יאנקל'ס שכן טענה'עט: "א שאד צו זיצן אויף געפילן, מען קומט נישט אן, דו דארפסט טון הלכה למעשה. איך גיב דיר א נומער פון א טערעפיסט, א מומחה אין 'קאגנעטיוו בעיהעיוויורעל טערעפי' (CBT), פארבינד דיר שוין מיט יענעם און דו וועסט דיר אויסלערנען וויאזוי צו קאנטראלירן דיינע מחשבות און מעשים ווען זיי שטערן דיר במשכ'ען טאג."
דער געוועזענער ראש-ישיבה פון יאנקל'ען, נאכן אויסהערן אלע פרטים רופט זיך אן און זאגט: "א שאד אויף די טערעפי, איך קען דיר נאך פון אלס בחור... דו האסט נישט בעצם קיין פראבלעם פאר זיך, דו האסט פשוט א 'קעמיקעל אומבאלאנס'. גיי צירוק צו דיין דאקטער, און פאנג שוין אן מיט די מעדעצינען. יעדע מינוט וואס דו נעמסט נישט די מעדעצין, פארפאטשקעסטו נאך א מינוט אין דיין לעבן".
הערנדיג דאס שרייט די ווייב געוואלד: "נעם נישט קיין מעדעצינען, עס האט געפערליכע סייד עפעקטס, און עס מאכט נאר מער משוגע, גיי צו יענעם 'נאטירלעכען דאקטער', און ער וועט טרעפן דעם אמת'ן 'שורש' פון דיין פראבלעם. ער וועט טעסטן וועלכע ווייטעמינען עס פעלן דיר, וואס דו מעגסט עסן און וואס דו זאלסט נישט עסן, איך זאג דיר עס לוינט זיך צו האבן אן אפוינטמענט מיט יענעם, דו וועסט ווערן אן אנדערען מענטש".
אן עלטער מומע, וואס טענה'עט אז זי האט שוין עקספיריענס דערמיט און האט שוין מיטגעמאכט מיט עטליכע קינדער אזאנס, שיקט איהם צו א קיירעפרעקטער, "ער וועט דיר מאכן אפאר 'עדזשאסטמענטס', און ביז אפאר וואכן וועסטו זיין אן אנדערע מענטש".
די שוויגער זאגט איהם, "מאך דיר נישט נאריש, גיי גלייך צו 'ענערזשי הילינג', די רבנים זאגן אז יענער איז מותר און ארבעט אויף א כשרע אויסגעהאלטענע מהלך, איך ווייס פון אסאך מענטשן וואס זענען שוין געהאלפן געווארן ביי אים, ער בעט אביסל טייער אבער עס לוינט זיך. אין די ענערזשי ליגט די סוד פאר אלע די סארט פראבלעמען".
די ליסטע פון רעקאמענדאציעס האט נישט קיין ענדע, פון פראבירן צו טון פשוט'ע עקסערסייז צו בארואיגן דער נערווען סיסטעם, ביז פארן קיין לאנדען צו מאכן פריזעמס גלעזער (דארט ליגט דער פראבלעם... אין די פארקרומטע אויגען). יעדער איינער ווערט א מומחה און אלע האבן צו זאגן מיט א זיכערקייט אז אלע רעדן שטותים, אויסער ער זעלבסט.
און אז ער איז מחליט צו פרעגן א חסידי'שער איד אין בית-המדרש, וועט יענער אוועקמאכן אלע אפציעס, פארקנייטשן דעם שטערן און א מאך געבן מיט די האנט: "לאז דיך אפ מיט די היינטיגע מעשיות, זאלסט טון אזוי ווי אונזערע זיידעס האבן געטון פאר הונדערט יאר צוריק, זיי דיך מחזק אין אמונה אין בטחון, און אלעס וועט זיין בסדר, מיטן אויבערשטנס הילף".
פון מעכל צו רעכל
יענקל גייט זיך זיין וועג, 'גיי ווייס פון וואו מיין ישועה דארף קומען', טראכט ער צו זיך צובראכענערהייט. נעמט ער זיך בלית ברירה אויספראבירן איין מיטל נאכן צווייטן, אבער ער זעט נאכנישט זיין פרייליכע ענדע אזוי שנעל. ער טראכט און וואונדערט זיך צו זיך אליין, 'איך האב גערעדט צו איינעם וואס האט אויך געליטן די זעלבע, און די דאזיגע ווייטעמינען האט אים געהאלפן, פארוואס פאר מיר העלפט עס נישט?' עס גייט נישט דורך לאנג און יענקל טוישט צו סי. בי. טי. און נאך עטליכע פארצויגענע וואכן פון ווארטן און וועלן זען דארט א ישועה, איז ער מחליט צו טוישן צו א קיירעפרעקטאר און דאן צו ענערדזשי.
אזוי רוקן זיך דורך וואכן און חדשים און יאנקל פארשטייט נישט: 'פארוואס קען יעדער געהאלפן ווערן, יעדער אויף זיין מיטל, און מיר האט מען שוין געטוישט די מעדיצינען דריי מאל, און מען האט נאך אלס נישט געטראפען די ריכטיגע 'דויסעדזש', עס האלט שוין דארט אז מען וויל יעצט אפילו טוישען די דיאגנאז?!'.
נאכן זיך מאכן א חשבון-הנפש, דערזעט זיך יאנקל מיט די פאלגענדע תוצאות: ווייטעמינס ארבעט נישט פאר אים, ענערזשי האט נאר געהאלפען אביסל, די קיירעפרעקטער'ס עדזשאסטמענטס האט געהאלפען פאר אפאר וואכן, און נאכדעם... צוריק צום אלטן. ער האט זיך שוין אפילו פראבירט צו מחזק זיין מיט אמונה און בטחון, און האט שוין געמאכט א שיעור קבוע אין חובות הלבבות, און גארנישט!
'פארוואס בין איך אנדערש?' טראכט יאנקל, 'איז עפעס נישט בסדר מיט מיר? איז דא א מעדעצין וואס קען מיך מאכן בסדר, אז איך זאל קענען וויסן וואס איך דארף טון?'
נאכן ליידן א מאסיווע רוקן אטאקע, האט זיך שמואל קוים ארויסגעריקט פון בעט צו גיין צום דאקטער. דער דאקטער שיקט אים תיכף פאר אן עקסרעי, וואס ווייזט אן אויף א 'הירענעיטעד דיסק', א סימן אז די געדרייטע ביין אינעם שדרה איז די סיבה פאר זיין ווייטאג. "די עצה דערויף איז" ערקלערט אים דער דאקטער, "צו מאכן פיזיקל טעראפי. אויב דאס וועט נישט העלפן, וועט מען מוזן אפערירן."
שמואל וועט טון וואס מעגליך פטור צו ווערן פון זיין רוקן ווייטאג. וואס א טאג עס גייט אריבער און ער איז נישט אין אפיס, ווערט ער מער נערוועז און אנגעצויגען. נאך אפאר טעג פון טעגליכע טערעפי, דערזעט זיך שמואל אז ער האלט אין ערגעץ נישט, נישט נאר דאס, עס איז נאך געווארן אביסל ערגער. נו, בלית-ברירה, וועט מען זיך מוזן אראפלייגן אויפען אפעראציע בעטל. אבער שמואל האט נישט געוואלט לויפן תיכף זיך לאזן שניידן. ער האט קודם געוואלט פראבירן נאטירליכע מיטלען. אנגעהויבן האט ער מיט נאטירליכע ווייטעמינס, ווי מאגניזיום, וואס העלפן בארואיגן אנגעצויגענע מוסקלען. ווען דאס האט נישט געארבעט, האט ער פראבירט א גאר פראמינינטער קיירעפרעקטער אין זיין געגענד, וואס האט אויסגעגראדעט זיינע פארקרומטע ביינער אין זיין רוקן. שמואל איז אהינגעגאנגען מיט די האפענונג, אז ווען די ביינער וועלן זיין גראד וועט שוין נישט זיין קיין ווייטאג. נאך אפאר עדזשאסטמענטס האט ער געזעהן אז מען קומט נישט אן. איינע פון זיינע חברים, וואס האבן אליין געליטן פון אזעלכע סארט ווייטאגן, האבן איהם געראטן צו פראבירן אקיופאנטשער. נאך דריי ווייטאגליכע וואכן פון טריטמענטס ביים אקיופאנטשער האט זיך אנגעזעהן עפעס רעזולטאטן, אבער נאך פינף וואכן איז ער ווייטער צוריקגעפאלן.
בלית ברירה גייט ער צירוק צום לעצטן אפציע.
אפעראציע.
דר. סארנא
געציילטע טעג פאר די אפעראציע, קלינגט אים אן זיין שותף ברוך מיט א בשורה טובה, אז ער האט יעצט גערעדט מיט איינעם, און יענער האט אים געזאגט וועגן עפעס א 'דר. סארנא' מעטאד, וואס טענה'ט אז ריקן ווייטאג קען מען נישט אויסהיילן מיט אן אפעראציע, ווייל די שורש פונעם ווייטאג איז נישט קיין פיזישע, נאר א גייסטישע. דאס הייסט, אז די גאנצע פראבלעם האט צוטון מיט דער נפשיות'דיגע חלק פון דעם מענטש, און האט בכלל נישט צוטון מיט די פיזישע חלק. "איך וואלט דיך ממליץ געווען זאלסט ליינען זיין בוך", זאגט אים ברוך, "זעה וואס ער זאגט, אפשר וועסטו געהאלפן ווערן דורך זיין שיטה?"
'וואו דר. סארנא, וואס דר. סארנא' טראכט שמואל, 'איך האב א גייסטישע פראבלעם? – וואס רעדסטו שטותים... איך בין דאך א באזעצענע מענטש, איך האב נישט קיין פראבלעמען. 'איים אקעי'.
די צייט מאכט איר'ס, און נאך א טאג טראכטן האט זיך שמואל געבראכן, מיט די החלטה צו פראבירן, 'וואס קען שוין שאדן? - העכסטנס וועל איך זען אז ביי מיר איז עס יא א פיזישע פראבלעם, ווייל איך האב דאך נישט קיין גייסטישע פראבלעמען', האט ער זיך אונטערגעשמייכעלט.
שמואל האט געקויפט דעם בוך, ער איז אפילו געפארן קיין בארא-פארק, הערן שיעורים פון א באקאנטן מומחה אין דעם פעלד, און וואונדער איבער וואונדער, די געדאנק האט איהם געכאפט, עס מאכט דאך אזוי פיל סענס... א מענטש האט דאגות און עגמת נפש, אבער דער מענטש וויל דאס נישט אנערקענען, ממילא קומט א פיזישע ווייטאג און איז אים מסיח דעת פון זיינע אומאנגענעמע געפילן. די עצה דערפאר איז, אז מען דארף דוקא יא אנערקענען די אומאגענעמע געפילן מיט וואס מען דרייט זיך ארום במשכ'ן טאג, ווי שווער עס זאל נאר זיין, און מיט דעם וועט שוין נישט אויספעלן קיין פיזישע ווייטאג.
מיט זיין אנטוויקעלטע סענס פון 'געזאגט און געטון', איז שמואל גלייך געגאנגען טון הלכה למעשה. ער מישט אויף אלע זיינע אומאיינגענעמע געפילן און עגמת נפש וואס ער האט קיינמאל נישט געוואלט זען, און אפילו אלע זיינע שלום בית פראבלעמען וואס ער האט קיינמאל נישט געוואלט טראכטן דערפון... יעצט האפט ער אז די ישועה וועט קומען, ער 'פעיסט' און ער 'ווייסט' אלע זיינע פראבלעמען און ער האפט אז מארגן אינדערפרי גייט ער אויפשטיין 'ווייטאג פריי'... כאילו לא היה, כאילו ער האט קיינמאל פון דר. סארנא נישט געוויסט.
אבער דאס האט נישט פאסירט.
זיין ווייטאג איז נאכאלס דא. יא, עס איז אפשר אביסל בעסער, אבער ער האט זיך געראכטן צו זיין אינגאנצן פריי, און זיין זיכער אז עס זאל מער נישט צירוקקומען. 'וואס גייט פאר מיט מיר?' טראכט שמואל, 'פון אלע מענטשען וואס איך קען וואס האבן געטון 'סארנא' הלכה למעשה, איז כמעט יעדער געהאלפען געווארן, און איך... וויפיל איך זאל נאר דיירעקט 'פעיסען' מיינע דאגות און פראבלעמען, גייט נאכאלס נישט אוועק מיין רוקן ווייטאג? וואס גייט דא פאר? איך באהאלט גארנישט? מיט וואס בין איך אנדערש?'
דער 'שורש' פונעם פראבלעם
אט די ביישפילען וואס מיר האבן דא געזעהן, זענען נישט קיין פיקטיווע, נאר מעשים בכל יום וואס איך האב שוין מיטגעלעבט מיט פארשידענע מענטשן . ווען איינער דערזעט זיך מיט א נפשיות'דיגע פראבלעם, שטעלט זיך אים גלייך אויף די האר פון קאפ, און עס נעמען זיך אים בוזשעווען דערדריקנדע מחשבות: 'וועל איך אמאל ארויסקריכן דערפון אינגאנצען? וועל איך זוכה זיין צו טרעפן די ריכטיגע לייזונג פאר מיין פערזענליכען פראבלעם?'
יעדער פראבירט צו טון די בעסטע וואס עס איז מעגליך, און מיט די היינטיגע מעגליכקייטן איז פאראן אסאך וואס צו טון אין די פעלד פון מענטל העלט. עס זענען פאראן נייע טרענירטע טערעפיסטן, קאונסלערס, קאויטשעס, און נאך. עס קומען צו טעגליך נייע סארטן טערעפי, נייע מעדעצינען אדער ווייטעמינען, עס איז ברוך-השם אן אכשר-דרא צייט. פארט קענען זיך א גרויסע חלק פון די באטראפענע זיך נישט ארויסדערזען פון זייערע פראבלעמען און זיי שפירן ווי זיי טאפן א וואנט. ווי איראניש עס קוקט אויס, קענען זיך אסאך מענטשן זיך געפינען נאך מער פארפלאנטערט, נאכן מיינען אז זייער טריטמענט האט געארבעט, ווען זיי דערזעען זיך צו זייער וואונדער אז זייער פראבלעם קלאפט פלוצלינג אויס אויף א צווייטען פארמאט.
דער שלאג ווארט וואס מענטשן זוכן היינט איז 'דער שורש'. מענטשן זיצן, טראכטן און זוכן, וואו ליגט דער 'שורש' פון מיין פראבלעם? – וואו איז דער יסוד פון וואס אלע פראבלעמען קומען? עס זענען פאראן פיל מומחים וואס וועלן זיך אויפטון אז ביי זיי גייט מען צום 'שורש'. אבער וואס פונקטליך 'שורש' מיינט, איז ביי יעדער פראפעשענעל עפעס אנדערש: אין די נאטירליכע היילונג וועלט, וועט יעדער דאקטער טרעפען א פיזישען שורש - איינער וועט זאגן, "דיינע עדרינעל גלענדס זענען שוין איבערגעארבעט", בשעת דער קייראפרעקטער וועט זאגן אז דער שורש איז אין די צודריקטע ביינער אינעם שדרה, וואס לאזן נישט די אקסעזשען דורכגיין געהעריג אין די נערווען סיסטעם. ווידער א צווייטער נאטירליכער היילער וועט זאגן אז די נעגעטיווע ענערזשי וואס דרייט זיך ארום איבעראל, דאס איז די שורש פון אלע נפשיות'דיגע פראבלעמען, און ער וועט עס דיר אויפווייזן מיט קלארע שטודיעס דערויף. ווייטער אין די דאקטארישע וועלט וועט מען שרייען חי וקים, "דער שורש פונעם פראבלעם איז אין די קעמיקעל אומבאלאנס, און דאס איז דאקיומענטירט אלס א פאקט". אפילו אין די טעראפי וועלט וועט זיין חילוקי דיעות וואס 'שורש' מיינט, איין שיטה וועט זאגן אז די שורש פון אלע פראבלעמען איז די וועג וויאזוי מען האט זיך צוגעוואוינט צו לעבן מיט די עלטערן, און אויב וויל מען זיך היילען מוז מען דאס פאררעכטן. אנדערע וועלן זאגן אנדערע סארט 'שרשים', ווי-צום-ביישפיל אז עס איז די געפילן וואס מען האלט זיך איין און מען זאגט עס נישט ארויס.
אזוי צי אזוי, וואס דער שורש זאל נאר באמת זיין, שפירן זיך מענטשן פארלוירן און געפינען נאכנישט קיין לעזונג צו זייער פראבלעם. וויפיל מענטשן וויינען צו זיך אליינס, "איך האב שוין ארויסגעזאגט אלע מיינע געפילן וואס איך האלט איין אלע מיינע יארן, איך האלט שוין גארנישט איין, אבער איך בין נאך אלטס אנגעצויגען און נערוועז, און איך זעה נאך אלטס נישט די פולקאמע ישועה".
פאר א לאנגע צייט צוריק האב איך געזען א בריוו אין המספיק גאזעט, וואס שילדערט זייער שטארק די מיטמאכענישן וואס אזעלכע מענטשן גייען דורך. איך וויל מיטטיילען די בריוו מיט די ליינער, מען זאל בעסער פארשטיין וואס איך מיין. די בריוו איז געווען אונטערן קעפל "ענקזייעטי און שלאף פראבלעמען", ווי א פארווייטאגטע פרוי רעד זיך אפ:
מענטשן גייען דורך פארשידענע שוועריגקייטן, און אויב עס איז נישט גענוג ערנסט ווען מ'איז שוין געצווינגען צו זעהן א דאקטאר און אויסגעבן געלט, קען מען אמאל שפירן ווי מען טאפט א וואנט און מען דארף פשוט אן אפענע אויער, און אט די אויסגעבע טוט דאס אין פילן זין פון ווארט. מי כעמך ישראל, פאר דעם אליין דארף שוין משיח קומען אלס מאמע פון קליינע קינדער בין איך זייער אנגעוועזן אויף א גוטע נאכט שלאף. אמאל איז עס מיר געווען שווער, אבער כבין ב"ה פיין געהאלפן געווארן דורך "קאגניטיוו ביהעוויאר טעראפי". עס ה אט געעפעט מיינע אויגן צו זען די צוזאמענהאנג פון געפילן, געדאנקען, און אויפפירינגען. אין מיין פאל איז די שלאפלאזיגקייט געווען א רעזולטאט פון מיינע געדאנקען און געפילן וואס די טעראפי האט בארואיגט און איך האב שוין געקענט שלאפן נארמאל. אבער שפעטער איז עס צוריק געקומען אויף אן אנדערע וועג, מיט א שטארקע פחד, ענקזייעטי.
דאס שטעלט מיך אין א שווערע דילעמא, אויב מקען זיך שוין פילן אזויפיל בעסער און נאכדעם קען עס פארט צוריקקומען, וויאזוי קען מען זיך העלפן אויף פערמאנענט? איך האב שוין פראבירט שלאף מעדיצינען, אבער זיי האבן געהאלפן שוואך און כ'וויל נישט זיין אנגעבידן דערוף. אויך האב איך שוין געליינט ביכער ווען "אינסאמניע", און זיך דערלערנט די "מיינד אווער באדי" פרינציפן, אבער איך שפיר היבש פארפלאנטערט. וואס איז נאך דא צו טון מיר צו הלעפן מיטן שלאפן?
אט די בריוו, איז איין ביישפיל פון אסאך פעלער וואס מענטשן מאכן מיט.
לעומקם של הדברים
נאכן צוזען פון די נאנט די מצב וואס טוט זיך היינט אפ, האב איך מיר אנגעהויבן צו דערגרינטעווען און אריינגיין בעומק הדברים. איך האב זיך געמאכט דעם חשבון אזוי:
עס האט מיר אויסגעזעהן ווי אפילו די וואס האבען יא אנערקענט אין די טיפע באדייט אינעם עולם הרגש, א דוגמא ווי דר. סארנא (וואס מיר האבן אויבן אראפגעברעגט) און נאך, האבן נאך אלטס פארזען זייער א וויכטיגע נקודה, עפעס קלאפט נאך אלטס נישט. אבער וואס איז דאס?
לעצטנס האב איך געזעהן אן ארטיקל פון דר. העלען מייבערג פון אימארי יונעווירסיטי, וואס שרייבט לגבי היילן דעפרעסיע, אז רוב מענטשן ווערן נישט געהיילט פון זייער דעפרעסיע מיט די ערשטע זאך וואס זיי פראבירן, מען דארף פראבירן און פראבירן און זען וואס עס ארבעט. שפעטער אונעם ארטיקל קומט ער אויף מיט זיין געווינס, אז זייער מעגליך אז בקרוב וועט מען קענען נוצן "פעט (P.E.T.) סקענס" צו דיטעקטען א חלק אין די מוח וואס זאל קענען פאראויס זאגען אויב דער פאציענט וועט בעסער ריאגירן צו מעדעצין אדער סי.בי.טי. (רעדן טערעפי). אויב דאס וועט זיין די ענדגילטיגע לייזונג צום פראבלעם? - גיי ווייס? (וויאזוי וועט מען וויסן וואס צו טון ביי ענקזייעטי פראבלעמן...?).
די לעזונג
נאך א לאנגע צייט פון זוכן און נישטערן, איז מיר בסייעתא דשמיא אויסגעקומען דורך אן אינטרעסאנטן צופאל אנצוקומען צו די אינפארמאציע וואס איך האב געזוכט. די אינפארמאציע איז אפן פאר יעדעם איינעם, עס איז נישט עפעס א מיסטעריעזע סוד. מיט די אינפארמאציע האט זיך געעפענט א גרויסע טיר צו פארשטיין די טיפע באדייט פון א 'מענטל דיסארדער', וואס דאס באדייט, און ווי אזוי דאס ווערט פאבריצירט, און ממילא וועט דאס צופירען מיטן באשעפערס הילף, צום ריכטיגען שליסל און צו די געווינטשענע רפואה.
מיר האפן מיטן אויבערשטענס הילף, צו קענען אהערברענגען א סעריע פון ארטיקלן, וואס וועט געבן פארן ליינער א שטיקל באגריף און א בליק אויפן גאנצן ענין, אז מענטשן זאלן האבן א השגה ווי אזוי צו זוכן זייער רפואה און אין וועלכן ריכטונג זיך צו ווענדן.
די מטרה פון די ארטיקלען איז נישט פאראויס צו שטיפן איין שיטה פון היילינג מער פון די צווייטע. אונזער מטרה איז אראפצולייגן פאר די ליינער די טריקענע פאקטן וואס די היינטיגע סייענטיפישע וועלט ווייסט היינט מער וואס מ'האט אמאל געוויסט, און ווי אזוי דאס קען העלפן צו פארשטיין וואס מען קען ערווארטן פון סיי וואספארא סארט צוגאנג מען וויל נעמען.
אמאליגע צייטן ווען איינער האט געהאט א פראבלעם איז מען געגאנגען צום צדיק זיך אויסרעדן דאס הארץ מיט אלע נסיונות און פראבלעמען, הן בעבודת ה' הן בעבודת המידות. וויאזוי האבן דאס די צדיקים געטון? די תירוץ איז, אז זיי האבן געלעבט אין העכערס, כמעט נישט אויף דער וועלט, און זיי האבן געוויסט פונקטליך וואס די שורש פון יעדע פראבלעם איז, און זיי האבן געקענט אנדייטן אויף זייער א פונקטליכען אופן ווי דער יוד האט פוגם געווען און וואס ער דארף פאררעכטן. אבער אפילו אן דעם, דאס עצם זיין ביי די אמאליגע צדיקים האט געהאט די השפעה אויפצוועקען דעם יוד פון זיין שלאף און איהם אויפהייבן העכער פון ווי ער איז יעצט, ווי דער הייליגער פיאסעצנער הי"ד שרייבט אין מבוא השערים (פרק י'):
בין החסידים הראשונים אם באה מעשה כזו (פון א געוויסע פראבלעם אין עבודת השם) לפני אחד מהם, נסע להרבי, אם נתן לו גם עצה לזה או לא, שפע הקדושה של הרבי והחברייא וזמן הרב שישב החסיד שם הי' בכחם לבטל את כח גשמיותו והרגשותיו עד שלא יהי' שום כח וסדר טבעי לעמוד נגדה... וחוץ אשר טיהר הרבי אותו בשפע הקדושה גם הוא בעצמו תיקן את אשר פגם, עכ"ל.
אינטרעסאנט וואס דער תפארת שלמה (שבועות ד"ה פנים בפנים וכו') ברענגט בשם דער ס' משיבת נפש, וויאזוי דער אר"י הק' פלעגט היילען יודישע נפשות. ער שרייבט אזוי:
והיה מוציא [האר"י הק'] נשמת האדם בחיים חיותו ומביאו אצלו ומדבר עמה להשיבה בתשובה, ואח"כ החזיר הנשמה להאדם.
פשוט און גראד. דער אר"י הק' האט ארויסגענמוען די נשמה פונעם יוד, עס אויסגעוואשען, און צירוק אריינגעשטעלט אין פלאץ. שטעלטס ענק פאר, איינער האט ענקזייעטי, מקומט צום טערעפיסט, ער נעמט ארויס דעם קליענטס נשמה, מאכט א וויש-וואש, און... ואיננו, קענסט צירוקגיין רוהגיערהייט. יענער וואלט געהאט אסאך קאסטומערס. ווייטער שרייבט דער תפארת שלמה אז דאס אויך געווען די מהלך פון משה רבינו ע"ה וויאזוי ער האט געהאלפן די יודען. ער שרייבט אזוי:
ולזה אמרו רז"ל שמשה היה הדעת של כל ישראל כמ"ש והודעתי את חוקי א-לקים ואת תורותיו... והיה בכוחו להמשיך כל נשמות ישראל והדעת שלהם לנשמתו ולדעתו לדבר עמם ואח"כ להחזירו להם, ואם האר"י ז"ל היה בכוחו לעשות כן, מה נאמר במשה רבינו ע"ה...
אבער אזאנס איז נישטא היינט.
היינט האבן מיר נישט די סארט צדיקים וואס קענען מאכן אזא quick fix. לאמיר זעהן וואס דער פיאסעצנער שרייבט דארט ווייטער אין מבוא השערים וויאזוי מען דארף זיך היינט מתקן זיין דעם נפש:
לא כן עתה שאין הרבי כהרבי ר' בער זצוקלל"ה וכמעט שאין חברייא ואנו רק רוצים ומבקשים בזה להעמידה בעזרת ד' ואין נסיעת החסיד עתה כמלפנים כנ"ל, עד כמה שהרבי והחברותא והנסיעה כמו שהיא עתה, מוספת גם עתה קדושה להחסיד הנוסע נסיעות החסידות, קשה לאמור שכל עצמו וטבעו וסדר הרגשותיו יתבטלו לגמרי... לכן צריך הוא לשמש בעצות יותר מאשר לפנים... וצריך הוא לדעת את סדר וחקי הדמיון הנ"ל ואז ישלול את החקים טבע הסדר והרגשותיו מן יצרו וישמש בהם לטובה... וכשיודעים את סדר וחקי נפשו וחסרונותיו אז נדע איך לכובשם ולהכניסם לקדושה, והגם שלע"ע לא ביארנו את כל סיבות ומניעות נפש הגופניות... ובפנים הספר מקוים אני לה' שיזכני לבארן יותר...
אין א ווייטערדיגע שטיקעל שרייבט ער:
אף סדר תיקון המדות צריך עיון בתוכיות הנפש והתגלותה בגוף כי יש בהן אמהות ותולדות, ואם ירצה להקדים תיקון מדה שהיא תולדה לא יוכל לה או רק ירמה א"ע לחוב שתיקנה ולא תיקנה, וא"א לתקנה באמת כל עוד שהאם שלה המסבבת אותה לא נתקנה. ומה הנה מחשבות העוברות בקרב האיש שגם הוא לא ידע מהן כמו שאיתא בספה"ק נועם אלימלך פ' וירא, אם מנפש הבהמיות הן, למה גם דעת האנושי שגם הוא מנפש הבהמי' לא ידע מהן, מתפללים אנו לד' שנדבר מזה בפנים הספר כי הכל נחוץ לדעת לעבודתו ית', עכ"ל.
רעד דא דער פיאסעצנער אפילו לגבי סתם עבודת ה' און עבודת המידות (וואס דער ספר מבוא השערים איז געווידמעט אויף מסביר צו זיין וויאזוי צו זיין חסידים היינטיגע צייטן) גייט דאס נישט סתם אזוי ווי אמאל, נאר מען דארף וויסן פונקטליך וויאזוי די שרשי המידות ארבעטן, און ער האפט ארויסצוגעבן א ספר דיירעקט אויף דעם, וואס ליידער האבן מיר נישט זוכה געווען צו דעם ספר. כ"ש וכ"ש אויב איינער האלט שוין ביי ענקזייעטי אדער דיפרעסיע דארף ער גיין צו איינעם מיט וועמען ער קען זיך דורכרעדן און דורכטון זיינע כוחות הנפש, און זעהן וויאזוי ער קען זיך ארויסדערזען פון זיין פלאנטער מיטן דערגיין וועלכע כוחות הנפש ארבעטן אין איהם אומבאלאנסירט.
אינטרעסאנט צו באמערקען, אז כידוע האט מען ביי חסידים בעיקר געלייגט א דגוש אויף די חלק הטוב פונעם מענטש, און ווייניגער געקוקט אויף די חלק הרע. ווידער די תנועת המוסר האט בעיקר געקוקט אויף דעם אז דער מענטש דארף אנערקענען זיין חלק הרע און זיך נישט נער'ן מיט זיך אליין, נאר קלאר זעהן זיינע חסרונות און עס עוקר מן השורש זיין. ווי מען זעהט קלאר, פארשטייט דער פיאסעצנער, אז כיום, אפילו צו זיין א חסיד, מוז מען דורכטון די חלקי הנפש, די אבות און די תולדות, כדי זיך צו באקענען מיט די נפש הבהמיות מיט אלע אירע נטיות רעות, און ערשט נאכדעם קען מען צוקומען צו זיין א חסיד. און ס'איז א דבר פשוט אז היינט אין אלע ישיבות איז דא א סדר פאר מוסר, און א סדר פאר חסידות. מען מוז האבן ביידע. בפרט ווען מען האלט שוין אזוי ווייט אז מען ווערט שוין פארקריפעלט מיט ענקזייעטי, איז נישט מומלץ סתם צו זאגען 'איך וועל קוקן אויף די גוטע פאזעטיווע זייט פון מיר און פון מיין לעבן און ס'וועט אריבער גיין', ווייל בדרך כלל וועט עס נישט העלפן צו לאנג, עס פעלט אויך אויס צו גיין 'בדרך המוסר', אריינקוקען אין זיך אויף די חלק הרע, וואס איז אריינגעמישט אין די ענקזייעטי, און צו גיין צו איינעם וואס פארשטייט גוט צו תורת הנפש ער זאל איהם ארויסהעלפן אין דעם.
דאס מיינט נישט אז מען טאר נישט גיין צו א צדיק בעטן א ברכה אויף הצלחה, אבער לפי ידועתי שיקן ממילא רוב צדיקים היינטיגע צייטען צו מומחים וואס האבן זיך געלערענט צו פארשטיין די כוחות הנפש, און האבן די הבנה צו פארשטיין וויאזוי ארויסצונעמען דעם מענטש פון זיין פראבלעם. ס'איז ב"ה דא היינט א פלוס פון ריפערעל עיזשענסיס וואס זענען מדריך מענטשן פערזענליך צו וועלכע מומחה צו גיין. על כולם, איז דער באקאנטער וועלטס ארגענעזאציע Relief.
ברוך השם באופן כללי איז אכשר דרא, און עס איז דא אסאך ערליכע טערעפיסטן, און אפילו נישט היימישע, ווערן היינט מער טרענירט זיך צו רעכענען מיט יענעמס רעליגיעזע סענסעטיווע צרכים און בעקראונד, אויף א אופן אז מען קען זיין מער פלעקסיבעל צו וועמען מען גייט. אבער פארשטייט זיך אז עס ליגט אויף יעדעמס אחריות זיך דורך צורעדן מיט זיין מורה דרך צו וועמען צו גיין.
* * *
די נעקסטע שאלה וואס קומט ארויף איז, פון אזויפיל מיני שיטות אין טערעפי וואס איז דא היינט אויפן גאס, וויאזוי ווייס איך וואס איז די בעסטע? וואס קען איך ערווארטען זאל פאסירן מיט מיר בשעת איך גיי דורך די טערעפי, און וואס האב צו ערווארטן ווען איך ענדיג די טערעפי?
כדי צו קענען ענפערן אויף דעם, וועלן מיר צוטיילען די שיטות אין טערעפי אין צוויי קאטעגאריעס.
א. שיטות וואס זיכען צו 'פיקסען' און גיין 'קעגן' דעם סימפטאם, זיי קוקען אן דעם ענקזייעטי ווי א שונא וואס האט ממש נישט קיין פשט. און אויב האט עס נישט קיין פשט, ברויך מען עס פאררעכטן ווי שנעלער אז דער מענטש זאל זיך נישט ארומדרייען מיט א 'פעילער' אין זיך. די קאטעגאריע גלייבט אז א מענטש דארף זיך פשוט שלאגען מיט זיך אוועקצושיקען די ענקזייעטי (אזוי ווי מאנכע ווילן צוגלייכען צו די 40 טעג פון צעטל קטן), און זיי געבן פארשידענע וועגן וויאזוי דאס צו טון. אין דעם קאטעגאריע גייט אריין דעם אלעמען באקאנטן Cognitive Behavioral Therapy, אדער מיט די באקאנטע ראשי תיבות, CBT, וואס אין דעם איז אויך נכלל Exposure Therapy פאר פוביעס וכדו'. אין דעם גייט אויך אריין Acceptance And Commitment Therapy, positive psychology, ועוד. ועל כולם, די דראג קאמפעניס וואס שטופען צו נעמען מעדעצינען צו פיקסען די ביאלאגישע פראבלעם וואס מאכט דעם ענקזייעטי.
ב. ווידער איז דא א אנדעדרע קאטעגאריע, וואס קוקט אן א סימפטאם פון ענקזייעטי וכדו', אז עס האט יא זייער א קלארע פשט און איז בכלל נישט קיין פעילער, נאר פארקערט, אין א געוויסע זין וויל עס דער מענטש אנהאלטן פאר געוויסע סיבות, אפילו אויבען אויף שפירט זיך עס זייער אומבאקוועם. לשיטתם, דארף מען מיטגיין מיט באטראפענעם ביז מען טרעפט דעם שורש וואס טרייבט דעם ענקזייעטי, און נאכדעם גייט דער ענקזייעטי אוועק פון זיך אליינס. אין דעם קאטעגאריע גייט אריין טערעפיס ווי, Internal family Systems, Focusing, Emotion Focused Therapy, Coherence Therapy, ועוד. ווי אויך איז נכלל אין דעם כלל דר. סארנא'ס מעטאד צו היילען פיזישע ווייטאגען.
וואס זענען די מעלות און חסרונות איבער די ביידע? און וואס קען מען ערווארטען פון די ביידע? אויף דעם האפען מיר אי"ה אנצוהייבן צו ערקלערן קומענדיגען שיעור אי"ה.
מארגען האט זיך אפגעשפילט דאס זעלבע. אינמיטען וועג האט חיים אנגעהויבן פאניקען, אבער לכה"פ האט ער שוין געוויסט וואס דאס איז, און ער האט געוויסט אז ער גייט נישט שטארבען, אבער די פחד איז געווען שרעקליך און געווארען היבש פארלוירען. זיין ווייב – וואס האט געוויסט אז איר מאן איז נישט פון די רוהיגסטע מענטשן – האט פראבירט צו רעדן צו איהם און זעהן אויב עפעס קוועטשט איהם אדער פילט זיך עפעס אומרוהיג מיט זיין זשאב, ווען זיין תשובה איז אלעמאל געווען אז ער איז העכסט צופרידען ווי קיינמאל בעפאר. בטבע איז חיים געווען זייער א ענערגישע מענטש פול מיט חיות, יעדער האט ליב געהאט צו שמעוסן מיט איהם און שטיין אין זיינע ד' אמות, איז טאקע א קושיא וואס איז דא אריין אזא זשאק אין קאפ צו פאניקען יעדען אינדערפרי? די צרה איז אז ס'האט זיך נישט אפגעשטעלט מיטן באס. שבת ביי 'נקדישך' - ווען ער האט געוויסט אז ער קען נישט ארויסלויפן פון ביהמ"ד, האט ער אויך אנגעהויבן פילן ווי ער פאלט צאם, און פארשטייט זיך אז די שרעק איז געווען גרויס וויסענדיג אז ער איז יעצט אין א 'טרעפ'. יעדע שבת ביים דאווענען האט ער געוואלט ארוילויפן פון ביהמ"ד, אבער מחמת גרויס בושה האט ער זיך שטארק איינגעהאלטן און געבליבן אויף זיין פלאץ וואקלענדיג זיך פאר שרעק. אזוי אין אנגעגאנגען פאר אפאר חדשים, ביז ער האט מחליט געווען אז ער האט נישט קיין ברירה, און אויב וויל ער פטור ווערן דערפון, דארף ער גיין נאך הילף. חיים דערזעהט זיך אין די סאמע פון זיינע בליענדע יארן, מיט א אומערווארטעטע פארקריפעלטע פאניק, ברעגענדיג דערצו צו ווערן פארפלאנטערט אין קלאסטראפאביע, און קיין וועג ארויס זעהט ער נישט דערפון.
פארשטייט זיך אז די שאלה קומט ארויף, אזא פחד איז דאך טאקע נישט נארמאל, איז פארוואס הערט דער פאניק נישט אויף, בשעת שכל'דיג איז גארנישטא וואס מורא צו האבן? ועל כולם, איה"נ דעמאלטס ווען עס האט פאסירט די ערשטע מאל האט ער טאקע נישט אזוי גוט געשפירט, אבער נאך אזויפיל צייט וואס חיים האט זיך איבערגעוויזן נאכאמאל און נאכאמאל אז אפילו ער האט מורא אז ער גייט חלש'ן און שטארבען איז למעשה גארנישט געשען, דאך האט ער מורא כאילו ס'געשעט יעצט די ערשט מאל. היתכן?
די וועג וויאזוי די געפילן לערנען זיך אויס צו לעבן
צו פארשטיין וויאזוי דאס פאסירט דארף מען פארשטיין א וויכטיגע פאנקציע אינעם נפש פונעם מענטש. און דאס איז די וויכטיגע שאלה וואס א מענטש טראגט ארום אין זיך ווען ער ווערט געבוירען – וויאזוי לעבט מען אויף דער וועלט? א מענטש האט אין זיך צוויי נפשות, א נפש הא-לקית, וואס ציט צום אויבערשטען און לעבן העכערס – אזוי ווי ער איז געווען צוגעוואוינט פאר ער איז אראפגעקומען אויף דער וועלט – א חלק אין זיך וואס ער גייט נישט אזוי שטארק פילן ביז ער ווערט א בר דעת. דער צווייטער חלק איז דער נפש הבהמיות, וואס איידענטעפטירט זיך גלייך אלטס דער 'אמת'ע' לעבן דא אויף דער וועלט, און האלט אז ער גייט איבערנעמען די מאכט און איבערנעמען די וועלט, כידוע מדברי התניא ווי די צוויי חלקים שלאגען זיך ארום. די שאלה איז נאר, איינמאל מען איידענטעפעצירט זיך אלטס 'בהמי' – א שטייגער ווי דער מענטש פאנגט זיך אן באקוועם צו מאכן אויף דעם נייעם וועלט, פרעגט זיך די שאלה, וויאזוי מאכט מען דאס? וואס דארף איך טון צו באקומען וואס איך דארף? וואס דארף איך טון איך זאל מיך האלטן סעיף און נישט צוקומען צו קיין סכנות? וויאזוי באקום איך עסן? וויאזוי באקום איך ליבשאפט? וויאזוי מאך איך אז מ'זאל מיך ליב האבן און וועלן זיין גוט מיט מיר, בפרט מיינע נאנטע? ס'איז זייער וויכטיג אז מזאל זיין גוט מיט מיר, כדי מזאל מיר דערהאלטן ביים לעבן און מיך נישט אוועקשיסן.
מיט די צייט לערנט זיך דאס קינד אויס פארשידענע וועגן וויאזוי מען לעבט. ער וויינט, און ס'קומט עסן און מהייבט איהם אויף און ער פילט זיך זיכער אין די מאמעס הענט. שפעטער וואקסט ער אויף און ער לערענט זיך אויס, אז נישט מיט וויינען באקומט מען עסן, נאר מגייט צום פענטרי און מכאפט עפעס ארויס. דערנאך לערנט די מאמע אויס אז לא זו הדרך, מדארף פרעגן פאר מנעמט, און אויב נישט, קען מען באקומען א עונש וכדו'. אויב מ'זאגט א קליג ווערטעל, שמייכעלט מען צירוק צו איהם און מגיט א גלעט. דאס קינד לערענט זיך אויס, אהא, אויב איך געב ארויס עפעס א גוטס, האט מען מיך ליב. ערלעדיגט. איך האב מיך אויסגעלערענט וויאזוי עס ארבעט.
וואלט א מענטש געקענט פרעגן, זיך אויסצולערנען אזויפיל זאכן, און נישט נאר סתם זאכען, נאר פראקטיש וויאזוי צו לעבן, וואלט מען דאך געדארפט האלטן חשבון א גאנצן טאג, וואס דארף איך יעצט טון? און וואס דארף איך יעצט טון? עה, איין מינוט, לאמיך מיך דערמאנען, וואס דארף איך טון מ'זאל מיר ליב האבן? האט דער באשעפער באשאפען א מעכטיגע כח אינעם נפש, וואס רופט זיך 'רגילות'. דאס הייסט, אז אנשטאטס צו דארפן געדענקן און האלטן קאפ וויאזוי איך דארף לעבן, ווערט יעדע נייע זאך וואס מען לערנט זיך אויס ווי א דבר פשוט ביים מענטש, מגעדענקט אלעס פון זיך אליינס און דאס לעבן פארט ווי א באן.
נאך מער, מיר שרייבן עס דא ארויס כאילו עס איז דא א שכל'דיגע דין ודברים אין מוח. אבער דער אמת איז, אז די זאכען גייען זייער שנעל אומבאמערקט, ווייל די געפיל לערענט זיך דא, נישט די שכל. די געפיל לערענט זיך מיט די חושים צו דערטאפן, הממ, וואס פיל איך יעצט? און וואס האט עס געמאכט? אהא, איך פיל יעצט אזוי גוט, ווייל איך האב געזאגט דאס און דאס, און יעצט איז געקומען די גלעט. אהההה, א מחיה! אזוי גיי איך לעבן לאורך כל ימי חיי. ס'אידעך אזוי געשמאק! ווי מער די געפיל כאפט אויף אז אזוי לעבט מען, ווערט עס מער און מער צוגעוואוינט, אז אזוי לעבט מען, און די געפיל לעבט אזוי אומגעטראכטערהייט.
מיט דעם קען מען פארשטיין, אז געפילן לעבן נישט מיט קיין שכל, נאר די מינוט וואס זיי פילן אז עפעס גיט זיי תענוג, אדער עפעס שוינט זיי פון צער, וועט עס פון זיך אלייין זיך צוגעוואוינען אז אזוי לעבט מען, אפגעזען צו עס האט פשט ע"פ שכל אדער נישט, פאר איהם – געפיל, האט עס פשט און ס'גייט איהם פון גארנישט אן. דער כח ארבעט ביי ערוואקסענע פונקט ווי ביי קינדער, און אונז אלע האבן אין אונז א חלק וואס 'לעבט' ווי א קינד, אומשכל'דיג, נאר וואס פילט זיך פאר איהם גוט.
דאס זעלבע איז נוגע ביי יעדע זאך וואס א מענטש וויל זיך לערנען. לאמיר נעמען א דוגמא ווען איינער לערענט זיך דרייוון א קאר. ביים דרייוון א קאר, זענען אקטיוו כמה חלקים פונעם מוח. די חלק וואס קאנטראלירט די motor skills, וואס ווייסט וויאזוי מקאנטראלירט די מוסקלען, די חלק אין די מוח וואס טוט שופט זיין וואס לוינט זיךי צו טון מיט יעדע ריר, ווי אויך די חלק וואס אנאלזירט סכנה. איז שטעלט אייך פאר ווען איינער זעצט זיך אריין אין א קאר און האלט כסדר חשבון, 'יעצט דארף איך רוקען די רעכטע מוסקעל ביים אויבערשטען חלק פון די רעכטע פוס ווייל דאס וועט רוקען די אינטערשטע חלק פון די פיס ארויפצולייגען די פיס אויפן פעדעל, אזוי וועט די קאר זיך נעמען פארן. אהא. און יעצט דארף איך האלטן שטארק די מוסקלען פון ביידע הענט אויפן רעדל און דרייען רעכטס, ווייל אויב גיי דרייען לינקס, וועט די קאר אנקומען אויף די לינקע זייט, און אהא, איך זעה דארט איינער גייט אויפן גאס, איז דארף איך אנצוען מיינע מוסקלען נאך שטערקער און ריקען מיין פיס שנעל צו די סטאפ ברעיק און לייגן מיין גאנצע פרעשור דארט, כדי די קאר זאל סטאפן...' מען וואלט געקענט משוגע ווערן דרייוון אזוי. האט דער באשעפער ברוב חכמתו געמאכט אז די אלע זאכן ווערן רעקאדירט אין די אונטער-באוויסטזיין פונעם מוח כדי מען זאל זיך נישט דארפן מוטשענען יעדע מאל.
די כח הרגילות איז נישט סתם אזא מיסטישע רעיון, עס איז דא א ביאלאגישע פראצעדור וואס העלפט ארויס דעם מצב. אונעם מוח זענען דא ביליאנען 'ניורונס' (neurons). ניורונס, זענען די יסוד פונעם נערווען סיסטעם. איין ניורון שיקט מעסעדזשעס צום צווייטן, און אזוי ווערט א גאנצע 'נעטווארק' פון ניוראנס וואס קאנטראלירן דעם מענטש. ניורונס זענען אבער נישט קאנעקטעד איינער צום צווייטן, זיי קאמיוניקירן צווישן זיך דורך די הילף פון א 'סינעפס' (synapse). סינעפסעס זענן צעלן אויף די עקען פון די ניוראנס וואס שיקט עלעקטראנישע סיגנאלן צום נעקסטן סינעפס, און אזוי באקומעט דער ניוראן די ריכטיגע מעסעדזש וואס ער דארף צו טון. די עלעקטראנישע סיגנאלען, זענען די brain waves. יעדע מאל עס איז דא א 'עלעקטריק שאק' אין איין ניורון, שיקט דאס גלייך מעסעדשעס צום נעקסטן ניורון אין די פארעם פון קעמיקעלס וואס הייסן 'ניוראוטרענסמיטערס' (neurotransmitters).
יעדעס מאל איינער לערענט זיך עפעס, ווערן צוביסלעך פארמירט ניי סינעפסעס מיט ניוראנס וואס שיקן מעסעזשעס איינער צום צווייטען אז, 'ווען דו פילסט ווי דיין בעה"ב – דער מענטש – זעצט זיך אריין אין קאר, זאלסטו אקטעוויזירן די כוחות פון זיינע מוסקלען און זשאזשמענט וכדו' כדי ער זאל קענען דרייוון געמיטלעך און רוהיגערהייט'. דער מעסעדזש ווערט אריינגעזעצט און געפראגרעמט אינעם נערווען סיסטעם, און עס ווערט במציאות א חלק פונעם מענטש. עס איז אזוי ווי זיין GPS פארן לעבן. די סינעפעסעס ווערן ווי א שלאס צווישן צוויי ניוראנס, צו האלטן די צוויי זייטען צוזאמען פארמאכט אויפן לעבן. די פארשער רופען אן דעם פרצעדור, memory consolidation – דאס איז די מהלך וויאזוי מוח לייגט אוועק אלע זכרונות וואס פעלט אויס פאר וויכטיג צו געדענקען, אין די long term memory. אזוי ווי ביי א קאמפיטער, וואס מען לייגט אריין אינפארמאציע אין א פייעל בשעת עס איז אין די short term memory (אין די RAM), און ווען מען saved די ארבעט, גייט עס אריין אין די hard drive.
איינע פון די וויכטיגע פונקציעס אינעם מוח, איז צו אלאמירן דעם מענטש ווען עס איז דא א סכנה. דאס איז א אינסטינקט וואס דער באשעפער האט אריינגעלייגט אין יעדע בעל חי צו כאפן ווען עס איז א שעת סכנה, און דאס אלאמירט דעם מענטש צו נעמן באלדיגע שריט. לדוגמא, איינער זעהט פאר זיך א לייב, כאפט איין ניורון אין מוח אז עס איז א מצב סכנה, און עס שיקט גלייך א מעסעדזש צום קעגנזייטיגע ניורון צו נעמן די ריכטיגע שריט, וואס דאס שיקט גלייך א מעסעסדש צו די 'אדרינעל גלענד' וואס געט ארויס א הורמאון וואס אינפארמירט דעם מענטש אז 'עס איז צרות'! און... דער מענטש נעמט זיך לויפן. דאס אלעס געשעהט אונטער א סעקונדא. דאס איז א פאקט אין לעבן, פונקט ווי עס איז א פאקט אויסצושטרעק די הענט, ווען א באל קומט צו פליען.
ווען איינער גייט אריבער שווערע צייטן, און האט נישט די ריכטיגע הדרכה וויאזוי זיך אומצוגיין מיט דעם, פילט זיך דאס פארן מענטש פונקט ווי סכנה ווען ער טרעפט זיך פנים אל פנים מיט א לייב, און די אדרינעל גלענדס שיקן גלייך מעסעדשעס צום מענטש זיך צו אכטונג געבן. יעדער איינער אנטוויקעלט זיך א געוויסע וועג וויזוי דורכצושוויצן דעם שווערע זמן. און דער ספעציפישע וועג וואס דער מענטש האט פארשטאנען פאר די פאסיגע וועג דורכצומאכן דעם שווערן זמן, וועט ווערן יעצט א נייע 'פאקט' אונעם לעבן פונעם מענטש, אז דער און דער מצב איז א סכנה, אין די איינציגסטע וועג אויסצומיידען דעם סכנה, איז דורך טון דאס און דאס. מיט דעם שליסען זיך איין נייע ניוראנס און סינעפסעס וואס באשאפען נייע 'מעסעדזשעס' אונעם מוח, אז אזא מין מצב טאר מער קיינמאל נישט געשעהן, און ווען עס געשעהט, זאלסטו דאס און דאס טון. איינמאל די מעסעסשזעס ווערן קאנסאלעדעיטעד און פארמאכט, פילט זיךי דער מוח רוהיג אז דער מענטש קען רוהיג ווייטער לעבן, ווייל דער מוח האט די טולס וויאזוי צו פירן דעם מענטש על מי מנוחות. די נייע פארמירטע ניוראנס זענען דא צו מאכן גרינגער פארן מענטש ער זאל נישט דארפן יעדע מאל טראכטן פון פאראויס וויאזוי דארף איך לעבן יעצט. יעדע מאל דער מין מצב חזרט זיך איבער, שיקט דער מוח א מעסעדזש גלייך צו אלע רמ"ח אברים ושס"ה גדים, דו ביזט אין א סכנה, and keep back 200 feet! לדוגמא, א קינד וואס וואקסט אויף אין א שטוב ווי ער ווערט כסדר קריטיקירט, פילט זיך עס פארן קליינעם קינדס מוח'ל, אז זיין לעבן איז אין א סכנה. 'ווער ווייסט צו איך פיר מיך נישט אויף גענוג גוט? אפשר בין איך טאקע שלעכט, און אויב איך בין שלעכט, וועט מען מיך איין טאג ארויסווארפן פון הויז און איך גיי עווענטואל שטארבן! אדער דארפן וואוינען אליין כל ימי חיי! עפעס מוז מען דא טון. נו, איך מוז זיין אזוי מין גוט אז עס זאל נישט זיין אפילו קיין הוה אמינא צו שרייען אויף מיר, ווייל נאר אזוי בין איך פארזיכער אז איך גיי זיין דא עקסעפטעד! פארן לעבן פונעם קינד גייט זיין א דבר פשוט אז מ'מוז זיין סופער ספעשעל פערפעקט, ווייל נאר אזוי איז מען פארזיכערט פון א זיכערע טויט! אדער לכה"פ איינזאמקייט. דאס אלעס גייט אריבער אינם מוח, ווי אויבען דערמאנט, אוטאמאטיש, אן קיין דין ודברים אין שכל, עס איז די ריינע ארבעט פון די געפיל וואס פארארבעט מעשים זיך נישט צו פילן דערשראקען.
וואס האט זיך חיים אויסגעלערענט אויפן לעבן?
ווען חיים האט זיך דערשראקען אויפן באס יענעם דינסטאג צופרי, איז ער געווען זייער דערשראקען און זיך נישט געוויסט ווי אהין צוטון. פאר איהם האט זיך געפילט ווי זיין לעבן קען זיך דא ענדיגען. פארן שכל קען מען אפשר מסביר זיין אז ס'איז נאר א איימאל געשעניש, אבער די געפילן טראכטן ווי א קינד – מאמי איך האב מורא, און ס'איז קיינער נישטא דא אויפן באס וואס קען מיר העלפן (אויב וואלטן זיינע געפילן געפילט אז ס'יאז דא איינער וואס קען איהם העלפן, וואלט דאך די פחד נישט געווען אזוי געפערליך)! בלית ברירה גייט די מוח פ יבערהאפטיג ארבעטן אויף א סאלושען. ווען ער זעהט אז קיין סאלושען איז נישטא, (און ווען מען איז גוט פארלוירען קען מען נישט טראכטן פון קיין געהעריגע סעלושענס), נער'ט מען זיך אביסל בלית ברירה. מ'איז מחליט, איך גיי מער נישט אויף קיין פלאץ ווי איך ווער איינגעפארט! פינטעל. די מוח גייט דאס גאנץ שנעל אויפכאפן, און שנעל פארמירן נייע ניוראנס און גלייך שיקן די מעסעסדזשעס אריין אינעם נערווען סיסטעם, אז יעדע מאל וואס חיים דערזעהט זיך אריין גיין אין א פלאץ ווי ער קען זיך נישט דערזעהן ארויס, זאל ער שטיין ווייט פון דעם, ווייל 'אפשר' קען ער זיך דארט פארלירן!
חיים האט אפשר געמאכט מתוך בהלה א אומרוכטיגע שריט, אבער אין יענע קריטישע מאמענט האט זיך עס געפילט ריכטיג צו טון כדי זיך צו פילן זיכער ביים לעבן. איז אויב געוואוינט זיך א מענטש צו, צו לעבן קרום, ווערט עס א טיפע געוואוינהייט, און ער ווערט צוגעוואוינט צו דעם אלטס א א פאקט אין לעבן. פון די זייט פון די געפיל, איז פיל גרינגער אזוי צו לעבן, אזוי דארף מען נישט טראכטן א גאנצע צייט וויאזוי זיך צו היטן פון דעם אזאנע גרופענע נייע פאברעצירטע סכנה.
די מטרה פון טערעפי, איז קער צו נעמען פון דעם נייעם פאברעצירטן מעסעסדזש און צירוק דרייען דאס רעדל כאילו לא היה. די ווינטש פון יעדע מענטש וואס טרעפט זיך אין אזא מצב, איז טאטאל פטור צו ווערן פון דעם אנשיקעניש וואס – איז שווער עכט ארויסצוזאגען – אליין פאברעצירט געווארן בלא יודעים ובלי כוונה. די שאלה איז, וויאזוי מען מאכט דאס, און אויב איז בכלל מעגליך באמת תשובה צו טון אויף דעם.
כדי צו פארשטיין די צוגאנג צו דעם, וועלן מיר איבעלאזען אביסל חיימ'ן אביסל אפאטעמען, און אביסל צירוקצומישן א בלעטעל אין די היסטאריע פון די טערעפי וועלט, צו זעהן ווי זיי האבן געהאנדעלט דעם פראבלעם.
די היסטאריע פון די עולם-הטערעפי
פאר בערך הונדערט יאר צירוק, אין די אנפאנג 1900 יארן האט סיגמאנד פרויד – דער מייסד פון די שיטה פון סייכויאנאלעסיס (psychoanalysis)– אנגעהויבן היילען מענטשען פון זייערע נפשיות'דיגע פראבלעמען, דורך אריינקוקען אין די מענטשענס 'אינערליכע קאנפליקטן'. ער האט זיי אראפגעלייגט אויפן קאוטש, און געהייסן רעדן וואספארא געפילן עס קומט נאר ארויס. מיט די יארן האבן זיינע נאכפאלגער אין דעם שיטה, מפתח געווען אסאך שיטות און טיאוריות, וואס האט געדארפט געבן די וועג-ווייזער פארן טערעפיסט וויאזוי צו פארשטיין די השפעה פון די קינדערישע יארן (די שיטה פון psychodynamic), צו די היינטיגע מצב פונעם מענטש און זיינע היינטיגע / יעצטיגע פראבלעמן. אזוי ווי אסאך פון די שיטות האבן אין זיך געוויסע נקודות וואס זענען נישט תואם צו יודישע השקפה, איז בכלל נישט וויכטיג אריין צוגיין וואס פונקטליך זייערע שיטות איז געווען געבויט. די עיקר וואס זיי האבן געהאלטן איז, אז עפעס 'אמאל' און די 'ווייטע פארגאנגעהייט', עפעס טיף טיף אין די unconscious איז עפעס נישט בסדר, און דאס איז די גורם פאר די היינטיגע אומריאליסטישע פחדים און מחשבות. עס האט געקענט דויערן, חדשים און אמאל יארן, איז מ'איז דערגאנגען וואס דא קומט פאר. זיי האבן געהאפט, אז אויב דער מענטש וועט פארשטיין פון ווי דאס קומט, וועט זיך דער מענטש טוישן זיין מהלך החיים און קענען פירן א געזונט לעבן. (אגב איז כדאי צו באמערקען, וואס איך האב געהערט אמאל פון ר' מאטל זילבער שליט"א, אז די מקובלים רופען אן דעם unconscious מיטן נאמען 'שרשי המוחין', ער האט געוואלט ארויסברענגען אז די מקובלים האבן געוויסט פון חלק אין מוח נאך סאך פאר די מאדערנע פסיכאלאגען האבן דאס אויסגעטראפן).
די אנטוויקלונג פון סי. בי .טי.
עס האט געדוירט אביסל צייט, ביז אין די 1950'ער יארן האבן פסיכאלאגען אנגעהויבן איינצוזעהן אז 'פארשטיין' אינערליכע קאנפליקטן, און 'פארשטיין' די 'אמאל וואס איז געווען אלטס קינד', העלפט נישט א מענטש זיך טוישן זיין מהלך החיים. עס ארבעט נישט. איז וואס יא? זייער פשוט. פראבלעמען האבן גארנישט צוטון מיטן אמאל. עס האט צוטון מיט היינט. א מענטש לערנט זיך אויס געוויסע התנהגיות במשך זיין לעבן אויף א נישט ריכטיגע אופן, און מקען דאס פאררעכטן און טוישען, און זיך אויסלערנען א נייע וועג וויאזוי מ'פירט זיך אויף. למשל, א דוגמא ווי אונזער חיים, אויב ער האט זיך אויסגעלערענט אין א געוויסע וועג אז צו זיין אין א פארמאכטע פלאץ איז שרעקעדיג, קען מען זיך דאס אויסלערנען אז ס'איז 'נישט' שרעקעדיג און גארנישט וועט נישט פאסירן, פונקט אזוי ווי מען האט זיך דאס אויסגעלערענט מתחלה אז עס איז יא שרעקעדיג.
דאס איז די שיטה פון די 'בהעיוויוריסטען' וואס זיי האבן מפתח געווען 'ביהעיוויור סייקאלאזשי' (behavior psychology), וואס דאס מיינט, אז זיי האבן חוקר געווען וואס מאכט א מענטש זיך לערנען א געוויסע נעגעטיווע אויפפירינג, וואס דאס וועט זאגן וויאזוי מקען העלפן דעם מענטש זיך צירוק אויסלערנען א פאזאטיווער אויפפירינג. פאר אינטרעסאנטקייט איז כדאי צו שרייבן איינער פון די הויפט שיטות אויף וואס זיי האבן זיך פארלאזט אויף וויאזוי א מענטש לערנט זיך אויס נייע אויפפירינגען. דאס איז די באקאנטע אויסטרעפ פון 'איוואן פאוולאוו', וואס הייסט 'קלעסיקעל קאנדישענינג' , (classical conditioning), פארהאן וואס רופען עס על שמו, Pavlovion conditioning. איוואן פאוולאוו איז געווען א רוסישע פראפעסער אין פיזיקס, וואס האט שטודירט דער 'מאגען סיסטעם' – וויאזוי דער מאגען ארבעט. א וויכטיגע פונקציעט פונעם מאגען איז די שפייעכטס. די שפייעכטס איז די ערשטע מאטריאל אונעם קערפער וואס פאנגט אן צו צוברעכן און פארדייען די עסן אין מויל, כדי עס זאל זיין גרייט אראפצושלינגען. ווען עסן רירט אן דאס מויל, שיקט דער מוח גלייך א סיגנאל צום שפייעכטס, זיך אנצוגארטלען און זיין גרייט פארן עסן, און עס ווערט מער שפייעכטס אין מויל.
איוואן, האט געהאט ביי זיך אין לעברעטאריע אפאר הינט וואס ער האט געניצט פאר זיינע עקספערימענטן. פאר די הינט האבן באקומען צו עסן, פלעגט זיך אנצונדען א לעמפל, וואס האט געצייגט פאר די הינט אז עס קומט עסן. מיט די צייט האט איוואן באמערקט, ווי עס רינט שוין שפייעכטס פון די מיילער פון די הינט גלייך ווען דער לעמפל צינד זיך אן! נאך פאר זיי האבן אפילו געזען דעם עסן. איוואן האט געכאפט וואס דא געשעט. עס האט זיך צאמגעשטעלט אינעם מוח פונעם הינט, 'לעמפל' מיט 'עסן'. אויב דער לעמפל צינד זיך אן, האט דער מוח געוויסט פאר א פאקט אז עס קומט עסן, ממילא האט דער מוח געוויסט אז מקען שוין אנהויבן צו פראדעצירען שפייעכטס. ער האט דאס גערופן, classical conditioning, דאס הייסט, א נייע מין 'לערנען' – קאנדישען, וואס שטעלט זיך כסדר צוזאמען מיט נאך עפעס. דאס איז געשעהן ביי די הינט, און דאס געשעהט אויך אין א מענטשענ'ס מוח. דאס ווערט אזוי ווי א נייע אינסטינקט, א טבע שני. א צייט שפעטער האט איוואן אוועקגענומען די לעמפל, און נאר געברענגט עסן דיירעקט אן דעם לעמפל, און נאך א שטיק צייט איז די שפייעכטס מער נישט צירוקגעקומען אפילו ווען מען האט צירוק אנגעצונדען דעם לעמפל, א ראיה אז די נייע לערנען האט זיך צירוק אויסגעלערנט, און די נייע געלערענטע צאמגעשטעלאכטס, האט זיך צירוק געשטעלט אזוי ווי אמאל, און האט זיך אויסגעוואוינט פון יענע נייע געוואוינהייט. דאס האט איוואן אנגערופען extinction, דאס מיינט, מען האט אזוי ווי 'אויסגעלאשען און אויסגעמעקט' די פאריגע צאמשטעל, און עס צירוקגעשטעלט אזוי ווי אמאל.
נאך מער איז שווער, זייערע שיטות קוקן אויס אויבען אויף אז ס'איז בכלל נישט אזוי ווייט פון וואס די ראשונים האבן שוין געשריבן וויאזוי צו ארבעטן אויף א נייע מידה, ווי מיר האבן שוין געברענגט אינעם פאריגען שיעור דברי הרמב"ם אנפאנג הל' דיעות וויאזוי צו ארבעטן אויף די מידות. ווי אויך איז באקאנט די ווערטער פונעם בעל החינוך אז 'האדם נפעל כפי פעולותיו', אז א מענטש וויל זיך איינחזרן א נייע התנהגות אין לעבן, זאל ער עס טון נאכאמאל און נאכאמאל, ביז עס ווערט באזעצט אין זיין הארץ. אזוי אויך שרייבט דער רמב"ם אין פרקי אבות, אויף די משנה, הכל לפי רוב המעשה (פ"ג מט"ו), אז אויב איינער וויל געבן צדקה, זאל ער נישט געבן אלעס אויף אמאל אין איין גרויסע נתינה, נאר ער זאל עס צוטיילען אויף קלענערע נתינות, ווייל אזוי קומט אויס אז ער געט מער מאל צדקה, ממילא ווערט די מצוה מער באזעצט אין זיין הארץ. נו, אויב אזוי, וואלט דאך חיים היינט געדארפט זיין פטור פון זיין נארישען פאביע נאך אזוי פיל 'מעשים' פון גיין אנדערש ווי די פאביע?
דער תירוץ אויף דעם איז, פון די וויכטיגסטע יסודות פון תורת הנפש, וואס וויפל מען זאל וויסן און פארשטיין דעם געדאנק, איז א גרויסע מהלך ביז מען 'לעבט' באמת מיט דעם, בבחינת והשבות אל לבבך.
“זיי האבן געארבעט 25 יאר, אנצוקומען צום פענסיע!”
מען האט אמאל געפרעגט דעם חפץ חיים זי"ע א מורא'דיג קושיא אויף דעם אויבן דערמאנטן דברי החינוך. אמאל אין רוסלאנד, זענען די קוזאקען געווען זייער באקאנט מיט זייער 'פלינקקייט און זריזות'. מען האט זיי טרענירט צו טון אלעס 'שנעל', און דאס איז געווען ביי זיי א מאראלישע סימבאל. נאכן דינען 25 יאר אין די מיליטער, האבן זיי באקומען אויסגעצאלטע פענסיע (ריטייערמענט) אזוי ווי עס איז איינגפירט אין רוב לענדער. עס וואלט זיך געלייגט אויפן שכל, אז נאכן ארבעטן 25 יאר אזוי פלינק, וואלט דער ריטייערד קאזוק אייביג געבליבן 'יונג', מיט די פולע ענערגיע פון א טינעיזשער.
אבער די פאקט האט זיך ארויסגעשטעלט צו זיין גאר אנדערש.
די מינוט וואס זיי האבן געענדיגט זייער טערמין אין די מיליטער, זענען זיי געווארן צירוק דער אלטער 'פוילער' רוסישע שיכור פון 25 יאר צירוק. עס איז ממש נישט געווען צו דערקענען אז זיי זענען געווען 25 יאר אינעם העכסט ראנגיקען מיליטער – די קוזאקען. האט מען געפרעגט דעם חפץ חיים, "עס שטייט דאך אין חינוך, אז האדם נפעל ל פי פעולותיו. נו, אז איינער ארבעט אויף זיך 25 יאר צו זיין גאר פלינק, וואלט ער לכאורה געדארפט ווערן א נאטירליכע 'פלינקער מענטש'? וויאזוי קען זיין אז זיי זענען פלוצלינג געווארען דער אלטער פוילער מענטש די מינוט זיי זענען ארויס פון מיליטער?"
האט דער חפץ חיים געענפערט, "זיי האבן געארבעט 25 יאר אנצוקומען צום פענסיע".
פשט פונעם תירוץ איז אזוי. דער כלל פון האדם נפעל לפי פעולותיו, ארבעט נאר 'ווען מען וויל דאס באמת טון', און די גאנצע פנימיות הרצון פונעם מענטש זיכט נאר אנצוקומען צו דעם ציל וואס ער וויל טון. טאמער אבער, טוט דער מענטש עפעס נאר כדי צו ערגרייכען עפעס אנדערש, דעמאלטס טוט ער דאך דאס געצווינגענעהייט, און ווען מען טוט עפעס געצווינגענערהייט אן די גאנצע פנימיות'דיגע רצון, ווערט נישט דער מעשה אריינגעזעצט אין דעם מענטש.
ווען דער קוזאק האט געארבעט 25 יאר מיט זריזות, האט ער באמת 'נישט' געוואלט זיין א זריז, אבער עס האט זיך געלוינט צו ארבעטן שווער 25 יאר, כדי צו באקומען נאכדעם אן אויסגעצאלטע פענסיע פאר זיין גאנץ לעבן. קומט אויס, אז דער קוזאק האט זיך געצווינגען 25 צו ארבעטן בזריזות, פאר זיין אזוי ארויפגעקוקטע פענסיע, און זיין שווערע ארבעט האט זיך קיינמאל אין איהם נישט אריינגעזעצט. די געדאנק דערפון איז פשוט, אויב איינער טוט עפעס געצווינגענעהייט, זאגט ער זיך אגאנצע צייט, 'איך וויל עס נישט טון, און איך וויל נישט וויסן דערפון' אפילו בשעת ער טוט עס יא. נאר ווען מען טוט עפעס, ווייל מען וויל עס 'באמת' טון, דעמאלטס לאזט עס דער מענטש אריין אין זיך, איך די כח הרגילות טוט זיינס, אז עס זאל ווערן א חלק פון דעם מענטש.
(דער כלל איז נוגע אין אסאך תחומים אין לעבן, בפרט בעניני חינוך. ווען א קינד ווערט נתחנך צו רוחניות 'נאר' ע"פ 'כללי המשמעת', און מען לייגט נישט אריין כח און מוח אז דער קינד זאל באמת 'וועלן' טון אין רוחניות, און צו פילן אן אמת'ן פנימיות'דיגע געשמאק אין דעם, דעמאלטס טוט דאס דער קינד 'געצווינגענערהייט', אפילו ער טוט דאס צו באקומען זיין 'פרייז'. די שעדליכקייט דערפון איז זייער גרויס, און דער קינד קען מיט די יארן מפתח זיין א שנאה צו רוחניות, ווייל פאר איהם האט זיך געפילט אז מהאלט איהם אין איין צווינגען צו טון זאכן וואס ער וויל נישט, און כל-שכן, אז ער ווערט נישט צוגעוואוינט צו רוחניות. אבער דא איז נישט דער פלאץ מאריך צו זיין אין דעם.)
איך וויל יא, אבער איך וויל נישט
לאמיר זעהן וואס טוט זיך מיט אונזער חיים.
וויל חיים באמת פייטען און לעבן פארקערט פון זיין פאביע און גיין אפען באס יעדען טאג? אדער אפשר גאר צווינגט ער זיך צו פארן?
די תשובה אויף דעם איז אזוי. ווי מיר האבן אויבען ארויסגעברענגט, פונעם שווערן דורכגאנג וואס חיים איז ארודך יענעם אונדערפרי, איז די זכרון פון דעם געווארן 'קאנסאלידעיטעד' און פארמאכט אלטס א פאקט פון זיין לעבן, 'אריינגיין אין א פארמאכטע פלאץ, קען מיר צוברענגען צו א סכנה 'אויב' איך וועל ח"ו מוזן צוקומען צו הילף און איך וועל מיך נישט קענען רירען און ארויסדערזעהן פון דא!'.
פינטעל.
מקען דאס נישט אפפרעגען.
ס'איז א פאקט.
פונקט ווי קיינער גייט זיך נישט פראבירן איינצורעדן און ארבעטן אויף זיך, אז מען דארף נישט מורא האבן פון א לייב, גייט חיים'ס מוח אויך נישט אנערקענען אז מען דארף ארבעטן אויף זיך צירוקצוגיין צום באס, און בלייבן שטיל אין ביהמ"ד ביי נקדישך.
ס'איז שרעקעדיג.
חיים שלאגט זיך מיט זיך אליין. ער ארבעט זייער ערליך אויף זיך צו קענען אריינגיין – ווי נישט ווי מוז איך דאך אנקומען צו די ארבעט. אבער חיים זאגט 'אויך' צו זיך אליין ווען קיינער הערט נישט, און ער אליין ווייס עס אפשר אויך נישט (לכה"פ אין זיין באוויסטזיין), 'איך וויל בשום אין אופן נישט אריינגיין! יעבור עלי מה! ס'איז א סכנה! ווער גייט צו די ארבעט ווען ער ווייסט אז אויפן וועג קען מען שטארבען?'
ווען חיים טוט זיין טערעפי פטור צו ווערן פון זיין פאביע, איז ער ליידער ממש ווי דער קאזאק וואס איז מסכים צו זיין פלינק נאר צו באקומען פענסיע נאך 25 יאר. חיים איז גרייט זיך צו שלאגען מיט די שרעק אהיים צו ברענגען אפאר דולער צו שפייזען זיין פאמיליע. אבער צו ער איז 'באמת' מסכים אז דאס וואס ער לערנט זיך אויס איז אמת? דאס איז שוין א צווייטע שאלה. חיים קען בענעפיטן פון זיין ארבעט אויף זיך און באמת שפירן אמאל, אז ער איז גאנץ רוהיג מיט זיך, פונקט ווי דער קאזאק האט געקענט שפירן גוט מיט זיך אז ער איז א העלדישע סאלדאט אין די קוזאקישע ארמיי. אבער ווען מען איז אונטער שטארקע סטרעס און מען האט נישט קיין כח 'צו האלטן קאפ', דעמאלטס קומט די אמת ארויס.
די מיינונג פון די סייענטיפישע וועלט ביז היינט – ס'איז נישט מעגליך פטור צו ווערן פון די אלטע איבערלעבענישן
עס האט געדויערט אביסל צייט פאר די פארשער און פסיכאלאגען דאס איינצוזעהן, אבער מיט די צייט זענען זיי טאקע צוגעקומען צו די מסקנא. אין זוממער יאר 1989 האט זשאסעף לאדו – פון די גרעסטע ניוראסייענטיסטן אין NYU, ארויסגעקומען מיט א ארטיקל וואס איז געווארן פאבלעצירט אונעם Journal Of Cognitive Neuroscience מיטן קעפל ”Indelibility of Subcortical Emotional Memories”. דאס הייסט, 'מקען נישט אויסמעקן אינגאנצען אלטע עמאציאנאלע זכרונות'. דארטן אינעם ארטיקל ברענגט ער ארויס, אז אפילו מען וועט מאכן עקספאוזשער טערעפי זיך אויסצולערנען זיך נישט צוטון מאכן פון א אומנארמאלע פאניק און די פאניק פונעם מענטש וועט אוועקגיין אויף דערווייל און דער מענטש וועט קענען אנגיין מיט זיין לעבן געהעריג, איז אבער די 'עמאציאנאלע זכרון' און 'פאקטן' וואס האבן צוגעברענגט די נעגעטיווע אויפפירינג, נישט אוועקגעגאנגען, און דאס קען זיך זייער גרינג צירוק אויפוועקן אין א צייט פון סטרעס.
ביי אונזער מעשה מיט חיים, גייט חיים בלייבן מיט זיין קלארע ידיעה, אז ארייגיין אין א פלאץ ווי ער האט נישט קאנטראל אויף זיך, קען צוקומען צו א סכנה. און אפילו ער וועט מצליח זיין במדה מסיומת איבערצוקומען דעם געפיל מיט טערעפי, און ער וועט פארשטיין מיט זיין שכל אז עס מוז נישט זיין קיין סכנה, וועט ער אין א געוויסע 'אנגעצויגענע מינוט' קענען צירוקבאקומען דעם פחד.
וואס איז די עצה?
איז וואס איז די עצה אויב מקען נישט פטור ווערן פון די אלטע איבערלעבענישן?
די ווייטאגליכע תירוץ איז, אז ס'איז נישטא קיין עצה. די איינציגסטע עצה וואס איז דא, איז אז היות די מוח איז זייער פלעקסעבעל און קען האלטן אין זיך צוויי פארקערטע פאקטן און צוויי באזונדערע קאמערלעך אינעם מוח. דאס איז די מטרה פון אלע טאקטיקן פון סי. בי. טי און עקספאוזשער טערעפי וכדו'. מיט די סארט טערעפיס לערנט זיך די מוח אויס, אז די 'אלטע' פאקט – וויפל עס האקט נאר אין קאפ אריין, איז א פאטאלע טעות, און מען לייגט דאס אריין אין איין קעמערעל אין מוח, און מען גייט זיך לערנען א נייע 'אמת'ע' וועג פון לעבן וואס ווייסט א נייע פאקט, אז זיין איינגעשפארט אין א פארמאכטע פלאץ, איז בכלל נישט אזא סכנה. דער נייע פאקט גייט אריין אין א אנדערע קעמערעל, אפגעזונדערט פון די נישט ריכטיגע אינפארמאציע. און עס גייט ווערן א מלחמה ווער גייט געווינען דא, די אלטע פאקט אז א פארמאכטע פלאץ קען זיין א סכנה, אדער די נייע פאקט, אז אפילו אין א פארמאכטע פלאץ איז נישט אזא סכנה ווי מ'מיינט. ביידע ארבעטן צוזאמען פון צוויי פראנטען.
עס איז די האפענונג פון די טערעפיסט און די קליענט, אז די צווייטע ווערסיע פון ריאלעטעיט זאל געווינען מער ווייניגער. אבער בעידן לחץ, ווען דער מענטש האט נישט אזויפיל ענערגיע זיך צו שלאגען, גייט דער פיינט צירוקקומען כאילו ער איז קיינמאל נישט געווארען אוועקגעשטויסען.
די גאנצע שיטה פון CBT, איז געבויט אויף דעם הנחה – מקען גארנישט טון מיט וואס איז געשעהן אמאל, ס'איז דערנאך! עס בלייבט אין דיר לעולם ועד פאר דיין גאנץ לעבן. דאס בעסטע וואס מ'קען איז זיך אויסלערנען וויאזוי זיך נישט וויסענדיג צו מאכן פון די אומאיינגענע געפילן, ווי אויך איבערקומען די געפילן דורך זיך אויסלערנען נייע וועגן פון לעבן. אבער ווי אויבען דערמאנט, די אלטע ניוראנס האבן נאך אלטס א שטארקע מטרה – צו היטן דעם מענטש פון צער. אין צייט פון 'נויט', אדער 'עמערזשענסי', גייען זיך די ניוראנס אויפוועקן, און ווייטער 'ווארענען' דעם מענטש צו אויסמיידן דעם מצב, ברענגענדיג דעם מענטש אריין אין א 'רילעפס'. א רילעפס פאסירט נישט ווייל מען האט נישט גענוג פלייסיג געארבעט אויף זיך, נאר ווי מיר האבן פריער ארויסגעברענגט – אויב וויל מען נישט, העלפט נישט קיין 'טון' אנדערש פון וואס מען וויל באמת.
פאר חיים איז נישט אזוי געפערליך. אין די ערגסטע פאל, אויב עס געלאנגט איהם נישט זיין טערעפי, וועט ער זיך העכסטענס מוטשענען אביסל פאר זיין פארנסה און פילן אנגעצויגען אביסל. די עקספואזשער וועט העלפן אביסל, עס וועט זיין ups and downs, אבער נישט געפערליך. זיין אלגעמיינעם לעבן, קען אנגיין געהעריג. אבער וואס טוט זיך מיט משה, וואס אין זיין יוגענט איז ער כסדר געווארען קריטיקירט אויף וואס ער האט נאר געוואלט טון. היינט צוטאגס, ווען ער איז שוין איבער 35 יאר אלט, האט ער נאך אלטס א געפערליכע פחד צו טון אפילו די קלענסטע זאך אויף זיין אייגענע אחריות, אלטס פחד אז עס גייט קומען פון ערגעץ עפעס א קריטיק און ער גייט ווערן אראפגעקלאפט. אין משה'ס מוח איז צאמגעשטעלט אלטס א קלארע פאקט אין לעבן, אז ווען ער טוט עפעס, וואס עס זאל נאר זיין, איז צו ערווארטען צו ווערן אראפגעקלאפט. דאס איז טיף איינגעקריצט און 'איינגעשפארט' אין זיינע ניוראנס. עס לאזט זיך נישט אזוי שנעל גלייבן, אז 'היינט' וועט מען איהם 'נישט' קריטיקערן. ער לעבט כסדר אין ענקזייעטי 24 שעה א טאג. ווי ער גייט נאר, דרייט ער זיך מיט מענטשן וואס קענען איהם קריטיקירן. אויב פאר חיים איז געווען גענוג צו אויסמיידן פארמאכטע פלעצער, וועט משה מוזן אויסמיידן צו זעהן מענטשן בכלל, אז ער זאל זיך קענען פילען רוהיג.
לויט די 'חוק' פון indelibility, וועט משה כסדר האבן דעם 'משוגעת' אין קאפ, אז ער גייט ווערן אראפגעקלאפט. די איינציגסטע עצה פאר משה וועט זיין, ווי אויבען דערמאנט, זיך צו שלאגען מיט דעם 'משוגעת'. ער קען אנהויבן מיט CBT, און זיך אויסלערנען די 'טולס' וואס צו טון און טראכטן ווען דער שרעקעדיגע משוגעת קומט צו גיין. אבער דאס גייט זיין א 24 שעה'דיגע מלחמה, און עס איז זייער מעגליך, אז אין א צייט פון לחץ, וועט דער 'משוגעת' זיך ציווילדעווען, און ער וועט פארלאנגען זיינס, אז משה טאר גארנישט טון! און ער וועט צוהאקען אלע 'טולס' וואס משה האט זיך שוין אויסגעלערענט ביי זיין טערעפיסט, כאילו ער האט קיינמאל פון קיין טולס נישט געוויסט.
מיר האבן אראפגעברענגט אין פאריגע ארטיקל א בריוו וואס איז געווען פאבלעצירט אין המספיק גאזעט פון א פרוי וואס איז שטארק צירוקגעפאלען נאכן טון CBT און זי האט פארלוירען די חשק אנצוגיין ווייטער און זי האט אנגעפרעגט וואס נאך איז דא צו טון. אט דאס איז טאקע געשען. די אמת'ע רצון צו אויסמיידן די שרעקעדיגע מצב, האט צירוק אנגעהויבן צו פארלאנגען זיינס, ווען עס האט אנגעהויבן צו באמערקן אז מען מאכט זיך שוין נישט אזוי וויסענדיג פון איהם ווי אמאל.
ווער ס'טוט אביסל אין דעם פעלד, וועט אנהייבן צו פארשטיין די האפענונג פון די פראפעשענעלס צו טרעפן א לעיזונג פאר די 'רילעפסעס'. יעדער פראבירט זיך צו פראקלאמירן אז אין זיין שיטה אין טערעפי קען מען גרינגער איבערקומען א רילעפס, און דער שרייט אז מיט זיין שיטה קען זיך גרינגער צירוקכאפן, און דער שרייט אז ביי איהם פאסירט עס ניאטאמאל. יעדער פראבירט צו פייטען דעם 'בוגימען' וואס הייסט רילעפס. קיינער האט נישט ליב צו זעהן ווי זיין ארבעט גייט לטמיון. אבער פאקט בלייבט פאקט. און ס'איז נאכנישט געווען ביז די לעצטע פאר יאר איינער וואס זאל קענען קלאר ארויסהאבן וויאזוי דאס עכט צו פארמיידען.
רוב טערעפיסטן היינט וואס קומען ארויס פון קלעדזש, און וואס עדיוקעיטען דעם עולם, ליגט אונטער זייערע ווערטער די אויבערדערמאנטע הנחה, אפילו זיי זאגע עס נישט ארויס מיט קלארע וערטער. 'די אלטע אינפו פונעם לעבן בלייבט אריינגעזיגעלט אינעם מענטש פארן לעבן, אבער מיר גייען פראבירן עס איבערצוקומען מיט כל מיני וועגן אז דער מלחמה זאל זיין גרינגער, הגם מיר ווייסן דעם אמת, אז פטור ווערן אינגאנצן איז נישט מעגליך'. פארשטייט זיך, אז אויב איז מען משוכנע אז אזוי איז עס, גייט קיינער נישט אפילו טראכטן אז אפשר קיין גאר זיין אנדערש. איז די ערשטע רגע ווען איינער פאנגט אפילו אן צו שפירן צייכענעס פון פאניק אדער סתם ענזקזייעטי, ווייסט יעדער קלאר אז מדארף זעהן ווי שנעלער איהם צו העלפן צירוק ארויפצוגיין אויף די שינעס און ווי ווייניגער פאטשקענען מיט דעם, ווייל ווי מער מפאטשקעט, מאכט מען נאר ערגער און די פאניק ווערט גרעסער. מדארף 'שוין' זעהן אריינצושטופען די 'ריכטיגע' אינפארמאציע, אז דער מענטש זאל ווי שנעלער זיך נעמען שלאגען מיט דעם פאניק וואס וויל נאר אנמאכן צרות.
ווען יא און ווען נישט?
יעדע כלל האט דאך אבער א יוצא מן הכלל. עס מאכט זיך אמאל, אז ווי אינטרעסאנט עס קוקט אויס, קומט איינער ארויס פון טערעפי אינגאנצען פריי פון זיינע פלאגענישן, און קען פילן אין זיך א אמת'ע שלוות הנפש נאכן דערטאפן וואס איהם באדערט, און וויאזוי זיך צו באגיין מיט זיינע פראבלעמען.
וואס איז די חילוק? פארוואס טאקע ווערן געוויסע געהאלפן אויף א וועג כאילו די אמאליגע פראבלעמען האט גארנישט מיט זיי געהאט?
דער מיליאן-דולערדיגע קושיא איז געווען פאר די אויגען פון א טערעפיסט מיטן נאמען ברוס עקער פון אוקלענד, קאלעפארניע. סוף פון די אכציגער יארן האט ער זיך אוועקגעזעצט מיט איינע פון זיינע קאלעגען און דורכגעגאנגען מיט איינע פון זייע קאלעגעס, איבער 1000 שעות פון ריקארדירינגען פון סעסיעס וואס ער האט געהאט מיט זיינע קליענטען, און געזיכט צו דערגיין אן ענפער צו זיין מערסטע אינטרעסירטע קושיא, "פארוואס איז דער סעסיע געווען א דורכברוך פאר דעם קליענט ווי קיינמאל בעפאר, בשעת פאר א צווייטע קליענט האט נישט פאסירט דעם דורכברוך און איז געבליבן מיט זיינע ווייטאגען 'אונטערן טיש'? וואס האב איך דא געטון אנדערש? האט עס עפעס מיט מיר, אדער מיטן קליענט זעלבסט?"
נאך חדשים פון איבערגיין און איבערהערן די סעסיעס, האט ער ענדליך געטראפן דאס וואס ער האט געזיכט. ער האט געטראפען זייער א אינטרעסאנטע זאך וואס פאסירט פאר א מענטש שייד זיך אפ פון זיינע אלטע עקשנות'דיגע מעסעדזשעס אויף אייביג.
אין די לעצטע פאר יאר, זענען די פארשער טאקע ארויסגעקומען מיט די איבעראשענדע נייעס, אז אנדערש ווי מען האט געמיינט ביז היינט, איז 'יא' מעגליך אינגאנצן אויסצומעקן די עקשנות'דיגע מעסעדזשעס וואס פלאגען מענטשן און לאזט זיי נישט קיין מנוחה, דארך זייער א ספעציפשען פראצעדור.
וואס האבן זיי געטראפען? און וואס דארף טאקע פאסירן אז א מענטש זאל זיך קענען ארויסרייסן אויף אייביג פון זיינע פארעקשנטע ניוראנס / מעסעדזשעס?
אויף דעם האפן מיר אי"ה צו שרייבן אינעם נעקסטן ארטיקל.
צום שלוס: פאר יארן לאנג, האבן די פארשער און פסיכאלאגען אנגענומען פאר א פאקט, אז מיט אלטע זכרונות קען מען גארנישט טון. אויב עס גייט אריין, קען עס נישט ארויס. בלית ברירה, האבן פסיכאלאגען און טערעפיסטן כסדר געזוכט וועגן וויאזוי איבערצוקומען די זכרונות, און די נעגעטיווע התנהגיות וואס דאס האט צוגעברענגט, עד כדי כך אז מען האט זיך אפילו נישט מתייחס געווען צו דאס וואס איז געשען אמאל, מען דארף נאר ארבעטן אויף די נעגעטיווע התנהגיות און זיך שלאגען מיט דעם. עפעס אנדערש איז נישטא וואס צו טון. די גאנצע קינץ איז געווען, צו טרעפן א וועג וואס זאל 'אויסמיידן' די אלטע אומריכטיגע אויפפירינגען אז ס'זאל זיך נישט צירוק אויפוועקן און צירוקפאלן. די תוצאות פון דעם איז, אז זייער אסאך מענטשן בלייבן – במדה מסוימת – ביים זיך מוטשענען כסדר מיט די שרעקליכע געפילען בפרט ווען מעןפאלט צירוק. די גוטע נייעס איז, אז היינט ווייסט מען קלאר אז די אומגעווינטשענע מחשבות / געפילען / אויפפירינגען וואס מענטשן מוטשענען זיך פטור צו ווערן פון דעם, קען ווערן א ריאלעטעיט – מקען דאס אויסמעקן און פטור ווערן פון דעם אויף אייביג.
חיים קען יעצט האבן גרויס האפענונג אז זיין נייעם פאברעצירטן פוביע, זאל זיך טאקע טאטאל אויסמעקען און אוועקגיין אויף אייביג.
די איבעראשענדע נייעס! – מקען טאטאל אויסמעקן די אלטע זכרונות!
אינם פאריגען ארטיקל האבן מיר ארויסגעברענגט די די וועג וויאזוי די וועלט האט אנגענומען אז מקען נישט פטור ווערן פון די אלטע זכרונות, און די איינציגסטע זאך וואס מ'קען יא טון, איז איבערקומען די אלטע פאקטן אין לעבן, מיט נייע פאקטן, און ס'איז צום האפען אז די נייע וועג וועט איבערנעמען רוב פראצענט פון די צייט.
אבער אין יאר 2000 איז אפעציעל ארויסגעקומען מיט די גאר אינטרעסאנטע נייעס, אז די חוק פון indelibility איז נישט אמת!! עס האט אויפגעשטורעמט א וועלט. אויב ביז היינט האט מען געמיינט, אז ווען א זכרון ווערט פארמאכט און קאנסאלידעיטעד, בלייבט עס דארט פארמאכט אויפן לעבן טיף אינעם מוח, האט מען יעצט אנגעהויבן זעהן, אז אין געוויסע מצבים ווערן די זכרונות איבערגעמאכט און די אלטע ווערן נעלם און אויסגעמעקט אינגאנצן! מען האט נאר נישט געוויסט פונקטליך וויאזוי און ווען דאס פאסירט. אבער דער פאקט האט מען אנגעהויבן זעהן. די פארשער האבן א נאמען געגעבן דעם פראצעדור, memory reconsolidation. דאס הייסט, ביז היינט האט מען געמיינט אז זכרונות ווערן איין מאל קאנסאלעדעיטעד און דאס איז עס פארן לעבן, אבער היינט זעהט מען אז ניין, עס קען ווערן 'רי'קאנסאלדעיטעד, עס קען זיך אויפמאכן און צירוק צומאכן, וכן הלאה, און די מעסעזשעס וואס זענען קאנעקטעד צו די זכרונות ווערן 'אפדעיטעד' פון דאסניי.
ווי מיר האבן געשריבן אינעם פאריגען ארטיקל, האט שוין טערעפיסט ברוס עקער באמערקט דעם געדאנק שוין יארן פריער, אבער אין די סייענטיפישע וועלט, האט עס ערשט יעצט אנגעהויבן כאפן די אינטערעסע צום דעם אינטרעסאנטן פאקט. פון די גרעסטע פרעפעסארן וואס זענען ארויסגעקומען אין עפענטליכקייט מיט די נייעס, איז דער זעלבעט זשאסעף לאדו, וואס מיר האבן אראפגעברענגט אינעם פאריגען ארטיקל אז די אלטע זכרונות זענען אומ-מעקבאר.
עס האסט געדוירט ביז די יאר 2004 ווען מען האט צום ערשטען מאל דערגאנגען דעם פונקטליכען פראצעדור וואס פאסירט אז די ניוראנס זאלן זיך עפענען און ארויסלאזן פון זיך די אומבעטעמטע מעסעדזשעס אויף אייביג. צוויי יאר שפעטער אין יאר 2006, האט דאס אנגעהויבן כאפן די אינטערעסע פון די 'טערעפי וועלט', אז מען האט דא געכאפט א 'פישל' וואס קען איבערדרייען די גאנצע צוגאנג צו טערעפי דורך ארבעטן אויף א ספעציפישען וועג וואס קען באפרייען מענטשן פון זייערע פחדים אויף אייביג. פאר צוויי יאר צירוק, אין יאר 2012, האט ברוס עקער ארויסגעגעבן דעם ערשטען ביך (פון וואס איך ווייס) ארום דעם נושא. דער נאמען פונעם ביך איז, “Unlocking The Emotional Brain”. אין דעם ביך ברענגט ברוס זייער שטארק ארויס די מהלך וואס דארף געשען אז די מעמערי ריקאנסאלידעישען פראצעס זאל געשען אין טערעפי, אז די פארמאכטע ניוראנס זאלן זיך לאזן עפענען אויף אייביג און נאכלאזען זיינע שרעקעדיגע מעסעדזשעס.
פאר מען פאנגט אן אריינצוגיין טיפער אינעם נושא, איז וויכטיג צו וויסן, אז מ"ר מעקט נישט אויס די 'עצם' פיינפולע מעשה וואס האט פאסירט. וואס עס מעקט יא אויס, איז די פאקטן וויאזוי מען האט זיך אויסגעלערענט וויאזוי די וועלט ארבעט – וואס מען ערווארט עס זאל פאסירן ווען דאס און דאס פאסירט. איינמאל די פאקטן פון לעבן מעקן זיך אויס, אינטרעסירט דעם מענטש גאר ווייניג וואס עס האט פאסירט במציאות.
'היינט איז געשען די ערגסטע זאך אין מיין לעבן!'
איז לאמיר קודם געבן פאר די ליינער אביסל א געפיל וויאזוי דאס זעהט אויס.
ס'איז געווען שבת קודש אינדערפרי פאר בערך א יאר א האלב צירוק.
יענעם שבת האב איך געהאט א קידוש אין די משפחה, און איך האב מודיע געווען אז איך גיי אהיימקומען אפאר מינוט שפעטער ווי געווענליך. מיין דעמאלטסדיגע 7 א האלב יעריגע טאכטער האט אנגענומען אז זי האט גענוג צייט זיך צו גיין שפילען ביי איר קאזען אינדערהיים און אהיימקומען שפעטער, היות טאטי גייט היינט אהיימקומן שפעט, און זי האט זיך פארלאזט אז זי וועט אהיימקומען ווען זי וועט זעהן אז איר קאזענס עלטערען זענען שוין אהיימגעקומען.
מה עשה הקב"ה? איך בין אהיימגעקומען פונעם קידוש און איך האב געווארט אפאר מינוט אז מיין טאכטער זאל אהיימקומען פאר קידוש, און ווען איך האב געזעהן אז זי קומט נישט, האב איך מיך פארגעשטעלט אז אויב פארזוימט זי זיך אזוי לאנג, האט זי שוין זיכער געהערט קידוש פון מיין שוואגער. האב איך מחליט געווען וואס האב איך צו ווארטן, איך האב געמאכט קידוש פאר מיין יודענע, און מען האט זיך געגרייט זיך צו גיין וואשען.
ויהי אך יצא יצא, איך וויל מיך אויפהייבן, און מיין טאכטער'ל שפאצירט אריין. זעענדיג אז איך האב שוין געמאכט קידוש, נעמט זי זיך מאכן יאמערליכע קולות מיט הייסע זידיגע קראקעדייל טרערן, 'טאטי, וויאוזי קענסטו דאס טון צו דיין אייגענע מיידל?! וויאוזי קען א טאטע מאכן קידוש אן זיין מיידל? היינט איז געשען די ערגסטע זאך אין מיין לעבן!!! כליפ... כליפ... כליפ...'
פארשטייט זיך אז אויב איז יעצט געשען די ערגסטע זאך אין איר לעבן, זענען די געשרייען און וויינערייען וואס האבן באגלייט דעם אינצעדענט, געווען ווי עס פאסט פאר אזא איבערלעבעניש – מ'ברויך דא יעצט זיכער מאכן אז אזא שרעקליכע אינצעדענט חזר'ט זיך נישט נאכאמאל איבער. זי האט זיך גענומען ווארפען און שטויסען אויף אלע זייטן, און זי האט מיך אויך געוואלט אנהויבן שטויסן. זעענדיג דאס, האב איך געכאפט אז איך האב טאקע אנגערירט אין איר א האקעלע נערוו וואס בארירט איר טיף אין די נשמה, און איך בין דא אפשר באגענגען א קליינע שטיקל. אבער וואס איז געווען איז געווען, און אין אזא מצב איז זיכער נישטא צו וועמען צו רעדן. אבער איך קען איר נישט לאזן אזוי שטויסען איר טאטע. האב איך איר ארויסגעוויזן מיין געפיל, אבער איר געזאגט אין זייער א פעסטע טאון, 'איך פארשטיי אז היינט איז געשען צו דיר די ערגסטע זאך אין דיין לעבן, אבער דו טארסט נאך אלץ נישט שטויסען דיין טאטע'. זי האט גלייך געכאפט די מעסעדזש, און זיך געגעאנגען אויסבלאזען ערגעץ אנדערש, זיפצענדיג כסדר צו זיך, 'איך פארשטיי נישט וויאוזי די קענסט עס טון צו מיר...? די ערגסטע זאך אין מיין לעבן...!'
מוצאי שבת ווען זי איז געגאנגען שלאפען האט איך געוואלט איבערשמועסן די היינטיגע שרעקליכע איבעלעבעניש פאר זי איז געגאנגען שלאפן.
איך האב אנגעהויבן די שמועס אזוי:
'רחל'ע טייערע, איך ווייס אז היינט איז געשען צו דיר די ערגסטע זאך אין דיין לעבן...'.
נאך פאר איך האב געקענט רעדן ווייטער, האב איך באמערקט ווי זי קוקט מיך שוין אן מיט אפענע פארווינדערטער אויגען, ווי זי פרעגט זיך אליין, זאל איך וויינען אדער לאכן?
און דא האט עס פאסירט.
זי האט געגעבן א פלאץ אויס אין א היסטערישע גלעכטער.
כדי מחזק צו זיין איר נייע וועג פון איבערלעבן איר היינטיגע איבערלעבעניש מיט א נייע דערהער, האב איך איר ווייטער צירוקגעדרייט, 'עה, וואס רעדסטו? היינט איז געשען די ערגסטע זאך אין דיין לעבן, איך ווייס, און איך האב עס געזעהן'.
די אמת'ע אמת וואס פילט זיך באמת פאר מער ריכטיג און רוהיגער, וועגט איבער, און די אלטע ווערסיע פון 'אמת' פילט זיך אלטס א פשוטע זשאוק. נישט קיין טעות אדער ליגענד, נאר ממש עפעס וואס האט ניטאמל קיין פשט.
וואס וואלט געווען ווען איך פאנג איר אן אויפצוקלערן שיינערהייט מיט א ליבליכע געפיל, אז זי האט אויפגעבלאזן די גאנצע מעשה פארגארנישט, און ס'איז נישט די ערגסטע זאך וואס קען פאסירן פאר א מענטש, און ס'איז דא ערגערע זאכן אויף די וועלט? מעגליך אז זי וואלט עס אנגענומען, און זי וואלט פארשטאנען אז ס'איז טאקע דא ערגערע זאכן אויף די וועלט, אבער עס איז אויך מעגליך אז זי וואלט עס נישט אנגענומען (ווייניג מאל שרייען קינדער צירוק, 'ניין, נישט ווארטן פאר קידוש איז נאך ערגער ווי נפטר ווערן!'). אבער אפילו זי נעמט עס יא אן, באקומט זי פון מיר א מעסעדזש אז זי האט נישט גוט געפילט און נישט גוט פארשטאנען וואס דא האט פאסירט. דאס קען גורם זיין אז אפילו זי זאל פון איין זייט מסכים זיין צו וואס איך זאג, אבער 'איר' אייגענע אפטייטש פון די מעשה, בלייבט אין איר מוח'ל און ווערט אוועקגעשטופט אין א זייט. ווען איך זאג איר אפאר מינוט שפעטער, 'רחל'ע דו ווייסט אז היינט איז געשען די ערגסטע זאך אין דיין לעבן?' וואלט זי מיך אנגעקוקט צומישט, ווי צו פרעגן, 'וואס הייסט האסט דאך פריער געזאגט אנדערש?' ווייל איר ווערסיע ליגט נאך טיף באהאלטן ערגעץ ווי. אבער עס האט זיך אויסגעשטעלט, אז איך האב איר נישט געדארפט מסביר זיין וואס די ערגסטע זאך אין לעבן איז, ווייל זי האט עס שוין אליינס געוויסט (לכה"פ אין איר וועלט'ל). מיט דעם האב איך געקענט מאניפיאלירן אז זי זאל זיך אליינס אפפרעגן און אליינס דארפן מחליט זיין פאר א קלארע אמת, אז די ערגסטע זאך אין לעבן איז גאר עפעס אנדערש, און דאס האט איר געקענט געבן די מעגליכקייט אינגאנצן זיך אפצוטיילען פון אנקוקן די גאנצע מעשה ווי אזא ריזיגע בער.
אין טערעפי, איז דער ציל אז דער מענטש זאל זיך דערזען מיט צוויי אמת'ע פאקטן, אבער ביידע קענען נישט זיין אמת אויף איין מאל. דאס צווינגט די ניוראנס אין די מוח צו איבערטוישען די אלטע ווערסיע פון די מעשה, צו די נייע מער באקוועמע ווערסיע, און די אלטע ווערסיע ווערט אויסגעמעקט.
אזוי פילט מען ווען די מ"ר פראצעס איז אקטיוו. עס פילט זיך עפעס זייער אינטרעסאנט צירוקצוקוקען, 'אזוי טאקע האב איך אמאל געהאלטן? איך קען נישט פארשטיין וויאזוי!'
איך גלייב אז רוב ליינער וועלן זיך נאך שפירן אביסל צומישט דא, איז לאמיר אביסל מסביר זיין מער פונקטליך וואס דא פאסירט כדי מען זאל דאס קענען בעסער פארשטיין.
וויאזוי פראדעצירט מען אן 'עפראנץ'?
איך וויל אנהייבן מיט א משל בכדי לשבר את האוזן צו פארשטיין די טיפקייט פונעם געדאנק. הגם דער משל גייט נישט זיין הונדרעט פראצענט דומה לנמשל, אבער עס קען געבן א בעסערע בליק אויף די געדאנק דערפון.
איז שייך צו מאכן, אז פון עפלעך זאל ווערן מאראנצן?
וואס וועט פאסירן, אויב איינער וועט נעמען א קארב פיל מיט מאראנצן, און עס אריינגיסן אין א קארב פון מיט עפלעך, ביז די מאראנצן וועלן אינגאנצן צודעקן די עפלעך?
אויב וויל מען באמת טוישען די מציאות פון די עפלעך, מיז מען גיין צום שורש פון ווי דער עפל קומט ארויס – די בוים מיט די קערענדעלעך. מען דארף מרכיב זיין די צוויי כוחות פון די עפל און מאראנץ, און צאמשטעלן די די עצם קערעל, אדער מרכיב זיין די צוויי ביימער, און אזוי שטעלן זיך צוזאמען ביידע כוחות אינאיינעם, און עס ווערט פראדעצירט א נייע באשעפעניש – א עפראנץ! נישט קיין עפל און נישט קיין מאראנץ, עס איז יעצט גאר עפעס אנדערש.
וואס איז די חילוק? פארוואס ווען די גאנצע עפל און מאראנץ טרעפן זיך צוזאמען ווערט נישט קיין עפראנץ, און ווען זיי טרעפן זיך אין די פארעם פון א קערל ווערט עס יא א עפראנץ?
די תשובה איז פשוט. כדי צוויי פיזישע כוחות זאלן זיך צאמפארן, מוז מען עס לייגן אויף אזא אופן ווי ביידע כוחות קענען זיך נישט האלטן צוזאמען. פארקערט, זיי זענען א דיירעקטע סתירה. די צוויי קערעלעך זענען צו האקעל צו קענען לעבן צוזאמען אין דער ערד, און בהכרח ווערט שלום צווישן די צוויי כוחות און עס ווערט א נייע צורה. א פארטיגע עפל און א פארטיגע מאראנץ האבן גענוג כוחות זיך צו קענען האלטן פאר זיך, און עס איז נישט קיין שום סתירה אז זיי זאלען זיין צוזאמען. ביידע קענען זיך האלטן פאר זיך אפילו עס איז דא א פארקערעטע זאך מיט זיי צוזאמען אין איין פלאץ.
דאס זעלבע פאסירט ביי יעדע פיזישע סתירה. צומאל איז די סתירה צו שטארק אז זיי קענען אפילו נישט לעבן צוזאמען אין זיי ברענען זיך אויס. א פאזיטיווע כח פון עלעקטריק, קען זיך נישט האלטן צוזאמען מיט א נעגעטיווע כח פון עלעקטריק. אויב ביידע פון די עלעקרישע כוחות קומען זיך צוזאמען, גייען זיי פלאצן און אויסברענען און די כח פון די עלעקטריק ברענט אויס.
וואס טוט זיך מיט די כח פון ניוראנס אינעם מוח? איז שייך דאס צאמצושטעלן מיט עפעס א סתירה וואס זאל צווינגען אויפצוגעבן עפעס א כח?
אינעם פאריגען שיעור האבן מיר ארויסגעברענגט ווי יעדע פיזישע מציאות ווערט אנדערש – אדער ברענט עס אויס, אדער מאכן זיי שלום און עס ווערט אן אנדערע מציאות – ווען זיי קומען זיך צוזאמען אויף א פלאץ ווי זיי זענען צו האקעל זיך צו קענען האלטן צוזאמען. יעצט וועלן מיר מסביר זיין וויאזוי דאס פאסירט מיט די ניוראנס אין מוח.
די מוח איז צוטיילט אויף אפאר חלקים. איינע פון די וועגן וויאזוי די מוח איז צוטיילט איז די long term memory און די short term memory. עס ארבעט אזוי ווי ביי א קאמפיוטער, עס איז דא די RAM, וואס דאס איז די short term memory פון די קאמפיוטער. בשעת א פייעל איז אין די רעם, קען מען פאררעכטען די פייעלס, שרייבן און מעקן וכדו'. נאכדעם איז דא די hard drive וואס דארט ליגט באהאלטען אלע פייעלס וואס מען ניצט נישט יעצט. כדי צו פאררעכטען א פייעל, מוז מען דאס ארויסברענגען אין די RAM, און ווען מען איז פארטיג שיקט מען עס צירוק צום הארד דרייוו.
בקיצור, פייעלס פארן אגאנצע צייט אריין און ארויס פון די הארד דרייוו צו די רעם, און ווען עס איז אין די רעם, קען מען דארט אויסארבעטן דעם פייעל עס זאל ווערן אן אנדערע פייעל וואס עס איז געווען פריער. וויאזוי טוישט מען עס? עס איז נישט שייך ס'זאל זיין צוויי קערעקטערס אין איין פלאץ. כדי מ'זאל קענען טוישן קערעקטערס, מוז מען אויסמעקן די אלטע קערעקטער, און שרייבן א נייע. ווי אויך קען מען סעלעקטען די אלטע קערעקטער, און אויף דעם שרייבן א נייע, און דער אלטע קערעקטער ווערט אויסגעמעקט פון זיך אליין – ווייל צוויי קערעקטערס קענען נישט זיין צוזאמען אין איין ספעיס. נאכדעם סעיווד מען די פייעל און מען שיקט עס צירוק אין די הארד דרייוו און עס בלייבט דארט אויף אייביג.
אזוי ארבעטן אויך די ניוראנס פון די זכרונות. זיי גייען אגאנצע צייט אריין און ארויס. זיי קומען אריין אין די short term memory פון די מוח, און עס גייט צירוק אריין אין די long term memory. די שארט טערם איז מער אין די פארענט פון די מוח – די conscious mind, און די לאנג טערם איז מער פון אונטען – די unconscious mind. די פארשער האבן אנגעהויבן צו באמערקען אז ווען די זכרונות קומען ארויס אין פארענט, קענען זיי זיך טוישן! דאס הייסט אז ווען די זכרונות זענען אין די שארט טערם מעמרי פון די מוח, זענען די סינעפסעס אפען, און מקען זיך ארושפילן דארט, און שפעטער ווען עס ווערט צירוק קאנסאלידעיטעד אין די לאנג טירם מעמערי, איז דאס שוין א אנדערע סארט ניוראן מיט אנדערע מעסעדשעס!
די תירוץ אויף דעם איז, די ערשטע זאך וואס דארף פאסירן איז, אז עס זאל צירוק ארויפקומען אין שארט טערם מעמערי. דא פאסירט ווען מען טראכט אדער מען טוט אין די נושא וואס די ניוראנס האלטן אין זיך. א דוגמא ווי איינער זעצט זיך אריין אין א קאר, צינדען זיך אן די ניוראנס וואס ווייסן וואס מען דארף אלץ טון ווען מען פירט א קאר, און די אלע מעסעדזשעס זענען יעצט אין די שארט טערם מעמערי (פארדעם איז דאך א סכנה צו רעדן אויף סעלפאן בשעת'ן דרייוון, ווייל וויפל אינפארמאציע קען דען די שארט טערם האלטן אין זיך אויף איינמאל?). דאס איז אזוי ווי די ערד ווי די צוויי פארקערטע קערענדלעך קומען זיך צוזאמען און האבן די פאטענציאל זיך אויסצורייבן.
דאס אליינס אז זיי זענען אין פארענט אין conscious awareness איז נאכנישט גענוג. דאס אז מען ווייסט פונקטליך וואס באדערט, אפילו מען ווייסט אלע דעטאלען ארום וואס עס באדערט איז נאכנישט גענוג אז די מעסעדזשעס זאלן זיך טוישן. עס איז גענוג צו פילן אביסל רוהיג, צו קענען באקומען אביסל חיזוק, אבער עס מעקט נאכנישט אויס קיין פאקטישע מעסעזשעס. עס דארף דא פאסירן נאך עפעס. בשעת די ניוראנס זענען אין פארענט מוז פאסירן א דיירעקטע סתירהפון וואס דער זכרון ערווארט זאל געשען, דעמאלטס מאכען זיך אויף די ניוראנס וואס ענהאלטען אין זיך די אלטע אומבאקוועמע מעסעדזשעס, און טוישען דאס איבער אויף נייע ניוראנס מיט נייע באקוועמערע מעסעדזשעס. ווען דער סתירה פאסירט, מוז דער מוח מחליט זיין וואס איז אמת, ווייל ביידע קענען נישט זיין אמת. עס איז אזוי ווי מען מאכט 'סעלעקט' אויף א קערעקטער אויף א פייעל, און מען טוישט דאס אויף אויף א ניי קערעקטער, און די קאמפיוטער מוז יעצט מחליט זיין וואס צו טון. זאל איך האלטן די אלטע קערעקטער, אדער זאל איך אננמען די נייע? ביידע קענען דאך נישט בלייבן דא אויף איינמאל. היות באמת וואס מען וויל איז די נייע בעסערע קערעקטער, מעקט זיך די אלטע אויס. דאס זעלבע פאסירט דא, די נייע קלארע פאקט רייבט זיך אן אין די אלטע סינעפ, און עס צווינגט די סינעפסעס זיך צו טוישן אויף דעם נייעם באקוועמערן פאקט. די פארשער רופען דאס אן א “mismatch”, אדער א “prediction error”, דאס הייסט, אז די מוח כאפט אז, 'העי! וואס איך האב געמיינט ביז היינט, איז עכט נישט אמת! איז וועלעכע זאל איך גלייבן, דער אדער דער? ביידע קען נישט זיין.'
עס האט א געפיל בערך אזוי.
איינער האט זיך ארויסגעאזט אין ריכטונג פונעם אפריקאנעם זשונגעל. ער ווייסט אז ער גייט זיך אט אט טרעפן פנים אל פנים מיט א לייב און מיט אנדערע מסוכנ'דיגע חיות, ממילא גייט ער טון אלעס און זיין גרייט צו זיין באהיטן פון א סכנה. ער וועט נעמן א ביקס על צרה שלא תבוא, מיטנעמען גענוג עסן, און ער וועט זיכער מאכן נישט ארויס צוגיין פון זיין זשיפ. ער קומט אן אהין און פארט אריין טיפער אין זשונגעל, דאס הארץ קלאפט איהם, אבער קיין חיה זעהט ער נישט פאר די אויגען. סוף טאג טראכט ער, 'אינטרעסאנט איך בין געווען היינט אין זשונגעל אבער קיין חיות האב איך נישט געזען, מסתמא זענען די לייבן היינט געשלאפען, אבער מארגען גייט זיין די ערווארטעטע טאג'.
צומארגענס גייט ער נאכאמאהל צום זשונגעל, זיין הארץ קלאפט נאכאמאהל, אבער קיין חיות זעהט ער ווייטער נישט פאר די אויגען, אבער ער האלט נאך די ביקס אין האנט על כל צרה שלא תבוא. נאך אפאר מינוט פארען און ער זעהט נאך אלטס נישט קיין חיה פאר די אויגען, פאנגט ער שוין אן צו פילן אז עפעס איז נישט אזוי גלאט. ער נעמט ארויס זיין מאפע, און... ער כאפט אז ער איז גאר 30 מייל אוועק פונעם זשונגעל! אונטער א סעקונדע, לייגט ער אראפ זיין ביקס, און... רוהיג. 'עס האט נישט קיין זינען דא מורא צו האבן', טראכט ער צו זיך, 'איך בין נישט אין זשונגעל. נישט קיין ווינדער אז איך זעה נישט קיין חיות'. דער מענטש דארף זיך נישט חזר"ן 20 מאל אין קאפ אז דא דארף מען נישט מורא האבן, עס איז א קלארע פאקט אז דא דארף מען נישט מורא האבן. פאר די נעקסטע 30 מייל דארף איך נישט האלטן מיין ביקס. עס הערט זיך די זעלבע ווי ווען איך זאל איין טאג מודיע זיין פארן עולם, אז אין אמעריקא וואוינען נאר ווייסע מענטשן. אלע שווארצע מענטשן זענען אין אפריקע. איך גלייב אז אלע ליינער וועלן מיר אנקוקען ווי איך בין אראפ פון די לבנה, און ס'איז אפילו נישט ווערד מזאל אויסהערן וואס איך זאג. ס'איז קלאר ווי די טאג, אז אין אמעריקע וואוינען גאר אסאך שווארצע מענטשן. ס'איז א קלארע פאקט אז דער מענטש דא ווייסט נישט וואס ער רעדט. מקען זאס אויפווייזען שווארץ אויף ווייס.
אט אזוי איז דער מוח מחליט החלטות ווען ער זעהט א סתירה פאר זיך. אדער בין איך אין זשאנגעל אדער בין איך נישט אין זשאנגעל? ביידע קענען נישט זיין אמת אויף איינמאל. איינס מוז איבערנעמען. אויב איז אמת אז איך בין נישט אין זשונגאל (און דער מאפע ווייזט קלאר אויף דעם, און יעצט איז עס נישט נאר וואס דער מאפע האט אזוי געזאגט, נאר 'איך' ווייס עס שוין אויך, ווייל איך בין טאקע אין די געגענט ווי דער זשונגעל האט זיך נאך נישט אנגעהויבן, וואס דאס ווייסט ער פון פאריגע אינפארמאציע פון ווען ער האט דורכגעטון די געגענט פאר ער איז אהער געקומען), דעמאלטס האט נישט קיין זין דאס וואס איך האב געהאלטן מיין רעוואלווער זיך צו באשיצען פאר א מינוט צירוק!
ווען מיין טאכטער האט יענע מוצאי שבת געלאכט פון איר וועג פון אפטייטשן וואס די 'ערגסטע זאך אין לעבן איז', איז עס נישט געווען סתם זיך צו בארוהיגען, ווי צו זאגען, 'אהה, אבי איינער פארשטייט מיין צער אז היינט איז געשען די ערגסטע זאך אין מיין לעבן' און לכבוד דעם האט זי זיך בארוהיגט. עס איז געווען סאך מער פון דעם. זי האט שוין קלאר געוויסט אז עס איז נישט אמת בכלל, ווייל די ערגסטע זאך איז גאר עפעס אנדערש, און דאס איז עפעס וואס זי ווייסט אליינס, נישט קיין השערות. דאס האט איר געמאכט לאכן פון די גאנצע מעשה, אז עס האט בכלל נישט קיין פשט אויף וואס זי האט זיך אזוי אויפגעברויזט יענעם אינדערפרי.
'אויב איך בין גרויס, גיי איך זיכער פאלן'
איז לאמיר זעהן ווי אזוי עס שפילט זיך אויס אין אונזער טעמע פון טערעפי. און כדי מען זאל דאס בעסער פארשטיין, וועל איך אראפברענגען א קלאסישע דוגמא וויאזוי איך האב ארויסגעהאלפן א יונגערמאן אין זיין ביזנעס. נישט אלעמאל גייט עס נעמען אזוי שנעל, און ועס איז נישט געווען די גאנצע ישועה פאר דעם יונגערמאן, אבער עס ווייזט ווי אקוראט עס ארבעט (לכה"פ מיט איינע פון זיינע געפילן וואס האבן איהם געשטערט אין זיין ארבעט).
געקומען איז צו מיר א יונגערמאן, לאמיר איהם רופען הערשל, וואס איז יעצט אריין אין די ריעל עסטעיט אינדאסטריע, און האט אנגעהויבען צו ארבעטן אין א 'טים' מיט נאך אנדערע אגענטען. אין די גרופע איז געווען א סיסטעם וואס האט מכלומרשט געדארפט געבן א שטיפ און מאטאוואציע פאר די אגענטן צו ברענגען ווי מער קליענעטן. פאר דעם איז געווען א סיסטעם פון פונקטען פאר וויפיל 'דיעלס' מען ברענגט אריין. לויט וויפל פונקטען מען האט געהאט, איז מען געשטיגען אין א העכערן 'ראנג'.
אונזער הערשל, וואס איז נאר וואס פריש ארויס פון כולל, איז זיך אריינגעקומען אין דעם גרופע און זיך געזעצט ביי זיין טישל פארן קאמפיוטער צו אנהויבען ארבעטן. ער האט געדארפט מאכן א ליסטע וועמען ער גייט רופען היינט, פראבירן צו מאכן נייע קאנטאקטן, און זיך צירוק-קאנטאקטען צו אלטע קליענטן. און... ער האט זיך עפעס 'פארטון' מיט אנדערע זאכען. ער האט עפעס נישט געמאכט די טעלעפאן רופען וואס ער האט געדארפט מאכן. אזוי האט ער געזעהן די טעג גייען פארביי בשעת ער האט קיין סאך נישט אויפגעטון. מיט די צייט האט ער אנגעהויבן צו פילן די קאנסעקווענצען. קיין טשעקס זענען נישט געקומען, און ער האט נישט געהאט פון ווי צו צאלען זיינע בילס. זעענדיג זיין מצב האט ער אויפגענומען פאר זיך א 'ביזנעס קאוטש' וואס האט איהם סדר געשטיפט מיט נייע 'טאקטיקען' וויאזוי איבערצוקומען זיין נאכגעלאזטקייט, און אריינבלאזען אין איהם א חשק און א חיות צו ארבעטן. נאך א יאר צייט פון באקומען עצות פון זיין עצה געבער האט זיך הרשל געמאכט דעם חשבון, אמת געלט מאך טאקע, אבער עפעס ברעכט זיך נישט דורך דעם 'קאוד' וואס האלט איהם אזוי צירוק. ס'איז געווען א כסדר'דיגע מיטשעניש. ווען ער איז געקומען צו מיר האט ער זיך ווי אויסגעדריקט, 'איך לויפ שוין אויס פון טעקניקס, איך מוז דאס דורברעכן!'
פאר מגייט ווייטער לאמיר זיך אפשטעלן א מינוט. דא זעהט מען די ערשטע טעות וואס אסאך מאכן. ממיינט אז אויב מ'ארבעט' אויף זיך וועט מען סוכ"ס דורך ברעכן די אייז, און דא איז אונזער הערשל א יאר שפעטער דער זעלבער הערשל, וואס אן זיין עצה געבער וואס שטיפט איהם כסדר, זיצט ער נאך אלץ ביי זיין קאמפיוטער און שפילט שאך. דאס איז ריין עפלעך מיט מאראנצען. מדעקט איבער די עפל – די עצלות, מיט מאראנצען – מיט די הילף פון א קאוטש, אבער די מינוט וואס מנעמט אוועק די מאראנצען – די קאוטש, זעהט מען גלייך צירוק די עפל – די עצלות. מאנכע וועלן זאגען אז דאס איז אלעמאל געווען די וועג וויאזוי מען האט געארבעט אויף די מידות, וויאזוי דער רמב"ם שרייבט אין הל' דיעות, אז מען דארף גיין צו די 'קצה האחרון' און אזוי ברעכט מען דורך די עצלות, ובפרט ווי דער הייליגער ר' אלימלך זי"ע שרייבט אין צעטיל קטן אז מען דארף ארבעטן אויף אזא מהלך 40 טעג. אבער אויב איז דאס די מציאות אין דעם פאל פון הערשל, וואלט שוין הערשל פון לאנג געדארפט פילן א דערלייכטערונג און זיך מער נישט דארפן מיטשענען מיט דעם. אבער דאס האט נישט פאסירט. א ראיה, אז נישט דאס איז יעצט די וועג צו ארבעטן אויף זיינע מידות. עס ליגט דא עפעס טיפער.
ביים סוף פון ערשטען סעסיע, איז ארויסגעקומען, אז ווינדער איבער ווינדער, הרשל דרייט זיך ארום אונטער זיין באוויסטזיין וויסענדיג זייער קלאר אז ער איז 'נישט ווערד'! אזוי רעדענדיג איז געווארן נאך קלארער די בילד, און וויאזוי הרשל האט זיך אויסגעדריקט, אז 'איך בין נישט ווערד צו ווערן גרויס!' און היות און זיין קאמפעני איז געווען א גרויסע ווינד פאר אלע אגענטן צו ווערן 'גרויס' מיטן סיסטעם פון די פונקטען וכדו', איז עס געווען א גרויסע פחד פאר הרשל צו ווערן גרויס, ווייל ער ווייסט טיף טיף אין זיך, אז ער איז נישט ווערד פאר דעם.
איז לאמיר זיך געבן נאך א שטעל אפ דא.
די אינסטינקט פון יעדע טערעפיסט / קאוטש וואלט געווען אין דעם שטאפעל אז, 'אהא, יעצט האט מען געטראפן די שורש פונעם פראבלעם. ער האלט נישט פון זיך און ער קוקט זיך אראפ!' אין געוויסע מהלכים ווי אין סי.בי. טי. וועט מען אנהויבן אויסלערנען הרשל וויאזוי צו רעדן צו זיך 'פאזעטיוו', 'איך בין יא ווערד צו זיין גרויס' און אזוי האפען אז עס וועט אויסדרייען זיין נעגעטיווע בליק אויף זיך. אנדעדע וועלען אפילו פאדערען פון הרשל איבער די וואך אלטס א עקסערסייז, צו זיך דערמאנען פון פעלער ווי ער איז געווען גרויס און מצליח געווען, מיט א האפענונג אז דאס וועט איבערווייזן הרשל'ן אז ער לעבט אין א טעות.
אויב אזוי וואס טוט מען דא ווייטער? איז וואס איז דער עכטער שורש ווי הרשלס זלעבסט-זיכערקייט זאל זיך ווי פון זיך אליין הייבן? די פלאץ ווי די צוויי קערעלעך פון די עפל און די מאראנץ וועלן זיך נישט קענען האלטן צוזאמען און זייער ענערגיע וועט זיך פון זיך אליין מאכן עפעס פון דאסניי?
כדי צו באקומען דעם ענפער, האב איך געלאזט הרשל אגאנצע וואך זיצן מיט דעם געדאנק אין קאפ. איך האב ארויפגעשריבן אויף א צעטל, 'איך קען נישט מצליח זיין און ארויפגיין אין ראנג, ווייל איך בין נישט ווערד פאר דעם'. איך האב געוואלט זעהן וואס וועט פאסירן מיט הרשל במשך די וואך. וואס וועט איהם אריינקומען אין קאפ בקשר מיט זיין נישט זיין ווערד?
ביים צווייטן סעסיע איז ארויסגעקומען זייער קלאר מיט וואס ער מוטשעט זיך. ער האט אנגעפאנגען צו פארציילען וואס ער האט זיך דערמאנט במשך די וואך, וואס האט פאסירט מיט איהם זייענדיג א יונגעל אין כתה ז'. במשך אלע יארן איז ער געווען פון די 'מנהיגים' אין זיין כתה. אין יענע יאר האט זיך זיין כתה שטארק צוקריגט מיט איהם, און מען האט איהם אראפגעווארפן פון זיין 'הויכען בענקעל'. זיין צער איז דעמלטס געווען אין לשער, אבער ער האט זיך צו קיינעם נישט אויסגערעדט און עס איז געבליבען שטעקן אין איהם די ווייטאג. אין זיין וועלטעל, איז איהם געבליבן די צער עד היום הזה. ווען ער האט זיך דאס דערמאנט, האט ער זיך אויך דערמאנט וואס ער האט דעמאלטס זייער קלאר מחליט געווען אין זיין קינדערישען מוח'ל, 'גרויס וועל איך קיינמאל מער נישט זיין, ווייל אויב בין איך גרויס, וועל איך נאכדעם פאלען!' מדארף באמערקן די שטארקע ספעציפישע החלטה וואס ער האט מחליט געווען דעמאלטס אין לעבן, 'גרויס וועל איך קיינמאל מער נישט זיין'.
פינטעל.
אן קיין פשרות.
דאס איז א פאקט אין לעבן, אז אויב מען איז גרויס, גייט מען זיכער באקומען א פאטש אין פנים, און מען גייט צירוק פאלן.
עס האט זיך ארויסגעשטעלט, אז הערשל האט במשך אלע זיינע יארן זייער שיין אויסגעפירט זיין החלטה. אין ישיבה איז ער געווען א בחור וואס האט קיינמאל נישט געזוכט צו צוען קיין שום אויפמערקזאמקייט. אבער דא אין די נייע לעבן ווי ער איז אריין, האט ער געהאט א גרויסע פראבלעם. דא אין דעם גרופע, אויב ארבעט מען, שטייגט מען אין ראנג און מען ווערט 'גרויס'! דאס איז געווען אינטער זיין באוויסט-זיין אלטס א גרויסע פחד, וואס האט איהם כסדר געשטיפט זיך צו 'האלטן אין די ראמען' און נישט ארבעטן געהעריג. דאס איז געווען פאר הערשל א גרויסע סורפרייז, אז זיינע אלטע החלטות גייען נאך אן עד היום הזה.
איז מעגליך אפצופרעגן דעם פאקט? דא וועט ווייטער ארויפשפרינגען די אינסטינקט פון יעדע בר דעת און פארהאלטען הרשל אויף זיינע 'שטותים'. 'וואס מאכסטו דיך משוגע? קינדער זענען סתם נאריש, וועגן נארישע קינדערישע זכרונות גייסטו קאליע לייגען דיין קארעריע? לאז דיך אפ מיט די נארישקייטן!'
וואס מדארף דא אבער פארשטיין, אז מיר קענען זיין זיער גערעכט מיט אונזערע ווערטער. אבער ווען מען זאל ווען פארשטיין, אז פאר הרשל וואס לעבט שוין אזוי יארן לאנגן, מוז נישט זיין אז דאס גייט זיך אזוי שנעל אויפגעבן אויב מיר זאגען איהם, דו מאכסט דיך נאריש. נישט נאר דאס, נאר אויב מיר זאגען איהם אז ס'איז שטותים און דו מאכסט דיך סתם נאריש, וועט קיינמאל נישט אויסקומען אז אונזער נייע אינפארמאציע – אז מ'פאלט עכט נישט, מיט זיין אלטע אינפארמאציע – אז ס'איז 'יא' אמת, און אויב מאיז גרויס פאלט מען, וועלן נישט זיין צוזאמען אין פארענט פונעם מוח 'אויף איין מאל', ממילא וועלן זיי נישט האבן קיין מעגליכקייטן זיך 'אויסצומושען'. דער געדאנק איז פשוט, אויב איך זאג איינעם, 'זאלסט וויסן אז דאס וואס דו טראכסט איז שטותים', וועט יענער פשוט אוועקשטופן דעם געדאנק צירוק פון ווי עס איז געקומען, און וועלן ווי ווייניגער טראכטן דערפון, היות די אינפארמאציע איז נישט ריכטיג. ווען דאס פאסירט האבן מיר פארלוירען די געלעגענהייט אז די נייע אינפארמאציע זאל 'אויסמעקן' די אלטע און ביידע בלייבן ווייטער לעבעדיג אין די לאנג טערם מעמערי. מארגען ווען ער וועט קומען צו די ארבעט און זיך נעמען פלייסיג ארבעטן, וועט ער ווייטער 'אויך' האבן אין קאפ, אז 'מעגליך' אז ער גייט פאלן, און 'אויך' אז ס'איז שטותים, און די סטראגעל קען ווייטער אנגיין. קען אפשר זיין אז סוועט זיין אביסל מילדער, אבער פארט א סטראגעל.
היינט וויל מען אז איך זאל בלייבן גרויס!
וואס איך האב געוואלט דא זאל געשען איז, אז הרשל אליינס זאל וויסן זייער קלאר אלטס א אמת'ע פאקט, אז היינט איז נישטא וואס מורא צו האבן, און עס זאל זיין פונקט אזוי אמת ווי ער ווייסט אז מקען יא פאלן. ווייל נאר ווען ער וועט דאס וויסן פאר א קלארע פאקט, וועלן זיך די ניוראנס עפענען און קראכן אויף אייביג. דאס וועט מאכן אז עס זאלן זיך געפונן צוויי פארקערטע כוחות אויף איינמאל. דאס וועט מאכן אז עס זאל ווערן פון עפל און מאראנץ, א עפראנץ, און דאס וועט ווייזן פאר די ניוראנס אז ס'שוין 'נייע צייטן', און מקען נאכלאזן די אלטע פאקטן. עס איז דא אסאך וועגן וויאזוי מקען דאס מאכן. וואס איך האב געטון איז, איך האב אראפגעשריבן שווארץ אויף ווייס אויף א צעטל דאס וואס הרשל ווייסט שוין יארן לאנג. עס איז געשטאנען דארט בזה הלשון:
'איך וויל זייער שטארק ארבעטן פלייסיג און מאכן געלט, אבער איך ווייס אז אויב גיי איך ארבעטן פלייסיג גיי איך ווערן גרויס, און נאכדעם גיי איך פאלן, פונקט אזוי ווי איך בין געפאלן ביי די קינדער אין חדר. ממילא גיי איך זיצן אין אפיס און גארנישט טון'.
איך האב איהם געהייסן ליינען דעם צעטל יעדע מאל ער האט זיך אראפגעזעצט ביי זיין טיש אין אפיס. ער האט נישט וואס צו מאכן א טעלעפאן קאל, פאר ער ליינט נישט דעם צעטל. אסאך וועלן זיך ווינדערן, רבש"ע! דו לייגסט דאך איהם נאך מער אריין אין זיין פעקל? אבער דער אמת איז נישטא אזוי. מה נפשך, אויב איז דאס טאקע אמת, איז עס אמת, ער בלייבט פונקט ווי אמאל. אויב איז עס נישט אמת, גייט ער צווינגען זיין מוח בוחר צו זיין אין די אמת'ע אמת.
און דאס האט טאקע פאסירט.
צוויי טעג שפעטער, רופט מיר הערשל אן, אז מען דארף דערווייל נישט ממשיך זיין מיט אונזער ארבעט ווייל די גאנצע זאך מאכט עפעס נישט קיין סענס.'וואס האט קינדער מיט היינט?' פרעגט ער מיר מיט אזא שפאס. 'ביי נארישע קינדער קען דאס געשעהן, נישט ביי ערוואקסענע. ס'מאכט דאך בכלל נישט קיין סענס!' רעדענדיג דעם שפראך, האב אייך גלייך געזעהן אז עס ארבעט, די פאקט האט זיך אויסגעלאזט א בוידעם. ער האט נאכדעם אויסגעפירט, 'נישט נאר אז מען גייט מיר נישט אראפווארפן אויב ווער איך גרויס, מען 'וויל' אז איך זאל זיין גרויס ווייל דאס וועט דאך הייבן דעם קאמפאני, דאס איז די גאנצע ציל'. הערשל האט איינגעזעהן, אז אפילו מען איז גרויס, פאלט מען 'נישט', נישט נאר דאס, מוויל איהם אויפהייבן די מערסטע וואס איז שייך.
די שאלה איז נאר, ווי כמה ניקים האבן אנגעפרעגט, וויאזוי קומט מען אן צו דעם 'אויב... דעמאלטס...'? און וויאזוי איז דאס שייך צו טון ביי גאר טיפערע שורש'דיגע איינגעגעסענע פראבלעמען, ווי הרב יצחק האט אנגעפרעגט, און ווי הרב פיינע האט אנגעפרעגט, אז איינער ווייסט קלאר פאר א פאקט אז ער איז נישט ווערד, וויאזוי ווערט דאס אפגעפרעגט?
די תשובה אויף דעם איז, אז דאס איז די ארבעט פון די ערשטע שטאפל פון די מ"ר פראצעדור – וואס איז די פונקטליכע פראבלעם?
ווי מיר האבן געשריבן אינעם פארגען שיעור, דארף מען קודם ארויפברענגען די זייער ספעציפישע פאקט וואס ווייסט וואס דער פראבלעם איז. די עיקר טערעפי גייט אוועק אויף דעם, צו דערגיין וואס איז דער אמת'ע ספעציפעשע פראבלעם וואס דארף בכלל ווערן אפגעפרעגט. אויף דעם קען מען אמאל אוועקגעבן גאנצעטע סעשענס. איינמאל דער פאקט איז ארויס, איז א שאלה פון מינוטן ביז דער סתירה קומט צו גיין.
ס'איז דא כמה מהלכים אין טערעפי וואס טוט אויפדעקן דעם געהיימניס, ווי Internal Family Systems, Focusing, Hakomi, NLP, Gestalt Therapy. אלע די סארט שיטות פראבירן – יעדער אויף זיין וועג, צומאל אומדיירעקט – צו העלפן דעם מענטש זיך צו באמת קענען ארויסברענגען, און בעיקר 'מיטלעבן' די אמת'ע פאקטן וואס דרייען זיך ארום אין די מענטשענס לעבן וואס האלטן איהם איינגעשפארט.
די פאסיגסטע וועג וואס איך האב געטראפען פאר דעם צוועק איז coherence Therapy, וואס איז געווארן דעוועלאפד דורך ברוס עקער, און איז ברייט אויסגעשמועסט אינעם ביך, Depth Oriented Brief Therapy. מיט דעם מהלך, טוט מען צילען דיירעקט אנצוקומען צום פונקט ווי מען טרעפט דעם סתירה (ביי אנדערע מהלכים איז נישט דאס די ציל, נאר עס פאסירט אומדיירעקט). ס'איז נישט מעגליך מסביר צו זיין די גאנצע היקף דערפון, אבער מיר וועלען פראבירן אין קורצ'ן מסביר זיין וויאזוי דאס ארבעט, כדי צו פארשטיין וויאזוי מען קען ענדגילטיג אויפרוימען די פארקרומטע געפילן פון אין זיך.
שוין. דרייט זיך יעצט דער קינד ארום נערוועזערהייט זיכער צו מאכן אז ער זאל זיין גענוג וואויל, כדי טאטי זאל זיין גענוג רוהיג. זיין נערוועזקייט איז יעצט, 'וואס נאך דארף איך טון כדי צו זיין בעסער? אפשר דארף איך זיכער מאכן אז פאר טאטי קומט אהיים זאל אלעס זיין מסודר אין שטוב, און דעמאלטס וועל איך זיין גענוג וואויל?' ערלעדיגט, פראבירט דער קינד צו טון כל אשר בידו בכדי צו זיין 'וואויל'.
גייט אריבער אפאר טעג, און אזוי ווי דער טאטע ווייסט דאך נישט וואס דער קינד פילט, בסה"כ לעבט ער דאך נאר אין זיין וועלט, קומט ווייטער אהיים נערוועזערהייט כמתמול שלשום. דער קינד קוקט דאס צו און קען נישט פארשטיין, 'איך בין דאך שוין מער וואויל? וואס איז יעצט? אהה, מוז זיין אז איך בין נישט גענוג וואויל, איז וואס קען איך טון יעצט צו זיין נאך מער וואויל?' עפעס א ענפער וועט ער שוין מוזן אפירקראצן. אפילו יעצט וועט ער נישט האבן קיין קלארע ענפער, איז אבער דער געפיל אז עווענטואל וועט זיין א געוויסע וועג וויאזוי צו ווערן מער וואויל. דערווייל וואקסט זיין ענקזייעטי אויף א הויכען שטאפעל, און פראבירט עס צו בארוהיגען דורך זיין מער בעסער און מער בעסער. די פירות זעהן זיך אן אין חדר ווען דער רבי פאנגט אן צו זעהן ביים קינד, אז ווי פיין ער קען זיינע לימודים, איז ער נאך אלסט זייער נערוועז אויב ער קען עס גענוג 'גוט'. 'זיין התנהגות איז נישט צום פארשטיין', פראבירט דער רבי מסביר זיין פארן טאטען, 'ער קען פיין און ער לעבט עפעס אין אומזינסטע פערפעקשעניזעם, און מדארף זעהן עפעס צו טון, אז די פראבלעם זאל נישט ווערן ערגער'.
יענעם טאג קומט דער טאטע אהיים נאכן ארבעט שוין דאפעלט נערוועז. חוץ וואס ער האט זיינע אייגענע סטרעסעס, קפץ עליו רוגזו של בנו היקר שיחי'. ער דארף יעצט זעהן אז זיין זין זאל איהם נישט קאסטען נאך עפעס. ער רופט צו זיין זין אינגאצען אויפגעברויזט, 'דיין רבי זאגט אז דו ביזט לעצטענס צו נערוועז און מאכסט דיך נאריש אז דו קענסט נישט גוט, זאלסט בעסער אויפהערן ווי שנעלער מיט דיינע משוגעת'ן, פארשטאנען?!'
דאס קינד דרייט זיך אויס אינגאנצען צומישט. 'איך האב געמיינט אז אויב איך וועל זיין מער וואויל וועט טאטי שוין זיין אקעי צו מיר, דערווייל ווערט עס נאר ערגער, וואס טו איך יעצט? איך דארף מיך נאך מער וואטשען...'
פארשטייט זיך אז יעצט איז דאס קינד שוין אינגאנצען פארלוירן. ער האט שוין פרישע 'פראבלעמען', וועלן זיין די 'בעסטע שב'בעסטע' איז שוין געווארן א פראבלעם פאר זיך. אבער ווי גיט מען זיך דא אן עצה, איך דארף דאך זיין נאך בעסער אז טאטי זאל זיך האלטן רוהיג. און ווען צו זיין נאך בעסער ארבעט אויך נישט, קומט דער קינד צו צו א זיכערע החלטה אז עפעס איז שטארק נישט בסדר מיט איהם, און 'גוט' וועט ער אין זיין לעבן שוין מער נישט זיין, און פאלט אריין אין א גרויסע יאוש.
די ענקזייעטי און צובראכענקייט וואקסט. און די שלאפלאזע נעכט וואקסן מיט.
דאס קינד האט שוין פון לאנג פארגעסן וואס זיין מטרה איז דאס געווען און וויאזוי דאס אלעס האט זיך אנגעהויבן.
אויב קען זיך דאס קינד כאפן פון ווי דאס אלעס האט זיך אנגעהויבן, וועט ער זעהן אז ער זיך פשוט געוואלט באהיטן פון צרות און אנדערע מער שרעקעדיגע פחדים וואס זענען נישט אין זיין קאנטראל. ער האט זייער מורא געהאט צו מקבל זיין אז זיין טאטע איז דער וואז איז דער פראבלעם און נישט ער. נישט נאר דאס, וויפל ער וועט נאר פראבירן צו זיין גוט, גייט דאס גארנישט משפיע זיין אויף די מצב רוח פונעם טאטן ווען ער קומט אהיים פון דער ארבעט, ווייל זיין אנגעצויגענקייט האט גארנישט מיטן קינד דיירעקט, און ס'איז גארנישט בידו צו טון עס אפצוהאלטן. ווען ער זאל ווען באקומען סאפארט וויאזוי זיך אומצגיין ווען זיין טאטע איז נערוועז, אן דעם וואס ער זאל עס אפטייטשען אז עס איז עפעס א פראבלעם מיט 'איהם' אליין, דעמאלטס בלייבט ער אקעי וויאזוי עס זאל נאר זיין, אן זיינע אנגעצויגענקייטן צו וועלן זיין נאך בעסער. דאס צו אנערקענען אליינס דארף א קינד אסאך סאפארט, און אויך דאס צו אנערקענען ווען מ'איז שוין 25 דארף מען אויך סאפארט דאס צו קענען עקסעפטען און אנערקענען און עס מיטלעבן.
וואס וועט זיין אויב מ'וועט בארוהיגען דעם קינד, 'קוק נעכטן האסטו פיין געקענט, און אייער-נעכטן האסטו פיין געקענט, דו ביזט דאך פון די בעסטע קינדער?! דו האסט סתם א נארישקייט אז דו טראכטס אז דו קענסט נישט.' עס קען זיין עס וועט עפעס משפיע זיין אויף איהם, אבער צו דאס גייט אוועקנעמען זיין ענקזייעטי אינגאנצען? מוז נישט זיין. דער אמת'ע פראבלעם דא איז דאך, אז ער פראבירט צו קאנטראלירן זיין לעבן מיט עפעס א מממשיות'דיגע פראקטישע וועג, כדי צו קענען קאנטראלירן די מצב אינדערהיים – 'אויב וועל איך זיין בעסער און בעסער, גייט די מצב אינדערהיים אויך ווערן בעסער, ווייל די פראבלעם איז 'מיך', נישט טאטי'. אויב גייט מען איהם איבערווייזן און איבערווייזן אז ער קען יא, און מוועט איהם מאכן פילן ווי א חוזק, וועט ער טאקע אפשר אויפהערן מיט זיין משוגעת, אבער ביז אפאר טעג גייט זיין א אנדערע משוגעת, 'וואס ער וועט זיכער מאכן אז מ'וועט איהם נישט קענען אפפרעגען', און מיט דעם האפען צו קאנטראלירן די מצב אינדערהיים. דאס איז זייער א שכיח'דיגע פראבלעם, אז ווען איין משוגעת גייט אוועק, שפראצט פלוצלינג ארויס א נייע משוגעת וואס טוט איבערנעמען די אלטע, און אויב וועט ער נישט טרעפן א אנדערע וועג, וועט ער אנהאלטן 'זיין' וועג, און אויפווייזן מיט ראיות ברורות אז ער קען טאקע נישט גוט, און ער דארף זיך 'מער' פארבעסערן. דאס איז אלעס פארדעם, ווייל פארן קינד איז וויכטיג אנצוהאלטן זיינע משוגעת'ן ווייל דאס ראטעוועט איהם פון א גאר ערענסטערע דילעמע אויף וואס ער האט נישט קיין קאנטראל. ווען די אמת קומט ארויס, גייען די אלע משוגעת'ן אוועק פון זיך אליין, ווייל די סתירה וואס פאסירט דא, מעקט אויס די גאנצע בנין וואס דער קינד האט זיך פראדעצירט פאר זיך אליין. די סתירה איז, אלעמאל האט ביך געמיינט, אז איך קען נישט זיין סעיף ווען טאטי איז נערוועז, און היינט ווייס איך, אז איך קען זיין סעיף אפילו ווען טאטי איז נערוועז און גארנישט שלעכטס גייט נישט פאסירן'. דאס פרעגט אוטאמאטיש אפ די געפיל וואס ער האט אויף זיך אליינס אז, 'אויב וועל 'איך' זיין בעסער גייט אלעס זיין גוט און סעיף, צו, היינט ווייס איך אז איך בין אקעי וויאזוי איך בין, דער פראבלעם איז אז טאטי האט זיינע אייגענע פראבלעמען ואס איך 'דארף נישט' און איך קען 'נישט' קאנטראלירן.'
די מעשה איז פיקטיוו און אביסל עקסטרעים, אבער קען ליידער זיין אמת אויך.
(עס איז וויכטיג אנצומערקען, אז די נושא ווערט שטארק ארומגערעד אין ספה"ק בנוגע די נושא פון שבירת הכלים. ס'איז נישט די פלאץ ארייצוגיין אין דעם באריכות, אבער די נקודה איז, אז אלע מידות זענען די שורש פון גאוה – אנא אמלוך. וואס דאס מיינט, 'איך וויל מיך צופרידען שטעלן, און אלעס וועט מיר דינען, אפילו דאס מאכט אנדערע פראבלעמען'. דאס איז די עבודה פון ביטול היש, אויפצוגעבן אויף די אייגענע מטרות, און זיך מכניע זיין פאר די אומבאקוועמע זאכן וואס פאסט אונז נישט, און וואס פילט זיך נישט באקועם פאר אונז. און ווען מען הערט אויף אלעס 'אריינצונעמען אין זיך', און מען איז מקבל אלעס ווי אזוי עס איז, קומט דער מענטש צו צו אינערליכע רוהיגקייט. צום סוף דארף זיך יעדע מענטש מכניע זיין צום רצון ה' צו ס'איז באקוועם אדער נישט, און ווען דאס פאסירט קען מען אויפגעבן אנדערע התנהגיות וואס מען האט אנגעהאלטן בכדי צו פילן אז 'איך' פיר מיין לעבן און 'איך' פיר די וועלט. אבער דאס איז שוין א נושא פאר זיך. והמבין יבין.)
יעצט פראביר עפעס אנדערש. רעד מער פון 'דיר' פערזענליך פון וואס 'דו' פילסט. לדוגמא, 'יענקי, איך בין זייער אויפגערעגט אויף דיר, און אפשר נאך סאך מער ווי פלעין אויפגערעגט – איך בין טויט אויפגערעגט אויף דיר! האסט מיר אזוי וויי געטון ווען דו האסט דאס און דאס געטון'. זייער מעגליך אז עס וועט ארופיקומען די בילד פון דער וואס האט דיר אויפגערעגט, אדער קענסטו דיירעקט ארויפברענגען א בילד פון יענעם און איהם עס זאגען אין פנים אריין.
באמערק די חילוק פון וויאזוי ס'פילט זיך ווען דו רעדסט ווי די ערשטע וועג, ווי פון די צווייטע וועג. אין די ערשטע וועג קען מען נאך פילן ווי אן עדאלט וואס רעד פון א אומבאקוועמע מצב, אבער אין די צווייטע וועג רעד מען ווי א קינד, און די געפילן פילן זיך אסאך טיפער אין די ביינער. מ'רעד וואס 'איך' פיל, נישט וואס 'מ'-פילט.
דער צווייטער וועג איז די געפיל שפראך, וואס פילט 'היינט' די צער כמעט די זעלבע וויאזוי ער האט עס געפילט פאר צען יאר צירוק, ווייל געפיל ווייזט נישט די חילוק פון קיין צייט. נעכטן איז היינט, און היינט איז נעכטען. וואס האט פאסירט פאר צען יאר צירוק, 'מיינט' ער אז עס פאסירט נאך 'יעצט'. משא"כ דער ערשטער וועג איז מער שכל, וואס ווייסט א חילוק פון צייט, און ער פארשטייט אז אמאל איז אמאל און היינט איז היינט, און ער ווערט נישט אזוי שטארק איבערגענומען פון אמאליגע איבערלעבענישן.
ווען איינער דערזעהט זיך אין א פראבלעם, מיינט דאס אז ער 'לעבט' מיט און ער איידענטעפעצירט זיך מיט די געפילן וועלט, און דערפאר שפירט זיך די פאניק און די ענזייעטי אזוי שטארק, ווייל די געפילן שפילן עפעס אפ וואס פילט זיך פאר די געפילן פאר זייער וויכטיג, אן דעם וואס די שכל זאל האבן דא א ווארט בכלל. ווען די געפיל זאגט ארויס וואס ער וויל, קען נאכדעם די שכל איבערנעמען און שוקל זיין אויב די געפיל האט וואס מורא צו האבן אדער נישט. אבער כדאי צו פארשטיין די געפיל, מוז מען זיך קודם אריין לייגען אין זיין וועלט, און טראכטן די לאגיק וואס ער טראכט.
וואס איז דער פראבלעם / סימפטאם?
איינמאל מען פארשטייט אז מען דארף רעדן צום געפיהל, קען מען גיין ווייטער און צוטרעפן צום עצם מציאות פונעם פראבלעם – צו וויסן וואס איז דער פונקטליכער פראבלעם מיט וואס מ'הייבט דא אן. און כדי דאס צו פארשטיין, דארף מען וויסן פונקטליך וועלכע מחשבות, געפילן, און בעיקר מעשים, פראדעצירן דעם סימפטאם.
לדוגמא, איינער וואס קומט מיט אן ענקזייעטי פראבלעם, ברויך מען קודם וויסן פונקטליך ווי דאס פאסירט? אין וועלכע פלעצער? מיט וועלכע מענטשן? וואס זענען די געפילן דעמאלטס? וועלעכע מחשבות לויפן דורכ'ן קאפ? איינמאל מען האט דאס ארויס, קען מען זיך נעמען זעהן וואס גייט זיין אומבאקוועם אן דעם.
די עצם זאך צו וויסן די אנדערע חלק וואס ווייסט אז ס'איז וויכטיג אהצוהאלטן דעם ענקזייעטי, איז בדרך כלל אונטער די נאז, און מ'קען דאס זייער גרינג טרעפן. עס איז נישט עפעס וואס מ'דארף זיכען עפעס פון אונטער דער ערד, און ס'איז גאנץ אפען. אבער וואס דער פראבלעם איז אין אנפאנג, דאס קען שוין זיין א שטיקל עבודה צו דערטאפען וואס דאס איז פונקטליך, און דאס קען אמאל נעמען אביסל צייט.
צירוק צו חיים'ס פאניק אטאקעס – 'אויב איך לייד פון פאניק, וועט מיר דער באשעפער היטן פון פראבלעמען!'
לאמיר נעמען א ביישפיל פון אונזער אלטע פריינד חיים מיטן פאניק אטאקע. חיים האט זיך געכאפט א האלבע יאר נאכן זיין אין א נייעם זשאב, ווי ער לייד פון פאניק ווען ער דערזעט זיך 'פארמאכט'. דאס האט איהם געמאכט זייער שווער זיך צו האלטן רוהיג אויפן באס צו די ארבעט, אין ביהמ"ד אין א צייט ווען ער האט געוויסט אז ער קען נישט ארויסלויפן. אין די אלע מצבים האט חיים געשפירט ווי ער ווערט זייער דיזי, אלעס דרייט זיך, און עס באנעמט איהם א גרויסע פחד, אז אפשר גיי איך כאפן א הארץ אטאקע אויפן פלאץ?!
ווען חיים איז געקומען צו מיר האט ער מיר פארציילט ווי ער האט יעצט אנגעהויבן ארבעטן, און פערצופאל איז ער זייער צופרידען פון זיין זשאב, און ווי אויך איז זיין בעה"ב זייער צופרידן פון איהם. זיין בעה"ב האט איהם געשטעלט צו זיין זיין 'רעכטע האנט' אין מענעזשען די ביזנעס, בבחינת משנה למלך, און איז כסדר איהם גרייט ארויסצוהעלפן מיט וואס ער דארף נאר, און ווי ער איז גאר שטארק אינטרעסירט איהם ארויפצוארבען אין די ביזנעס. 'אויף אזוי ווייט פארט אלעס אזוי פיין', פירט חיים אויס, 'אז איך קען מיך אפילו נישט פארשטעלן וואס זאל מיר פלוצלינג אנכאפן אזעלכע פאניק אטאקעס ווי קיינמאל בעפאר?'
די ערשטע זאך וואס איך האב געוואלט זעהן איז וואס פונקטליך איז די פראבלעם – וואס דער פאניק איז בכלל במציאות. חיים האט געטראפן נאך פלעצער ווי ער האט נישט געכאפט אז עס פאסירט, ווי למשל ווען ער זעצט זיך מיט זיין פאמיליע. איך האב געטון אביסל ארבעט דארט, און האט זיך עטוואס בארוהיג. די נעקסטע מאל ער איז געקומען, האט ער געוואלט ארבעטן דיירעקט אויף די פאניק וואס פאסירט ווען ער ווערט 'געטרעפט', ווי למשל, ביי נקדישך, וואס דעמאלטס ווייסט ער אז ווען ער ווערט דיזי און די קאפ נעמט זיך איהם שווינדלען קען ער נישט ארויסלויפן.
איך האב געהייסן חיימ'ן זאל זיך דמיונען ווי ער איז דארט אין ביהמ"ד, און איך האב גענומען אויף א רייד פון אנפאנג דאווענען 'מה טובו', ביז שמונה עשרה און נקדישך, און איך האב געהייסן חיים'ן זאל באמערקען ווי ער פאנגט אן צו שוויצן. צו זיין ווינדער, האט ער באמערקט ווי גלייך אנפאנג ביי הודו ווען ער וויל זיך 'נעמען' דאווענען מיט כוונה און פארגעסן פון די וועלט ארום, פונקט דעמאלטס נעמט ער זיך שוויצן און ווערן דיזי, ממש להכעיס. עס איז נאך נישט געפערליך אזוי ווי ביי נקדישך, אבער עס האט די זעלבע ענערזשי – 'איך קען נישט בלייבן דא אין זיך קאנצעטרירען אויף וואס איך דאווען', האט חיים אויסגעפירט, 'איך פלי אוועק'.
דער מיטלעבעניש האט מיר געזאגט אביסל מער איבער חיימ'ס פאניק. 'עפעס אין איהם לאזט איהם נישט דא זיין, אפילו ער וויל זיין דא', האב איך געטראכט צו מיר. אבער אנשטאטס אויסצולערנען חיים'ען וויאזוי צו מענעזשען זיינע מחשבות און זיך שלאגען מיט דעם אנשיקעניש, א שטייגער ווי אין סי.בי.טי., האט איך געוואלט געזען דיירעקט וואספארא באדייט עס האט פאר זיין געפיל וועלט.
כדי צו פארשטיין וואס דא גייט פאר, און בעיקר אז חיים אליין זאל 'זעהן' וואס דא גייט פאר, האב איך געהייסן חיים (וואס איז נאך אלטס אין זיין דמיון דארט אין ביהמ"ד), ער זאל זיך לאזן איבערקומען מיט דעם פאניק און דיזינעס. די מינוט וואס ער האט זיך געלאזט איבערנעמען פון דעם, האט חיים גלייך געשפירט בעסער, און די שטארקע פאניק האט נאכגעלאזט, א שטייגער ווי קינד וואס בעט און מוטשעט אן אויפהער אז זיין טאטע זאל איהם אויסהערן, און ענדליך ווען דער טאטע דרייט זיך אויס און הערט איהם אויס, ווערט דאס קינד בארוהיגט און הערט אויף אזוי פיל צו שרייען. דאס זעלבע האט פאסירט דא אויך, ווי נאר חיים האט זיך געלאזט אויסהערן פון זיין 'קינד' אין זיך, האט ער אויפגעהערט צו שרייען אויף הויכע טענער, ווי צו זאגען, 'ענדליך הערסטו מיך אויס'. דאס גיט מיר אויך א סיגנאל, אז עפעס וויכטיג קומט דא פאר, און אז מ'רירט אן עפעס א פינטל אין חיים'ס געפילן.
כדי צו באקומען א געפיל אויף די איבערלעבעניש וואס חיים האט דא, האב איך איהם געפרעגט, 'וואס טוט דער פאניק פאר דיר יעצט?'(די שאלה האט געדארפט מער אריינברענגען חיים אין די איבערלעבעניש ער זאל קענען זעהן וואס דער באדייט פונעם פאניק איז בכלל, און וואס עס טוט פאר איהם. איך האב דיירעקט געפרעגט די שאלה אויף א וועג אז ער זאל זיך קענען מער מקשר זיין מיט זיינע געפילן, אן דעם וואס די שכל זאל איבערנעמען. שכל'דיג, וואלט איך געפרעגט, 'פארוואס ווערסטו יעצט איבערגענומען פון דיין פאניק?' פארשטייט זיך אז א גראדע ענטפער וועט ער נישט האבן פאר דעם. אנשטאטס דעם האב איך איהם פשוט אריינגעברענגט מער אין די מיטלעבעניש וואס ער האט דא, אן דארפן ענפערן עפעס שכל'דיג, נאר פשוט זעהן די מציאות פאר די אויגען, 'וואס טוט דער פאניק פאר דיר יעצט?' ווי צו פרעגן, וואס פאסירט צו דיר יעצט אנדערש פון וואס דו האסט געוואלט פריער ווען דו האסט געוואלט אנהויבן דאווענען מיט כוונה?)
אן טראכטן צו לאנג, האט חיים באלד געזאגט, 'עס מאכט מיך דיסטרעקטעד פון וואס איך וויל עכט טון, און איך קען שוין נישט דאווענען נארמאל וויאזוי איך וויל ווי א חסידישע יונגערמאן דארף דאווענען. ער וויל שטערן פון וואס איך וויל טון, אז איך זאל מיך בכלל נישט קאנצעטערירן'.
האב איך שוין דעם פראבלעם פון די פאניק. די פראבלעם דא איז, אז די פאניק וויל האלטן חיים דיסטרעקטעד פון וואס ער וויל טון, אפילו בעניני רוחניות. דער פאניק וויל אז וואס חיים טוט, זאל ער טון אויבערפלעכליך אן זיך צו קאנצעטרירן צו שטארק. דערפאר גלייך ביי הודו ווען חיים וויל זיך מער קאנצעטרירען מיט מער כוונה, ווערט דער פאניק צווילדעוועט און לאזט נישט חיים גיין ווייטער.
יעצט דארף מען זעהן, פארוואס איז 'וויכטיג' פאר חיים'ן נישט צו בלייבן קאנצעטרירט. האפענטליך ווען דער סיבה וועט ארויסקומען, וועט חיים פון זיך אליין קענען זעהן פאר די אויגען וואס דארף זיין אנדערש אין זיין לעבן.
איך האב געהייסן חיים'ן זאל פרעגן דעם 'דיסטרעקטער' (ווי חיים האט עס אנגערופען), 'פארוואס טאר איך מיך נישט קאנצעטרירען און דאווענען וויאזוי איך וויל?' פרעג עס איהם אזוי ווי דו פרעגסט עפעס פון א צווייטע מענטש.
עס האט אויסגעזען זייער מאדנע אזוי צו רעדן, אבער אז דער טערפיסט הייסט, האט ער געפאלגט.
'דיסטרעקטער, פארוואס טאר איך מיך נישט קאנצעטרירען אזוי ווי איך וויל?'
יעצט האב איך געהייסן טון עפעס נאך מער מאדנע, 'יעצט נעם דו איבער די פלאץ פון דעם פאניקער / דיסטרעקטער, און ענפער פאר חיים וואס דו האסט צו זאגען אויף דעם. זיי דיך מדמיין כאילו דו שטייסט פאר חיים און דו זאגסט איהם אין פנים אריין פארוואס דו לאזט איהם זיך נישט קאנצעטרירען אויף וואס ער וויל.'(די מטרה פון מאכן די 'מאדנע' שמועס, איז געווען כדי צו קענען אפטיילען די צוויי חלקים אין חיים, און קענען קלאר הערן וואס ביידע זייטען האבן צו פארציילען. מען קען עס מאכן אויף נאך וועגן, אבער אזוי האט מיר געפילט דאס גלאטסטע צו טון אים דעם מצב. נאך א וועג וויאזוי איך וואלט עס געקענט מאכן, וואלט געווען צו הייסן חיים צו פראבירן צו 'טעסטן' דעם דיסטרעקטער און איהם אנפייפן און דווקא יא זיך מצמצם זיין און זיך קאנצעטרירען און זעהן וואס פאסירט, און פארשטייט זיך אז יעצט וועט שוין חיים זעהן אז ער לאזט נישט, און דעמאלטס קען מען טון אזוי, מען זאגט א סענטענס וואס מ'דארף לאזן ענדיגן פון זיך אליינס. למשל, בשעת מען פילט ווי די פאניק קומט צירוק, זאגט מען אזוי, 'אויב איך גיי מיך קאנצעטרירן און טון וואס איך וויל, דעמאלטס...? און מען לאזט ענדיגן דעם סענטענס פון זיך אליין וואס עס קומט ארויס נאטירלעך, אן דעם וואס מ'זאל 'טראכטן' וואס מ'זאל' זאגען. דאס איז א וועג פון רעדן 'געפיל שפראך', שכל'דיג וואלט אזא שמועס און אזא סענטענס בכלל נישט געמאכט קיין סענס, און ווייל חיים האט זיך קאנעקטעד מיט זיינע געפילן, זענען די אמת'ע געפילן טאקע ארויסגעקומען).
חיים האט איבערגענומען די פלאץ פונעם דיסטרעקטער און האט אנגעהויבן זייער שיין צו זאגען וואס זיין מטרה איז. איך געדענק נישט פונקטליך די ווערטער, אבער די תוכן השמועס איז געגעאנגען בערך אזוי, 'ס'איז סאך בעסער פאר דיר אז דו זאלסט האבן איין גרויסע פראבלעם, ווי צו האבן אסאך קליינע, דו האסט נישט קיין אנונג וויפעל פראבלעמען דו קענסט האבן מיט פרנסה, ווייב און קינדער, און דו וועסט עס נישט קענען הענדלען ווי עס באדארף צו זיין, בעסער האב איין גרויסע פראבלעם און דיסטרעקט דיך פון אלע דיינע פראבלעמען, און אזוי אויך וועט דיר די באשעפער שוינען אז דו זאלסט נישט האבן קיין סאך קליינע פראבלעמען מיט פרנסה און משפחה, בעסער לייד אויף דעם, ווי צו ליידען אויף עפעס אנדערש!' (אויב וואלט איך גענוצעט די וועג וואס איך האב פריער דערמאנט, פון ענדיגן א סענטענס, וואלט זיך עס געגענדיגט בערך אזוי, 'אויב איך גיי מיך קאנצעטרירן און טון וואס איך וויל, דעמאלטס... גיי איך האבן פרישע פראבלען און איך גיי עס נישט קענען הענדלען און איך גיי נישט וויסן וואס צו טון, סוי ס'איז בעסער אז איך זאל האבן א ריזיגע פראבלעם און דער באשעפער וועט מיר שוינען פון האבן נאך פראבלעמען')
איך האב מיך אויסגעלערנט פון חיים וואס דא גייט פאר. דער פאניקער איז משום מה משוכנע אז 'פראבלעמען גייען זיין' אין לעבן, ובפרט מיט פרנסה און מיט די קינדער וכדו', א זאך וואס האט אין זיך א שטיקל אמת, אבער זייער שטארק אויפגעבלאזן. אויב פראבלעמען פאר זיך איז נאך א האלבע צרה, בשעת וואס מ'קען עס מסדר זיין אז עס זאל נישט זיין קיין פראבלעם (איז נישטא אזויפיל ארגענעזאצעיס פאר אלע מיני פראבלעמען?), איז אבער דער פאניקער געווען משוכנע, אז דער חיים האט נישט די כוחות מסדר צו זיין זיינע פראבלעמען, ניטאמאל איז דא וואס צו טון דערמיט – ס'איז פארלוירען. די איינציגסטע זאך וואס ער קען טון, איז זיך צו דיסטרעקטען און מסיח דעת זיין פון די פראבלעמען 'וואס גייען קומען'. די תועלת דערפון איז פון צוויי זייטען, איינס, פשוט מ'איז מסיח דעת און מ'מאכט זיך נישט צו טון פון די פראבלעמען, ווי געזאגט, איך זעה דיך נישט און דו זעה מיך נישט. צווייטענס, דער צער פון נישט קענען טון וואס מ'וויל, גייט שוין זיין אזוי ווי א שטראף וואס גייט שוין זיין אפגעקומען פאר זיינע אנדערע פראבלעמען, אזוי אז די פראבלעמען גייען מער נישט אנקומען, ווייל חיים האט שוין געהאט זיין פעקעל צרות.
אלזא די עיקר מטרה פון די פאניק / דיסטרעקטען איז, 'די איינציגסטע וועג וויאזוי דו קענסט אויסמיידען די 'קליינע' פראבלעמען פון פרנסה וכדו', איז נאר אויב דו וועסט האבן איין גרויסע פראבלעם – איין גרויסע פאניק און אנטלויפן פון אלע אנדערע פראבלעמען, און גוט ליידען פון דעם אז דער באשעפער וועט דיר פשוט שוינען פון האבן נאך קליינע פראבלעמען'.
די מטרה פון די שטארקע פאניק פון חיים איז ווי דער ערשטער סיבה וואס איך האב געשריבן אנפאנג שיעור פארוואס ענקזייעטי איז וויכטיג. חיים פראבירט צו מסדר זיין אלע קליינע פראבלעמען וואס קומען איהם אונטער אין וועג אין זיין נייעם לעבן (חתונה געהאט, נייע זשאב וכדו'), און די וועג דאס צו טון איז דורך זיך פייניגען מיט עפעס אנדערש, און זיך דיסטרעקטען און אנטלויפן, נישט דורך פעיסען דיירעקט. די וויכטיגקייט אין חיים'ס וועלט צו האבן פאניק, איז כדי זיך צו ראטווען פון אנדערע פראבלעמען וואס ער וועט זיך נישט קענען אן עצה געבן.
ווען חיים האט זיך געכאפט וואס ער רעד דא, האט ער גלייך צירוקגעשפרינגען צו זיין 'זיך', און זיך גענומען צירוקשרייען, 'דו האסט א סטופיד סאלאשען, נישט אזוי סאלווד מען פראבלעמען! דער באשפער פירט די וועלט מיט די פראבלעמען, און דו זיי נישט זיין 'פראבלעם סאלווער'! און איך בין יא גענוג שטארק צו קענען האנדלען פראבלמען ווען זיי קומען אן!'
וואס חיים האט דא געטראפן איז זייער א שכיח'דיגע דילעמע אין וואס מענטשן טרעפן זיך ווען מ'איז פארלוירן. עס איז זייער שכיח פאר מענטשן מורא צו האבן ווען זאכן גייען גוט, אז עפעס שלעכטס גייט פאסירן, און מען פראבירט זיך מחזק צו זיין אז אלעס זאל גיין גוט. מ'פראבירט אויך אנדערע זאכן צו טון, ווי לעשן עין הרע'ס, זוכען סגולות ועוד ועוד. מ'כאפט זיך נישט, אז חוץ פון אלע סגולות טוט מען אליינס נאך עפעס וואס מאכט דער פראבלעם נאך ערגער – מ'ברענגט ארויף אויף זיך פאניק כדי אפצוהאלטן שלעכטס פון קומען (און נאכדעם גייט מען זיכען סגולות פאר די עצם פאניק).
חיים האט דא גענומען אויף אחריות אויף וואס ער טוט, צוום ערשעטן מאל אין זיין לעבן. יעדעס מאל וואס חיים איז געווען אין א מצב פון 'זיך קאנצעטרירן' און זיין 'דא' אין די מציאות, האט דאס געטריגערט די פאניק אז 'אין דער וועלט איז דא פראבלעמען מיט וואס דו ביזט פארלוירען, און דו דארפסט אנטלויפן'. ווען חיים האט געכאפט וויאזוי ער לעבט, האט ער עס געקענט צאמפארן אין זעהן צוזאמען מיט א אנדערע וועג וויאזוי צו האנדלען פראבלעמען, און אז ער דארף נישט זיין דעם באשעפערס פראבלעם סאלווער. ביידע וועגן קענען נישט זיין אמת, און נאר איין וועג קען זיין אמת, און ביידע וועגן ווייסט חיים פון זיך אליין, ער האט זיך נאר נישט געכאפט אז ער האלטן אן א אנדערע וועג. פון זיך אליין האט חיים'ס באוויסטזיין אנגעהויבן צו באקוקען פראבלעמען פון די נאנט. און מיר האבן געארבעט נאך אביסל אויף געוויסע פראקטישע פראבלעמען וואס חיים האט ניטאמאל געקענט כאפן ביז היינט אז עס שטייט איהם אין וועג.
איך האב אראפגעשריבן ביידע וועגן אויף א צעטל, און עס איבערגעגעבן פאר חיים'ען צו ליינען די נעקסטע פאר טעג, כדי צו מחזק צו זיין די סתירה פאר די אויגען, און זעהן אויב עס האלטן אן.
איבריג צו זאגען אז זיין אינטענסיווע פאניק איז מער קיינמאל נישט צירוקגעקומען, און האט געקענט שטיין רוהיג ביי נקדישך און פארן רוהיג אויפן באס. פון היינט און ווייטער האט ער שוין געקענט אנקוקען פראבלעמען מיט מער א מבוגר'דיגע בליק אן אריינפאלן אין דעם אלטן וועג פון לעבן.
איך האפ אז דער דוגמא קען געבן א טיפערע בליק ארום דאס וואס מען האט גערעדט אין די פאריגע פאר שיעורים.
אינעם נעקסטען שיעור האף איך אי"ה אביסל ארום צורעדן פארוואס נידעריגע זעלבסט-ווירדע זאל זיין וויכטיג אנצוהאלטן, און וויאזוי פטור צו ווערן דערפון.
'מען דארף נעמען אזעלכע קליינע סטעפס, אז ס'זאל זיך ניטאמאל פילן אז מען האט זיך געטוישט'
עת לחשוב האט געשריבן:
איך וויל פרעגן נאכאמאל א שאלת תם, איך וויל פשוט קלאר פארשטיין. איך וויל ארויסהאבן די געדאנק אונטער די מהלך און וויאזוי די אנקאנטשעס מיינד ארבעט.
א גרויסע שכוח פאר אלע וואס זענען אריינגעקומען זיך מתווכח זיין און קלארער אויסשמועסן דעם ענין. איך מיין אז א קליינע חזרה וועט אביסל אויסגראדען דעם ענין.
איך וועל עס מסכם זיין אביסל אין נארמאלע טערמינען בלשון הרגיל בבני אדם, פאר מען קומט צירוק צו די קוהירענס טערעפי שפראך.
דאס איז קלאר אז א מענטש קען זיך נישט טוישן פון איין מינוט אויפן צווייטען. דאס איז כו"ע מודו. אין א געוויסע זין, קען זיך דאס זיך טוישן פילן פאר מענטש נאך ערגער ווי דאס טויט אליינס. איך קען דאס אסאך מאל הערן פון מענטשן, 'אויב טויש איך מיך פיל איך ווי איך גיי שטארבען, ווייל איך ווייס נישט ווי איך גיי אריין'. די סיבה פאר דעם איז, ווייל א מענטש במשך זיין לעבן, הן מצד זיין עצם מהות, ועל כולם מחמת זיין חינוך און זיינע איבערלעבענישן, פארמירט זיך א געוויסע 'פארעם' אויף זיך אליין ווי ער שפירט זיך די מערסעט באקוועם.
דאס ווערט זיין 'וועלט'.
די וועג וויאוזי דער מענטש פארמירט זיין באקוועמען לעבן, ווערט פארמירט אין א געוויסע 'אימעדזש' אויף זיך אליין. ווי מער דער אימעדזש ווערט שטערקער, אלטס מער גייט זיך פון איין זייט דער מענטש פילן באקוועמער אין לעבן, אבער פון די אנדערע זייט, גייט איהם זיין זייער שווער זיך צו טוישן אין גיין 'אינדרויסן' פון דעם אימעדזש. אויב גיין שלאפען ביינאכט אדער אויפשטיין אינדערפרי, איז א סטעפ ארויס פון זיין אימעדזש, דעמאלטס גייט זיך פילן פאר דעם מענטט, אז אויב ער שטייט אויף גייט ער שטארבן! פשוטו כמשמעו. ווייל מיט דעם ווייזט ער זיך אליין אז ער האט נישט קיין 'באקס' אין וואס ער לעבט, און דאס לעבן איז נישט אין קאנטראל.
דאס איז די סיבה פארוואס אין ספרים שטייט זייער שטארק (ידוע מש"כ האוהב ישראל פ' ויקרא בליקוטים), אז מען טאר נישט שפרינגען קיין מדרגות. אויב וויל מען זיך טוישן מוז מען גיין בהדרגה. די סיבה פאר דעם איז, ווייל אויב א מענטש טוישט זיך מער וויפל ס'פילט זיך גענוג זיכער פאר איהם, דעמאלטס קען זיך דער מענטש שטארק דערשרעקן און נישט איבערטראגען די 'פלוצלומדיגער' טויש, און צום סוף אינגאנצן אויפגעבן.
איך האב לעצטענס געהערט א שיעור אויף דעם ענין פון איינע פון די גרעסטע בעלי מחנכים בדורינו, הרב יחיאל יעקבזון שליט"א, ווי ער רעד שטארק ארום ווי שווער ס'איז פאר א מענטש זיך צו טוישן, אפילו ווען ער וויל זיך טוישן. ער ברענגט ארויס סיי די נקודה אז אויב א מענטש האט ערגעץ ווי א געוויסע אימעדזש וואס שטעמפלעט איהם אפ, גייט דער מענטש נישט פילן זיכער זיך צו טוישען (אפילו עס איז א נארישע אימעדזש ווי 'איך בין נישט קאנפעדענט', האט זיך שוין דער מענטש צוגעוואוינט אז איך בין נישט אין די קאטעגאריע פון קאנפעדענט מענטשן, און זיך צו דערזעהן קאנפעדענט, גייט זיך פילן ווי דער טויט אליין, ווייל ער ווייסט דאך נישט וויאזוי מען עסט דאס). צווייטענס, אז מען מאכט א טויש אפילו אין די עצם התנהגות, וואס איז צו גרויס. ער ברענגט שטארק ארויס, אז די סיבה פארוואס מען דארף גיין בהדרגה איז נישט ווייל אזוי איז די סדר בבחינת גזיה"כ, נאר גיין אנדערש איז ממש 'טויט' פארן מענטש, און איז ממש נישט מעגליך.
איך האב זייער הנאה געהאט פון די הגדרה וויאזוי ער לייגט אראפ וויאזוי מען דארף גיין בהדרגה.
'מען דארף נעמען אזעלכע קליינע סטעפס, אז ס'זאל זיך ניטאמאל פילן אז מען האט זיך געטויטש.'
ווי מער א מענטש געוואוינט זיך צו אויף אזא אופן, באקומט ער צוביסלעך א אימעדזש אויף זיך אז איך בין א 'טוישער' – איך בין א מענטש וואס קען זיך גרינגערהייט טוישן, אנשטאטס צו זיין א מענטש 'וואס קען זיך נישט טוישן'. אלע פראבלעמען קומען פון זיך זעהן אלטס א מענטש וואס קען זיך נישט טוישן, ווייל איך בין 'דאס און דאס', און עס 'טייטשט' זיך אויס אויף פארשידענע נעמען, ווי נודריגע זעלבסט ווירדע, ענקזייעטי, דעפרעסיע וכדו'.
דאס איז די יסוד פונעם פראבלעם – איך האלט אז איך קען מיך נישט טוישן. עס איז נישט קיין 'קאגנעטיוו / טראכטן' פראבלעם, עס איז אויך נישט קיין 'התהגות' פראבלעם. דער פראבלעם איז, אז דער נייער טויש וואס דו ווילסט נעמען אויף זיך אליין, שטימטט נישט וויאזוי דו האסט דיך פארמירט דיין לעבן. עס גייט ארויס פון דיין 'באקס' און עס פילט זיך זייער שרעקעדיג.
עת לחשוב האט געשריבן:
איך פארשטיי נישט פארוואס קען נישט זיין אז דער פראבלעם יעצט איז א דירעקטע תוצאה פון די פאלשע בליק אויף די וועלט, דאס הייסט ווייל ער האט פאלש אפגעלערנט די וועלט במילא קומט ארויס אומגעוואנטשענע תוצאות, איי וועסטו פרעגן פארוואס כאפט ער נישט אז עס איז פאלש, די תירץ איז ווייל די בליק פון א מענטש איז באגראבן עס איז אין די איקאנטשעס עס איז נישט אויבן אויף, און בכלל איז זייער שווער פאר מענטש צו כאפן וואו ער איז ראנג מיט זיין טינקינג, , במילא קומט ארויס די פארפוילטע פירות. בקיצור איך פארשטיי אז די אנקאנטשעס פארדרייט א קאפ, אבער מהיכי תיתי אז דער אנקאנשטעס איז אזא קרומער פארדרייטער קאפ? איך וואט געזאגט ער איז זייער גראד און די פראבלעם וואס ער האט טיפ באגראבן קומט ארויס, פארוואס דארף מען זאגן אז עס קומט ארויס מיט א קאוועראפ?
די מושג 'קהורענס', איז לאו דווקא מיוחס צום פאקט אז עס איז דא א 'ערגערע' פחד, נאר יעדע פאקט וואס דער מענטש האלטן אן, וואס מאכט אז זיין התנהגות מאכט סענס. דאס איז דער אפטייטש פון 'קוהערינס' – דער פראבלעם 'שטימט' לויט וויאזוי דו לעבסט. סיי עס שטומט מיט פריערדיגע הנחות אויף דיר אליין און אויף די וועלט, וואס לפי זה מאכט נישט מער ווי סענס, אז דו גייסט היינט אזוי לעבן, און סיי אז עס גייט ממילא טריגערן דעם ענדגילטיגען פראבלעם – אויב דו ווילסט דיך טוישן פון דעם אלטן וועג, וועסט שפירן זייער פארלוירן און נישט אין קאנטראל.
צו העלפן דעם סארט 'פראבלעם', דארף מען פארשטיין די 'וועלט' אין וואס דער מענטש לעבט, כדי צו פארשטיין פון וואס ער האט מורא זיך צו טוישן. די מינוט וואס דער פחד קומט ארויס, איז דער מענטש ביכולת צו טון אזא מין טויש וואס פילט זיך ניטאמאל אז ער האט זיך עפעס געטוישט, ווען אין פאקט האט ער געמאכט א קליינע טויש. דאס איז דער 'סתירה' וואס מיר האבן דערמאנט אין ד פאריגע שיעורים – א סטעפ וואס האט זיך אמאל געפילט זייער טראגיש און אומדערהערבאר, פילט זיך היינט פשוט און נארמאל.
אויב איינער האט זיך מורא צו נעמען א שריט אין לעבן, און ער האט מורא צו טון היינט אנדערש ווי נעכטון ווייל 'אויב איך גיי מיך טוישן גיי איך שטארבן און איך גיי נישט וויסן ווי איך גיי אנקומען', א פחד וואס ער האט ביז היינט נישט געקענט אפילו ארויסזאגן מיטן מויל, און ויהי לפלא, ער גייט ארויס אין לעבן, און שפירט קלאר אז, 'העי, קוק איך האב געטון 'פאר א מיסטעיק' עפעס אנדערש ווי נעכטן, און... איך בין נישט געשטארבן! ס'איז גארנישט געשען!'
וואס דא פאסירט איז, אז עס ברייטערט אויס זיין זיכערקייט אין לעבן. עס פילט זיך נישט ווי ער גייט 'ארויס' פון זיין 'זיכערע זאון', ווייל ס'האט דאך למעשה גארנישט פאסירט. ער איז ווייטער געבליבן אין זיין קאנטראל. אזוי קען א מענטש מאכן טריט נאך שריט, און ווערן מער און מער באקוועם מיט זיך און די נייע וועלט ווי ער גייט אריין. מיט דעם איז מען פארזיכערט אז ער גייט זיך נישט טרעפן פלוצלינג אין פרעמדע טערעטארי ווי ער איז נישט זיכער, און זיין סאקסעס ראטע גייט ארויף. אויב פאלט מען צירוק, איז ווייטער א ראיה, אז מען דארף נאך אביסל אויסברייטערן זיין זאנע, כדי זיך נישט צו פילן ווי א פרעמדער אין די נייע סטעפ וואס ער האט זיך דא אונטערגענומען.
אין שיעור ז' האבן מיר אראפגעלייגט בעיקר דריי סיבות וואס די דעוועלפערס פון קוהערענס טערעפי האבן באטראכט אלטס גרויסע פאקטארן וואס מאכט א מענטש מורא האבן זיך צו טוישן, וואס דאס פארשאפט 'פראבלעמען' (פארשטייט זיך אז אונטער אלע דריי איז דער אויבערדערמאנטע פחד – איך גיי אריין אין פרעמדע טערעטאריע).
ווען ער איז געקומען צו מיר האט ער מיר פארציילט וואספארא פחדן ער איז, און ווי שטארק ער האט מורא צו זיין צווישן מענטשן. זיין פחד לאזט איהם זיך נישט אנרופען אין קופקעס צווישן די בחורים, און אזוי אויך ווען ער האט זיך עפעס אנצורופען מיט עפעס א גוטע פשט אין די גמרא, קען ער ווערן היבש פאראלאזירט. פון די אנדערע זייט, האט איציקל זיך ארויסגעוויזן צו זיין א גאר שטארקע בעל כשרון, אבער זיינע כשרונות זענען געבליבן ביי איהם צוליב זיינע אומזיכערקייטן.
אין די ערשטע פאר סעסיעס איז שטארק ארויסגעקומען א חלק פון איציקל'ס גאר שטארקע פחדים. די ערשטע סיבה פאר זיינע פחדים, האבן געמאכט סענס. ער האט געזעהן אז אויב ער גייט זין אפען גייט מען איהם קריטיקירען און אראפקלאפן, און ער גייט זיך נישט קענען דיפענדען וכו' וכו'. 'בעסער זאל איך נישט ווייזן ווי געריבען איך בין, אז איך זאל נישט ווערן אראפגעקלאפט'.
זיין מצב האט זיך אבער נישט קיין סאך געטוישט, און דאס האט געזאגט, אז מדארף דא זעהן אויף וואספארא פאקטן זיינע פחד פון ווערן אראפגעקלאפט איז געבויעט.
דאס נעקסט מאל, האט ער מיר פארציילט, ווי ער איז געזעצען מיט א בחור פריוואט, און ער האט געוויסט אז ער האט עפעס זייער ספעציעל צו פארקויפן – א נושא וואס ער איז שטארק געריבען אין דעם, און ער איז געווען זיכער אז יענער בחור וועט זיכער זיין שטארק אינטרעסירט צו הערן וואס ער האט צו פארקויפן. אבער נאך אביסל רעדן איבער דעם נושא איז ער געווארען זייער נערוועז און האט אויפגעהערט צו רעדן. פאר איציק'לען האט זיך דאס ממש געווינדערט, נישט קענעדיג פארשטיין וואס גייט פאר מיט איהם, דא ווייס איך דאך שוין יא וואס איך רעד, וואס גייט פאר מיט מיר?
ס'האט מיר אויך זייער געווינדערט, און איך האב געוואלט טון א עקסערסייז מיט איהם כדי צו דערגרינטעווען א טריט ווייטער וויאזוי זיין לעבן איז אויסגעשטעלט.
איך האב געהייסן זיך מדמיין זיין כאילו ער זיצט דארט מיט דעם בחור, און ער פארציילט איהם זיינע חידושים, און ער זאל אביסל צולייגען קאפ, וואס גייט פאר אין די מינוט וואס ער פילט אז ער דארף אויפהערן רעדן. (דאס איז פארשטייצעך די וועג וויאזוי איהם ארייצוברענגען אין מציאות וואס פאסירט, אנשטאטס צו דארפן רעדן פון שכל ארויס).
ער האט אזוי געטון, און ער האט באמערקט ווי עפעס קריטיקירט איהם, אז ער איז נישט גענוג 'חשוב' צו זאגען זיינע רעיונות. איך בין געווען זייער נייגעריג וואס 'חשוב' מיינט, און פארוואס ער האלט אז ער איז נישט גענוג חשוב. כדי דאס זאל קומען פון די געפיל און נישט פון שכל, האב איך איהם געהייסן רעדן כאילו ער איז דער קול וואס רעד צו איציק, און ער זאל זאגען צו איציק וואס ער ווייסט וועגן איציק צו זאגען אז ער איז נישט חשוב.
דער קול האט איהם געזאט אזוי (בערך):
'דו ביזט נישט חשוב, ווייל דו ביזט זייער שוואך. דו ביזט נישט גענוג שטארק, סוי דו האסט דיך נישט וואס אנצורופען.'
האב איך מיך קודם אויסגעלערנט וואס 'חשוב' מיינט אין די וועלט פון איציק – חשוב מיינט א שטארקע מענטש.
יעצט וואס מיינט שטארק?
איך האב ווייטער געשטיפט דעם קול צו זאגען פאר איציק וואס ער ווייסט צו זאגען אויף דעם אז ער איז נישט שטארק.
און דער קול האט ממשיך געווען:
'וואס הייסט? דו ביזט דאף א דארע שטעקן, פון הויט און ביין, און דו קענסט נישט מאכן קיין אייגענע החלטות אין גארנישט. נאר איינער וואס איז 'ברייט ביינערדיג' קען פירן זאכן און זאגען וואס ער האט צו זאגען, ממילא האסטו נישט וואס צו זאגען בכלל.'
איך האב אנגעהויבן עפעס צו פארשטיין דא. אויב איציק ווייסט אז ער איז א 'שוואכעטשקע' אן קיין שום power, נישט פיזיש און נישט גייסטיש, פארשטייט זיך אז ער גייט זיין נערוועז און מורא האבן פאר זיין אייגענעם שאטן, און אוודאי נישט זיך צו טרויען אריינצורדען פאר אנדערע.
די שאלה איז נאר וויי ווייט דאס גייט. אויב איציק שפירט זיך ווי א 'מציאות' פון שוואכקייט, און דאס זיין 'אימעדש' אויף זיך אליינס, פאנגען זאכן אן צו מאכן סענס. בדרך כלל באקומט א קינד א סענס אויף די אייגענע אימעדזש לויט וויאזוי די ארומיגע פירן זיך אויף צו איהם.
האב איך געפרעגט איציק / קול, ווער נאך האלט אזוי ווי דיר, אז איציק איז א שוואכטשקע?
ער האט גלייך געענפערט, 'וואס הייסט? טאטי'.
'און וואס ווייסטו צו זאגען אז פאר איהם איז איציק שוואך?'
און דא האט זיך שוין איציק אליין אנגערופען, 'ס'איז ממש פשוט, איך ווייס פאר א פאקט, אז אויב איך פאלג מיין טאטע ווען ער הייסט מיר טון עפעס, איז א סימן אז איך בין שוואך'.
כדי צו פארשטיין ווי ווייט דאס גייט, פרעג איך איהם, 'און דיינע אנדערע ברודערס זענען אויך אזוי שוואך ווי דיר? זיי פאלגען אויך אלעס?'
'ניין', ענפערט ער גלייך, מיין עלטערע ברודער פירט זיך טאקע זיין אייגען לעבן, און פייפט איהם אסאך מאל אן, אבער איך פאלג אלעמאל ווי א שוואכלינג, און איך שטעל מיך קיינמאל נישט קעגן זיינע ווערטער. איך געדענק איין מאל אלטס קינד ווי איך האב מיך פראבירט איינצובעטן ביי איהם אויף עפעס, וואס פארשטייט זיך אז ער האט מיר נישט איינגעגעבן. סוי איך ווייס קלאר אז איך קען אפילו נישט טון אנדערש ווי איהם'.
אהא, די בילד האט זיך אנגעהויבן צאמצושטלען. פאר איציק איז געווען קלאר אויסגעשטעלט, אז די סיבה פארוואס ער פאלגט אזוי אלעמאל זיין טאטע ווי א לעמעלע, איז ווייל ער איז שוואך, און האט נישט קיין שום דיעה פאר זיך, א זאך וואס זיין אנדערע ברודער האט יא די מעגליכקייט צו טון. דער בליק אויף זיך אליין, טראגט איציק ארום איבעראל, און ער ווייסט אז פאר יעדעם איינעם איז ער די 'שוואכער' וואס האט נישט קיין שום כח צו עפענען דאס מויל. ווי איציק האט זיך אויסגעדריקט, 'איך ווייס אז יעדער איז שטארק און איך בין שוואך, און איך דארף פאלגען יעדעם איינעם, און יעדער קען זאגען דיעות, נאר איך נישט – איך בין דער פאלגער'.
וואס איז דאס זייער אינטרעסאנט, אז איציק האט פארשטאנען, אז אויב ער 'פאלגט זיין טאטע', איז א ראיה אז ער האט 'בכלל' נישט קיין שום כח – ער קען נאר מיטגיין, אבער נישט פירן. אנדערש ווי זיין ברודער וואס האט יא כח, און קען אמאל נישט פאלגען. וואס ער האט פארשטאנען, אז 'כח' איז תלוי אויב מ'פאלגט בפועל אדער נישט, און נישט אויב מ'האט די כח ב'כח', אפילו מען פירט עס נישט אויס בפועל.
בכל אופן, ס'האט זיך דא אנטפלעקט די צווייטע סיבה פארוואס זיינע אנגעצויגענקייטן זענען געווען וויכטיג. פאר איציק איז פשוט נישט שייך צו עפענען דאס מויל געהעריג, ווייל פאר איהם איז דער געדאנק פון power א פרעמדע זאך, און איז בכלל נישט אין זיין דיקשענערי. די קינץ גייט דא זיין, אז איציק זאל טרעפן א קלארע באווייז אז ער האט יא power אין זיך, אוטאמטיש, וועט ער זיך קענען ערלויבן צו עפענען דאס מויל, פונקט ווי א צווייטער עפענט דאס מויל.
איך האב אראפגעשריבן דעם פאקט אויף א צעטל, אז 'איך בין שוואך, און נאר דו ביזט גרויס וכו' וכו', און איך האב געזאגט פאר איציק אז יעדע מאל ער זעהט זיך נישט עפענען דאס מויל, זאל ער לכה"פ חזרן פאר זיך דעם פזמון, אז 'יא', אזוי גייט עס, איך קען נאר פאלגען, אבער נישט זאגען מיין דיעה וכדו'.
דאס נעקסטע מאל, איז איציק צירוקגעקומען זאגענדיג, אז לכה"פ אין שכל פאנגט ער אן צו פארשטיין, אז ווייל ער פאלגט אזוי שיין, מיינט נאך נישט אז ער האט נישט קיין דיעה בכלל. אבער במשך השמועס האט איך געזעהן אז טיף אין געפיל, האלט נאך איציק אז דאס איז יא אמת, אז 'נאר טאטי האט כח, אבער איך נישט'. אבער אויב אין שכל פארשטייט ער דאס שוין, האלט מען שוין א טריט ווייטער.
כדי צו זעהן פארוואס איציק האלט דאס נאך אן, האב איך געמאכט מיט איהם דעם עקספערימענט.
איך האב איהם געהייסן זיך דמיונען אז ער זעהט זיין טאטען פאר זיך, וויסענדיג קלאר, אז ווען ער הייסט עפעס האט ער נישט קיין פאטענציאלע כח אפילו צו זאגען 'ניין'.
איך האב איהם געזאגט, אז דו קענסט דיך שפירן צוויי וועגן ווען דו זעהסט דיך דארט פאר דיין טאטע, איין וועג איז אז וואס ער זאגט איז געזאגט, און דו ביזט כאין וכאפס אן קיין שום כח צו זאגען ניין, און אפילו צו האלטן דיין אייגענע דיעה, נאר טאטי האט כח, און דו ביזט גארנישט.
איך האב איהם געלאזט אריינאטעמען דעם וועג וואס ער ווייסט אויף זיך.
נאכדעם האב איך איהם געזאגט, אז יעצט זאלסטו זעהן עפעס אנדערש, טאטי זאגט וואס ער האלט, אבער טיף אין דיך ווייסטו אז דו ווייסט אנדערש – דו ווייסט אז דו האסט דיינע אייגענע דיעות, און דו קענסט האלטן אנדערש, און אויב דו גייסט במציאות טון אנדערש, איז שוין דיין אייגענע בחירה צוליב כיבוד אב וכדו', אבער דו ווייסט אז בעצם האסטו אן אנדערע דיעה אין דעם ענין... וויאזוי פילסטו וויסענדיג אז דאס איז די מציאות?
איציק זאגט גלייך, 'אויב דאס איז די מציאות, גיי איך מיך מיין וועג, און איך טו וויאזוי איך האלט, איך וועל מיך פרייען אויב דאס איז די מציאות'.
'נו', זאג איך איהם, 'אין דמיון איז יעצט זיכער אזוי, וואס איז דיין נעקסטע סטעפ?'
'ערלעדיגט', פאר איך מיט מיט איהם, 'דארט שטייט דיין טאטע, און דו לערנסט די מסכת וואס איז דיר געשמאק, און וואס פאסירט נעקסט?'
דא ווערט שוין איציק אביסל אומבאקוועם.
'אממ... מיין טאטע קומט צו צו מיר און זאגט מיר אז ער האלט אז ס'איז מער א תועלת צו לערנען די אנדערע מסכת'.
'און'... פרעג איך איהם.
'און יעצט גיי איך מיך דארפן טענה'ן מיט איהם'.
'און'... פרעג איך ווייטער. 'וואס איז די פראבלעם מיט דעם?'
'איך נעם אוועק זיין ריספעקט, און זיין כבוד אויב איך טענה זיך מיט איהם, ער ווערט מער נידריגער'.
'אהא', פיר איך אויס. סוי דיין אייגענע כח און החלטות גייען גורם זיין אוועקצונעמען דיין טאטעס אייגענע כבוד און ערך?'
'יא, ממש אזוי', פירט איציק אויס.
כדי דאס מיטצולעבן קלאר ווי ער האט א פראבלעם צו האבן זיין אייגענעם כח, האב איך איהם געהייסן זאגן פאר זיין טאטע דאס וואס ער האט יעצט געזען אין א סענטענס. איך האב איהם געהייסן זאגן פאר זיין טאטע, 'מיין כח, איז שטער פאר דיין כבוד און ערך, טאטי, סוי איך גיי נישט נאכגיין מיין אייגענע דיעות, נאר איך וועל דיך נאכגיין'.
איציק האט דאס געזאגט און געפילט אז דאס איז אמת.
וואס איך האב דא פארשטאנען אז איציק האט א מטרה אין לעבן צו האלטן זיין טאטע'ס כבוד און ערך זייער טייער, א זאך וואס פאר זיך איז זייער ריכטיג. אבער אין דעם פאל, האט איציק אביסל איבערגעצויגען דאס שטריקל מיטן אינגאנצען אוימעקן זיין אייגענעם כח מיטן ציל צו האלטן זיין טאטענס כח שטארק. עס איז דא הלכות וויאזוי זיך צו טעה'ן מיט א טאטע, אבער זיך בכלל נישט טענה'ן כדי צו היטן אויף זיין כבוד, איז בכלל נישט ריכטיג. דאס נעקסעט שטאפעל איז געווען צו זעהן וואס איז אזוי וויכטיג צו האלטן זיין טאטענס כבוד אזוי טייער אפילו אויפן פרייז פון זיך אוועקלייגען.
איך האב געהייסן איציק זאגען פאר זיין טאטע, 'איך מוז שטארק אנהאלטן דיין כבוד און ערך, ווייל אויב איך גיי דיך לאזן לויז, דעמאלטס...' לאז די סענטענס זיך ענדיגען פון זיך אליינס, וואס עס קומט ארויס נאטירלעך אן דעם וואס דו זאלסט אפילו טראכטן פאר דעם וואס דו גייסט זאגען. דאס איז א וועג וויאזוי מוועקט אויף די געפיל וואס ווייסט ווי וויכטיג עס איז צו אנהאלטן טאטי ריספעקט פאר יעדע פרייז.
איציק האט זיך פארמאכט די אויגען, און אנגעהויבן צו זאגען, 'איך מוז... ווייל אויב נישט... דעמאלטס... אממ... אממ...' דא האט איציק קול אנגעהויבן אראפצוגיין, א סימן אז עפעס וואס ליגט איהם אויפן הארצן פאנגט אן ארויסצוקומען, 'דעמאלטס, גיי איך מיך דערזעהן אין א וועלט פון כאאס! – א עירוב טוב ורע, איך בלייב אינגאנצען צומישט'.
איציק האט זיך דא דערזעהן אין זיין דילעמע אין לעבן, פון איין זייט וויל ער גיין זיין וועג, אבער פון די אנדערע זייט האט ער אין זיין לעבן זיך נישט געקענט געפינען געהעריג דאס פלאץ היות עס איז אן 'עירוב טוב ורע', און קיין גראדע מהלך וואס איז טוב און וואס איז רע, האט ער קיינמאל נישט באקומען.
'וואס איז די קאנעקשען פון לעבן אין א וועלט וואס איז עירוב טוב ורע, צו האלטן זיין טאטען אזוי ריספעקפול?' האב איך איהם געפרעגט.
'אזוי טו איך לכה"פ וואס ער זאגט, און ער ווייסט אלעס, און אן איהם ריר איך מיך נישט, אזוי בין איך פארזיכער אז איך ווייס וואס איך טו, און איך מוז איהם האלטן זייער ריעספעקפול כדי איך זאל פילן ווי איך גיי נאך עפעס א פרימינאנטען מורה דרך'.
'אין אנדערע ווערטער', ענדיג איך צו, 'איז וויכטיג פאר דיר נישט צו האבן דיין אייגענע כח, כדי נישט צוצושטערן די הדרכה וואס דו באקומסט פון דיין טאטען, עס איז אזוי ווי דיין שיץ-צומער אין די וועלט צו וויסן וויאזוי זיך צו באגיין דא אין דעם צימישטן וועלט'.
'יא', האט ער צוגעשטומט.
אלזא איז געווארן קלאר, אז די איינציגסטע וועג פאר איציק'ל זיך צו פילן זיכער באופן כללי אין דער וועלט, איז אינגאנצען אויסצומעקן זיין 'זיך' און זיך דערזעהן אלטס א 'שוואכע' כאראקטער, ווייל נאר אזוי וועט דאס איהם העלפן צו קענען האלטן א זיכערער פלאץ מיט זיין טאטע.
אין דעם שטאפעל איז ארויסגעקומען די דריטע סיבה פארוואס מענטשן האלטן אן פראבלעמען – ער האט אמת'ע אלטע צומישענען וואס ער האט קיינמאל נישט געהאט די מעגליכקייט אויסצומשועסן מיט איינעם. אבער אנשטאטס צו בלייבן מיט דעם, האט ער – אלטס א באשיץ מיטל – זיך דערקלערט אלטס 'שוואכער', אזוי נעמט ער נישט קיין שום אייגענע טריט פאראויס אין לעבן אן זיין טאטע, אפילו דאס מאכט איהם נאך מער נערוועז באופן כללי אין לעבן, ווייל ער קען יעצט נישט עפענען דאס מויל אפילו אין א נושא וואס ער קען יא. ווייל האבן אייגענע כח, לייגט ער זיך אריין אין א נסיון צו נעמען אייגענע שריט, וואס דאס איז עפעס וואס ער וויל בשום פנים ואופן נישט.
און דאס אלעס שפירט זיך צום סוף, אפילו ביי די ניינצען יאר, און וועט אזוי ממשיך זיין לאורך כל ימי חייו – ווי נודריגע זעלבסט ווירדע.
כדי דאס אריינצוברענגען מער אין די באוויסטזיין פון איציקעל וויאזוי ער ספראוועט זיך מיטן לעבן, האב איך אפגעשריבן אויף א צעטל:
אויב איך ווייס אז איך האב power – איך האב מיינע אייגענע מיינונגען, דעמאלטס גיי איך מיך מיין וועג, און דעמאלטס איז מיין power א threat פאר דיר, טאטי, און דו וועסט קענען ווערן שוואכער, און איך וועל דיך פארלירן, און דעמאלטס גיי איך מיך דערזעהן אין chaos!!! – א עירוב טוב ורע, און איך וועל נישט טרעפן מיין שוץ-צומער ווי איך קען מיך האלטן רוהיג און סעיף. סוי, איך גיי מיך האלטן powerless און נישט האבן קיין שום מיינונג, ווייל נאר אזוי דארף איך מיך נישט טענה'ן מיט דיר, און בין איך פארזיכערט אז דו בלייבסט מכובד, קאמפעטענט און רילייעבעל, און איך קען בלייבן אין מיין 'שיץ-צומער' רוהיג און סעיף אוועק פון די גאנצע chaos. אפילו אויב איך בלייב אן מיין power, בלייב איך נאך מער אנגעצויגען.
די מטרה פון דעם איז ווייטער, אז איציק זאל אנהויבן נעמען אחריות אויף זיין אייגען לעבן, דארך אנערקענען וויאזוי ער אליינס מאכט זיך זיין פראבלעם, און דאס וועט איהם האפענטליך געבן די מעגליכקייט צו מאכן זיינע החלטות אויף 'זיך' פון דאסניי.
איך האף אז דאס איז א גוטע דוגמא צו ווייזן וויאזוי מיט געוויסע בליקען אין לעבן, מאכט זיך א מענטש א געוויסע אימעדזש אויף זיך אליין וואס זאל איהם העלפן זיך ספראווענען מיטן לעבן. ער לייגט זיך אריין אין א באקס, אפילו עס מאכט איהם נאכדעם שווערער צו נעמען א פיס-טריט ארויס פון דעם.
אבער אזוי זעמיר אונז מענטשעלעך. אונזער ארבעט איז, ארויסצוקריכען פון אונזערע פארמאכטע תפיסות און זעהן די שיין אינדרויסען פון די אייזענע גראטעס.
איך האף אז דער שיעור קלארט אביסל אויס די נושא דא, ובפרט פאר הרב עת לחשוב וואס איז דא שטארק אריינגעקומען.
אין דעם היינטיגען שיעור וועל איך מיך אביסל מתייחס זיין צו א שאלה וואס הרב נפש אמתי האט לפי תומו געפרעגט,
נפש אמיתי האט געשריבן:
איז דאס פארבינדן מיט היפנאזיע?
האף איך אביסל אויסצושמעוסן דעם ענין דא. איך וועל אויסשמועסן דער יסוד פון היפנוסיס, און פון דעם וועט מען פארשטיין די חילוק פון די עקסערסייזעס וואס איך טו צו טראדיציאנאלע היפנוסיס.
קודם דארף מען פארשטיין, וואס איז היפנוסיס?
דר. דעיוועד סיגעל (א מעדיקעל דאקטער וואס טוט אויך אין היפנוסיס) האט אראפגעלייט די אפטייטש פון היפנוסיס אויף אזא וועג:
"Hypnosis is a natural psycho-physiological state of aroused, attentive, receptive, focal concentration, with a corresponding diminution in peripheral awareness."
דאס מיינט, א יעדע מענטש האט באופן כללי א 'פעריפיאל בליק' ארום זיך, דאס הייסט מזעט נישט נאר ווי מקוקט, נאר מזעט אזא מין 360 ענגעל בליק. ווען מאיז אין היפנוסיס איז דער פריפיעל בליק פארקלענערט, ממילא איז די קאפ נישט אזוי שטארק אפען צו אנאלאזירן פונקטליך וואס דא גייט פאר. פון די אנדערע זייט איז אבער די מוח אויף (משלאפט נישט), און עס קאנצעטרירט זיך פונקט ווי אלעמאל, נאר מיט א קלענערע פריפיעל בליק.
וואס זענען די בענעפטין פון היפנוסיס?
וואס טוט מען אויף ווען מען איז איז אזא מצב?
עס טוט אויף אז דער 'דעת' פון דער מענטש ארבעט נישט געהעריג. דער 'דעת' איז דער חלק פון דער מענטש וואס 'האלט קאפ' וואס ער זאל יא טון און נישט טון, יא אננעמען און וואס נישט. אן קיין דעת, איז דער מענטש נישט אנדערש ווי א בהמה און ס'האט נישט קיין שום קאנטראל אויף זיך. דער 'דעת' איז אזוי ווי א 'פילטער' וואס פילטערט דורך די אינפארמאציע וואס קומט אריין אין איהם, און ער איז מחליט אויב יא אנצונעמען די אינפארמאציע אדער נישט, און אויב יא, אויב איך זאל אנהויבן גיין טון למעשה מיט די נייע אינפארמאציע. מען פארלירט נישט אינגאצנען די כח הריכוז וכדו', ווי געשריבן אויבן בשם דר. סיגעל, אבער עס טוט שטארק אראפלאזן די דרגת הדעת.
דער ספעציפישער מצב פונעם מוח, ווערט אנגערופען אין די היפנוסיס שפראך - א 'טרענס' (trance).
די שטארקייט פונעם דעת, איז אנדערש ביי יעדע מענטש. ס'דא מענטשן וואס דער דעת איז זייער שטארק אקטיוו, אפשר נאך מער וויפל ס'פעלט אויס, א שטייגער ווי א שטארקע סקעפטיק. ווידער זענען דא מענטשן וואס זענען מער ווייעך, און לאזן גרינגער אריין אינפארמציע אין זיך. ביידע האבן מעלות און חסרונות. דער סקעפטיק, מחמת זיין גרויס סקעפטישקייט, קען פארלירן אסאך אינפארמאציע וואס וואלט איהם געקענט צינוצקומען, אבער וויל עס נישט אננעמען ווייל ס'שטומט נאך נישט און ס'מאכט נישט קיין סענס. פון די אנדערע זייט, איז דער סקעפטיק ווייניגער עלול צו ווערן אריינגענערט אין זאכן וואס זענען נישט לרוחו. פון די אנדערע זייט די ווייכע נאכגעלאזטע מענטשן האבן א מעלה אז זיי זענען מער אפען צו הערן וואס גייט פאר, אבער פון די אנדערע זייט קענען ווערן צו שנעל איבערגערעד צו זאכן וואס טויגען נישט. אזוי ווי יעדע פאל אין תורת הנפש, איז א באלאנס צווישן די צוויי דאס בעסטע.
וואס טו איך ווען איך וויל איבערערדען א שטארקע סקעפטיק ער זאל אננעמען מיין דעה?
עס איז דא צוויי וועגן. די ערשטע וועג איז, אז איך וועל איהם איבערווייזן מיט ראיות און הוכחות ברורות אז 'יש דברים בגו' און איך ווייס וואס איך רעד, און האפענטליך וועט דער סקעפטיק איינזעהן די אמת אין מיינע ווערטער און ער וועט עס מקבל זיין. מיט דעם וועג, איז דער 'דעת אנאליזער-פילטער' געבליבן ווי ער איז, און ער האט געפילטערט די חומר מיט זיינע כללים און מחליט געווען עס דורכצולאזן.
עס אבער דא א צווייטע וועג. איך קען איהם אוועקנעמען זיין אנאליזער-פילטער פאר א פאר מינוט, אזוי אז ס'זאל איהם נישט איינפאלן צו פילטערן מיין אינפארמאציע, און דעמאלטס בין איך פריי צו גיין און איהם פארקויפן וואס איך וויל. דער מהלך רופט זיך אן אין 'היפנוסיס', אדער אין אנדערע ווערטער, 'השפעה'. (פארשטייט זיך אז איך מיין נאר זיין גוטס, אויב וויל איך איהם שלעכטס טון, איז דאס נישט אויסגעהאלטן און נישט מענטשליך. און סתם אזוי איז גוט צו וויסן, אז אין יסודות'דיגע ענינים קען מען נישט היפנעטייזן א מענטש. למשל, מקען נישט היפנעטייזן א יוד, א שומר תורה ומצוות, אז ער זאל זיך וועלן שמד'ן רח"ל. דאס איז שוין צו א שטארקע סתירה צום מענטש, און אפילו אין היפנוסיס גייט עס דער מענטש אוועקמאכן און נישט אננעמען, ממילא דארף מען זיך נישט דערשרעקן פון היפנוסיס אז עס קען איבערדרייען א מענטש).
אונז אלע דרייען מיר זיך ארום דא אויף דער וועלט ווען מיר אלע האבן א געוויסע בליק, וויאזוי זאכן ארבעטן. מיט די סארט בליקן קענען מיר אפלעבן אונזער לעבן פאר יארן לאנג, און ניטאמאל וויסן אז עס זענען פארהאנען אנדערע וועגן צו לעבן. צומאל קען דער 'באקאנטער וועג' פארמאכן דער וועג צו זיכען עפעס בעסערס, מיינונדוג פאר א פאקט אז קיין אנדערע וועג איז נישטא, בשעת דער אנדערע בעסערע וועג קען אונז פשוט גרינגער מאכן דאס לעבן.
אין דעם ארטיקל וועלן מיר אראפברענגען א מעשה וואס האט פאסירט מיט יארן צירוק אין ארץ ישראל וויאזוי א יוד'ס לעבן האט זיך געגעבן א דריי ארום אונטער א מינוט נאכן זיך כאפן אז 'העי! איך האב נישט געוויסט אז עס איז דא אנדערע וועג'.
כהקדמה צום מעשה וועל איך ברענגען אן אינטרעסאנטע ידיעה וואס איז מיר שטארק צינוץ געוקומען דעם חמשה עשר בשבט ביים עפענען די פרישע קאקאנאט. עס איז א גוטע משל ארויסצוברענגען דעם רעיון.
האק נאך האק...
דאס ערשטע מאל איך האב געהאלטן א פרישע רויע קאקאנאט אין מיינע הענט, איז געווען חמשה עשר בשבט אלטס חתן אין ישיבה. בין איך נאר וואס צירוקגעקומען פון מקוה יענעם פרייטאג נאכמיטאג צו מיין ציממער אין דורמעטארי, ווען מיינע חברים קומען מיר אנטקעגן מיט א פרייליכע בשורה אז עס איז אנגעוקמען א ריזן קארב מיט פרוכט פאר מיר. איך בין געווען אין שאק. 'ווער קען מיר דא שיקען א קארב מיט פירות דא אין דעם פארשטיפטן גייטסהעד?' האב איך מיר שטארק געווינדערט. קום איך אריין אין צוממער, און נעוואדען? די מחותנים! ווי זיי האבן מיר פארציילט נאך די חתונה, האבן זיי נישט געקענט טרעפן אזוי גרינג אין דעם פארשטיפטן דערפל איינער וואס זאל מסכים זיין צו שיקן פאר זייער חתן א שיינעם 'חתן פעקעדזש' מיט פיינע פירות. ביז ענדליך גייענדיג פון רעכל צו מעכל, פון איין טעלעפאן נאמבער צום צווייטען, האט מען ענדליך דערגרייכט דעם פאסיגן מענטש וואס מאכט 'פרוכט-פלעטערס' אין גייסטהעד. וואס מיינט איר איז געווען דארט? נישט אזאנע שיינע אויפגעשניטענע מענגויס וכדו', אבער פארט נישט שלעכט פאר א גייטסהעדער תושב.
אויך א פרישע קאקאנאט האט מען מיר באגנאדיגט.
אליינס קען איך דאך נישט עסן אזויפיל פרוכט, האב איך צאמגענומען עטליכע חברים און געמאכט א חמישאסער סעודה.
איך געדענק נישט פונקטליך וויאזוי עס האט זיך צום סוף געעפענט. וואס איך געדענק יא, אז מ'האט געזעצט און געזעצט, אויף דער ערד און אויף וואס מ'האט נאר געטראפן. ווען עס האט זיך יא צוקראכט, האט די וואסער זיך צושפריצט, און די שטיקלעך זיך צוזייעט אויפן גאנצן צוממער.
אבער מ'האט געהאט פיינע פרישע קאקאנאט.
דאס יאר חמשה עשר בשבט, א ערך פון 12-13 יאר שפעטער, אזוי שפאצירענדיג אין גראסערי ערב חמישאסער, האט זיך מיר דערמאנט נאכאמל פונעם קאקאנאט, און עס האט זיך מיר פארגליסט צו פארזיכען נאכאיינס. אבער עס צו עפענען ווי דעמאלטס, איז נישט געווען וואס צו טראכטן. היינט לעב איך מיט מיין בני בית, און איך האב נישט געגלייבט אז ס'וועט זיך איר אזוי גליסטן אז דער קאקאנאט זאל זיך עפענען אזוי ווי דעמאלטס. האב איך מיך געמוזט טרעפן א מער פראקטישער וועג וויאזוי דאס צו עפענען.
און איך האב געטראפן. עס האט זיך מיר נישט געגלייבט אז עפענען א קאקאנאט איז נישט מער ווי עפענען א וואסער-מעלאונע.
יארן לאנג ווייס איך אז עפענען א קאקאנאט איז אן עבודת פרך, און מאכט אן גאר א גרויסע שמוץ. און פלוצלונג ווייס איך אז עס איז גאר א גרינגע און ריינע פרעצעדור.
מיט א האק נאך א האק, קומט מען אן אפילו ביי דעם הארטען קאקאנאט.
דאס זעלבע האט פאסירט מיט דעם אלטן בחור דער עם הארץ.
מיט יארן צירוק, האט זיך געדרייט אן אלטע בחור אין א קליין דערפעל אין ארץ ישראל. קיין גרויסע יודע ספר איז דער בחור'ל נישט געווען, און קיין סאך לערנען האט ער נישט געקענט, אבער אן ערליכער, ווי אויך גאר איידעל איז ער יא געווען. נאך פון אלטס קינד, האט דער בחור געוויסט אז לערנען תורה איז נישט פאר איהם. פארשטייט זיך אז ער האט נישט אזוי אויפגעגעבן פון איין מינוט אויפן צווייטן, ער האט פראבירט און פראבירט, אבער אן ערפאלג. ביז דער טאג איז געקומען און זיין ענדגילטיגע החלטה אויף זיין לעבן איז געווען – 'מיין קאפ איז פארשטאפט און געמאכט פון שטיין, און ס'שוין צייט משלים צו זיין מיטן מצב און א שאד נאכאמל צו פראבירן – אוודאי קען איך נישט לערנען, ווי קען עפעס אריינקומען אין מיר ווען איך בין אינגאנצן פארשטאפט. איינמאל פאר אלעמאל זאל איך אנהויבן לעבן אין ריאלעטעיט!'
מיט דעם ענדגילטיגן החלטה, האט ער פארמאכט די גמרא און פארלאזט די פיר ווענט פון זיין ישיבה. זיינע עלטערן, חברים און ידידים פון די ישיבה, האבן זיך ווארעם געזעגענט מיט איהם, בשעת ער איז ארויס צו די פרייע גאס זיכער עפעס וואס צו טון. היות אז קיין סאך לערנען האט ער טאקע נישט געקענט, און דא האט ער זיך שוין געדרייט אין די פרייע גאס, איז ער פארשטייצעך געוואקסען אן 'עלטערע בחור', און קיין שידוך איז איהם בשום אין אופן נישט געגאנגען. נאך א שטיק צייט פון שווערע הארעוואניע צו טרעפן א שידוך, וואס האט זיך אויסגעלאזט מיט גארנישט, האבן די שדכנים אויפגעגעבן האפענונג אויף איהם.
אין יענעם דערפעל ווי ער האט געוואוינט, האבן אסאך מענטשן – א שטייגער ווי אין די קיבוצים – געהאדעוועט שאף און רינדער, און זיי האבן געדינגען פאסטעכער וואס זאלען פאשענען די שאף במשך דעם טאג. היות דער בחור האט נישט געהאט וואס צו טון מיטן טאג, האט ער זיך אנגעטראגען ביי איינע פון די רייכערע מענטשן אינעם דערפעל צו פאשענען זיינע בהמות, זאל ער כאטש מאכן אפאר גרייצער אין די זייט. דער בעל הבית איז געווען זייער צופרידן פונעם בחור'ס ארבעט, אין מיט די צייט איהם אפילו געגעבן א שטיקעל 'רעיז' אין זיין מאגערע געהאלט.
אזוי איז דארך יארן לאנג. פון אויפבויען א יודישע שטוב האט ער שוין כמעט אויפגעגעבן, אבער ער האט זיך געטרייסט מיט 'זיינע' שעפעלעך, און שטארק אכטונג געגעבן אויף זיי. בשעת ער איז געזעצן מיט די שעפעלעך, האט ער מיט זיין תמימות, און וויפל ער האט נאר געקענט, פראבירט צו זאגען עפעס ווערטער פון תהלים, האפענדיג אז פון ערגעץ ווי וועט ארויסשפראצען זיין ישועה, און זיין באשערטע זאל קומען צו גיין.
אין אמת'ן אריין האט ער געוויסט אז ער האט נישט וואס צו טראכטן, אבער עפעס האט איהם פארט געשטיפט עס נישט אפצוזאגען גלייך.
דער מיידעל בלייבט נאך שטיין דארט, בשעת זי זעהט ווי דער איידעלע בחור פירט אזוי שיינערהייט די שאף צו זייער קומענדיגע דעסטינאציע. 'אוי ווי הערליך דאס קוקט אויס', טראכט זי צו זיך, 'מיט אזא איבערגעגעבענקייט גיבט ער זיך איבער צו די שעפעלעך, וואס נאך דארף איך פון א מאן? פון וועמען וועל איך דאס באקומען אויב נישט פון איהם? לאמיך האפען אז ער וועט מסכים זיין צו מיין אפמאך'. מיט די מחשבות דרייט זי זיך אויס און גייט זיך איר וועג מיט איר טאגטעגליכע ארבעט.
אין אווענט צייט קומעט דער בחור צירוק מיט די סטאדע שעפעלעך, לאזט זיי איבער אין שטאל, און גייט זיך אהיים. ווער ער טרעט איבער דעם שוועל פונעם טיר, שלאגט איהם די עלענדגייט פון זיין קליינעם דירה אין פנים אריין, טרייבענדיג זיינע מחשבות איבערצוקייען די פארשלאג פון זיין בעל הבית'עס טאכטער. יענע נאכט האט ער נישט געקענט געהעריג שלאפן ביינאכט, האלטענדיג אין איין זיך דרייען אהער אין אהין. פון איין זייט האט ער א געלעגענהייט חתונה צו האבן מיט זיין בעל הבית'ס טאכטער, אבער פון די אנדערע זייט קען ער ניטאמאל חלומ'ען פון עפענען א ספר. אבער פון די אנדער זייט טראכט ער צו זיך, 'אפשר זאל איך אריינטאנצען אין דעם מיט די קאפ אין וואנט, און זיך זארגען וואס גייט זיין מיט'ן לערנען נאך די חתונה? וואס איז זיכער איז זיכער, צו לעבן אזוי עלענד אליין איז בעסער?'.
מיט די מחשבות איז ער איינגעשלאפען אין א טיפע שלאף.
צומארגענס געט ער זיך א וועק אויף ווי פון א טיפע חלום. ריאלעטעיט שלאגט איהם נאכאמאהל אין פנים אריין.
'וואס זאג איך פארן מיידל...?'
די חשק צו באקומען נאך א שותף אין זיין לעבן, האט אנגעהויבן זיך שלאגען מיט ריאלעטעיט. 'איך מיין אז איך בין מסכים אויפן געשעפט! איי וואס וועט זיין מיט מיין שטיינערענע קאפ, איך וועל מיך שוין מוזען אן עצה געבן מיט דעם נאך די חתונה. אזא גאלדענעם געלעגענהייט, קען איך נישט ארויסלאזען פון אונטער די הענט. אבער... בין איך נארמאל? ווייס איך דען נישט אין וואס איך לאז מיך דא אריין? בין איך פון זינען אראפ? נעע, איך קען דאס נישט טון. סתם אויסנערן א מענטש ווייל איך וויל חתונה האבן? אבער... אפשר דאך...? איך מיין... אז... דאס איז עס... איך גיי... ווייטער... זאל זיין וואס וועט זיין...'
(דער מקור פון די מעשה פונעם שטיין, איז אין אבות דר' נתן פ"ו, און אין מדרש הגדול (שמות ד', י"ג) ווערט אויך אראפגעברענגט די מעשה פונעם שטיין, און דארט לייגט דער מדרש צו די מעשה מיטן אייזל. און ווי עס זעהט דארט אויס קלאר, איז ר' עקיבא נישט געגאנגען לערנען גלייך נאך די חתונה ווי עס איז געווען אפגשמועסט, ווייל ער האט נאך אלטס געזעהן אז ער קען ניטש לערנען אזוי ווי ער האט געגלייבט אין זיך במשך די יארן. אויך אין די גמרא נדרים (נ.) זעהט אויך אויס אז ר"ע איז נישט געגאנגען לערנען גלייך נאך די חתונה.)
די סוד פון ר' עקיבא'ס פלוצלומידיגער טויש
יעדער קען די מעשה.
אבער וואס האט דא פאסירט אז אפילו נאכדעם וואס ער האט זיך אריינגעלאזט אין א געשעפט קעגן דעם וואס ער האט געוויסט אויף זיך אליין – מיין קאפ איז פארשטאפט און איך קען נישט לערנען, און ער האט טאקע נישט מצליח געווען צו קענען לערנען אפילו נאך אלע זייע אונטערנעמעכצער, און מיט איין געלעכערטן שטיין האט זיך זיין לעבן געגעבן א דריי ארום אויף אייביג?
דער תשובה אויף דעם איז, קיינער האט איהם טאקע גארנישט אויפגעקלערט, ער אליינס האט זיך נישט געקענט אויפקלערן, אבער ער האט געזעהן בחוש פאר די אויגען אז ער לעבט אין א פאטאלע טעות! ביידע פאקטן וואס ער זעהט יעצט פאר די אויגען קענען נישט 'ביידע' זיין אמת אויף איינמאל. פון איין זייט ווייסט ער פאקט פון יארן לאנג, אז אין א הארטע שטיין ווי זיין קאפ, קען גארנישט אריין גיין. ס'איז א פאקט. קען דען אריין גיין עפעס אין א הארטע זאך? אבער ער זעהט דא אן אנדערע פאקט פאר די אויגען וואס ער האט קיינמאל נישט געוויסט אדער קיינמאל נישט צוגעלייגט קאפ. א הארטע זאך קען עווענטואל מיט צייט און געדולד, יא ווערן געלעכערט! הפלא ופלא! אנדערש ווי ער ווייסט. נו, וועלעכע איז אמת? נאר איינער וואס האט ממש נישט קיין שכל וועט אויסוועלן דעם נישט ריכטיגען אפציע. די אמת שרייט פאר די אויגען. גיין פארקערט פונעם אמת, איז ווי אריין גיין אין פייער. אין א אויגען בליק האט רבי עקיבא געוויסט וואס דער אמת איז. צו בלייבן אן עם הארץ, איז נישט מער ווי באגיין זעלבסמארד. ממש פון זיך אליין האט זיך זיין מצב-רוח געהויבען, און געוויסט פאר א קלארע פאקט, אז איך גיי יא מצליח זיין אין לערנען.
דאס זענען די שאלות וואס יעדער פרעגט ווען מען דערזעהט זיך אין א פעקל אוקאנטראלירבארע געפילן. מ'קען זאגען אז דאס זענען פון די גרעסטע צומישענישן אינעם היינטיגן דור, נישט נאר ביים סתם עמך-יוד, נאר אויך ביי די פראפעסיאנאלען ווייסט מען זיך נישט פונקטליך ווי אהערצוגעבן מיט די סארט שאלות. מחמת אי קלארקייט, וועלן מאנכע מאכן מיט די הענט און געבן א פאטער אפ אז, 'פארטיג דאס איז די וועג, אדער מוטשעסטיך אפ דיינע יארן, אדער נעמסטע אפאר טאבלעטן, און אייגענטליך איז נישטא קיין טעסטס וואס מ'קען נעמען צו וויסן פונקטליך וואס עס פעלט דיר, סוי מ'וועט פראבירן איינס נאכן צווייטען ביז האפענטליך אין אפאר חדשים ארום וועט מען געסן פונקטליך וועלעכע מעדעצין דו דארפטס, פון וועלעכע ברענד, און וואספארא דאזע'. צום סוף גיט דער פראפעסער א פסקן אפ, 'ס'איז פיקוח נפש אז דו זאלסט עס נעמען' (געדענק איך ווי איך האב אמאל געהערט ווי א דאקטער האט עס געזאגט פאר יענעם מיט אזא ערענסטקייט ווי נעמען בלוט-פרעשער מעדעצינען).
פאר די וואס ווייסן, איז די טעמע פון מעדעצינען זייער זייער נישט קלאר אפילו אין די דאקטורישע וועלט (פארשטייצעך אז געוויסע דאקטורים גייען דאס לייקענען ווייל דאס שטעלט אריין זייער קאריער אין א פראגע-צייכען), אבער קיין קלארע גאנג אויף דעם איז נישטא. וויפול שטודיעס מ'מאכט נאר אויף די אוטענטישקייט אויף די מעדעצינען, איז נאך אלץ נישט קראנט אויף הונדרעט פראצענט אז עס ארבעט באמת. ס'איז קלאר אז גרויסע פרצענט דערפון איז פלאסיבוי, און אולי א געוויסע פראצענט ארבעט עס יא, אבער עס איז זייער שווער צו וויסן. אנדערש ווי ביי פיזישע מחלות, וואס דארט איז גרינגער צו קענען זעהן פונקליך וואס דער פראבלעם איז און אזוי פראדעצירן א ריכטיגע מעדעצין, איז אבער ביי מחלות הנפש אנדערש. עס איז נאכנישט ארויסגעקומען קיין איין אוטענטישע טעסט היינט וואס דאקטורים נוצען, צו קענען זעהן און וויסן פונקטליך וואס דער גורם פונעם אזויגערופענע מחלה איז, פון ווי ס'קומט, און וואספארא מעדעצין און דאזע ס'קומט זיך פאר דעם.
על אף וואס ביי פיזישע מחלות קען מען זיך נאך אלץ טועה זיין וויאזוי מדייאגניזירט די מחלה און וועלכע מעדעצין איז פאסיג פאר דעם, ווי ס'ווייזט זיך ארויס כסדר, איז אבער ביי מחלות הנפש בכלל נישט שייך צו האבן קיין שום קלארע מאפע גלייך פון אנפאנג.
עס איז א פשוטע געסינג געים.
אפילו די גרויסע ביך DSM-5, וואס ענטהאלט אין זיך אלע סוגי מחלות הנפש, איז אויך געבויט נאר אויף סטאטיסיקס, אבער נישט אויף קיין שום אוטענטישע טעסטס אז די זאכן עקזעסטירן במציאות.
אבער אז קיין אנדערע וועג איז דאך נישטא – עכ"פ לשיטתם, טוט מען דאס בעסטע וואס מ'קען. און אז די פארמיסוטיקעל קאמפעניס, כדרכם, שטופן מיט גרויס געלט צו שטופען מעדעצינען, האט עס א גרויסע השפעה אויף די דאקטורים. געלט ארבעט אלעמאל.
א פיזישע פראבלעם, אדער א גייסטישע פראבלעם?
איז וואס איז טאקע די גאנצע רידעריי דא? וואס איז בכלל די סברא אז עס זאל העלפן?
זייט די וועלט שטייט האט מען אלעמאל געוויסט אז א מענטש איז צוטיילט אויף געוויסע חלקים. עס איז דא, נפש רוח, נשמה, און צוויי העכערע כוחות, חיה, און יחידה. א מענטש איז נישט סתם פיזישע ביולוגישע באשעפעניש, עס האט אין זיך כוחות רוחניים וואס מען קען נישט אנטאפן בחוש. אבער על אף וואס מען קען עס נישט אנטאפן בחוש, איז עס פארט א לעבעדיגע כח אזוי ווי אלע כוחות. צו דעם אלעם לעבן די כוחות רוחניים און די כוחות גשמיים איינס ביי איינס. די הארץ פאמפט בלוט, אבער עס ענטהאלט אין זיך די געפילן, און די געפילן און די הארץ ארבעטן צוזאמען. ווען די געפילן פארן ארויף הויך, גייט די הארץ טעמפו אויך ארויף. ווען מען מאכט א טעסט אויפן הארץ, ווי לדוגמא א עקויקארדיאגראם ווי מען קען זעהן די ריטעם פונעם הארץ, קען מען זעהן ווי די ענערזשי ווי שטארק די הארץ ארבעט. אויב פערצופאל גייט איינער דארך א שטארקע געפיל בשעת ער איז קאנעקטעד צום מאשינקע, איז מעגליך אז מען וועט קענען באמערקען די שטארקע ענערזשי אויפן סקרין, אבער קען מען דען זעהן די 'געפיל' אליינס? ניין. מען קען זעהן די תוצאה פונעם געפיל וואס קומט ארויס אין א שטארקע פאמפ אינעם הארץ.
אין אנדערע ווערטער. ווען מען וויל זעהן איינע פון די כוחות הנפש אינעם גוף, דארף מען אין אכט נעמען, וואס זעה איך דא? זעה איך די תוצאה פונעם כח, אדער זעה איז די כוח אליין? און די תירוץ איז אז די זאך אליין קען מען נישט זעהן, מען זעהט נאר די תוצאות דערפון אינעם גוף, וואס פון דעם פארשטייט מען אז דא איז פארהאן עפעס א כח וואס קאנטראלירט דעם גוף.
ווען איינער לייד אויף א מחלת הנפש, זעהט זיך עס 'אויך' אן אינעם גוף. אמת. ווייל די גוף און די נפש ארבעטן צוזאמען. (מער איבער דעם וועט מען אי"ה בעסער מסביר זיין, ווען מען וועט ארום רעדן איבער די 'סארנא מעטאד'). די פארמיסודיקעל קאמפעניס האבן 'ערפינדען', אז ווען איינער לייד אויף געפערליכע ענקזייעטי און דעפרעסיע וכדו', קומט דאס פון א פיזישע פראבלעם אינעם מוח. די הסבר וואס זיי געבן צו דערצו איז, אז די ניורוטרענסמיטערס – וואס זייער אויפגאבע איז צו אריבערפירן די עלעקטראנישע סיגנאלען אינעם נערווען סיסטעם – ארבעטן נישט געהעריג און זענען אומבאלאנסירט. עס זענען שוין געמאכט געווארן צענדליגע שטודיעס צו דערגיין די אוטענטישקייט פון די פאקטן, און ס'זענען דא שטודיעס וואס באשטעטיגען דאס. ווי אויך זענען דא וואס טענה'ן אז מ'קען זעהן די 'איבנארמאלע' מוחות אויף א עם. אר. איי וכדו', און מזעהט קלאר אז די מוח איז אומסטאביל. און עס זענען אויך דא אסאך אנדערע שטודיעס וואס מאכן עס אינגאנצען אוועק אז להד"מ, די גאנצע זאך פאנגט זיך נישט אן, און עס איז נאר הויל פסיכאלאגיש און האט גארנישט צו טון מיטן פיזישן געבוי פונעם מוח.
אבער איינמאל מען גלייבט אז דאס איז די 'איינציגסטע' סיבה פארוואס איינער לייד פון א מחלה נפשית, איז די רפואה פאר דעם, צו באלאנסירן די קעמיקאלען אין די מוח דורך מעדעצינען. די פיזישע מעדעצינען, וועלן באלאנסירן די פיזישע פראבלעמען אין די מוח, והכל על מקומו יבוא בשלום.
יעצט דארף מען זעהן אויב עס ארבעט.
די מציאות האט זיך אויפגעוויזען אז אמאל האט עס יא געארבעט און זייער אסאך מאל האט עס נישט געארבעט. די סיבה פאר דעם איז, ווייל אין א מחלה נפשית איז דא נאך עפעס חוץ דעם 'פיזישער' חלק, און דאס איז דער 'נפשיות'דיגער' חלק, וואס קיין שום טעסט קען נישט אויפכאפן. און אפילו ווען עס יא האט יא געארבעט, האט עס מעגליך געארבעט מיט א פלאסיבוי עפעקט (דאס הייסט אז דער מוח האט זיך איינגערעד אז עס גייט ארבעטן), אדער עס האט טאקע פערצופאל אנגערירט דעם נערווען סיסטעם, און דער סיסטעם האט זיך בארוהיגט צייטווייליג, אבער שפעטער האט ער זיך געקענט צירוקאויפוועקט (א שטייגער ווי א גוטע מאסאזש קען בארוהגיען דעם נערווען סיסטעם, אבער נאכדעם ווערט עס צירוק אנגעצויגען). דער באקאנטער דר. דעיוויד בירנס, איינע פון די מייסדים און שיטת סי. בי. טי., איז אמאל געווען א פסיכיאטער וואס האט פארטיילט מעדעצינען, און האט זיך נאך א שטיק צייט אפגעזאגט דערפון ווען ער האט געזען אז עס ארבעט נישט ווי ערווארטעט, און די מסקנא וואס ער האט ארויסגענומען דערפון איז, אז די עיקר מחלה איז אין די מחשבות, און נישט אין די קעמיקאלען.
די עיקר מטרה פונעם יעצטיגן ארטיקל איז נישט אריינצוגיין אין קיין וויכוחים צו ס'איז יא ריכטיג וואס זיי האבן געטראפן אדער נישט, אויף דעם איז דא כמה וכמה שטודיעס און ארטיקלען צו ליינען פאר ווער עס וויל. יעדער קען דאס גוגלען, און יעדער וועט טרעפן וואס ער וויל טרעפן. איך וויל נאר דא אראפברענגען ביידע זייטען פון די מטבע ארום וואס די וויכוח לויפט ארום, און צו דעם ארויסברענגען א גאר וויכטיגע נקודה וואס האט א שייכות צו וואס מיר האבן ארויסגעברענגט אין די לויף פון די פאריגע ארטיקלען.
והבוחר יבחר.
ברוס עקער: 'דאס אז א נפשיות'דיגע פראבלעם איז 'גייסטיש', רעד פון זיך אליין'
אין די סעריע ארטיקלען וואס איך האב דא אראפגעברענגט, האט מען זיך אויסגעלערענט א נייע באגריף וואס דאס איז א נפשיות'דיג מחלה, און וויאזי מען ווערט פטור דערפון. סימפטומען פון א נפשיות'דיגע פראבלעם ווערט פראדעצירט פון געוויסע 'געפילישע פאקטען' וואס זענען אריינגעבויט אין די ניוראנס פונעם נערווען סיסטעם, און דאס שטיפט דעם מענטש אזוי צו לעבן, ווייל עס גלייבט אז עס היט דעם מענטש פון אנדערע פראבלעמען (על אף די אלע פראבלעמען וואס קומט ארויס דערפון). די וועג וויאזוי מען ווערט פטור דערפון, איז ווען מען ווערט געוואר אז דאס וואס מען ערווארט זאל פאסירן, פאסירט נישט, און דאס מאכט אויף די ניוראנס אויף אייביג, און די פראבלעמען ווערן פארשווינדען. דער פראצעס ווערט אנגערופן מעמערי ריקאנסאלדעישען, און דאס איז די וועג וויאזוי קלינישע סימפטומען פאלען אוועק אין איעדע סארט טערעפי ווי מען זעט אן אמת'ע טויש אינעם מענטשענס געפילן און התנהגות. אויב דאס איז די פאקט, דעמאלטס איז נישטא וואס צו רעדן, אז א נפשיות'דיגע סימפטום, איז ריין 'נפשיות'דיג', און עס האט נישט מיט קיין אומבאלאנסירטע קעמיקאלען גארנישט קיין שייכות, ווייל אויב וואלט עס געהאט מיט דעם א שייכות, וואלט מען עס דאך 'אויך' געדארפט פיזיש אויסהיילן.
ברוס עקער איז דאס מסכם אין זיין ביך Unlocking The Emotional Brain אזוי (P. 37): Since the 1950’s the beliefs of psychotherapists regarding symptom causation have drifted ever farther away from psychological causation and have increasingly embraced biochemical, neurological, and/or genetic causation of symptoms, often despite weak or faulty evidence for the latter views… However, as reconsolidation and memory erasure enter mor and more into clinicians’ thinking and practices, and therapists repeatedly witness a symptom such as long-term depression or anxiety attacks ceasing permanently as a result of a process known to bring about erasure of emotional learning, psychological causation will speak for itself compellingly…
איבערגעטייטשט אין קורצן. זיין די 1950'גער יארן האט מען אנגעהויבן גלייבן, אז נפשיות'דיגע סימפטומען זענען נישט פסיכאלאגיש נאר מער ביאלאגיש, אפילו עס איז נישטא קיין ריכטיגע באווייזן אויף דעם. אבער, ווי מער מען זעהט אז לאנג-טערמיניגע סימפטומען, ווי ענקזייעטי און דעפרעסיע, גייען אוועק אויף אייביג מיט די פראצעס פון ריקאנסאלדעישען, רעד עס פון זיך אליין, אז דער שורש דערפון איז פסיכאלאגיש, און נישט פיזיש ביולאגיש.
מעדעצינען און סייד-עפעקטס
זאת ועוד, און איך האב דאס אנגעפרעגט ביי די מומחים און מען האט מיר מודה געווען אויף דעם (און נאכדעם האב איך עס שוין געהערט פון אנדערע וואס טוען אין דעם, ממילא זעה איך דאס נישט לגמרי אלטס מיינס א חידוש). דער עולם המעדעצינען מוטשעט זיך געפערליך מיט די סייד עפעקטס וואס די מעדעצינען מאכן אן. אפגערעדט אז מעדעצינען האבן אין זיך סם וואס קען אנמאכן סייד עפעקטס, איז עפעס ביי די נפשיות'דיגע סארט מעדעצינען מער א נושא, עד כדי כך, אז ביי געוויסע קען דאס אנברענגען זעלבסט-מארד מחשבות, און די סימפטומען קענען נאר ווערן ערגער. וואס איז פשט?
דער פשט איז, אז ווי מיר האבן אויבען געשריבן, האבן די סימפטומען, אין א געוויסע חלק אינעם נפש, א וויכטיג ראלע צו באשיצן דעם מענטש. נו, וואס פאסירט אז איינער האט א באשיצער און מען נעמט עס איהם אוועק? מען ווערט פארלוירן און א נייע באשיצער קומט צו לויפן איבערצונעמען די זשאב פונעם אלטן באשיצער וואס איז געגאנגען אויף וועקאציע. און וואס פאסירט אויב נעמט אוועק אויך דעם נייעם באשיצער? דעמאלטס קען מען ווערן נאך מער פארלוירען און סטראשענען מיטן ערגסטען אז איינער זאל מיר קומען וואטשען.
דאס זעלבע פאסירט דא.
אויב ווערט דער סימפטום / באשיצער, בארוהיגט פון א טאבלעט, ווערן די אנדערע חלקים וואס זענען יעצט אומבאשיצט אינגאנצן צורידערט, און עס קומט ארויס אין א פארום פון צורידערטקייט ביזן ערגסטען ר"ל. אויב דער דאקטער פארשטייט דאס נישט, וועט ער עס אנקוקען ווי א פשוטע 'סייד-עפעקט' פונעם מעדעצין, אדער אז דער די דאזע איז נישט גענוג הויך. איז יעצט וועט דער דאקטער פראבירן צו געבן נאר א העכערע דאזע כדי צו בארהויגען דעם נייעם צירודערטע געפיל, אדער טוישן ברענד און האפען אז די נייע ברענד וועט נישט אויפוועקן קיין נייע געפילן. אבער דער אמת איז, אז די סיבה פארוואס מען קען ווערן מער צורידערט אדער עס זאל בכלל נישט ארבעטן, איז נישט ווייל די דאזע איז נישט גענוג הויך, נאר ווייל דו האסט אוועקגענומען א באשיצער וואס האט באשיצט דעם מענטש, און יעצט פילט זיך דער מענטש אן א באשיצער און זייער פארלוירן. ווען דער דאקטער גיט א העכערן דאזע, ווערן די געפילן נאך מער דערשראקען, אז מכאפט נישט דעם מעסעדש אז 'מיטן בארוהיגען מיינע באשיצערס מאכסטו מיר אויף צו פלאץ ווי איך וויל נישט גיין!' וחוזר חלילה. אויב עס איז נישט אדרעסירט, קען צומאל דער מענטש ממש אראפגיין פון זינען אז ער ווערט געפענט צו געפילן וואס ער ווייסט נישט וויאזוי אדערעסירן געהעריג.
ממילא איז זייער וויכטיג צו פארשטיין, אז אויב איינער איז יא אמאל מחליט צו גיין אויף די מהלך פון מעדעצינען, איז זייער וויכטיג אויך צו אדרעסירן דעם נפשיות'דיגען חלק, ווייל עס איז כמעט אוממעגליך אז עס זאל גיין נאר פאר זיך. און אויב וועט מיר איינער אפפרעגען אז פאר איהם האט עס יא געארבעט, וועט מען מוזן מאכן אן אוקימתא, אז כיום איז זיין פראבלעם נישט אזוי געפערליך, אדער ארבעט דא א שטארקע פלאסיבוי עפעקט, און ס'איז גענוג פאר איהם צו פילן ווי א 'פעיליור' אז ער דארף נעמען מעדעצינען אז זיינע חלקים זאלן זיך האלטן גענוג רוהיג. אויך איז זייער מעגליך, אז אין אזא פאל, איז ער שוין לאנג גרייט אראפצוגיין דערפון, ווייל דער פראבלעם וואס האט אלעס אנגעברענגט איז שוין נישט אקטיוו יעצט, נאר ער האט מורא צו סטאפן די מעדעצינען.
אינטרעסאנט אז איך האב לעצטענס געהערט פון א דאקטער וואס ארבעט מיט די מהלך פון Internal Family Systems (IFS), וואס איז ביסודו זייער ענדליך צו קאהירענס טערעפי, און אזוי ארבעט ער מיטן פאציענט מיט יעדער געפיל עקסטער אויב זיי זענען מסכים צו נעמען די מעדעצין, און פון וואס האבן זיי מורא אויב זיי וועלן עס נעמען. אזוי מאכט ער א בעסערע ארבעט מיט וויינגיער ריעקשענס און סייד עפעקטס, היות ער באקומעט א בעסערע בילד צו וואס די חלקים פונעם מענטש וועלן זיך לאזן, און וועלעכע חלקים וועלן זיך נישט לאזן.
אפגעזען פון די פרט פון סייד עפעקטס, אפילו על הצד אז מעדעצינען ארבעטן במדה זו או אחרת, דארף מען אליינס פארשטיין נאכן ליינענדיג די פאריגע שיעורים, אז פונקט ווי ווען מען טוט סי. בי. טי. וכדו', איז מען אלטס עלול פאר א רילעפס ווען די נפש פילט פאר וויכטיג נישט מיטצופארן מיט די סי. בי. טי. פראטאקאל (און צומאל קען די רילעפס זיין נאך ערגער פון ווי ס'איז געווען פארן אנהייבן די טריטמענט), גייט דער זעלבער רילעפס פאסירן מיטן נעמען מעדעצינען. מעדעצינען מאכן נישט אויף קיין ניוראנס אין מוח, אויב עפעס, לויט ווי זיי טענה'ן, בויט עס אויף די ניורוטרענסמיטערס ענערזשי, אבער די אלטע ניוראנס בלייבן דארט הערמאטיש פארמאכט. ממילא זענען די אלטע געפילן דארט שיין פארפאקט און קען זיך אויפוועדן אין א ליאדען טאג אן זיך קימערן אז די ניורוטרענסמיטערס זענען אויפגעבויט.
'ווען איך וואלט געוויסט פון דעם, וואלט איך אנדערש געטראכט'
פאר דריי יאר צירוק בין איך געווען ביי א קאנפערענס ארגענעזירט דורך די ארגענזאציע 'נפש'. האט זיך דארט אויפגעשטעלט איינער פון די רעדנערס מיטן נאמען ראן קאלמען פון ענגלאנד. ראן, איז פאר יארן צירוק געווען א סקיזיפריניק (א נפשיות'דיגע מחלה אז מען הערט דמיונישע קולות רעדן צו איהם און מען מיינט אז עס איז עכט און עס עפעקטירט שטארק דאס לעבן, בדרך כלל מוז מען גיין אין שפיטאל ביז דער מצב ווערט סטאבאלאזירט). סקיזיפריניע ווערט אפעציעל באשטעטיגט אין די מעדעצינישע וועלט אלטס א ביולויגשע מחלה וואס מען מוז היילן מיט מעדעצינען, אבער רוב ליידענדע ווערן נישט פולקאם אויסגעהיילט. ראן האט אבער געהאט מזל, און איינער האט איהם אויפגעקלערט אז זיינע קולות זענען עכטע קולות וואס ער האט אריינגענומען אין זיך פון זיינע עביוזערס, און יענער האט געארבעט מיט איהם, ער האט געמאכט א קשר מיט די קולות, ער האט זיי אנגעהויבן קענען, געפרעגט וואס זיי ווילן, און עווענטואל האט ער זיך געקענט אפהאקען פון זיי. זיין מיסיע אין לעבן איז געווארן צו עדיוקעיטען די וועלט איבער די אמת וואס ליגט אונטער סקיזיפריניע, און אויך אנדערע נפשיות'דיג מחלות, אז דאס זענען אמת'ע קולות און געפילן וואס דער מענטש דארף ווערן קאנעקטעד צו דעם און נישט אנטלויפן פון דעם ווי דער אלגעמיינע מעדעיקעל וועלט הייסט טון.
נאכן דרשה, שטעלט זיך אויף איינע פון די צוהערער, א פסיכיאטער וואס טיילט מעדעצינען, און רופט זיך אן צו ראן'ען, 'איך בין מורא'דיג נתפעל וואס דו זאסט דא, איך האב דאס קיינמאל נישט געוויסט אז אזא סארט מחלה זאל קענען זיין ריין פסיכאלאגיש און נישט ביולאגיש, איך וועל מאכן נאך 'ריסערטש', און אויב עס איז אמת וועל איך טוישן מיין צוגאנג צו דעם'. אן אנדערע דאקטער איז צוגעגאנגען צו איהם נאכן דרשה, און איהם געזאגט אז ער איז א דאקטער איבער דרייסיג יאר, און ווען ער ווייסט דעמאלסט אין אנפאנג פון זיין קארעריע וואס ער האט דא נארוואס געהערט, וואלט ער אינגאנצן געטוישט זיין מהלך צו דעם.
די צווייטע נקודה וואס איך וויל ארויסברענגען אזוי בדרך אגב, אז אפילו סקיזעפריניע איז אויכעט א מחלה וואס מען קען אויסהיילן מיט א מין מהלך פון זעהן די אמת'דיגקייט און די מטרה פונעם סימפטום (אינעם ביך Unlocking the emotional brain ווערט אראפגעברענגט א מעשה ווי א טערעפיסט האט אויסגעהיילט אזא איינעם מיט קוהירענס טערעפי).
איבער ווייטעמינען
און וואס טוט זיך וועגן ווייטעמינן?
ווייטעמינען זענען אביסל אנדערש פון מעדעצינען. איינס עס איז נאטירלעך, צווייטענס, ווייטעמינען קענען אויך ארבעטן שנעלער פון געוויסע מעדעצינען. אבער ווי געשריבן אויבן, דארף מען אלטס נעמען אין באטראכט די מעגליכקייט, אז דאס גייט נישט זיין די גאנצע רפואה און קען גאר מאכן רינגעראנגערויזי פון איין ווייטעמין צום צווייטען פונקט אזוי ווי ביי מעדעצינען. די סיבה פאר דעם איז, ווייל נישט די פיזישע ביולויגשע מציאות איז די שורש צום אנגעצויגענקייט, ווי די ווייטעמין פירמעס פארקויפן (וואס קומט אייגענטליך פון די פארמיסוטיקעל קאמפעניס), עס איז נאר די תוצאה. איך האב שוין געזען ביי מענטשן, וואס האבן אנגעהויבן צו נעמען ווייטעמינען, און ווען זיי זענען געווארן מקושר צו די אמת פון זייער סימפטום, האט זיך פלוצלינג שוין נישט געפילט אזוי וויכטיג צו נעמען דעם ווייטעמין, און צו זייער סופרייז האט דער פאניק אטאקע נישט פאסירט אויך אן די ווייטעמין.
עד כדי כך, אז כדי 'שלא יאמרו זו היא שסלקה את בלעם בתוכחתה ולא יכול להשיב, שחס המקום על כבוד הבריות', און דערפאר האט דער באשעפער געהרגעט דעם אייזל, צו שוינן אויף בלעם'ס כבוד.
אבער זי געבט נישט אויף, און זאגט דאס וואס פעלט אויס אין די מינוט.
דער אייזל, הייסט אסאך מאל ענקזייעטי, אסאך מאל הייסט עס פאניק, אסאך מאל הייסט עס דעפרעסיע, און אסאך מאל א גוטן שמייס אין רוקן, אבער הצד השוה שבהם אז ס'איז א אייזל - זי זאגט וואס זי זעהט, און בעיקר, דאס וואס דער שכל וויל יעצט נישט זעהן.
דער אייזל ווערט ווי א זשי. פי. עס. אין צייט פון נויט.
אבער אן אייזל, בלייבט אן אייזל. קיין סאך שכל האט זי נישט. אבער זי זאגט פראסט און פשוט וואס זי זעהט, ווען די שכל וויל משום מה נישט זעהן. צומאל איז עס 'איבערגעטריבן' און נישט אין די ריכטיגע פראפארציע, אבער אויב הערט מען איר אויס, דעמאלטס קען מען עס אויסגראדן.
אבער מ'מאוז איר קודם אויסהערן, אז נישט ווייסט מען נישט וואס זי זעהט.
דאס איז די יסוד פון ענקזייעטי וכדו'. עס איז א כח אינעם מענטש וואס האלט קלאר אז דער מענטש וויל נישט גיין ווייטער. ער זעהט אבער קלאר אז דער מענטש וויל עס נישט הערן. בלית ברירה צונד ער אן זיינע לעמפעלעך און שרייט פייפעדיגע קולות, אזש מען קען נערווירט ווערן פון אים.
און אונזערע שיעורים האבן מיר שוין געברענגט כמה דוגמאות וויאזוי דאס זעט אויס. למען החידוש עמער ברענגען קורצע עפיזאדן פון מענטשן וואס האבן געהערט פון זייערע 'אייזלן' ווען זיי האבן דאס אנגעהויבן אויסצוהערן, בפרט בעניני רוחניות, און וויאזוי זייער אינערליכע 'פייט' האט זיך געקענט אנהויבן צו בארוהיגן אפילו נאך פאר מ'האט געהאט דעם ענדגילטיגן לייזונג.
משה ברוך'ס אייזל - טו תשובה!
משה ברוך, א פריש חתונה געהאטע יונגערמאן, האט זיך אריינגעזעצט מיט פרישע כוחות אין כולל, האפענדיג אז יעצט נאך די חתונה גייט עס שוין נישט דרוקן, און וועט קענען לערנען מיט הרחבת הדעת.
אבער ס'איז אים נישט געווען באשערט.
ס'האט אים ווייטער אראפגעדרוקט ווי להכעיס.
פון ווען משה ברוך איז א קליין יונגל, ווייסט ער אלץ, אז אין זיין קאפ איז דא עפעס וואס דרוקט אים אראפ צו דער ערד, און וויל אים אומווארפן אין יעדע ליאדע מינוט. בפרט ביי פלעצער ווי ער האט זיך געדארפט מער האלטן אין באלאנס, ווי אריבערגיין די גאס, איז די עקזייעטי געווען נאך גרעסער, 'אפשר יעצט גיי איך טאקע אראפפאלן?' איז כסדר געווען זיין פחד.
נאכן חתונה, האט זיך די קאפ דרוקענישן נישט אויפגעהערט, און ווי פארשטייט זיך האט עס אים געשטערט אין זיין חיי יומיום.
ווען איך האב געטראפן משה חיים'ן איז ער שוין געווען זייער מיואש פון אמאל פטור ווערן פון דעם אנשיקעניש. ער האט געקענט טרעקן דעם אנשיקעניש, צירוק ביז אזוי ווייט ווי ביי די פינעף יאר.
איך האב מציע געווען פאר משה חיים'ן צו טון עפעס אנדערש פון וואס ער האט געטון ביז יעצט. אנשטאטס צו אנטלויפן און באוויינען דעם דרוקענישט, האב איך אים מציע געווען צו כאפן א שמועס מיט אים.
איך האב קודם אביסל מסביר געווען פאר משה חיים'ן דעם קאנסעפט פון געוויסע כוחות הנפש וואס ווילן כאפן אונזערע עטענשען, הגם עס איז אמאל אומבאקוועם צו הערן וואס זיי האבן צו זאגן. נאכדעם וואס ער האט עס פארשטאנען, האב איך געהייסן פאר משה חיים'ן צו פרעגן דעם 'קוועטעשר' אין זיין קאפ וואס ער וויל פון אים האבן. 'קענסט אים פרעגן דיירעקט', האב איך פארגעשלאגן, 'פארוואס קוועטשטו מיך אזוי שטארק? און קענסט אים אויך דיירעקט זאגן, אז דו ביזט אפען און גרייט צו הערן א תשובה'.
משה חיים האט געפאלגט און האט געפרעגט דעם קוועטעשר, 'פארוואס קוועטשטו מיך און דו לאזט מיך נישט קיין מנוחה? איך בין גרייט צו הערן וואס דו ווילסט מיר זאגן'.
יעצט האב איך אים געזאגט, נעם א טיפע אטעם, האלט דיך רוהיג, און דו וועסט הערן די תשובה אין דיין קאפ ווען די מינוט וועט קומען.
משה חיים איז אזוי געזעצן רוהיגערהייט א מינוט צייט, אבער גארנישט געהערט. איך האב אים געהייסן נעמען נאך א טיפע אטעם, און נאך א מינוט און ס'גייט קומען א תשובה. ביז... ער האט אנגעהויבן עפעס צו הערן אין זיין קאפ.
'ער זאגט עפעס וועגן תשובה..., לאמיך אים אויסהערן נאך א מינוט...', האט משה חיים א קרעכץ געגעבן.
משה חיים האט זיך געכאפט פון אסאך אינצעדענטן אין לעבן, וואס האט אים כסדר געגעבן די מעסעדזש אין לעבן אז... דו דארפסט תשובה טון פאר דיינע עבירות, און דער זעצער אין זיין קאפ, וויל אים דערמאנען די זעלבע זאך.
איך האב געפרעגט משה חיים, אויב ער ווייסט פון וועלכע עבירות דער קווטשער רעד פון?
'אוודאי ווייס איך וואס ער מיינט', האט משה חיים געענעפערט, 'איך דארף טאקע תשובה טון אויף אסאך עבירות אין מיין לעבן'.
פרעג איך אים ווייטער, 'און וואס וועט געשען אויב ער וועט דיר נישט אזוי שטארק קוועטשען, נאר די מעסעדזש וועט בלייבן אזוי אינדרויסן, אן דעם וואס ס'זאל דיר קוועטשען פון אינעוויינגי?'
'נע', גיט משה חיים א מאך אוועק, 'דעמאלטס וואלט איך מיך נישט וויסענדיג געמאכט פון אים'.
'אהא', ענדיג איך צו, 'די איינציגסטע וועג וויאוזי דו מאכטס דיך וויסענדיג פון אים, איז נאר אויב ער קוועטשט דיר 'גוט גוט' אריין אין די ביינער, אז נישט ווייסטו נישט אויב דו גייסט אים אויסהערן.
'אוודאי אזוי', פירט משה חיים אויס, 'אגאנץ לעבן דארף איך תשובה טון? אבער ער איז דאך גערעכט, איך דארף טאקע תשובה טון'.
איך האב אראפגעשריבן אויף א צעטל, דאס וואס משה חיים האט יעצט פון דאסניי מיטגעלעבט,'אויב גייסטו מיר נישט גוט אריין קוועטשן, גיי איך פארגעסן תשובה צו טון אויף מיינע עבירות, סוי דו מיזט מיך גוט צוקוועטשן אז איך זאל גוט געדענקן', און איך האב אים געהייסן ליינען דעם צעטל בערך איין מאל א טאג ווען ער פילט ווי ס'קוועטשט אים.
איבעריג צו זאגן אז במשך די נעקסטע וואך האט אים גארנישט געקוועטשט מער, אפשר ממש איינס אדער צוויי מאל פאר א פאר מינוט. יעצט האט מען געקענט שמועסן 'פראקטיש' אויף ווי ווייט ער דארף תשובה טון, אויף וואס ער דארף תשובה טון, און בעסער צו פארשטיין די מושג פון תשובה בכלל.
משה חיים'ס 'אייזל' - ואס איז געווען אין א פארעם פון שטארקע קוועטשענישן אין קאפ, האט כסדר געוואלט טון עפעס פאר משה חיים דאס וואס משה חיים האט געוואלט הערן, אבער משה חיים האט זיך משום מה נישט וויסענדיג געמאכט פון דעם, ממילא האט ער אים כסדר נערווירט מיט זיינע מעסעדזשעס. ביז ענדלעך, אזוי אומגעפאר 20 יאר שפעטער, האט ער אים ענדליך אויסגעהערט, און ער האט געקענט נאכלאזן. יעצט האט דער אייזל געוויסט אז ער גייט 'יא' אויסהערן אפילו ער גייט נישט אזוי שטארק קוועטשן.
דער נושא איז שטארק ארויסגעברענגט געווארן במשך דעם שמועס. כדי דאס שטערקער צו מאכן, האב איך אים געהייסן זיך דמיונ'ען ווי זיין ווייב שטייט ביים פענסטער פון ביהמ"ד, און ער זאגט איר אפען און גראב, 'ווייב טייערע, איך וואלט ווען געוואלט לערנען פיין, און איך קען ווען לערנען פארטאגס, אבער ס'איז נאר דא איין סיבה פארוואס איך בין דא - ווייל איך האב נישט קיין אנדערע וועג פטור צו ווערן פון דיר!'
דאס האט ארויסגעברענגט זיין טיפע ווייטאג אז ער האט טאקע נישט געהאלטן ביים לערנען יעצט. ער האט פשוט געזיכט אוועקצוגיין פונדערהיים און נישט דארפן זיין אינעם אומרוהיגן אטמעספערע. די ביסל רוהיגקייט נאך א טאג ארבעט האט ער געטאפן בשעת ער האט געקלאצט און געפראוועט פיינע שמועסן מיטן חברותא אין ביהמ"ד.
עס האט שטארק ארויסגעברענגט זיין טיפע ווייטאג פון נישט קענען האבן די ערווארטעטע קשר וואס ער האט געוואלט האבן מיט זיין ווייב.
די אנערקענונג האט אים געמאכט איבערטראכטן ווי ער האלט אויף דער וועלט. פלוצלינג האט ער אנגעהויבן צו זעהן אז זיין אמאליגע החלטה, פון א יאר צירוק, מוז נישט זיין גולטיג אויף היינט. זייער מעגליך אז ער קען יא האבן אן אפענע שמועס דערוועגן מיט איר, אן דארפן ארום גיין פון אונטער די טיר מיט כל מיני תירוצים.
איבעריג צו זאגן אז די נעקסטע טאג האט ער נאך יארן פון נישט קענען האבן א קלארע קאפ ביים דאווענען, צירוק געקענט פילן א תענוג רוחני. ער האט זיך צירוק דערזעהן ווי 'זיך'.
די יסודות'דיגע חילוקים פון סייכויאנאליזיה און קוהערענס טערעפי
אריין גיין אין די עבר, וואס פעלט דאס אויס?
אנפאנג פון די שיעורים האב איך געשריבן אז איך וועל פראבירן דורכצוטון געוויסט שיטות אין טערעפי אין קאנטראסט צו קוהערענס טערעפי, (ווי אויך געדענק איך האט עס איינער געבעטן אין איינע פון די תגובות, איך געדענק שוין נישט ווי), וויל איך פראבירן זיך אביסל מתייחס זיין צו דעם בנוגע סייכויאנאליזיה.
אין דעם ארטיקל וועלן מיר זיך אביסל באציען צו די הויפט חילוקים וואס איז דא צווישן אלגעמיינע סייכויאנאליזיה, סייכוידיינאמיק - וואס זיכט אריין צוגיין ווי מער אין די אלטע באהאלטענע געפילן, פון ווי פראבלעמען האבן זיך אנגעפאנגן, און קוהירענס טערעפי צו וואס מיר האבן זיך באצויגן במשך די ארטיקלען.
די הויפט שאלה וואס קומט ארויף ווען עס קומט צו סייכואנאליזיה, איז וואס האט מען פון פארשטיין די עבר? וואס פעלט עס אויס? און צומאל ווערט מען סתם אריינגעדרייט אין די געפילן לכבוד דעם על לא דבר. עס גייט אפילו ארום א שטיקל חוזק מעשה ארום דעם, ווען א יונגעל האט זיך אנגעהויבן דערווערגן, און זיין מלמד, זייענדיג מושפע פון די 'היינטיגע' חינוך, האט אנגעהויבן רעדן 'שיין' צום יונגל, 'יונגעלע, זאג מיר וואס איז באמת דיין פראבלעם? זאג מיר וואס באדערט דיר עכט? וואס האסטו געליטן אין דיין פארגאנגענהייט אז דו קענסט צוקומען צו אזאנס?' אזוי פרעגט ער אים שיין אויס, ביז...
די מעשה איז א ביטערע געלעכטער, אבער דאס קומט מכלומרשט צו עליסטרירן דעם בילד, אז די צייט איז קריטיש וויכטיג, און אויב נעמט מען מכלומרשט די צייט צו אריינגיין אין די שורש פון אלטע געפילן, דעמאלטס קען מען אלעס פארלירן. וואס מען דארף טון איז, גיין צו די פוינט און נישט טראכטן אזוי פיל. הגם שאין המשל דומה לנמשל און ס'יאז גאר א גרויסע חילוק פון א פיזישע עמערזשענסי, צו באהאנדלען א נפשיות'דיגע פראבלעם, אבער לכה"פ אזא בילד האט עס ביים אלגעמיינעם ציבור.
דער אמת איז אבער, אז ס'איז נישט אינגאנצן אזוי, און אין די זעלבע צייט האפן מיר אין דעם ארטיקל ארויסצוברענגן די טעותים וואס זיי זענען באגאנגן מיט די וועג וויאזוי זיי האבן אנגעקוקט דאס גיין אין די עבר.
ווער עס האט געליינט די סעריע ארטיקל ביז אהער, וועט אביסל בעסער פארשטיין וואס איך שרייב יעצט, אבער אפילו איינער וואס האט נישט גרינטלעך דורכגעליינט וועט עס אויך קענען פארשטיין.
די השפעה פון די עבר אויף די עתיד פון א מענטש
די עצם געדאנק אז די 'עבר' איז משפיע אויפן 'עתיד', איז בכלל נישט קיין נייע זאך. שלמה המלך האט אונז דאס מגלה געווען זייער קלאר, 'חנוך לנער על פי דרכו, גם כי יזקין לא יסור ממנה', זיי מחנך דיין קינד לויט זיין וועג, אז אפילו ווען ער וועט עלטער ווערן זאל ער נישט אוועקגיין פון דעם. דאס מיינט, אז דו זאלסט אים מחנך זיין אויף א וועג, אז דאס זאל בלייבן אויף דער עלטער.
די יעצטיגע חינוך וואס דו ביזט אים יעצט מחנך, גייט אמאל זיין זיין 'עבר', און דו זאלסט זיכער מאכן אז זיין עבר זאל ווערן זיין עתיד.
אונז האמער שוין מסביר געווען די נקודה אין א פאריגע ארטיקל, אז דער באשעפער האט באשאפן א מענטש מיט א כח הרגילות. פארוואס זאל זיך א מענטש דארפן אלעמאל מוטשענען ווען ער טוט עפעס כאילו ער טוט דאס יעצט די ערשטע מאל? האט דער באשעפער געמאכט א כח הרגילות, אז מיט יעדע מאל מען טוט עפעס איבער און איבער, ווערט עס א חלק פון אים, און ס'איז נישט אזוי גרינג זיך אפצוגעוואוינען דערפון.
דאס זעלבע איז פארקערט. ווען ער טוט עפעס און ס'ברענגט אים צער, בפרט אז ער האט נישט קיין חיזוק וכדו', גייט ער זיך צוגעוואוינען זיך צירוקצוהאלטן פון צו טון יענע זאך. יעדע מאל ער האלט זיך צירוק, ווערט עס מער און מער איינגעקריט ביי אים אין מוח, אז דאס טו איך נישט פאר קיין געלט. ווען ער איז דרייסיג יאר אלט, ווייסט ער נאך אלץ פאר א פאקט, אז איך טו נישט דאס און דאס. ער גייט אפשר נישט וויסן פארוואס, אבער זיין וועלט פון געפילן ווייסט יא פארוואס. כדי אויסצומיידן פון מאכן יעדע מאל די זעלבע חשבון פארוואס איך וויל דאס נישט טון, א מחשבה וואס קומט סייווי צו צו די זעלבע מסקנא - אז ווען איך טו דאס און דאס ווער איך קריטיקירט וכדו', וועט עס די געפיל ניטאמל אנאלאזירן, נאר עס מאכן פאר א קלארע פאקט - איך גיי נישט דארט און פארטיג, און קיינער זאל מיר נישט דרייען קיין קאפ!
דאס איז די השפעה פון נישט גוטע חינוך. און לגבי אונזער נושא, א פראבלעם פון די עבר.
ווי נישט ווי שטעלט זיך דאס לעבן נישט אפ. און ווי מער עלטער מ'ווערט און מ'דארף קענען נעמען מער אחריות אין לעבן, ווערט דאס א קאנפליקט מיט וואס מ'ווייסט פאר א פאקט פון די 'עבר', און עס מאכט אן א מורא'דיגע צומישעניש. די תוצאה פון דעם צומישעניש ברענגט אן א רייע פון סימפטאמען, ווי ענקזייעטי, דעפרעסיע וכדו'. די ענדגילטיגע באשלוס, איז צו גיין א טערעפיסט אדער א קאוטש זאל אים העלפן זיך אויסגראדען דאס לעבן.
דאס איז די השפעה פון די עבר אויף די עתיד.
וויאזוי פאררעכט מען דאס?
דא זענען שוין דא פארשידענע מיינונגען, און די מיינונגען פון אנאליסטן וואס טוען סייכויאנאליזיה זענען, אז דאס בעסטע וואלט געווען ווען דער מענטש זאל 'פארשטיין' פון 'ווי' זיין פראבלעם האט זיך אנגעהויבן, און איינזען אז זיין פראבלעם איז דאס און דאס, ווייל זיין טאטע האט זיך נישט אזוי שיין אויפגעפירט צו אים, און מיט דעם איז צום האפען, אז דער קליענט וועט קענען איינזען אז היות דער פראבלעם איז דער 'אמאל', וועט ער זיך גרינגער קענען אפטיילן דערפון און גיין ווייטער מיט א געזונטע לעבן.
פון דער אנדערע זייט, ווי מיר האבן שוין געשריבן און אנפאנג פון אונזערע שיעורים, האט מען זיך געכאפט אז דאס ארבעט נישט, און סתם פארשטיין און רעדן כסדר פון ווי פראבלעמען האבן זיך אנגעהויבן, האט נישט צופיל אויפגעטון. האט מען זיך אויסגעדרייט צו טון CBT, מיט די קלארע מטרה צו שטיין ווייט פון די אלע סארט אנאליזעכצער, און נאר פראבירן זיך צוצגעוואוינען פון דאס ניי צו לעבן א נייעם לעבן, און לאזן די גאנצע עבר ווי די שווארצע פעפער וואקסט.
מיט די יארן האט מען זיך געכאפט, אז CBT ארבעט פונקט אזוי נישט גוט. לעצטענס האב איך געליינט אן ארטיקל וואס האט צאמגענועמן פון פארשידענע שטודיעס, ווי CBT פאנגט אויך אן אויסצוועפן, און העלפט נישט קיין סאך מער ווי אנדערע מהלכים, כולל סייכאנאנליזיה. וואס העלפט יא? דאס אליין אז מהאט איינעם אין די זייט א ווארימע מענטש פאר עצה ותושיה, פאר וועמען מען קען זיך אויסרעדן, דאס זעט אויס צו זיין די איינציגסטע זאך וואס מקען זען פארוואס טערעפי העלפט בכלל.
אבער אויב מזאל קוקן מיט אביסל מייקראסקאפישע אויגן אויף די טעותים וויאזוי סייכאנאליזיה איז צוגעגאנגן צו די זאך, און וויאזוי קוהערנס טערעפי קוקט עס אן מיט די געפינסן פון מעמערי ריקאנסאלעדעישן, וועט מען קענען האבן אביסל א קלארערע בילד ווען עס לוינט זיך צו גיין צו די עבר, און וואס פונקטליך דארף מען טון איינמאל מען ווייסט פון ווי דער פראבלעם האט זיך אנגעהויבן.
וויאזוי ארבעט עס ביי סייכויאנאליזיה?
לאמיר קודם געבן א קוק אויף די וועג וויאזוי סייכאויאנאליזיה גייט צו צום זאך. (מיר גייען נישט דא אריין גיין אין די השקפה דיפרענסן וואס דער מייסד דערפון האט געהאלטן, מיר רעדן אז אפילו מ'זאל נאר ארויסנעמען די אויסגעהאלטענע חלק דערפון וואס איז נישט קיין סתירה מיט יודישקייט). דער טערעפיסט הערט אויס דעם יעצטיגן פראבלעם, לאמיר זאגן ענקזייעטי וכדו', און נעמט אויך זיין היסטערי פון זיין עבר, אין וואספארא אומשטענדן ער איז אויפגעוואקסן וכדו'. דאס אלעס טוט מען מיט די האפענונג אז דער אנאליסט וועט באקומען א אנונג וויאזוי צו אויסטייטשן די היינטיגע פראבלעם, מיט וואס ער איז אריבערגעגאנגן אין זיינע יונגע יארן. עס איז דער האפענונג פון דער אנאליסט, אז דער קליענט וועט אנענמען זיין אנאליז, און דעמאלטס בלייבט נאר איבער צו האפען, אז דער קליענט וועט טוישן זיין היינטיגע התנהגות היות ער האט שוין אביסל א בעסערע הבנה וואס זיין פראבלעם איז באמת.
למעשה האט זיך ארויסגעוויזן, אז מיטן פארשטיין אליינס פון ווי א פראבלעם קומט, איז בכלל נישט געונג אויף צו טוישן התנהגות, און פון דא נעמט זיך די גאנצע זלזול אין אנקוקן די 'עבר' פאר waste of time.
איז וואס יא?
די אמת'ע אמת - די אמאל איז היינט, און די היינט איז אמאל!
איך וועל דא שרייבן די ערשטע מיספארשטענדעניש וויאזוי די אנאליסטן האבן דאס אנגעקוקט.
די אמת'ע אמת איבער דעם גאנצע טעמע איז - אז ס'איז נישטא אזא זאך ווי אמאל און היינט! ס'איז נאר דא די היינט! ווייל די אמאל איז היינט, און די היינט איז אמאל!
דאס הייסט אזוי, די נאטור פון געפילן איז, אז ס'לעבט למעלה מן הזמן. אזוי ווי מיר האבן געשריבן אויבן. די נאטור פון געפילן זענען, אז ס'בויט זיך אויף א מהלך החיים אין די יוגענט וויאזוי מ'זאל זיך אויפפירן אויף דער עלטער. דאס איז די פאקט אין די יוגענט, און דאס איז די פאקט אויף דער עלטער.
היינו הך. נישטא קיין שום חילוק.
מדארף נישט אריין גיין אין די אמאל צו טרעפן די שורש פונעם פראבלעם, ווייל די זעלבע פראבלעם וואס איז געווען אמאל איז אויך היינט. מדארף נאר טרעפן די 'מהלך החיים' וואס האט זיך אויפגעבויט דעמאלטס אין די אמאל, אינעם היינטיגן לעבן שטייגער, און דאס קען מען זען פון קוקן אויף די היינטיגע לעבן אויך.
למשל, אויב איינער איז זייער אנגעצויגן על לא דבר, קען מען זען 'היינט' וואס אים קוועטשט געפערליך. און דאס קען מען טון אויב מען ארבעט אויף א 'מוחשיות'דיגע' וועג, וויאזוי מיר האבן געשריבן אין פריערדיגע ארטיקלען. עס קען נישט פאסירן דורך די אינטעלעקט אויף די זעלבע וועג וויאזוי מ'טוט דורך א סוגיא. מדארף אויך נישט צוקומען צו די גאנצע טענה'ריי פונעם אנאליסט צום קליענט וואס די אמת'ע שורש איז, ווייל דער קליענט ווייסט סאך בעסער פונעם טערעפיסט וואס זיינע געפילן זענען באמת.
מען דארף אריין גיין מער אין די עולם הדמיון אין זען וואס קומט ארויף 'יעצט אין די מינוט', און ריספאנס צו דעם פחד, פון וואס האב איך מורא? קען זיין אז עס וועט ארויפקומען אז 'יעדער וועט מיך קריטיקירן אן קיין רחמנות, און אפילו קיינער קריטיקירט מיך נישט יעצט, ווייס איך אז אלעמאל האט מען מיך קריטיקירט, און איך וויל נישט אז ס'זאל נאכמאל פאסירן'. מיט דעם קען ארויפקומען וואס ער ווייסט פון 'אמאל', 'מיין טאטע און מיין רבי האט מיך אלעמאל קריטיקירט', און איך האלט אז יעדער וועט מיר קריטיקירן ווייטער אויך'. בקיצור, דער מענטש טרעפט זיך היינט, מיטן זעלבען פחד וואס איז אריבערגעגאנגן צו די גאנצע וועלט, און איז היינט א פאקט בבחינת, הכל שריר וקיים.
דאס אלעס ווייסט דער קליענט פון זיך אליינס. ער לעבט מיט דעם ווען ער קוקט אביסל אריין אין זיך.
די וויכטיגסטע באשטיינדייטעל אינעם פראצעדור - די סתירה
אויף דעם דארף מען מאכן א שטיקל חזרה פון די פאריגע ארטיקלען.
אין די מעמערי ריקאנסאלעדיעשן פראצעדור איז דא דריי שטאפלען. א, מדארף צירוק ארויף ברענגען די אמת'ע שורש הפראבלעם וואס ערווארט אז עפעס נישט גוט גייט פאסירן אויב גייט מען ווייטער. ב', מ'מוז קלאר טרעפן א אפענע סתירה צו דאס וואס מען ערווארט גייט פאסירן. מדארף זען קריסטאל קלאר, אז דאס וואס איך האב מורא, איז עכט נישט אמת. ג, איבערגיין אפאר מאל די נייע אנערקענונג אז סזאל נקבע ווערן אינעם נפש.
די פראבלעם פון סייכואנאליזיה איז, אז זיי האבן קיינמאל נישט געזיכט צו דיירעקט אפפרעגן דאס וואס דער פראבלעם ערווארט זאל פאסירן, און ווען דער קליענט האט יא געפילט בעסער, איז צום ערווארטן אז ס'איז געשען אוטומאטיש אן דעם וואס דער קליענט זאל כאפן אז דאס איז געשען. ווידעראום אין קאהירענס טערעפי איז דאס פון די יסודות, אז אפילו מען האט שוין ארויפגעברענגט דעם פראבלעם, דארף דער קליענט נאך אלטס קענען זען 'פון זיך אליין', ווי דאס וואס ער האט מורא, איז נישט אזוי אמת.
וויפעל מאל האב איך שוין געזען מענטשן קומען צירוק צו מיר ממש מיט התפעלות, 'איך האב אלץ באמת געמיינט אז 'יעדער' איינער גייט מיר אנשרייען פאר יעדע קליינע זאך וואס איך טו, אזוי ווי מיין טאטע, אזוי האב איך ביז יעצט געלעבט נישט כאפענדיג. די וואך בין איך געווען צווישן מענטשן, און ממש נישט געקענט גלייבן אז מענטשן קריטיקירן מיך נישט! הפלא ופלא! איך האב קיינמאל דאס נישט געוויסט!'
אדער א צווייטער וואס איז צירוקגעקומען נאכדעם וואס ער האט געקענט ארויסברענגן דאס וואס זיין טאטע פלעגט אים אלץ שטופן צו זיין עפעס מער פון וואס ער איז, זיין עפעס מער 'צום זאך', צו זיין מער קלוג וכדו', און אויב נישט גייט מען נישט זיין proud פון דיר, און זייענדיג צווישן מענטשן די נעקסטע וואך, איז ער צירוקגעקומן ממש נישט קענעדיג גלייבן זיינע אויגן, אז 'מענטשן עקסעפטן אים ממש וויאזוי ער איז, אן דעם וואס ער זאל דארפן זיין אזוי ווער-ווייסט-וואס קלוג'. סאיז געווען פאר אים א חידוש נפלא, אנדערש פון וואס ער איז כסדר געווען אונטער לחץ ווען ער איז געווען צווישן מענטשן.
פאר איינער וואס שטייט אין די זייט, קען ער עס אנקוקן פאר א פשוטע זאך, אבער פאר איינער וואס איז פראגרעמד אז 'אזוי איז עס' קענסטו אים נישט זאגן סתם ס'איז נישט אזוי, ווייל ער וועט דיר אנקוקן ווי דו ביזט אראפ פון די לבנה. אבער ווען ער קען זעהן ווער עס האט אים דאס אויסגעלערענט, און נאכדעם זען וויאזוי ער לעבט 'היינט' דערמיט מיט 'יעדעם' איינעם, וועט דער כח השיפוט אינעם שכל האבן די מעגליכקייט דאס צו אנאלאזירן פון פריש, און אזוי ענגילטיג זיך אפטיילן דערפון, ווייל אין פאקט, די וועג וויאזוי ער לעבט 'היינט', איז נישט אזוי קראנט אמת.
אין קורצן - די חילוק פון סייכויאנליזיה און קוהערענס טערעפי
אין קורצן די פיר הויפט חילוקים פון פסייכאויאנאליזיה און קוהערינס טערעפי זענען:
אין סייכויאנאליזיה, א' - עס איז עפעס פון 'אמאל' וואס מדארף טרעפן, וואס דאט ברענגט צו אז, ב', מ'דארף האבן אן אינטלעקטואלע שמועס צו דערגיין פון ווי דאס שטאמט. ג', עס איז נאר תלוי אין דעם אפטייטש פונעם טערעפיסט. ד, מזיכט עס נישט אפצופרעגן, נאר סאיז גענוג אז מ'פארשטייט'.
אין קאהערענס טערעפי, א', איז עס איז פונקט אזוי 'היינט' ווי אמאל. ב', מיט א מחושיות'דיגע שמועס קען מען זיך גלייך קאנעקטן דערצו. ג', דער קליענט איז דער וואס זאגט וואס גייט פאר אין אים. ד, און בעיקר, די עיקר טויש פאסירט ווען דער קליענט קען זען די סתירה אין זיין פחד.
אינעם נעקסטן ארטיקל האף איך בע"ה דורכצוגיין א שטיקל פון א סעסיע וואס איך האב געהאט מיט איינעם, און ווייזן סטעפ ביי סטעפ, וויאזוי איך האב עס גענומען די שטאפל ווייטער פון פשוטע טראדיציאנאלע סייכויאנאליזיה.
אין דעם שיעור וועלן מיר אי"ה ממשיך זיין מיט חלק ב' פון אונזער פאריגע שיעור, 'ווען און פארוואס גיין צו די עבר'. מיר האבן ארויסגעברענגט פיר הויפט חילוקים וואס איז אנדערש ביי קוהערנס טערעפי ווי ביי טראדעציאנאלע פסייכואנלעסיס,
א', איז עס איז פונקט אזוי 'היינט' ווי אמאל. ב', מיט א מוחשיות'דיגע שמועס קען מען זיך גלייך קאנעקטן דערצו. ג', דער קליענט איז דער וואס זאגט וואס גייט פאר אין אים. ד, און די מערסטע וויכטיג, און ווי די עיקר דגוש ליגט, איז אז די עיקר טויש פאסירט ווען דער קליענט קען זען די סתירה אין זיין פחד.
אין דעם שיעור האפן מיר אביסל אראפצושולדערן וויאזוי עס זעט אויס א סעשען אין ק"ט אנדערש ווי ביי פסייכואנאלעסיס, ווי אויך וועלן מיר אין איין וועגס שוין ווייזן וויאזוי עס איז אנדערש פון סי.בי.טי.
איך בין פארלוירן און דערשראקן
מיר וועלן רופן אונזער קליענט יוסל(דער נאמען איז פיקטיוו צו אויסמיידן די אידענטיפיקאציע).
יוסל איז געקומען צו מיר אביסל פארלוירן און דערשראקן. ער איז פון יונגווייז אן געווען מער צו די שטילע זייט, און האט נישט געצויגן צופיל אויפמערקזאמקייט. נאך אפאר יאר זיצן אין כולל איז געקומען די צייט ארויסצוגיין על המחיה ועל הכלכה. זייענדיג א שטילער און צירוקגעצויגענער איז אים דאס מורא'דיג שווער אנגקומען. זיין פארגאנגענהייט האט גארנישט צוגעגעבן צו זיין מצב. געלעבט האט ער מיט עלטערן וואס האבן אים היבש קריטיקירט אויף יעדע קלייניגקייט וואס ער האט נאר געטון, און אוודאי און אוודאי, פון א געפיל פון שטיצע איז נישט געווען וואס צו רעדן. דערזענדיג זיך אין אזא מצב פון פארלוירענקייט איז ער געקומען צו מיר איך זאל אים פראבירן צו העלפן.
פון אנפאנג פון די שמועסן, האט זיך ארויסגעוויזן קלאר אז יוסל האט נישט קיין שום קלער פון ארויסגיין ארבעטן. פאר אים וואלט געווען סאך מער באקוועם אנצוהאלטן אין זיין רוטין - צוריק גיין אין כולל און דארט 'שטופן די צייט', אבי נישט ארויסגיין ארבעטן. דאס טראכטן פון גיין ארבעטן, האט אים ממש ארויפגעברענגט שרעקליכע קאשמארן. מיר האבן געהאט עטעליכע טיפע שמועסן, און מיר האבן צוביסלעך אנגעהויבן ארויסצוהאבן דעם ענין. מיט די צייט האט יוסל זיך מער און מער אויפגעמאכט צו זיין וועלט פון געפילן און האט צוביסלעך אנגעהויבן טראכטן פון נעמען ערענסטע שריט.
דעם קומענדיגן שמועס איז געווען א שטארקע 'דריי' אין יוסל'ס לעבן, אלטס א דאנק דעם וואס במשך די צייט האב איך מצליח געווען אנצוקנופן א שטארקע קשר מיט אים.
יוסל האט מיר פארציילט ווי די וואך טוענדיג זיין 'היים ארבעט' וואס איך גיב כסדר נאך יעדע שמועס, האט אים אנגעכאפט עפעס א אומפארשטענדליכע שרעק ווען ער האט זיך געדרייט צווישן מענטשן פון ווען ער האט אנגעהויבן טראכטן ערענסט פון נעמען די קומנדיגע שריט.
כדי צו זען וואס דא קומט פאר האט אים אריינגעברענגט יוסל'ן אין א מציאות ווי ער פילט דעם שרעק. ער האט זיך מדמיין געווען ווי ער שטייט אין ביהמ"ד פאר אפאר מענטשן, און אזוי האט ער געקענט ארויסברענגן די ווערטער וואס קומען אים מיט מיט די געפיל. דאס איז די ערשטע שטאפל אנדערש ווי ביי סייכאויאנאליזיה, איך וויל זען פון וואס האט ער 'יעצט' מורא, ענדערשער ווי וועלן גלייך אריינגיין אין זיין עבר.
ער האט זיך צוגעמאכט די אויגן, און אנגעהויבן פארציילן.
י. איך קען פילן ווי איך קען אפשר מצליח זיין, אבער נאכדעם קומט א שרעקליכע פחד.
מ. קענסט זען ווי דו פילסט דיין פחד מערסטע?
י.דא אין מיין הארץ.
מ. פיל ווייטער זיין שרעק אין דיין הארץ, און באמערק די ווערטער וואס קומען מיט מיט דעם.
י. די ווערטער זענען עפעס ווי... בין אליינס אויף דער וועלט. איך בין פארלוירן. איך האב נישט קיין סאפארט. איך דארף שטארקע סאפארט. סאפארט צו פילן זיכער מיט מיך אליינס. די וועלט איז שרעקעדיג. און אפילו די ביסל סאפארט וואס איך באקום יא, איז נישט 'אמת'ע' סאפארט. די וועלט איז סאך שטערקער פון מיר, און ס'איז זייער שרעקעדיג פאר מיר. איך פיל שרעקליך טראומאטייזד און פארלוירן.
מ. סוי וואס איך הער איז, אין אנדערע ווערטער, א שטארקע אומזיכערקייט ארויסצוקומען צו די וועלט.
י. יא, א שרעליכע אומזיכערקייט.
מ. קענסטו פילן וועלעכע ווערטער קומען מיט מיט די פחד?
י. אממ... עפעס ווי... ווי איז טאטי...? ווי איז מאמי...? אלע עלטערן זענען שלעכט... איך האב נישט קיין טראפ סאפארט... איך בין אינגאנצן אליינס... די וועלט איז נישט גוט... איך דארף סאפארט, שטארקע סאפארט... איך האב אבער נישט קיין סאפארט און ס'גייט זיין שלעכט... און אפילו די ביסל סאפארט וואס איך באקום יא, איז נישט גענוג ווארעם... ס'איז נישט 'עכט'. די וועלט איז סאך שטערקער און שרעקעדיגער פון מיר, און איך האב נישט קיין כח צו פייטן דערמיט אזויפיל. אויב איך וואלט געהאט כח צו פייטן מיט די וועלט וואלט כאטש געווען א האלבע ישועה, אבער איך האב נישט קיין כח, און איך בלייב הילפלאז. איך פיל ממש טראמאטייזד. ווי קען איך אזוי ארויסגיין ארבעטן? איך בלייב שרעקליך אומזיכער. איך בין ממש ווי א קליין יונגעל וואס האט מורא אליינס אריבער צו גיין די גאס. איך פיל ווי איך בין א א מלחמה זאנע.
מ. יא, איך געדענק ווי ביים פארגין שמועס האסטו אויך עפעס געזאגט אז דו פילסט ווי דו ביזט אין א מלחמה זאנע.
י. יא, מיינע עלטערן האבן מיר קיינמאל נישט געגעבן קיין שום הוראות וואס צו טון, זיי פלעגן מיר נאר זאגן גיי אין געשעפט און קויפ איין, גיי צום דאקטער און מ'וועט דיר שוין זאגן ואוס צו טון, קיינמאל אבער נישט געזאגט פונקטליך וואס-ווי-ווען, ווי איך בין געגאנגן בין איך געווען פארלוירן און נישט געוויסט וואס צו טון. אבער ווען איך זיץ מיט דיר, פיל איך אביסל רוהיגער און מער זיכערער, ווייל דו ביזט לעבן מיך.
אפאר מינוט שפעטער האט יוסל נאך מער ארויסגעברענגט די געפילן פון וואס ער געדענקט פון זיין יוגענט.
י. מיינע עלטערן זענען קיינמאל נישט געווען ווארעם צו מיר, אפגערעד אז מיין טאטע האט מיר כסדר קריטיקירט און אנגעשריגן אויף וואס איך האב נאר געטון. מיין מאמע האט נישט אזויפיל קריטיקריט אבער, בכלל נישט געווען אינטרעסירט אין מיר, און ווען זי האט שוין יא געפרעגט עפעס, איז עס געווען זייער אויף אזא נעבעכדיגע טון, ווי צו פרעגן, אוי נעבעך וואס גייט פאר מיט דיר, וואס איז געשען?
י. איבערגעזארגט מיט שטארקע ענקזייעטי. איך האב מיך נישט געקענט רירן אן דעם וואס זי זאל מיר זאגן וואס יא צו טון און וואס נישט. לעצטע וואך האט זיך מיך גערופן און געזאגט אז איך קען נישט טון עפעס וואס איך האב געהאט אין פלאן צו טון, ווייל איך וועל אויסזען ווי א 'שלעפער'. און די מעסעדזש וואס איך באקום פון איר איז, 'אז איך דארף וואטשן יעדע ריר וואס איך געב, ווייל די וועלט איז טאקע מסוכן, און אויב מ'וואטשט נישט, קען מען חרוב גיין'. און אין די זעלבע צייט איז נישט געקומען קיין שום סאפארט אויף וואס איך האב יא גוט געטון, נאר כסדר וואטשן און וואטשן, און דעיס איז נישט גוטאון דעיס איז נישט גוט וכו'.
מ. יא, איך הער זייער גוט וואס דו זאגסט, פון איין זייט הערסטו זייער אסאך פון איר, אז די וועלט איז נישט סעיף, און מ'דארף זייער וואטשן וואס מ'טוט, און פון די אנדערע זייט באקומסטו נישט די ליבליכע ווארומע סאפארט פון איר אז דו זאלסט דיך קענען פילן רוהיג אין די וועלט.
י. יא, ריכטיג.
די ערשטע דריי חילוקים
ביז אהער איז די ערשטע חלק פונעם שמועס. אין דעם חלק איז ארויסגעקומען דעם 'פראבלעם' וואס ליגט יעצט אויפן טיש. שטייט דא א יונגערמאן פון 25 יאר אלט, אבער פילט אין זיך ווי א קינד פון 6 יאר אלט. פונקט ווי א 6 יעריגע פאנגט נישט אן צו טראכטן פון ארויסגיין אין די וועלט אין מאכן ביזנעס, די זעלבע האט יוסל נישט אנגעפאנגן טראכטן פון ארויסגיין אין די וועלט אין מאכן ביזנעס. א קינד פילט זיך זייער אומזיכער אן די סאפארט פון זיינע עלעטערן, בפרט ווען דער קינד ווערט כסדר געפאשעט מיט אינפארמאציע אז וואס מ'טוט מוז מען 'זייער' וואטשן וואס מ'טוט, אז נישט קען מען גיין ראנג.
בדרך כלל קען דער 'עיקר' פראבלעם ארויסקומען אן גיין צו די עבר בכלל. פערצופאל האט זיך געפילט פאר יוסל'ן זייער קלאר אז ער לייד דא פון עפעס וואס לעבט שוין פון אלטס קינד. אבער דא קען מען שוין די חילוק פון ק"ט און פסייכויאנאליזיה. אנשטאטס אנצוקוקן דעם פראבלעם ווי עפעס וואס איז געשען אמאל, האט זיך יוסל דערזען מיט עפעס וואס ער לייד 'יעצט'. דאס אלעס האט פאסירט דורך דעם וואס ער האט זיך מדמיין געווען זיין יעצטיגע מצב, און געשפירט קלאר אז דאס איז וואס ער שפירט יעצט. נישט אז איך האב אים געזאגט אז דו ליידסט פון עפעס אן אלטע פראבלעם, נאר אז ער אליין פילט אז ער לייד פון עפעס וואס ער האט אלעמאל געליטן און האט זיך נאך קיינמאל נישט געטוישט עד היום הזה.
וואלט ווען יוסל נישט מיטגעלעבט די מציאות פון זיין אייגענע געפיל, נאר אויף די וועג וויאזוי מען טוט דאס אין פסייכויאנליזיה, וואלט עס אויסגעזען מער ווי א טיאוריה ווי פון א מציאות. איך וואלט אים געקענט מסביר זיין מיין אייגענע טיאוריה פארוואס ער היינט אזוי מורא, אז ווייל ער האט אמאל נישט באקומען קיין אהבה און געפיל, פילט ער זיך יעצט זייער דערשראקן, ווייל ווען א קינד וואקסט אויף אן קיין אהבה, איז מען נישט גוט געבויט און ס'פעלט אין זיכערקייט, און איך וואלט געשטיפט יוסל אנצונעמען מיין געדאנק. מעגליך אז יוסל וואלט עס אנגענומען און מעגליך אז נישט. אבער דאס האט נישט אויסגעפעלט דא. יוסל האט עס אליינס מיטגעלעבט אן קיין טיאוריות.
יעצט דארף מען זען וויאזוי היילט מען דאס? לאמיר זאגן אז אפילו אויב דער טיאוריה וועט לאנדן אויפן קליענט, ווי אין פסייכויאנאליזיה, און דער קליענט וועט עס דערהערן, איז וואס איז יעצט? בסה"כ בלייבט איבער צו טון, אז דער קליענט זאל דאס גוט פארשטיין שכל'דיג, און אזוי האפענדיג אז מיט די צייט וועט דער קליענט זיך קענען אביסל בארוהיגן מיט דעם דורך זיך קענען אביסל אפטיילן דערפון, ווייל אויב מ'פארשטייט אז דער פחד קומט פון 'אמאל', אויב אזוי איז דער יעצטיגע פחד נישט אזוי אמת, עס איז בסה"כ פון אמאל.
ווידער אין סי. בי. טי. וואלט מען געטון אנדערש. ביי זיי וואלט מען סתם אזוי נישט געגעבן קיין הסברים פון ווי דאס האט זיך אנגעהויבן. און אויב עס קומט יא אריין די ווייטאג פון די עבר, וועט דער טערעפיסט פראבירן צו דערגיין די נישט ריכטיגע מחשבה וואס ליגט דא באהאלטן, און עס אויפטוישן אויף ריכטיגע מחשבות. מעגליך אז מען וואלט צוגעקומען צו מחשבות, ווי 'זאכן קענען גיין ראנג', אדער, 'איך קען נישט טון זאכן פאר איך בין זיכער אז איך ווייס וויאזוי זאכן גייען זיך אויסלאזן', וואס דאס אלעס זענען זייער לעגעטימע פחדים וואס אזאנע מענטשן קענען האבן. אבער כדי זיך ארויסצודרייען דערפון, וועט דער טערעפיסט ארבעטן עס אויפצוטוישן אויף די ריכטיגע וועג פון טראכטן.
אבער איך האב געוואלט טרעפן דער פאקט וואס טרייבט באמת זיין פראבלעם יעצט. דאס איז שוין א טריט ווייטער פון פסייכויאנאליזיה און פון סי. בי. טי. וועלעכע פאקט טרייבט יעצט יוסל'ן אנצוהאלטן די ענקזייעטי ביי די 25 יאר? וואס דארף יוסל קענען זען קלאר אנדערש מיט די היינטיגע מער 'עדאלט' אויגן, זיך צו קענען אביסל אפטיילן פון זיין איידענטיפיקאציע מיט דעם 'קינד'? אויף דעם ליינטס ווייטער.
מ. איך וויל אז דו זאלסט דיך מצייר זיין ווי דו שטייסט אלטס קינד לעבן דיין מאמע, און אזוי ווי אלע קינדער האסטו מן הסתם אויך געהאט אלע זאכן וואס דו האסט ליב געהאט צו טון. איז דא עפעס וואס דו קענסט געדענקן וואס דו האסט ליב געהאט?
י. יא, איך האב ליב געהאט מיינע געימס.
מ. יאפס, און איך וויל דו זאלסט דיך מצייר זיין ווי דו ווילסט צוגיין צו דיין מאמע און איר פארציילן וואס דו האסט געטון היינט.
יוסל האט זיך צוגעמאכט די אויגן און פראבירט זיך מצייר צו זיין ווי ער טוט דאס, און האט גלייך געשפירט די אומאיינגענעמליכקייט פון דעם.
י. איך קען גלייך שפירן איר נערוועזקייט, איר דערשראקנקייט, זי הערט מיר אויס מיט א האלבע אויער, און דערנאך זאגט זיך מיך גלייך צו גיין עסן, ווי צו זאגן, 'ס'אינטרעסירט מיר נישט קיין סאך וואס דו ווילסט מיר דערציילן'. איך באקום פון איר אזא מין רויטע דאנזשי מעסעדזש.
מ. א מעסעדזש אז וואס?
י. 'האלט דיך צירוק! וואטש! וואטש!' ווי צו זאגן, 'אלעס איז גוט, אבער וואטש'. איך דארף רעדן ווי ווייניגער.
מ. קוק אן דיין מאמע, און באמערק וויאזוי ס'ענדיגט זיך דעם סענטענס פון זיך אליין, 'אויב איך גיי יא רעדן, און יא פארציילן פאר דיר מיינע זאכן וואס איך האב צו פארציילן, דעמאלט...?'
י. דעמאלטס גייסטו ווערן אנגעצויגן און נערוועז, און זאכן גייען ווערן סאך מער ערגער, גייסט מאכן א גאנצע קעיס פון יעדע זאך וואס איך זאג דיר, שוין בעסער אז איך בלייב שטיל און פארטיג! ביזט נישט אינטרעסירט צו הערן וואס איך האב צו זאגן, פאר דיר איז גוט וויאזוי ס'איז.
מ. סוי וואס איך הער פון דעם איז אביסל טיפער פון פריער, דו ווילסט איר וואטשן אז זי זאל נישט נערוועז ווערן, און דו דארפסט דיך אנהאלטן נישט צו זאגן עפעס וואס וועט איר נישט געפעלן.
י. יא, איך האב געהאט אסאך פראבלעמען, אזוי ווי אלע קינדער, אבער איך האב געציטערט צו רעדן פון דעם, ווייל ווער ווייסט וואס קומט נאכדעם? זי גייט ווערן אזוי נערוועז.
מ. און אויב זי גייט ווערן נערוועז?
י. דעמאלטס ווען מען מיך באשולדיגן, און מיך אנשרייען, און זי גייט נישט וויסן וויאזוי עס צו הענדלן, ס'וועט איר מאכן נאך מער צער, און זאכן גייען ווערן נאך סאך מער קאמפלעצירט. וועל איך ענדערש זיך ארום דרייען מיט מיינע פראבלעמען אין מיר, און קיינער טאר נישט זען מיינע פראבלעמען, אפילו איך בלייב אן קיין שום סאפארט.
מ. אהא. און וואס איך הער איז, אז לכה"פ אלטס קינד איז געווען זייער א שרעקעדיגע זאך בכלל צו האבן א פראבלעם, ווייל עס אויסצושמועסן גייט די מצב ווערן נאך ערגער. אבער נישט אויסצושמועסן, דרייסטו דיך ארום מיט א זאק פון פראבלעמען אינגאנצן אליינס אן קיין שום סאפארט, און נישט האבן קיין אנונג וואס צו טון.
י. יא, ממש אזוי, איך בין צוריסן פון אלעס זייטן, און איך בלייב אזוי דערשראקן מיט יעדע טשעלענזש אין לעבן וואס קומט מיר נאר ארויף, ווייל ס'איז נישטא קיין סעלושענס פאר קיין פראבלעמען, אויב ס'איז דא א פראבלעם גייט עס נאר ווערן ערגער! ס'איז די ערשטע מאל וואס איך קען אזוי קלאר ארויסברענגן וואס א 'פראבלעם' מיינט פאר מיר. וואס איך כאפ יעצט איז, אז ווען א פראבלעם קומט מיר אונטער, מיינט דאס אז איך דארף מיך 'צאמצוען' און לייגן ווי ווייניגער געוויכט אויף דעם, ווייל ס'איז עכט נישטא וואס צו טון.
די פאקט וואס יוסל האט זיך געלערענט ווען עס איז דא פראבלעמען אין לעבן
די טיפע געפיל וואס יוסל האט זיך אויסגעלערנט פארן לעבן, איז נארוואס ארויסגעקומען זייער קלאר. ארויפברענגן די געדאנק אז צומאל איז דא פראבלעמען אין לעבן, איז א אפגעפרעגטע זאך ביי אים. נאר צו טראכטן פון דעם, ברענגט אים עס ארויף די קאשמארן פון אלטס קינד ווען ער פלעגט מורא האבן ארויפצוברענגן זיינע זאכן וואס פלעגן אים ליגן אויפן הארץ פון פחד אז זאכן גייען נאר ווערן ערגער, אפילו דאס ארומדרייען זיך אליינס מיט די פראבלעמען, האט גארנישט צוגעלייגט צו זיין פעקל ווייטאגן. אנשטאטס באקומען סאפארט, פלעגט ער באקומען נאך מער ווייטאג, אדער לכה"פ אזוי האט ער געהאלטן גייט פאסירן.
איך האב פארשטאנען פון דעם, אז נישט קיין ווינדער אז ס'גייט אים מורא'דיג שווער ארויסצוקומען און אנהייבן טראכטן פון נעמען א זשאב און מסדר זיין דאס לעבן. דאס ברענגט דאך מיט א טוץ פון פרישע פראבלעמען וואס ער האט געוואלט אויסמיידן פון יעדע פרייז.
די נעקסטע שטאפעל איז געווען צאמצושטעלן דאס וואס ער האלט אן פאר א מציאות, צו די מצב פון היינט. נאך א שטאפעל אנדערש ווי טראצדיציאנאלע פסייכויאנאליזיה. מיט וואס האט דער אמאל שייכות צו היינט? און ביי דעם פאל איז לכאורה דער תירוץ, אז ארויסקומען אין די וועלט, איז קלאר ביי יוסל'ן אז ס'קומט מיט א פארציע פון נעגעטיווי אן קיין שום סאפארט. זאכן גייען זיין מער ערגער ווי בעסער.
ווי איך טו כסדר נאך א שמועס איז אראפצושרייבן אויף א צעטל דאס וואס איז ארויסגעקומען, כדי דער קליענט זאל דאס קענען ליינען במשך די וואך. די תועלת דערפון איז אז מען קען זיך מער קאנעקטן צו די אמת וואס מען האט געטראפן, און דאס העלפט צו אז מ'זאל אנהייבן צו לעבן מיט א אן אנדערע בליק אויפן לעבן פון וואס מען האט געמיינט, האפענטליך וועט דאס צוברענגן צו עפעס א סתירה.
די צעטל וואס איך האב אפשגעשריבן פאר יוסל'ן האט זיך געליינט ווי פאלגאנד, און האט זיך געשפירט פאר אים זייער אמת: צו רעדן פון סייוועלעכע פראבלעם, גייט נאר מאכן די מצב ערגער און איך גיי ווערן א 'קעיס', און דו מאמי וועסט ווערן נאך מער נערוועז. איך גיי קיינמאל נישט קענען מענעזשען מיין לעבן, ווייל איך גיי נישט באקומען די ווארימע סאפארט - ס'איז נישטא קיין סעלושענס פאר פראבלעמען, פראבלעמען ווערן נאר אויפגעבלאזן. סוי די איינציגסטע וועג וויאזוי איך קען לכה"פ ווייניגער מאכן מיינע מוטשערייען, איז נישט צו רעדן פון דעם און בלייבן באזארגט און אנגעצויגן, אפילו איך קען גארנישט טון אזוי, און נישט נעמען א נייע זשאב.
דער לעצטע שטאפל - די סתירה
איך בין אבער נאך נישט פארטיג געווארן מיט דעם. אזוי ווי בשעת'ן שמועס האט יוסל ארויסגעברענגט אז פאר מיר פילט ער זיך יא זיכער, האב איך געטראכט אז דא איז א געלעגענהייט אפצופרעגן דעם פאקט אין לעבן. אויב מיט מיר פילט ער זיך באקוועם, אפשר מיט מיר פילט ער ווי ער קען יא דורכרעדן זיינע פראבלעמען, והא ראיה דא שטייט ער און ער רעד זיך אויס זיינע פראבלעמען און זאכן ווערן אין פאקט בעסער, נישט ערגער. דאס איז א קלארע סתירה צו דאס וואס ער האלט אן פון אלטס קינד.
איך וואלט געקענט זאגן פאר יוסל אז לכאורה קען מען זען א אנדערע זייט פון די מטבע דא ביי מיר אין אפיס, איך האב אבער געוואלט אז יוסל זאל דאס שפירן אויף די אייגענע הויט, ווי מיר האבן שוין געשריבן, אז עס איז וויכטיג אז ביידע פאקטן זאלן זיין צוזאמען אויף איין מאל.
איך האב מיך אנגערופן צו יוסל אז איך וויל נאך טון איין זאך פאר מ'ענדיגט. איך האב אים געזאגט אזוי, 'יוסל, קוק אהער, איך וויל דו זאלסט מיר קוקן אין די אויגן, און איך וויל דו זאלסט מיר זאגן די זעלבע זאך וואס דו האסט פריער געזאגט פאר דיין מאמע, 'מתבונן יעדע פראבלעם וואס איך גיי נאר ארויפברענגן דאס אויפן טיש, גייט נאר ווערן ערגער און דו גייסט ווערן נערוועז, און איך גיי נישט האבן קיין שום סאפארט, סוי איך מוז בלייבן אליין און גארנישט טון'.
יוסל קוקט מיר אן ווי איך בין אראפ פון די לבנה. ער האט נישט געוויסט אויב ער דארף וויינען אדער לאכן.
'איך וויל נאך אלטס דו זאלסט עס זאגן', האב איך אים געזאגט. די סיבה פארוואס איך האב געוואלט אז ער זאל עס בכל אופן זאגן, איז ווייל דאס וועט אנהייבן אריינצוברענגן די געדאנק אין זיין מציאות, ענדערש ווי סתם עס פארשטיין אין שכל.
ער האט עס אנגעהויבן צו זאגן.
וואס זאל איך ענק זאגן, ס'איז געווען פורים. ער האט זיך ממש געקאטשעט פאר געלעכטער. קוים וואס ער האט געקענט ארויסזאגן א ווארט פון מויל. פון א צובראכענע פארווייטאגטע נשמה, איז פלוצלינג אין א רגע געווארן אן אנדערע מענטש מיט א אויפגעלאכטענע פנים. דאס איז א סימן אז דער מוח זעט דא עפעס זייער איבערראשענד און נישט נארמאל, עפעס וואס איז אינגאנצן אנדערש ווי מען איז צוגעוואוינט.
'ס'איז ממש נישט אמת', האט ער ממשיך געווען בשעת ער האט עס ארויסגעזאגט פון מויל, און ווייטער אויסגעפלאצט אין א געלעכטער.
איך האב אים עס געהייסן נאכאמאל זאגן ארויסברענגענדיג די אינטרעסאנטקייט דערפון, 'ביז היינט איז געווען אזוי אמת אז פון פראבלעמען רעד מען נישט ווייל עס גייט ווערן ערגער, און וויאזוי שפירט זיך עס ווען דו זאגסט עס פאר מיר, אנערקענענדיג אז עס מוז נישט זיין אמת?'
'ס'עפענט זיך פאר מיר א נייע וועלט!', האט יוסל ספאנטאניש געענעפערט. 'די וועלט ווערט עפעס אינגאנצן אנדערש ווי איך האב געמיינט אז ס'איז' (נאך א סימן אז די סתירה האט געארבעט). 'איך פיל אז איך וויל אנהייבן אריינצוכאפן די וועלט וויפל ס'איז שייך. איך קען נישט גלייבן אז ס'איז עכט דא א מענטש וואס איז גרייט מיר אויסצוהערן און העלפן. פארוואס האב איך דאס נישט געכאפט ביז היינט?'
אזוי בין איך געגעאנגן אהין און צירוק, פון די אלטע פאקט צו די נייע פאקט פאר נאך א צוויי מינוט, און צום סוף צוגעלייגט צום צעטל, 'אבער ווען איך זאג דאס צו מתבונן, פיל איך ווי איך וויל אייננעמען די וועלט און יא אנהייבן צו טון'.
פאר יוסל'ן איז דאס געווען די ערשטע דורכברוך פון א סעריע פון אנדערע סתירות. אבער דאס איז געווען קריטיש וויכטיג אז ער זאל זיין גרייט צו עקסעפטן אז מ'קען אנהייבן טראכטן פון ארויסגיין פון מיין פארמאכטע וועלט, ווייל די וועלט איז יא סעיף'.
דער לעצטע שטאפל, איז נישטא ביי פסיכויאנאליזיה. אין ק"ט וויל מען אז דער קליענט זאל קענען זען אז דער אויסגעלערנטע פאקט, איז אין פאקט נישט דאס וואס מען האט געמיינט. עס איז אויך נישט ווי ביי סי. בי. טי. ווי דער טערעפיסט פראבירט צו משכנע זיין דעם קליענט צו טוישן זיין מהלך המחשבה דורך אים אויסלערנען אן אנדערע וועג וויאזוי צו טראכטן. דא זענען ביידע פאקטן געקומען פון די מיטלעבעניש פונעם קליענט, און ער האט געקענט בוחר זיין אין וועלעכע ער האט געוואלט. ער האט געטראפן דעם אמת, און מער האט ער נישט געדארפט.
