שפאציר אביסל אויף די צפת'ע געסלעך, גייען מיר ארויף די לאנגע שורות טרעפן ארויף ביז רחוב ירושלים, אויבן ביים שפיץ שטייט א געביידע פון א חבד'סקע ישיבה. דאס וואס זיי טוהן ביי אונז אין וומסב"ג יום טוב, איז דארט מדי שבת בשבתו. שבת נאכמיטאג לאזט מען זיך ארויס א גאנצע באנדע – צופעליג גאנץ איידעלע בחורים – באוואפענט מיט א גרויס געלע פאן, און מען משיח'ט ארום איבער די צפת'ע, גאסן, אבער קיינער קוקט אפי' נישט אויף זייער זייט, קיינער דרייט זיך נישט אויס, ווייל דאס אלעס איז נארמאל אין צפת ... נארמאל? איך ווייס נישט צו אין צפת עקזעסטירט אזא ווארט.גייען מיר אריין א רעכטס אין רחוב רשב"י, דאס איז שוין א ריכטיגע פארצייטישע געסל, אפשר איין קאר - אויף די ברייט - קען נאך אריינפארן דארט, די געסל פירט ביז ככר מגיני צפת.
אה אה, דא דארף מען זיך שוין אפשטעלן, די ככר, אזא שטיקל פלוין, נא א שטייגער ווי די פלוין פון ממרא, א גרעסערע אויסגעפלאסטערטע שטח, ווי כל צרוע וכל זב וכל טמא לנפש זיצן צוזאמען און ... פארברענגן? כ'ווייס נישט וואס, אבער איך האב נישט געזוכט צו שטיין דארט לאנג.
ווענד איך מיינע טריט ווייטער אריין צו רחוב תרפ"ט, א ריכטיגע שמאלע געסל, קיין קאר קאן דארט שוין נישט אריינפארן, די גאנצע גאס לויפט שיעף אראפ. די גאס אליין אויסגעפלאסטערט פון שטיינער, איז אינמיטן אויסגעהאקט מיט א טפח נידעריגער אז נאך א שלאקס רעגן זאל זיך די רעגן וואסער דארט צונויפזאמלען און אפלויפן.
די מציאות איז אבער אז ווען אין צפת רעגנט שטראמט וואסער פון אלע זייטן, אלעס ווערט פארפלייצט, עס גיסט אין די אלע געסלעך אראפ אראפ, זיי לויפן אויף די טרעפ מיט פרייד כתינוק הבורח מבית הספר, און שלעפן מיט יעדעם מיט זייער גאלאפ.
אויף רחוב תרפ"ט געפינט זיך א אלטע טשערנאבלע שטיבל, וועלכע איינע פון די פריערדיגע טשערנאבלע צדיקים האט מייסד געווען.
פאר מ'גיי מיר ווייטער ביזן עק פון רחוב תרפ"ט, נאך אויפן ככר מגיני צפת געפינט זיך א טויער וועלכע פירט ווייטער – אבער דא מוז איך מיך אפשטעלן, איך זעה א לעכטיגע צורה, א הדרת פנים מיט א דיוקנא קדישא ווי עס שיינט אראפ א לעכטיגקייט, א מין איידעלקייט, אזאנס וואס שטעלט אפ יעדן ברנש, איך גיי צו איך וויל אים געבן די הענט, אבער ניין ער געבט נישט די הענט, (דאס איז נאך געווען לאאאאאנג פאר מיר האבן געוואוסט ווי אזא זאך פון קאראנע).
דער איד איז געווען הרב קעניג זצ"ל, דער מנהיג פון די ארטיגע ברעסלאווער קהילה, א דערהויבנע איד משכמו ולמעלה, א הדרת פנים וועלכע עס וואלט זיך געלוינט א טריפ פון סיי ווי צו זעהן וואס מיינט השראת השכינה, דער צדיק האט מיר ווארעם אויפגענומען און אנגעוואונטשן. (ער פלעגט נישט געבן די הענט, זייענדיג זייער אפגעשוואכט פון א מחלה).
שפעטער האבן מיר געכאפט א באזוך און הרב קעניג'ס בית המדרש, לכאורה די סאמע גרעסטע ביהמ"ד אין אלט שטאט צפת, אויפן שפיץ בארג, ממש העכערן בית החיים, ארויסקוקענדיג פון פענסטער פון שוהל זעהט זיך אן די גאנצע צפת'ע בית החיים. די שוהל פון אינדרויסן איז א הערליכע ווייסע שטיין געביידע, און פון אינעווייניג איז אויך נישט אוועק צו מאכן, בפרט די דאך איז א הערליכע רונדיגע הויכע דאך געפארבט ווי א בלויע הימל באצירט מיט שיינע וואלקענעס, אויף מזרח, א פרעכטיגן האלצערנעם ארון קודש, ס'האט געמאכט אויף מיר א רושם דאס בית המדרש.
הרב קעניג'ס קהילה איז א שיינע קהילה, מיט פיל מתפללים, אסאך קענען אבער אפי' נישט קיין אידיש, אין צפת איז פארהאן נאך עטליכע ברסלב'ע שטיבלעך, איין טאג האב איך געדאווענט אין איינע פון זיי ותיקין, די שלות הנפש אויף די אידן איז עפעס אויסטערליש, ס'זעהט נישט אויס ווי עס אינטערסירט זיי עפעס פון דעם עולם השפל.
די אור אלטע בתי מדרשים אין צפת זענען פארן עולם מער ווייניגער באקאנט, מיר ליגט אין קאפ יעצט די אור אלטע שוהל פון רבי יצחק אבוהב (ווער ווייסט וועלכע פון די צוויי?), מיט טישן און בענק באצירט מיט קישענעס פון אלע דריי זייטן פון ביהמ"ד, מיט א הויכען בימה פארן באלעמער אין צענטער, די ביהמ"ד איז אונטער א ספרדישע פירערשאפט, זיי האבן עפעס אן אור אלטן ספר תורה, איך האב געהערט אז עס איז ממש פון די סאמע עלטסטע ספרי תורה אין גאנץ ארץ ישראל, וועלכע מען נעמט נאר ארויס צו קריאת התורה ביום קבלת התורה, חג זמן מתן תורתינו.
די בתי כסאות זענען אינדרויסן אין א באזונדערע שטיבל אינעם שטיינערנעם חצר פון בית המדרש.
דאן אויף איינע פון די שמאלע געסלעך געפינט זיך די ביהמ"ד פון בית יוסף מיט אן אפגעזינדערט ווינקל ווי מען זאגט אז דער הייליגער בית יוסף האט דא געלערנט מיט זיין מלאך וועלכע פלעגט צו אים נתגלה ווערן.
ערגעץ אינצווישן די געסלעך געפינט זיך א שיין היינטיג טשארטקעווער שטיבל. די ביהמ"ד פון בת עין מיט איר מערקווערדיגער שילד איבער די ערד ציטערניש איז אוודאי באקאנט פאר יעדן איינעם.
צוריק צום טויער פון ככר מגיני צפת, אז מען גייט דארט גראד אראפ טרעפט מען זיך פראנט פון א ברייטע שורה טרעפ, ווען אינמיטן איז דא גרעסערע שטיקל גראדע שטח, ווען אויף ביידע זייטן געפינט זיך א בית המדרש, אויף די לינקע זייט שטייט א שיינעם בית המדרש על שם האר"י, און אויף די רעכטע זייט געפינט זיך די ביהמ"ד האשכנזי פון הייליגן אריז"ל, מיט איר באקאנטן האלצערנעם שמאלען הויכען ארון קודש, דארט אינצווישן זאגט מען איז געווען די שדה חקל תפוחין קדישין ווי דער אריז"ל ותלמידיו הק' זענען ארויסגעגאנגען מקבל שבת זיין.
אז מ'רעדט פון דעם ביהמ"ד האר''י האשכנזי דערמאן איך מיך ווי ערב שבת האט געהאנגען פלאקאטן אז דא גייט קומען דאווענען דעם פרייטאג צו נאכט'ס א חזן ירושלמי, נא אז מ'קען הערן א חזן, לאמיר אים גיין הערן, איך קום אן אהין, די גאנצע ביהמ"ד איז געווען געפאקט מיט געסט, א רעגולער שבת אין צפת ווען די שטאט ווערט פיל מיט ציווילע געסט פון ירושלים ביז אמעריקא.
אפגעדאוווענט מנחה, מ'ווארט דער חזן ירושלמי זאל זיך באווייזן, און אט אט באווייזט זיך א קליינטשיגע נידעריג אידל, מיט א פיצעלע שטריימל, א ווייסע גרויסע בארד, ער שארט זיך צו צום עמוד און נעמט זיך זאגן... איך זאג אייך גלייבט מיר בנאמנות אזא הייזעריגער איד האב איך נאך אין מיין לעבן נישט געטראפן, דער האט געקרעכצעט און געזויגן, א ראסטיג זעג אויף א שטיק חרס וואלט שוין בעסער געווען, ס'האט מיר דערמאנט פון א קבצן אינדערהיים וועלכע האט זיך באוויזן אין א דארף און זיך פארגעשטעלט אלץ דער דובנער מגיד...
המשך יבוא בעז"ה
ראש הקהל
הויפט געווינער - שרייבעריי פארמעסט תשע''ז
הויפט געווינער - שרייבעריי פארמעסט תשע''ז
בקראקא אין אומרים ׳תתננו׳ ובאונגארן אין אומרים ׳הבינינו׳
