אילן במה אברכך? פירותיך מתוקין! כי האדם עץ השדה!
די משנה זאגט אין מס' ר"ה ארבעה ראשי שנים הם: ... באחד בשבט ראש השנה לאילנות, כדברי ב"ש. בית הלל אומרים בחמשה עשר בו.
לגבי וואס איז עס "ראש השנה" פאר די ביימער? איז מען זיי דן דעמאלטס? ניין! שבועות איז מען דן די פירות האילן.
נאר וואס דען, ס'איז א נפק"מ לגבי דיני ערלה, תרומות, ומעשרות, דער דין איז אז ווען מען גיט תרומות ומעשרות מוז מען אפשיידן פירות פון די יאר אויף פירות פון די יאר, און נישט אויף פירות פון פאריגע יאר. יעצט וועלכע זמן ווערט א נייע יאר, דאס איז חמשה עשר בשבט.
פארוואס פונקט חמשה עשר?
רש"י איז מסביר: "שכבר עבר רוב ימות הגשמים, שהוא זמן רביעה, ועלה השרף באילנות ונמצאו הפירות חונטים מעתה." איז וויבאלד יעצט פאנגט זיך אן די חנטת הפירות, און ביי ביימער גייט מען בתר חנטה, ממילא פאנגט זיך יעצט אן די נייע יאר.
ווי מ'זעט פון דעם אז חמשה עשר האט גארנישט צוטון מיט דן זיי די פירות וואס די בוים גיבט ארויס, און ס'איז נישט אזוי ווי ראש השנה לשנים וואס איז א יו"ט און מען איז אויך דן די מענטשען דעמאלטס.
אויב אזוי ברויך מען פארשטיין וואס איז די שמחה אין דעם טאג?
פארוואס עסן מיר פירות? וכל המרבה הרי זה משובח, וואס איז דער ענין דערביי?
די גמרא פארציילט אין מס' תענית ווען רב יצחק מיט רב נחמן האבן זיך געטראפן און זיי האבן גערעדט בדברי תורה. נאכדעם ווען זיי האבן זיך צושיידט האט רב נחמן געבעטען פון רבי יצחק: "יברכני, רבי"!
האט אים רב יצחק גענטעפערט:
"אמשול לך משל, למה הדבר דומה? לאדם שהיה הולך במדבר והיה רעב ועיף וצמא, ומצא אילן שפירותיו מתוקין, וצילו נאה, ואמת המים עוברת תחתיו. אכל מפירותיו, ושתה ממימיו וישב בצילו. וכשביקש לילך אמר: "אילן, אילן! במה אברכך?
אם אומר לך שיהו פירותיך מתוקין, הרי פירותיך מתוקין; שיהא צילך נאה, הרי צילך נאה; שתהא אמת המים עוברת תחתיך, הרי אמת המים עוברת תחתיך; אלא, יהי רצון, שכל נטיעות שנוטעין ממך יהיו כמותך".
אף אתה, במה אברכך?
אם בתורה, הרי (יש לך) תורה; אם בעושר, הרי עושר; אם בבנים, הרי בנים. אלא יהי רצון, שיהו צאצאי מעיך (ילדיך) כמותך".
לכאורה איז נישט פארשטענדליך די גמרא, די בוים דארף א ברכה צו וואקסן ווייטער און ארויסגעבן שיינע פירות, זי זאל אויסהאלטן אלע ווינטן רעגענס אא"וו, פארוואס זאגט ער איר אלעס איז גוט און ער בענטש איר נאר איבער אירע נטיעות?
קען זיין אז דער ענין איז אזוי, אין די ספרים הקדושים שטייט אז ס'איז א שטיקל יו"ט ווייל "האדם הוא עץ השדה" א מענטש איז פארגליכן צו א פרוכט בוים.
וואס איז די שייכות?
די נאטור פון א מענטש איז אז ווען מ'רעספעקטירט אים, מ'קוקט אויף זיינע מעלות מיט א אמת'דיגקייט, מ'זאגט אים עס מזמן לזמן, מ'ווייזט אים ארויס אז מ'אנערקענט אין זיין אייגענארטיגע חשיבות, ברענגט דאס אז דער מענטש זאל טאקע זיין גוט, און ווייטער שטייגן, און זיך אויפארבייטן נאכמער, און ער טוט עס מרצונו הטוב.
די יסוד קען – און האט שוין – איבערגעדרייעט אסאך מענטשען פון שלעכט אויף גוט. ס'ארבייט וואונדערליך.
דאס איז אייגענטליך איינע פון די שטערקסטע יסודות וואס רבי נחמן מברסלב האט געלערנט (זעה ליקו"מ תו' רפ"ב): אז אפילו אין א רשע דארף מען אויך זוכען עפס גוטס זיך מתבונן זיין אין דעם, און דורך דעם קען מען אים טוישן און דערהייבן. מיט דעם זאגט ער פשט אין פסוק "וְעוֹד מְעַט וְאֵין רָשָׁע, וְהִתְבּוֹנַנְתָּ עַל מְקוֹמוֹ וְאֵינֶנּוּ", אז דורך דעם וואס מ'טרעפט אביסל גוט'ס אינעם רשע – וואס ער איז דאר נישט קיין רשע, וועסטו נאכדעם זיך מתבוננן זיין וועסטו זיין אז ער איז שוין נישט אויף דעם זעלבן פלאץ, ווייל דורך דעם וועס מ'טרעפט אין אים גוטע נקודות און מ'איז אים דן לכף זכות, ווערט ער באמת איבערגעדרייעט.
להבדיל אלף אלפי הבדלות דעיל קארנאגי שרייבט אין זייך וועלט באקאנטער ביכל "וויאזוי צו געווינען פריינט און באיינפלוסן מענטשען", אז מ'וויל א מענטש זאל טון וואס די ווילסט, ברויך מען אויפזוכן די גוטע זאכן וואס ער טוט און דאס רעספעקטירן און ארויסברענגן פאר יענעם, דאס מאכט אים ווילן טון זיין ארבייט נאך בעסער און אפטער. און אויף דער יסוד איז באזירט א גרויס חלק פון זיין ביכל.
און א קלאסישע מעשה פארציילט ער אז אמאל האבן עטליכע פרויען זיך גרופירט און זיי האבן געוואלט ארבייטן אויף זיך צו פארבעסערן זייערע מדות און ווערן בעסער, האבן זיי געבעטן זייערע מענער זאלן זיי זאגן זאכן וואס זיי דארפן זיך פארבעסערן, איין פרוי האט געבעטן פון איר מאן אז ער זאל איר זאגן זעקס זאכן וואס ער האלט אז זי זאל זיך פארבעסערן דערמיט כדי צו זיין א בעסערע ווייב. דער מאן האט געהאט אסאך זאכן וואס איר צו זאגן... אבער ער האט געקלערט ס'וועט העלפן אזוי ווי אייביג, האט ער באשלאסן א בעסערע געדאנק, ער האט געקויפט זעקס רויזן און דערביי געלייגט א צעטלע: "איך קען נישט טראכטן פון זעקס זאכן וועלכע איך האב וואלט געוואלט טוישן אין דיר, איך בין צופרידן מיט דיר ביז גאר פונקט ווי דו בוסט".
פארשטייט זיך אז דאס האט פיין געארבייט, די פרוי איז געווען גאר פרייליך און גערירט ביז טרערן, און דאס האט איר געמאכט זיך פארבעסערן אויף גאר א שטארקע פארנעם.
קען זיין אז די זעלבע איז ביי די גאנצע בריאה, קומט אויס אז ווען מ'וויל בענטשען א מענטש אדער זאך אז ס'זאל ווייטער ארויסעגעבן גוטע פירות, און זיך פארבעסערן איז די עצה דערפאר, אז מ'זאגט אים א גוט ווארט, מ'רעכענט אים אויס זיינע מעלות, מ'גיט אים אביסעלע "שרף", און דאן ווערט ער א נייע זאך, ער גיט ארויס ווייטער נייע זאפטיגע פירות.
מיט דעם פארשטייען מיר וואס דער האט געזאגט פארן בוים, מיט וואס זאל איך דיך בענטשען, דיינע פירות זענען זיס, דיין שאטען איז שיין וכו', מיט דעם אליינס, מיט די דברי חיזוק האט ער אים שוין געבענטש, און דאס וועט שוין העלפן אז ס'זאל ווייטער גיבן שיינע פירות, און זיך אנשטרענגן מרצונו הטוב אפילו ס'גייט נאך דורך א שטיקל ווינטער.
איז פארדעם קען זיין אז מיר עסן די אלע פירות, ארויסצווייזן ווי גוט די אלע פירות זענען, און צו מאכן א ברכה דערויף אין זיך פרייען דערמיט, אין מיט דעם טון מיר בענטשען די ביימער אז זיי זאלן ווייטער שפראצן און ארויסגעבן זייער פירות ביתר וביתר עז.
און דאס איז די שרף לאילנות, די חיזוק, גיבט זיי די כח ווייטער צו וואקסן, און דערנאך אפילו מ'דערקענט נישט גלייך די תוצאות, די ביימער זענען נאך ליידיג, אבער צובסילך פאנגט אן צו שפראצען בלעטלעך, און דערנאך וואקסט פון דעם די זאפטיגע פירות, אלעס האט זיך אנגהויבן ווען ס'האט באקומען די שרף, אום חמשה עשר בשבט, ממילא איז דעמאלטס די נייע יאר, דאן ווערט עס א נייע בוים מיט נייע פירות.
די זעלבע און נאכמער איז ביי א מענטש שדומה לעץ השדה, אין די טאג וואס די ביימער באקומען זייער חיזוק, איז די ריכטיגע עצה אז מ'זאל טון צו דער זאך און אריינגעגבן פאר די קינדער די ריכטיגע שרף, זאגן פאר זיי זייערע מעלות, אילן במה אברכך? פירותך מתוקין צלך נאה וכו', זאג פארן קינד אז דו ביזט גוט און זיס און שיין, און מיט דעם בענטש מען דעם קינד מיט זיך, ס'ווערט א נייע קינד א ר"ה ס'גיט ארויס נייע פירות. און אפילו מ'דערקענט עס נישט גלייך, אבער ס'זיכער אז ס'גיט אריין אינעם קינד די שרף, און ס'וועט שפעטער ברענגן בעז"ה גוטע פירות.
און מיט דעם קען מען אויך ערקלערן א אלטע מנהג אין אשכז, וואס ווערט געברענגט דורך ר' יוזפא דער שמש פון קהילת וורמייזא: "והוא יומא דמפגרי ביה רבנן המלמדים, ובפרט למקרי דרדקי, והוא יום משתה ושמחה למלמדים והתלמידים, ונוהגים לתת לתלמידים יין שרף ולשמוח עמם וכו' (מנהגים דק"ק וורמיישא עמ' רמ"ט). ואין הנערים באים לבית רבן ללמוד, והמלמד מחויב לתת לתלמידים ביציאתו מבית הכנסת בשחרית בחמשה עשר ובל"ג בעומר יין שרף ולק"ח טוב מכיסו, לא מכיס התלמידים, כי כן המנהג" (מנהגות וורמייזא). ובמנהגי נישואים (שם בספר מנהגים דק"ק וורמיישא) הוסיף שמחויבים לתת מתנה לבחורים ביום חמשה עשר בשבט.
וואס איז פשט פון דער מנהג? פארוואס דארפן די מלמדים פונקט הייבן געבן מתנות און גוט זאכן פאר די קינדער?
ווייל אין דעם טאג ווילן מיר זאגן פאר די קינדער אז דו ביסט גוט, די ביסט מצליח, היינט באקומען זיי לקח און בראנפען און מתנות פארן זיין גוט. דאס איז נאכדעם גורם אז ס'זאל ברענגן גוטע פירות.
און היינטיגע צייטן וואס ס'נעבך דאך אזויפיל פירות הנושרים, איז אנערקענונג און שעצונג און א אמת'דיג גוט ווארט פאר די קינדער פון די וויכטיגסטע זאכן וואס עלטערן קענען און דארפן געבן פאר זייער קינדער, ס'איז וויכטיגער פון גשמיות'דיגע עסן.
און מיט דעם וועט טאקט דער רבש"ע העלפן, אז ס'וועט זיין פרותיך מתוקים וכו' און כל נטיעות שנוטעין ממך יהיו כמותך, ושלא ייבש המעיין ושלא יקצץ האילן.
לגבי וואס איז עס "ראש השנה" פאר די ביימער? איז מען זיי דן דעמאלטס? ניין! שבועות איז מען דן די פירות האילן.
נאר וואס דען, ס'איז א נפק"מ לגבי דיני ערלה, תרומות, ומעשרות, דער דין איז אז ווען מען גיט תרומות ומעשרות מוז מען אפשיידן פירות פון די יאר אויף פירות פון די יאר, און נישט אויף פירות פון פאריגע יאר. יעצט וועלכע זמן ווערט א נייע יאר, דאס איז חמשה עשר בשבט.
פארוואס פונקט חמשה עשר?
רש"י איז מסביר: "שכבר עבר רוב ימות הגשמים, שהוא זמן רביעה, ועלה השרף באילנות ונמצאו הפירות חונטים מעתה." איז וויבאלד יעצט פאנגט זיך אן די חנטת הפירות, און ביי ביימער גייט מען בתר חנטה, ממילא פאנגט זיך יעצט אן די נייע יאר.
ווי מ'זעט פון דעם אז חמשה עשר האט גארנישט צוטון מיט דן זיי די פירות וואס די בוים גיבט ארויס, און ס'איז נישט אזוי ווי ראש השנה לשנים וואס איז א יו"ט און מען איז אויך דן די מענטשען דעמאלטס.
אויב אזוי ברויך מען פארשטיין וואס איז די שמחה אין דעם טאג?
פארוואס עסן מיר פירות? וכל המרבה הרי זה משובח, וואס איז דער ענין דערביי?
אילן במה אברכך? פירותיך מתוקין!
די גמרא פארציילט אין מס' תענית ווען רב יצחק מיט רב נחמן האבן זיך געטראפן און זיי האבן גערעדט בדברי תורה. נאכדעם ווען זיי האבן זיך צושיידט האט רב נחמן געבעטען פון רבי יצחק: "יברכני, רבי"!
האט אים רב יצחק גענטעפערט:
"אמשול לך משל, למה הדבר דומה? לאדם שהיה הולך במדבר והיה רעב ועיף וצמא, ומצא אילן שפירותיו מתוקין, וצילו נאה, ואמת המים עוברת תחתיו. אכל מפירותיו, ושתה ממימיו וישב בצילו. וכשביקש לילך אמר: "אילן, אילן! במה אברכך?
אם אומר לך שיהו פירותיך מתוקין, הרי פירותיך מתוקין; שיהא צילך נאה, הרי צילך נאה; שתהא אמת המים עוברת תחתיך, הרי אמת המים עוברת תחתיך; אלא, יהי רצון, שכל נטיעות שנוטעין ממך יהיו כמותך".
אף אתה, במה אברכך?
אם בתורה, הרי (יש לך) תורה; אם בעושר, הרי עושר; אם בבנים, הרי בנים. אלא יהי רצון, שיהו צאצאי מעיך (ילדיך) כמותך".
לכאורה איז נישט פארשטענדליך די גמרא, די בוים דארף א ברכה צו וואקסן ווייטער און ארויסגעבן שיינע פירות, זי זאל אויסהאלטן אלע ווינטן רעגענס אא"וו, פארוואס זאגט ער איר אלעס איז גוט און ער בענטש איר נאר איבער אירע נטיעות?
כי האדם עץ השדה!
קען זיין אז דער ענין איז אזוי, אין די ספרים הקדושים שטייט אז ס'איז א שטיקל יו"ט ווייל "האדם הוא עץ השדה" א מענטש איז פארגליכן צו א פרוכט בוים.
וואס איז די שייכות?
די נאטור פון א מענטש איז אז ווען מ'רעספעקטירט אים, מ'קוקט אויף זיינע מעלות מיט א אמת'דיגקייט, מ'זאגט אים עס מזמן לזמן, מ'ווייזט אים ארויס אז מ'אנערקענט אין זיין אייגענארטיגע חשיבות, ברענגט דאס אז דער מענטש זאל טאקע זיין גוט, און ווייטער שטייגן, און זיך אויפארבייטן נאכמער, און ער טוט עס מרצונו הטוב.
די יסוד קען – און האט שוין – איבערגעדרייעט אסאך מענטשען פון שלעכט אויף גוט. ס'ארבייט וואונדערליך.
דאס איז אייגענטליך איינע פון די שטערקסטע יסודות וואס רבי נחמן מברסלב האט געלערנט (זעה ליקו"מ תו' רפ"ב): אז אפילו אין א רשע דארף מען אויך זוכען עפס גוטס זיך מתבונן זיין אין דעם, און דורך דעם קען מען אים טוישן און דערהייבן. מיט דעם זאגט ער פשט אין פסוק "וְעוֹד מְעַט וְאֵין רָשָׁע, וְהִתְבּוֹנַנְתָּ עַל מְקוֹמוֹ וְאֵינֶנּוּ", אז דורך דעם וואס מ'טרעפט אביסל גוט'ס אינעם רשע – וואס ער איז דאר נישט קיין רשע, וועסטו נאכדעם זיך מתבוננן זיין וועסטו זיין אז ער איז שוין נישט אויף דעם זעלבן פלאץ, ווייל דורך דעם וועס מ'טרעפט אין אים גוטע נקודות און מ'איז אים דן לכף זכות, ווערט ער באמת איבערגעדרייעט.
*
להבדיל אלף אלפי הבדלות דעיל קארנאגי שרייבט אין זייך וועלט באקאנטער ביכל "וויאזוי צו געווינען פריינט און באיינפלוסן מענטשען", אז מ'וויל א מענטש זאל טון וואס די ווילסט, ברויך מען אויפזוכן די גוטע זאכן וואס ער טוט און דאס רעספעקטירן און ארויסברענגן פאר יענעם, דאס מאכט אים ווילן טון זיין ארבייט נאך בעסער און אפטער. און אויף דער יסוד איז באזירט א גרויס חלק פון זיין ביכל.
און א קלאסישע מעשה פארציילט ער אז אמאל האבן עטליכע פרויען זיך גרופירט און זיי האבן געוואלט ארבייטן אויף זיך צו פארבעסערן זייערע מדות און ווערן בעסער, האבן זיי געבעטן זייערע מענער זאלן זיי זאגן זאכן וואס זיי דארפן זיך פארבעסערן, איין פרוי האט געבעטן פון איר מאן אז ער זאל איר זאגן זעקס זאכן וואס ער האלט אז זי זאל זיך פארבעסערן דערמיט כדי צו זיין א בעסערע ווייב. דער מאן האט געהאט אסאך זאכן וואס איר צו זאגן... אבער ער האט געקלערט ס'וועט העלפן אזוי ווי אייביג, האט ער באשלאסן א בעסערע געדאנק, ער האט געקויפט זעקס רויזן און דערביי געלייגט א צעטלע: "איך קען נישט טראכטן פון זעקס זאכן וועלכע איך האב וואלט געוואלט טוישן אין דיר, איך בין צופרידן מיט דיר ביז גאר פונקט ווי דו בוסט".
פארשטייט זיך אז דאס האט פיין געארבייט, די פרוי איז געווען גאר פרייליך און גערירט ביז טרערן, און דאס האט איר געמאכט זיך פארבעסערן אויף גאר א שטארקע פארנעם.
*
קען זיין אז די זעלבע איז ביי די גאנצע בריאה, קומט אויס אז ווען מ'וויל בענטשען א מענטש אדער זאך אז ס'זאל ווייטער ארויסעגעבן גוטע פירות, און זיך פארבעסערן איז די עצה דערפאר, אז מ'זאגט אים א גוט ווארט, מ'רעכענט אים אויס זיינע מעלות, מ'גיט אים אביסעלע "שרף", און דאן ווערט ער א נייע זאך, ער גיט ארויס ווייטער נייע זאפטיגע פירות.
מיט דעם פארשטייען מיר וואס דער האט געזאגט פארן בוים, מיט וואס זאל איך דיך בענטשען, דיינע פירות זענען זיס, דיין שאטען איז שיין וכו', מיט דעם אליינס, מיט די דברי חיזוק האט ער אים שוין געבענטש, און דאס וועט שוין העלפן אז ס'זאל ווייטער גיבן שיינע פירות, און זיך אנשטרענגן מרצונו הטוב אפילו ס'גייט נאך דורך א שטיקל ווינטער.
איז פארדעם קען זיין אז מיר עסן די אלע פירות, ארויסצווייזן ווי גוט די אלע פירות זענען, און צו מאכן א ברכה דערויף אין זיך פרייען דערמיט, אין מיט דעם טון מיר בענטשען די ביימער אז זיי זאלן ווייטער שפראצן און ארויסגעבן זייער פירות ביתר וביתר עז.
און דאס איז די שרף לאילנות, די חיזוק, גיבט זיי די כח ווייטער צו וואקסן, און דערנאך אפילו מ'דערקענט נישט גלייך די תוצאות, די ביימער זענען נאך ליידיג, אבער צובסילך פאנגט אן צו שפראצען בלעטלעך, און דערנאך וואקסט פון דעם די זאפטיגע פירות, אלעס האט זיך אנגהויבן ווען ס'האט באקומען די שרף, אום חמשה עשר בשבט, ממילא איז דעמאלטס די נייע יאר, דאן ווערט עס א נייע בוים מיט נייע פירות.
די זעלבע און נאכמער איז ביי א מענטש שדומה לעץ השדה, אין די טאג וואס די ביימער באקומען זייער חיזוק, איז די ריכטיגע עצה אז מ'זאל טון צו דער זאך און אריינגעגבן פאר די קינדער די ריכטיגע שרף, זאגן פאר זיי זייערע מעלות, אילן במה אברכך? פירותך מתוקין צלך נאה וכו', זאג פארן קינד אז דו ביזט גוט און זיס און שיין, און מיט דעם בענטש מען דעם קינד מיט זיך, ס'ווערט א נייע קינד א ר"ה ס'גיט ארויס נייע פירות. און אפילו מ'דערקענט עס נישט גלייך, אבער ס'זיכער אז ס'גיט אריין אינעם קינד די שרף, און ס'וועט שפעטער ברענגן בעז"ה גוטע פירות.
*
און מיט דעם קען מען אויך ערקלערן א אלטע מנהג אין אשכז, וואס ווערט געברענגט דורך ר' יוזפא דער שמש פון קהילת וורמייזא: "והוא יומא דמפגרי ביה רבנן המלמדים, ובפרט למקרי דרדקי, והוא יום משתה ושמחה למלמדים והתלמידים, ונוהגים לתת לתלמידים יין שרף ולשמוח עמם וכו' (מנהגים דק"ק וורמיישא עמ' רמ"ט). ואין הנערים באים לבית רבן ללמוד, והמלמד מחויב לתת לתלמידים ביציאתו מבית הכנסת בשחרית בחמשה עשר ובל"ג בעומר יין שרף ולק"ח טוב מכיסו, לא מכיס התלמידים, כי כן המנהג" (מנהגות וורמייזא). ובמנהגי נישואים (שם בספר מנהגים דק"ק וורמיישא) הוסיף שמחויבים לתת מתנה לבחורים ביום חמשה עשר בשבט.
וואס איז פשט פון דער מנהג? פארוואס דארפן די מלמדים פונקט הייבן געבן מתנות און גוט זאכן פאר די קינדער?
ווייל אין דעם טאג ווילן מיר זאגן פאר די קינדער אז דו ביסט גוט, די ביסט מצליח, היינט באקומען זיי לקח און בראנפען און מתנות פארן זיין גוט. דאס איז נאכדעם גורם אז ס'זאל ברענגן גוטע פירות.
*
און היינטיגע צייטן וואס ס'נעבך דאך אזויפיל פירות הנושרים, איז אנערקענונג און שעצונג און א אמת'דיג גוט ווארט פאר די קינדער פון די וויכטיגסטע זאכן וואס עלטערן קענען און דארפן געבן פאר זייער קינדער, ס'איז וויכטיגער פון גשמיות'דיגע עסן.
און מיט דעם וועט טאקט דער רבש"ע העלפן, אז ס'וועט זיין פרותיך מתוקים וכו' און כל נטיעות שנוטעין ממך יהיו כמותך, ושלא ייבש המעיין ושלא יקצץ האילן.
וויאזוי צו אויפהייבן דיינע קינדער און נאנטע
" ושכל יצא משכל..." (ר' ברכיה בן נטרונאי, בהקדמת ספרו 'משלי שועלים').
" ושכל יצא משכל..." (ר' ברכיה בן נטרונאי, בהקדמת ספרו 'משלי שועלים').
