ר' זעקל האט געשריבן:
די חידוש איז אז דער מאירי איז א ראשון און איז געווען נאך פאר מען האט געוויסט אז די וועלט איז רינדעכיג.
חכמי אומות העולם האבן שוין לאנג לאנג פארדעם געוויסט אז די וועלט איז רינדעכיג, און גראדע אין ירושלמי מסכת עבודה זרה פ' ג דף מב ע' ג שטייט: "שהעולם עשוי ככדור. א"ר יונה, אלכסנדרוס מקדון כד בעא מיסק לעיל והוה סלק וסלק סלק [אלכסנדר מוקדון עלה מעלה מעלה] עד שראה את העולם ככדור ואת הים כקערה"
א גוט געבענטשט יאר האט געשריבן:
איך זיך חומר אויף קו התאריך סיי אויף די ביאור הדברים אין סיי אויף די פולמוסים במשך השנים
אין די ספר פון הרה'ג ר' ישראל דוד הארפענעס שליט'א האט ער א שיינע שמועס וועגן דעם.
די מיאירי אויף מסכת ראש השנה איך דענק נישט וועלכע בלאט רעדט שיין ארום דערוועגן,די חידוש איז אז דער מאירי איז א ראשוןאון איז געווען נאך פאר מען האט געוויסט אז די וועלט איז רינדעכיג.
לידיעתך, עס זענען דא מפקפקים אין דעם אז די מאירי איז געווען א ראשון.
ר' זעקל האט געשריבן:
אבער דאס איז אמאל זיכער אז ער איז געווען פאר קאלאמבוס האט אויפגעטראפן אמעריקא וואס דעמאלטס איז די וועלט געוואר געווארן אז די וועלט איז רינדעכיג.
גראדע איז קאלאמבאס גארנישט געווען דער גרויסער חכם וואס האט אויסגעטראפן אז די וועלט איז רינדעכיג. די גריכישע חכמים שוין געוואוסט אז די וועלט איז רינדעכיג (אין האבן אפילו כמעט צוגעטראפען די אמת'ע גרויסקייט פון די וועלט. לויט זייער חשבון איז אויסגעקומען אז די וועלט איז צווישן 24,000 און 29,000 מייל לאנג אין למעשה איז עס בערך 24,900) דעמאלטס איז געווען א חכם וואס האט אויסגעטראפן די סיבה פון ליקוי לבנה (ווייל די וועלט שטעלט זיך אריין צווישן די זון און די לבנה) אין די שאטן וואס די וועלט מאכט אויף די לבנה איז רינדעכיג. למעשה איז אבער געווען א מחלוקה ביי די חכמי האומות ביז קאלאמבאס, אזוי ווייט אז קאלאבאס האט זיך געדארפט בעטן ביי די שפאנישע מלוכה זיי זאלן אויסצאלן די נסיעה ווייל זיי האבן נישט געגלייבט אז די וועלט איז טאקע רינדעכיג
א גוט געבענטשט שעפעריש געזונט פריילעך יאר מיט ברכה הצלחה און שפע רב בגשמיות וברוחניות מיט בהרחבת הדעת און נחת א סך שנה טובה ומבורכת
Q: What is the Torah’s attitude towards a person who is a vegetarian because he thinks it’s immoral and unethical to eat meat?
Rav Avigdor Miller on Vegetarianism
A: Well, I’ll have to ask some gadol ba’torah about this. But from this little seat over here, it would seem to be common sense that if he believes in vegetarianism as principle, then he is לקוי במינות, he is lacking in his belief in Hashem and His Torah. Because the Torah says openly that it is permitted to eat meat. And so, if he thinks that it’s wrong to eat meat, so his thinking is not in coincidence with the principles of the Torah. TAPE # 74 (May 1975)
Q: Can a frum person be a vegetarian if he wishes?
A: It depends. If a person is a vegetarian because on principle he thinks that it’s wrong to slaughter animals, then he’s an apikoris and he doesn’t belong to the Jewish people. Anybody who goes overboard for animals shows that he doesn’t have Torah in his mind. He’s lacking a Torah mind.
People who think of dogs as companions?! I was once walking on the street and I saw a couple who were saying farewell to their parents, so he kissed his parents goodbye, and then he kissed his parent’s dog goodbye too. These are dogs; they are beheimos! You don’t kiss a dog goodbye.
Here’s a man who is enamored with horses. He can tell you all about horses. It’s a waste of a mind. Some people are enamored with birds. Birds! The Audubon Society, ah! It’s a sign of an aristocrat; you’re an intellectual, you’re a liberal, if you belong to the Audubon Society. Love birds, and write letters to the New York Times protesting about the mistreatment of pigeons, and so on. All this artificial baloney is a sign that a person’s mind has become corrupted by garbage.
We also love birds. We love birds when they’re served, let’s say, as roasted chicken. We love those kind of birds. We want chickens to increase and multiply; why not? We want pigeons to increase. Pigeons are also delectable to eat. Did you ever eat a roasted pigeon? It tastes good too. It’s a kosher bird; why not?
But just to be interested in birds for the sake of birds, because of an artificial interest in something that’s far away from Torah attitudes, that’s nothing. I’m not saying it’s a big sin, but it’s silly as can be, and it’s certainly not a Torah attitude. When a person has pity on animals because he thinks it’s wrong to slaughter them for human consumption, then of course, that person is against the Torah.
Now, if a person feels that it’s better for his health to be a vegetarian, that’s something else. We have no quarrel with him. It doesn’t mean that he’s right, but still, we’re not interested in quarreling with him about that.
Q: What is the Torah perspective of vegetarianism?
A: Vegetarianism can be regarded like any other superfluous thing that a person adopts.The Torah doesn’t say anywhere that it’s forbidden to be a vegetarian. And the Torah doesn’t command you to be a vegetarian either. So, it’s like asking, “What is the Torah perspective of red-maple furniture?” You’ll ask me, “What is the attitude of the Torah towards red-maple furniture?” Use your own judgement when you have to buy your furniture.
However, if someone believes that it’s wrong to eat meat – morally wrong – that’s something else altogether. It’s right to eat meat, and there’s no question about that. If someone is a vegetarian because of health reasons, or some ascetic reason, that’s OK. Nothing wrong with taking precautions with your health. But if he does it on principle – because it’s wrong to eat meat; he says it’s morally wrong – then he’s an אפיקורוס, he’s not a Jew. He cannot be a Jew and have a principled stance against the Torah. The Torah teaches that the earth has been given by Hashem to human beings, in general, and then to the Jewish people. And therefore, anyone who questions the right of mankind to use the flesh of animals, is questioning the authority of the Torah and the dignity and primacy of mankind. TAPE # R-43
Q: What is the Torah’s attitude towards a person who is a vegetarian because he thinks it’s immoral and unethical to eat meat?
Rav Avigdor Miller on Vegetarianism
A: Well, I’ll have to ask some gadol ba’torah about this. But from this little seat over here, it would seem to be common sense that if he believes in vegetarianism as principle, then he is לקוי במינות, he is lacking in his belief in Hashem and His Torah. Because the Torah says openly that it is permitted to eat meat. And so, if he thinks that it’s wrong to eat meat, so his thinking is not in coincidence with the principles of the Torah. TAPE # 74 (May 1975)
Q: Can a frum person be a vegetarian if he wishes?
A: It depends. If a person is a vegetarian because on principle he thinks that it’s wrong to slaughter animals, then he’s an apikoris and he doesn’t belong to the Jewish people. Anybody who goes overboard for animals shows that he doesn’t have Torah in his mind. He’s lacking a Torah mind.
People who think of dogs as companions?! I was once walking on the street and I saw a couple who were saying farewell to their parents, so he kissed his parents goodbye, and then he kissed his parent’s dog goodbye too. These are dogs; they are beheimos! You don’t kiss a dog goodbye.
Here’s a man who is enamored with horses. He can tell you all about horses. It’s a waste of a mind. Some people are enamored with birds. Birds! The Audubon Society, ah! It’s a sign of an aristocrat; you’re an intellectual, you’re a liberal, if you belong to the Audubon Society. Love birds, and write letters to the New York Times protesting about the mistreatment of pigeons, and so on. All this artificial baloney is a sign that a person’s mind has become corrupted by garbage.
We also love birds. We love birds when they’re served, let’s say, as roasted chicken. We love those kind of birds. We want chickens to increase and multiply; why not? We want pigeons to increase. Pigeons are also delectable to eat. Did you ever eat a roasted pigeon? It tastes good too. It’s a kosher bird; why not?
But just to be interested in birds for the sake of birds, because of an artificial interest in something that’s far away from Torah attitudes, that’s nothing. I’m not saying it’s a big sin, but it’s silly as can be, and it’s certainly not a Torah attitude. When a person has pity on animals because he thinks it’s wrong to slaughter them for human consumption, then of course, that person is against the Torah.
Now, if a person feels that it’s better for his health to be a vegetarian, that’s something else. We have no quarrel with him. It doesn’t mean that he’s right, but still, we’re not interested in quarreling with him about that.
Q: What is the Torah perspective of vegetarianism?
A: Vegetarianism can be regarded like any other superfluous thing that a person adopts.The Torah doesn’t say anywhere that it’s forbidden to be a vegetarian. And the Torah doesn’t command you to be a vegetarian either. So, it’s like asking, “What is the Torah perspective of red-maple furniture?” You’ll ask me, “What is the attitude of the Torah towards red-maple furniture?” Use your own judgement when you have to buy your furniture.
However, if someone believes that it’s wrong to eat meat – morally wrong – that’s something else altogether. It’s right to eat meat, and there’s no question about that. If someone is a vegetarian because of health reasons, or some ascetic reason, that’s OK. Nothing wrong with taking precautions with your health. But if he does it on principle – because it’s wrong to eat meat; he says it’s morally wrong – then he’s an אפיקורוס, he’s not a Jew. He cannot be a Jew and have a principled stance against the Torah. The Torah teaches that the earth has been given by Hashem to human beings, in general, and then to the Jewish people. And therefore, anyone who questions the right of mankind to use the flesh of animals, is questioning the authority of the Torah and the dignity and primacy of mankind. TAPE # R-43
Rabbi Avigdor Miller Is it good to be a vegetarian, if the purpose is to avoid cruelty to animals?
◄ ווייז ספוילער
Avegetarian is an apikoros. You have understand; the Torah has stated openly, Hakadosh Baruch Hu told Noach that he can eat bosor. Therefore, if anybody has any qualms or kashes on that matter he's a kofer baTorah. Certainly if a person is able to slaughter the behiema in a way that's less painful; let's say he has to turn the ox upside down so instead of knocking it down with a thud, a painful thud, he can gently lower it, why not? The principle in general is, that Hakadosh Baruch Hu has told us that there is no such thing as sparing the animal if you need to eat it. It's the same as not sparing the apple tree; you need apples, you pull the apple off the tree. But the apple might want to be planted in the ground because it has seeds in it? Never mind, you eat the apple, you can spit out the seeds if you want, but the apple is made to eat, and the animal is no less than the apple, it's made for your purpose. Therefore, anybody who thinks in the lines of the Torah, wouldn't even think about such an ideal as vegetarianism. Unless it's done for health, that's a different story.
אריה במסתריםהאט געשריבן:↑מיטוואך נאוועמבער 10, 2021 11:05 am
ר' זעקל האט געשריבן:
די חידוש איז אז דער מאירי איז א ראשון און איז געווען נאך פאר מען האט געוויסט אז די וועלט איז רינדעכיג.
חכמי אומות העולם האבן שוין לאנג לאנג פארדעם געוויסט אז די וועלט איז רינדעכיג, און גראדע אין ירושלמי מסכת עבודה זרה פ' ג דף מב ע' ג שטייט: "שהעולם עשוי ככדור. א"ר יונה, אלכסנדרוס מקדון כד בעא מיסק לעיל והוה סלק וסלק סלק [אלכסנדר מוקדון עלה מעלה מעלה] עד שראה את העולם ככדור ואת הים כקערה"
אין ספר הברית ברענגט ער מערערע ראיות פון חז"ל און תנ"ך לכאן ולכאן.
די גדולי הדורות ארגומענטירן צי חדש איז נוהג אין אונזערע אומשטענדן
אריינפיר
עס איז באקאנט דאס ווארט פונעם הייליגן חתם סופר, "חדש אסור מן התורה בכל מקום ובכל זמן". דאס איז אים געשטאנען פאר די אויגן ווען ער האט געפירט א סוקסעספולן פראנט אקעגן די מחבלים כרמים וועלכע האבן געפלאנט צו רעפארמירן דאס אידישקייט לויט די כללים פון הפקרות'דיגע פרייהייט רח"ל; איז שפעטער גענוצט געווארן אין עטליכע תקופות ווען אידישקייט איז באדראעט געווארן פון אנדערע שטרעמונגען, אריינגערעכנט דאס לאומיות'טישע ציוניזם וואס האט אנגעוואנדן אידישקייט אין לאנד און שפראך, ענדערש ווי אין תורה און אפילו ריינקייט פון אידישע יחוס. דאס ווארט איז שוין אפילו אביוזירט געווארן אין פארשידענע מחלוקה'לעך צווישן איין חסידות און אנדערן, ווי אויך אין דאס זעלבע חסידות אליינס ווי יעדער פרובירט אפצושרייען זיין קעגנער מיט'ן הארבסטן וואס איז נאר פארהאנען. ווייניג ווייסן אבער אז דאס ווארט האט א פשוט'ן באדייט און איז גאר א משנה סוף מס' ערלה וועלכע באשטעטיגט, אז "חדש" אנדערש ווי אלע אנדערע הלכות התלויות בארץ, איז פשוט אן איסור דאורייתא וועלכעס איז נוהג אין "יעדן" פלאץ און צו "יעדער" צייט. סיי ווען דער בית המקדש איז געשטאנען, און אויך היינט ווען מיר האבן (שוין/נאך) ליידער נישט קיין בית המקדש. מיר דארפן אבער אויך פארשטיין פארוואס דער מנהג פון רוב כלל ישראל איז ביז היינט צו טאגס, פונקט אזויווי אין די צייטן פון הייליגן רבינו ברוך, או"ז, רא"ש, מהרש"ל, ר"ר שכנא מלובלין, מהר"ל מפראג, רמ"א, ב"ח, טו"ז, ש"ך, מג"א, שפעטער אין די צייטן פון פני יהושע וכו' וכו', נישט אזוי שטארק נזהר צו זיין אין דעם איסור. צי דאס איז צוליב דעם וואס עס איז בכלל נוהג בזמן הזה, אדער נאר אז אין חוץ לארץ איז דאס גרינגער, צי עס איז א חילוק אויב עס איז געוואקסן אין א אידישן פעלד אדער א גוי'אישן, אא"וו. ווי איר וועט שפעטער זען איז דער איסור פון חדש און זיין הארבקייט אין אונזערע אומשטענדן, א מחלוקת פון תנאים, אמוראים, ראשונים און אחרונים. און ביז'ן היינטיגן איז דא דערינען א טיפער ריס צווישן די חסידים און אלגעמיינע אשכנזים פון איין זייט וועלכע פארלאזן זיך אלע אויפ'ן באקאנטן היתר פונעם ב"ח אדער אויף ענליכע היתרים וועלכע וועלן ווערן אויסגעשמועסט. און די ליטווישע קרייזן וועמען מען רופט "תלמידי הגר"א" וועלכע פירן זיך לויט דער הוראה פונעם א"ד ווילנעם גאון זצוק"ל, און האלטן דעם איסור פון חדש פאר פונקט אזא הארבער איסור ווי נבילה וטריפה שרצים א.א.וו.
גק} עומר הבא מן החדש קק} די איסור דאורייתא פון חדש
לאמיר א קוק געבן וואס איז דאס דער איסור פון חדש. אין וואס איז דאס אפהענגיק? אין פרשת אמור (ויקרא כג) וואו די תורה זאגט אונז אן וועגן די ימים טובים פון יאר און זייערע דינים, געפונען מיר אז דעם צווייטן טאג פונעם יום טוב פסח (אין ארץ ישראל איז דאס דער ערשטער טאג חול המועד) ברויך מען צו ברענגען א קרבן מנחה פון פריש געשניטענע גערשטן. ביז ווען מען איז מקריב דעם דאזיגן קרבן טאר מען נישט עסן דעם פרישן שניט פון קיין שום ווייץ, גערשטן אדער פון די איבעריגע דריי מינים דגן. פון דער נאכט בעפאר'ן מקריב זיין דעם עומר, ציילט מען זיבן וואכן, ניין און פערציג טעג. אין דעם פופציגסטן טאג וואס דאן פראוועט מען דעם יום טוב שבועות, איז מען מקריב אן אנדערן קרבן פון די פריש געשניטענע ווייץ וואס ווערט אנגערופן שתי הלחם. ביז ווען מען האט מקריב געווען דעם צווייטן קרבן, מעג מען טאקע עסן פון דער נייער תבואה, סיי ווייץ, סיי גערשטן, און אויך די אנדערע דריי מינים. אבער מקריב זיין א מנחה, מנחת נסכים אד"ג פון דער נייער תבואה טאר מען נאך דערווייל נישט. אלזא, דער עומר איז מתיר צו "עסן" פון דער נייער תבואה, און די שתי הלחם זענען איר מתיר אויך אויף איר מקריב צו זיין אויפ'ן מזבח (מנחות סח).
קק} בזמן הזה?
כאטש וואס אין דער א"ד משנה שטייט באמת נאר אז דער איסור פון חדש איז נוהג אין יעדן פלאץ, בכל מקום – שטייט אבער נישט דארט אז עס איז אויך אסור אין יעדער צייט, בכל זמן. דאס א"ד, איז נאר אינעם לשון פונעם מליצה וועלכער איז געצילט אקעגן די וואס ווילן ח"ו אריינברענגען חדשות אין כלל ישראל, וואס דאס איז דאך זיכער אסור אין יעדן דור. אבער לגבי דעם איסור פון חדש וואלט אפשר יא געווען א סברא, אז עס איז נאר נוהג אין דער צייט פון בית המקדש ווען מען האט נאך געקענט מקריב זיין דעם עומר וואס זאל דאס מתיר זיין. אפשר איז דאס דער היתר פון חדש? ניין! דאס קומט בכלל נישט אין באטראכט. יעדער ווייסט פון דער משנה וואס שטייט סיי אין מס' ראש השנה (ל ע"א) און סיי אין מס' סוכה (מא ע"א) אויך אין מנחות (סח ע"א) וואו מ'רעדט ברייטער ארום פון די ענינים, אז "משחרב בית המקדש התקין ר' יוחנן בן זכאי שיהא יום הנף כולו אסור". דאס הייסט אז לויט'ן דין – יעצט ווען עס איז נישטא קיין בית המקדש – וואלט מען שוין געמעגט עסן חדש גלייך אינדערפרי, אין דעם טאג וואס מען וואלט ווען געדארפט מקריב זיין דעם עומר. האט אבער רבן יוחנן בן זכאי וועלכער איז געווען דער נשיא פון אידן אין זיין צייט (לפני שמלך ר"ג – ראה משנה אבות פ"ב מ"ח, ותוס' שבת נד ע"ב ד"ה הוה וש"נ) געמאכט א תקנה, אז היינט זאל דער איסור זיין נאך הארבער! מען טאר נישט עסן קיין חדש דעם גאנצן טאג ביז ווען עס ווערט נאכט. דער טעם דערפון ווערט דארט ערקלערט. אז ר' יוחנן האט חושש געווען, אז אויב מען זיך איינגעוואוינען צו עסן חדש דעם צווייטן טאג פסח, גלייך אינדערפרי, וועט מען אזוי אויך טאן נאכדעם וואס דער בית המקדש וועט אויפגעבויעט ווערן (בב"א). און דאן איז דאך די הלכה, אז מען דארף ווארטן ביז ווען מען איז פאקטיש מקריב דעם עומר. אין יעדן פאל זעען מיר פון דעם קלאר, אז אויך היינט ווען מען איז ליידער נישט מקריב דעם עומר, איז פונקט אזוי אסור צו עסן חדש.
גק} ביז ווען איז חדש אסור, בזה"ז?
מיר וועלן א מינוט אוועקגיין פון צו באטראכטן דעם איסור פון חדש בזמן הזה אדער אין חוץ לארץ. מיר וועלן איצט אריינקוקן אין דער הלכה, אויב מיר וועלן שוין אננעמען אז חדש איז טאקע יא אסור בכל מקום ובכל זמן – ביז ווען בלייבט דאס אסור? ווען מעג מען שוין יא עסן פון דער נייער תבואה? די שפיץ פון דער שאלה איז, צי מיר דארפן אויך חושש זיין אויף ספיקא דיומא לגבי דעם איסור פון חדש. לאמיר דאס ערקלערן. ווי יעדער איינער ווייסט, האלטן מיר, די בני חוץ לארץ, צוויי טעג יום טוב. דאס איז שייך ביי יעדער דאורייתא'דיגער יום טוב, צי דאס איז (די ערשטע און לעצטער טעג פון) פסח, שבועות אדער (ע' און ל' פון) סוכות. מיר טוען דאס צוליב דעם וואס אין די צייטן פון בית המקדש איז נישט געווען קיין פון-פאראויס-באשטימטער-לוח, נאר אין יעדן חודש פלעגט מען צו ווארטן אויף עדים וואס פלעגן עדות זאגן אז מען האט געזען דער ניי געבוירענער לבנה, און לויט דעם האט בית דין באשטימט ווען עס איז ראש חודש, וואס דאס האט שוין אויטאמאטיש אויסגעשטעלט דעם חודש'דיגן קאלענדער. דער פראבלעם אין יענע צייטן איז אבער געווען, קאמיוניקאציע. אין ארץ ישראל, ווי אויך אין דער ארומיגער געגנט, האט מען געקענט גלייך וויסן וועלכער טאג דער בית דין האט באשטימט פאר ראש חודש. אויב האט מען דאס נישט געקענט וויסן גלייך צומארגנס, האט מען דאס אבער יא געקענט מודיע זיין ביז עס איז קומט אן דער ערשטער יום טוב וואס איז אנגעוואנדן אינעם חודש (שבועות איז נישט אנגעוואנדן, נאר ווערט גערעכנט פינקטליך פופציג טעג פון עומר ווי דערמאנט). אבער אין די אנדערע ווייטערדיגע לענדער וואו מ'האט נישט געקענט אזוי שנעל מודיע זיין ווען ראש חודש איז געווען, און ווען עס איז אנגעקומען פסח האט מען נאך אלץ נישט געוואוסט וועלכן טאג צו האלטן, האט מען טאקע געמוזט האלטן ביידע טעג אלס א ספק. מען האט אבער נאך אלץ געדארפט אנווענדן אלע מיטלען צו קענען מודיע זיין גענוג צייטליך ווען עס איז געווען ראש חודש, כדי אז קומענדיגן חודש זאל כאטש נאר זיין א ספק פון צוויי טעג וועגן דעם ספק פונעם איצטיגן חודש. און נישט מיט אן אומזינסטיגן צוגאב פון נאך א טאג, אלס'ן אלטן ספק פונעם פריערדיגן חודש. כאטש וואס ווי באקאנט האבן מיר שוין היינט א לוח, און צוליב דעם זענען מיר גארנישט הינטערשטעליג פון די בני ארץ ישראל מיט'ן וויסן ווען עס איז דער ריכטיגער טאג אין חודש. איז עס אבער נאך אלץ געבליבן א דבר קבוע לדורות צו האלטן ביידע טעג יום טוב אין די פלעצער פון חוץ לארץ וואו מען פלעגט זיי האלטן אויך אין דער צייט פון קידוש החודש כהלכתה. דער טעם דערפון איז, ווייל חז"ל (ביצה ד ע"ב) האבן מורא געהאט אויפצוגעבן דער ספיקא דיומא אין אנבליק פון די שרעקליכע גזירות און שמדיות וואס זענען אנגעגאנגען אין יענע תקופות, וועלכע האבן גורם געווען א חשש אז עס וועט נישט זיין אין חוץ לארץ אפילו איינער וואס וועט קענען מאכן א לוח. אין ארץ ישראל אבער וואו עס איז פריער נישט געווען איינגעפירט קיין ספיקא דיומא, איז עס יעצט אויך נישט איינגעשטעלט געווארן, טראץ דעם ערווענטן טעם. די שאלה איז יעצט לגבי חדש. דער ערשטער טאג איז נאך אסור צו עסן נייע תבואה אפילו ווען דאס בית המקדש איז נאך געווען. דעם צווייטן טאג: ווען מען וואלט ווען מקריב געווען דעם עומר וואלט מען געמעגט עסן נאכ'ן מקריב זיין, אבער יעצט איז דאס אסור א גאנצן טאג וועגן דער א"ד תקנה פון ר' יוחנן בן זכאי. וואס טוט זיך אבער דעם ערשטן טאג חול המועד דעם זיבצענטן טאג אין חודש, וואס איז די ספיקא דיומא פונעם צווייטן טאג יום טוב – צי דארף מען דערויף אויך מחמיר זיין אויף ספיקא דיומא? און אויב יא, צי איז גענוג צו ווארטן ביז עס ווערט טאג ווען עס איז שוין מותר מן התורה? אדער מען דארף ווארטן נאך א גאנצן טאג לויט דער תקנה פון ר' יוחנן בן זכאי?
קק} די מחלוקת פון אמוראים
עס זענען געווען פארשידנארטיגע מנהגים אין דעם נאך אין די צייטן פון די אמוראים (מנחות שם). לויט ווי רבינא'ס מוטער האט אים איבערגעגעבן בשם זיין פאטער (זעט אויס אז ער איז געווען א יתום און ער האט נישט געקענט זיין פאטער וועלכער איז אויך געווען אן אמורא, ווער זיין פאטער איז געווען ווייסן מיר נישט), האט ער גאר שטארק מחמיר געווען. ער האט נישט געגעסן קיין נייע תבואה דעם גאנצן ערשטן טאג חול המועד פסח וועלכער איז שוין באמת דער דריטער טאג אינעם יום טוב, צוליב דער ספיקא דיומא אז דעמאלט איז נאך דער צווייטער טאג, ווען חדש איז אסור א גאנצן טאג לויט דער תקנה פון ר' יוחנן בן זכאי. (עס איז דא א דעה דארט אין גמרא, אז די הלכה פון ר' יוחנן בן זכאי איז אויך מדאורייתא.) אבער נישט יעדער איז געגאנגען אזוי ווייט מיט'ן איסור פון חדש. די רבנן פון רב אשי'ס ישיבה האבן טאקע אויך געהאלטן ספיקא דיומא, אבער זיי האבן געהאלטן אז עס איז גענוג חושש צו זיין דערביי דער נאכט צום דריטן טאג. דעמאלט, אויב עס וואלט נאך געווען דער צווייטער טאג לויט ספיקא דיומא, וואלט עס נאך געווען אסור מדאורייתא, וויבאלד ביינאכט קען מען דאך נישט מקריב זיין קיין עומר. אבער דעם דריטן טאג אינדערפרי – ווען אפילו עס וואלט געווען דער צווייטער וואלט דאך שוין אויך געווען מותר מדאורייתא, וויבאלד היינטיגע צייטן ווערט עס מותר גלייך ביים אויפשיינען פון דער זון – האט ער שוין נישט חושש געווען צו דער תקנה פון ר' יוחנן וועלכער איז מדרבנן, פונקט ווי מיר מאכן נישט קיין ספיקא דיומא אויף יעדן אנדערן דרבנן'דיגן יום טוב, ווי חנוכה אדער פורים. ווידעראום רב פפא און רב הונא ברי' דרב י-הושע האבן אינגאנצן נישט חושש געווען צו קיין ספיקא דיומא לגבי דעם איסור פון חדש. די מחלוקת פון די אמוראים איז נישט נאר לגבי איין אדער האלבן טאג. עס ליגט דערינען א טיפערן משמעות וועלכער האט אן עפעקט איבער דעם גאנצן הארבקייט פונעם איסור ביז צו אן עווענטועלן היתר! דאס גייט צו אזוי. די אמוראים וועלכע האבן נישט חושש געווען צו ספיקא דיומא, האבן געהאלטן אז דער גאנצער איסור פון חדש אין חוץ לארץ איז נאר מדרבנן, ממילא דארף מען דערויף נישט חושש זיין אויף קיין ספיקא דיומא. רב אשי'ס תלמידים האבן שוין יא געהאלטן אז עס איז מדאורייתא, אבער וויבאלד די תקנה פון ר' יוחנן איז דאך שוין זיכער מדרבנן, דארף מען שוין דערצו נישט חושש זיין קיין ספיקא דיומא. די ווידער, וועלכע האבן אינגאנצן נישט חושש געווען אויף קיין ספיקא דיומא, האבן געהאלטן אז דער גאנצער איסור פון חדש איז מדרבנן. און דערפאר דארף מען דערביי נישט חושש זיין אויף קיין ספיקות. (כ"ז לפי פרש"י אבל האו"ז שיובא להלן סובר דאפ"ל דלכו"ע אינה אלא מדרבנן). ערלעדיגט, מיר האבן שוין א דעה אז עס איז מדרבנן. עס איז נאך אפילו נישט באשטעטיגט געווארן אז מיר פסק'ענען ווי אט דער דעה. און וואס וועלן מיר האבן דערפון? וועט שוין חדש אינגאנצן מותר ווערן? אן איסור דרבנן איז נאך אלץ אן איסור! אביסעלע געדולד! רבותי!
גק}ווען דארף מען נישט חושש זיין קק} דער שיטת הרא"ש פון ספק ספיקא
דער רי"ף, רמב"ם און רא"ש און אזוי אויך דער טור און מחבר (או"ח סוס"י תפט, יו"ד סי' רצג) פסק'ענען מיט'ן גאנצן שארפקייט, אז עס איז ווירקליך אן איסור דאורייתא פון חדש אפילו אין חוץ לארץ. און יא! עס גייט טאקע אויך אן דעם גאנצן דריטן טאג יום טוב דעם ערשטן טאג חול המועד, וועלכער איז דער זיבצענטן טאג אין ניסן. דאס איז ווייל מ'האט טאקע אנגענומען דעם ספיקא דיומא אויך לגבי דעם איסור פון חדש, און אויך לגבי דער תקנה פון ר' יוחנן בן זכאי. עס איז אבער דאך נישט אזוי פשוט. דער רא"ש זאגט דאך אז מ'פלעגט שוין אין זיין צייט נישט אזוי מקפיד זיין אויף דעם איסור, און מ'פלעגט צו טרונקען ביר וואס ווערט געמאכט פון גערשטן, און מ'פלעגט צו עסן שבולת שועל (האבער, אָוטס) וואס מ'פלעגט פיל מאל איינפלאנצן הערשט נאך פסח. ער פארענטפערט עס ווי פאלגענד: אז כאטש וואס חדש איז טאקע אן איסור דאורייתא, איז דאס נאר ווען מען ווייסט אז די תבואה איז געוואקסן דאס יאר. אבער אויב איז דאס נישט זיכער, איז די תבואה מותר, ווייל עס איז א דאפלטער ספק, א ספק ספיקא וואס איז מתיר אפילו אן איסור דאורייתא. איין ספק איז אז אפשר איז דאס נאך פון פאראיאר. און אפילו אויב דאס איז פון דאס יאר, קען זיין אז עס איז שוין געווען איינגעווארצלט בעפאר'ן זמן פון מקריב זיין דעם עומר ווען עס ווערט אויטאמאטיש מותר. בכלל, טענה'ט דער רא"ש, אז אויב איז נישט זיכער אז עס איז נישט געווען איינגעווארצלט בעפאר'ן עומר, קען מען זיך פארלאזן אויף רוב תבואה וואס ווערט שוין איינגעווארצלט בעפאר'ן עומר, און איז דערפאר מותר. דאס יאר – שרייבט דער רא"ש – איז אבער נישט שייך געווען דער היתר. וויבאלד די פאסט טעג פון די גויים זענען אויסגעפאלן זייער נאנט צו פסח, און עס איז אויך נאך געווען קאלט אין דער צייט, אזוי אז עס איז נישט מעגליך געווען צו אקערן און זייען אין יענער תקופה. קומט דאך אויס אז דאס הייעריגע תבואה איז זיכער איינגעפלאנצט געווארן נאכ'ן עומר, און איז ממילא אסור צוליב'ן איסור פון חדש. דערפאר בין איך נוהג אן איסור אויף די הייעריגע תבואה, ביז עס וועט קומען פסח און אים מתיר זיין. פונדעסטוועגן דאך, האב איך נישט אויסגערופן קיין איסור אויף דער אידישער גאס, אלס דער טעם פון "מוטב שיהיו שוגגין ואל יהיו מזידין". נאר פאר די וואס פרעגן מיך די הלכה, זאג איך אז זיי זאלן זיך נאכפרעגן ביי די פארמערס. און אויב רוב תבואות זענען חדש איז אסור, אויב אבער איז דער רוב פון ישן איז עס מותר. אזוי געדענק איך אויך אז מיינע רבי'ס האבן זיך געפירט אין אן ענליכן פאל. זיי פאר זיך האבן נישט געגעסן פון קיין נייער תבואה, און פאר'ן ציבור האבן זיין נישט מוחה געווען, נאר גע'פסק'עט ווי דערמאנט. דאס איז דער היתר פון רא"ש, וואס מ'קען ענדערש רופן א לימוד זכות ווי איידער א היתר, לגבי דעם איסור פון חדש. אין יעדן פאל איז דאס נישט מתיר אויף אן אופן וואס עס איז קלאר, אדער עס וואלט אפילו געקענט קלאר ווערן דורכ'ן זיך נאכפרעגן, אז די ספעציפישע תבואה איז איינגעזייעט געווארן נאכ'ן עומר. דער תרומת הדשן (שו"ת סי' קצא) רעדט פון אן ענליכן פאל וואס איז געווען אין זיין צייט, אז עס איז געווען קאלט ביז נאנט צו פסח און עס איז נישט געווען מעגליך איינצוזייען קיין גערשטן און שבולת שועל (אוטס) בעפאר פסח. און ער פסק'עט אז זיכער דארף א ירא שמים מחמיר זיין און נישט טרונקען קיין ביר וואס ווערט געמאכט פון גערשטן, און א ודאי נישט קיין שבולת שועל קערנדלעך וואס איז דאך נישט אזוי וויכטיג. אבער צו אסר'ן פאר אנדערע, ווענדט זיך שוין צי עס איז א געגנט וואו עס איז דא גענוג וויין און די ביר איז נישט אזוי וויכטיג, דעמאלט דארף מען עס אסר'ן. אויב אבער איז דאס א געגנט וואו עס איז נישטא קיין וויין און דאס עיקר געטראנק איז ביר, דארף מען עס באטראכטן לויט'ן כלל אז "מוטב שיהיו שוגגין ואל יהיו מזידין". אן אנדערער היתר וואס ווערט געברענגט אין רמ"א (יו"ד רצג ס"ג), איז אויב מ'ברענגט אריין תבואות פון אנדערע מדינות, ווען עס קען זיין אז דארטן איז שוין יא געווען איינגעווארצלט בעפאר'ן עומר. די אלע אנווייזונגען, וויאזוי זיך צו פירן לויט יעדן ספעציפישער פאל, ווערן ברייטער אויסגעשמועסט אין רמ"א, און אזוי אויך אין ש"ך אין עטליכע סעיפים קטנים.
גק}תרומות און מעשרות אין חוץ לארץ? קק} דער היתר פון רבינו ברוך, דער "ספר התרומה"
ווילאנג מיר טראכטן וועגן דעם איסור פון חדש וועלכער איז לויט אלע דעות נאר שייך געוויסע זמנים פון יאר, נאכ'ן זמן הקרבת העומר און זיין ספיקא דיומא איז עס שוין זיכער מותר. פארוואס מאכן מיר זיך גארנישט וויסנדיג וועגן די אנדערע הלכות פון תבואה וועלכע זענען נוהג א גאנץ קיילעכיג יאר? מיר ווייסן אלע, אדער עכ"פ מיר מיינען אזוי, אז תרומות און מעשרות גייען נאר אן אין ארץ ישראל. דאס איז אבער נישט אינגאנצן אזוי. מיר געפונען אין עטליכע פלעצער אין ש"ס (ברכות לו ע"א, ב"מ פט ע"ב, בכורות כז ע"א) קלאר, אז עס איז פארהאנען אזא זאך ווי תרומות און מעשרות אין חוץ לארץ. דער גאנצער חילוק איז נאר, אז אין ארץ ישראל איז מען מחוייב מיט מעשר מדאורייתא, אבער אין חוץ לארץ איז עס נאר מדרבנן. פיין א דרבנן. אבער אויב אזוי פארוואס עסן מיר אלע תבואה און פירות פון חוץ לארץ אומגע'מעשר'ט? צי ווערן מיר חלילה נכשל אין דעם הארבן איסור פון טבל? דעם אנטווארט טרעפן מיר אין תוספות אויף צוויי פלעצער אין ש"ס (חולין ו ע"ב ד"ה והתיר, ע"ז נח ע"ב ד"ה בצר). און איר מעגט זיין סורפרייזט! עס זענען טאקע דא שיטות אז מיר זענען טאקע יא מחוייב צו מעשר'ן אונזער עסן, אויסער אויב מיר קענען אננעמען אז עס איז שוין גע'מעשר'ט געווארן. די שיטה פון רש"י (חולין שם) ווערט דארט אראפגעברענגט, אז דגן, תירוש און יצהר (תבואה, וויין און אויל) וועלכע זענען חייב אין מעשר מדאורייתא, מוז מען טאקע אויך מעשר'ן ווען עס וואקסט אין חוץ לארץ. נאר אויך אנדערע פירות און ירקות וועלכע זענען נאר חייב מיט מעשר מדרבנן, מעג מען עסן אין חוץ לארץ אומגע'מעשר'ט. דער רבינו תם האלט אן אנדערן תירוץ, אז זיכער איז חוץ לארץ חייב במעשר מדרבנן, דאס איז אבער נאר ווען מ'ווייסט טאקע, אדער מ'פארשטייט אזוי, אז עס איז נאכנישט גע'מעשר'ט געווארן. אבער "דמאי", (ד"מ אויב מ'האט געקויפט תבואה פון אן עם הארץ, וועלכער האט טאקע מסתמא גע'מעשר'ט, אבער אין ארץ ישראל איז פארהאנען אן חיוב מדרבנן איבער-צו-מעשר'ן, ווייל די חכמים האבן דאך חושש אז אפשר האט דער עם הארץ נישט גע'מעשר'ט ווי עס דארף צו זיין) איז נישט נוהג אין חוץ לארץ, און מען מעג רואיג עסן און אננעמען אז איז שוין גע'מעשר'ט געווארן כדת וכדין. נו, לויט'ן רבינו תם דארפן מיר טאקע מעשר'ן אלע פירות? ניין. דער רבינו תם האט אזא היתר. דער רבינו תם האלט אז גוי'אישע פעלדער זענען פטור פון מעשר (לכה"פ) אין חוץ לארץ (אין ארץ ישראל איז דאס יא א פראבלעם וויבאלד מיר נעמען אן אז "אין לנכרי בארץ ישראל להפקיע מידי מעשר, רמב"ם תרומות פ"א ה"י, יו"ד סי' שלא ס"ג). און אפילו אויב א איד האט יא אן אייגענעם פעלד, קען מען דאס דאך באטראכטן ווי א גוי'אישער פעלד, ווייל די פעלדער זענען משועבד פאר דער רעגירונג וועלכע קען זיי קאנפיסקירן אויף איינצומאנען אירע שטייערן, און ממילא זענען זיי פטור פון מעשר. דער ר"י האט אבער אן אנדערן הסבר. דער ר"י טענה'ט אז די גאנצע גזירה פון חז"ל אז חוץ לארץ זאל זיין מחוייב במעשר איז נאר אויף אזעלכע לענדער וועלכע זענען נאנט צו ארץ ישראל, ווי בבל, עמון, מואב און מצרים. אויף זיי האט מען גוזר געווען כדי מען זאל נישט קומען מתיר זיין אין ארץ ישראל צו עסן אָן קיין מעשר. אבער אין די ווייטערע לענדער איז קיינמאל נישט געווען קיין גזירה אז מען זאל דארט דארפן מעשר'ן פירות, און אפילו תבואה אדער וויין. אזוי ווי דער היתר פונעם ר"י האלט אויך דער רמב"ם (שם ה"א), און אזוי ווערט אויך געפסק'עט אין שולחן ערוך (שם סעיף א). דער רבינו ברוך, איינס פון די פראמינענטע בעלי התוס', און ווערט צום מערסטנס באקאנט לויט'ן נאמען פונעם ספר וואס ער האט מחבר געווען וואס ווערט גערופן דער "ספר התרומה", האלט אז "חדש" איז גארנישט אנדערש ווי תרומות ומעשרות און אנדערע "הלכות התלויות בארץ". ער פסק'ט להלכה (לפ"מ שהובא התשובת הרא"ש שם), אז חדש אין חוץ לארץ איז נאר אסור מדרבנן, און דערפאר האלט ער אז דאס וואס מיר טרעפן אן איסור אויף חדש אין חוץ לארץ איז אויך נאר אין די א"ד לענדער וועלכע זענען נאנט צו ארץ ישראל, און אז אין אונזערע לענדער איז דאס אינגאנצן מותר.
גק}דאורייתא אדער מדרבנן? קק}וויאזוי מיר פסק'ענען די א"ד מחלוקת פון אמוראים
דער א"ד היתר פון רבינו ברוך קען נאר גילטן אויב מיר זאלן אננעמען אז חדש אין חוץ לארץ איז מדרבנן. אויב אבער איז דאס מדאורייתא, איז דאך נישט קיין חילוק פון איין לאנד און דעם אנדערן, נאר איבעראל איז אסור מדאורייתא פונקט ווי אין ארץ ישראל. ווי געברענגט, איז עס א מחלוקת פון אמוראים צי חדש אין חוץ לארץ איז אסור מדאורייתא, אדער איז עס נאר אסור מדרבנן. מיר האבן שוין אויך געברענגט פון א "סתם משנה" וואס פסק'עט קלאר אז חדש איז אסור אין יעדן פלאץ, און דאס איז נישט בלויז מדרבנן נאר קלאר מדאורייתא ווי די משנה זאגט "חדש אסור מן התורה". טא, וויאזוי קען מען בכלל קריגן אויף א בפירוש'ער משנה? דעם ענטפער טרעפן מיר אין טורי זהב (יו"ד שם סק"ד), וועלכער טענה'ט אז עס איז פאקטיש פארהאנען אן אנדערער משנה (קידושין לו ע"ב) וואו מיר זעען אז עס איז יא דא א מחלוקת דערין. נאכמער אין יענער משנה זעען מיר אז די חכמים זענען די וואס האלטן אז חדש גייט "נישט" אן אין חוץ לארץ, און די א"ד משנה וואס זאגט אז חדש גייט יא אן אין חוץ לארץ איז גאר די שיטה פון "ר' אליעזר" ווי וועמען מיר פסק'ענען נישט געווענליך. וואס טוט מען אין אזא פאל? ווי וועמען פסק'עט מען, ווי די סתם משנה פון ערלה אדער ווי די חכמים אין קידושין? עס איז א כלל אין גאנץ ש"ס (ב"ק קב ע"א), אז אויב מיר טרעפן א ערגעץ א סתם משנה און אויף אן אנדער פלאץ זעען מיר אז עס איז גאר א מחלוקת פון תנאים, דעמאלט ווענדט זיך: אויב איז דער מחלוקת געשריבן פריער אין דער משנה, און שפעטער טרעפן מיר דער סתם משנה, איז א סימן אז די סתם משנה איז א פסק הלכה, ווייל דאס מיינט אז רבינו הקדוש האט מחליט געווען אז מ'דארף אזוי אננעמען. אויב אבער איז פארקערט, דעמאלט זעט אויס אז ניין. קודם האט ער טאקע געשריבן ווי דעם מאן דאמר, אבער שפעטער האט ער געוואלט קלאר שטעלן אז עס איז דא א מחלוקת אין דעם ענין, וואס דאס מיינט אז די סתם משנה איז טאקע נישט קיין פסק הלכה. לויט דעם כלל, וואלט אויסגעקומען קלאר אז מיר וואלטן ענדערש געדארפט קוקן אויף דער משנה אין קידושין וועלכע איז לכאורה געלערנט געווארן שפעטער ווי דער משנה אין ערלה, א קנאקעדיגער היתר אויף חדש. אבער אויב אזוי, פארוואס פסק'ענען אלע פוסקים אז חדש גייט יא אן אין חוץ לארץ? דער טורי זהב ערקלערט אז דער תירוץ איז שוין גארנישט אזוי קלאר. דער א"ד כלל אז מ'קוקט אלעמאל אויף דער שפעטערדיגער משנה, איז נאר ווען מיר זענען זיכער אז רבינו הקדוש האט טאקע געלערנט די משניות פאר די תלמידים אויף דעם סדר. אויב אבער מיר קענען נישט באשטעטיגן וועלכע משנה איז באמת געלערנט געווארן פריער און וועלכע שפעטער, איז נישט גילטיג דער כלל אז מ'גייט נאך דער שפעטעריגער, ווייל מיר ווייסן דאך נישט וועלכע עס איז געלערנט געווארן צולעצט. וויאזוי קענען מיר באשטעטיגן א סדר? דער כלל איז (שם) אז "אין סדר למשנה" ד"מ אז עס איז טאקע נישטא קיין קלארער סדר. דער איינציגער פאל וואס מ'קען קוקן אויף דער סדר פון משניות איז נאר ווען ביידע זענען אין דער זעלבער מסכתא. דעמאלט איז זיכער אז דער סדר איז א סדר, און דורכדעם קען מען באשטעטיגן א הלכה לויט די א"ד כללים. אין פאל וואס די צוויי משניות זענען אין באזונדערע מסכתות קען מען נישט באשטעטיגן וועלכע איז א פריערדיגע און וועלכע איז א שפעטערדיגע, און דערביי איז נישט קלאר ווי וועמען מען פסק'עט. לויט דעם – פירט אויס דער טורי זהב – דארפן מיר טאקע אננעמען דעם פסק פון רוב פוסקים וועלכע נעמען טאקע אן דער סתם משנה אז חדש איז אסור מן התורה, ווייל אפילו אויב דאס איז א ספק וועלכע משנה עס איז פריער איז עס נאך אלץ א ספק דאורייתא אויף וועלכן מ'איז נאך אלץ מחוייב מחמיר צו זיין. אבער "בשעת הדחק", ווען עס איז נישט דא צו באקומען קיין "ישן", קען מען אננעמען ווי דער תנא קמא פון ר' אליעזר אז חדש איז מותר אין חוץ לארץ.
גק} א סתם משנה פארקערט די ראי' פון אור זרוע
מיר געפונען נאך ראשונים בפרט פון די פוסקי אשכנז, וועלכע זענען מקיל לגבי חדש אין חוץ לארץ, האלטנדיג אז דאס איז בלויז אן איסור דרבנן און אפילו ווען עס איז נאר דא איין ספק קען מען דאס שוין מתיר זיין. איינס פון די איז דער אור זרוע (ח"א סי' שכח) וועלכער טענה'ט אז עס איז נישט נאר א מחלוקת פון ר' אליעזר און די רבנן וואס איז טאקע גענוג סיבה צו פסק'ענען ווי די רבנן אקעגן ר' אליעזר ווי דערמאנט, נאר עס איז גאר דא א בפירוש'ער משנה וועלכע פסק'עט קלאר ווי די חכמים אז עכ"פ א דאורייתא איז עס זיכער נישט. וואס שטייט אין דער משנה? און פארוואס האבן די רי"ף, רא"ש און רמב"ם באשלאסן צו פסק'ענען ווי דער א"ד משנה פון ערלה אז עס איז יא אסור מן התורה? די משנה איז אין מנחות (פג ע"ב), און דארט רעדט מען בכלל נישט וועגן דעם איסור פון חדש. עס שטייט אבער יא עפעס זייער נאנט צו דעם. די משנה זאגט אז דער עומר מעג נאר געברענגט ווערן פון וואס עס וואקסט אין ארץ ישראל, און נישט פון וואס עס וואקסט אין חוץ לארץ. דער אור זרוע לערנט אבער אז דאס גייט אינאיינעם. ווייל דער עומר קומט דאך מתיר צו זיין דער נייער תבואה, איז דאך פשט אז אזא תבואה פון וואס מ'טאר נישט ברענגען דעם עומר ווערט זיכער נישט אסור בעפאר דעם עומר (ויש רמז לזה בסוגיא דמנחות פד ע"א, אבל להחולקים י"ל דשם לא קאמר אלא דלריב"י דמכשיר עומר הבאה מחו"ל דעכ"ח שסובר דחדש נוהג בחו"ל מה"ת, אבל להיפך אינו מוכרח. ועיין בפנים מה שנו"נ גם בענין מחלוקת האמוראים הנז'). אויך דער ראב"ן (קידושין הל' ערלה וכלאים) ברענגט נאר אראפ דער דעה פון די חכמים פון ר' אליעזר וועלכע האלטן אז חדש איז נישט נוהג אין חוץ לארץ (עכ"פ מדאורייתא – ועיין משכנ"י סי' סד). צווישן די אחרונים איז באקאנט דער מגן אברהם אין הלכות פסח (תפט סקי"ז) וועלכער שרייבט אז דער איינציגער היתר פאר חדש, איז זיך צו פארלאזן אויפ'ן רבינו ברוך. אויך דער פנים מאירות (ח"ג סי' לד) פארענטפערט דאס וואס די וועלט פארלאזט זיך צו עסן חדש, אז מ'נעמט אן ווי די תנאים וואס זענען עס מתיר אין חוץ לארץ. אבער דאס איז קלאר אז ר' אליעזר איז נישט דער איינציגסטער תנא וואס האלט אז חדש איז אסור אין חוץ לארץ. עס איז באקאנט דער תנא ר' יוסי ב"ר יהודה (מנחות שם) וועלכער האלט אפילו אז מ'מעג גאר מקריב זיין דעם עומר פון תבואה וואס איז געוואקסן אין חוץ לארץ. אויך די תנאים ר' עקיבא (קידושין לז ע"א) און ר' שמעון בן יוחאי (שם לח ע"א) זענען איינשטימיג אז חדש אין חוץ לארץ איז א דאורייתא. מער וועגן דער סתירה פון צוויי סתם משנה'ס, מחלוקת ואח"כ סתם, און וואס עס אנבאלאנגט צום מחלוקת איבער חדש, זע שו"ת חוות יאיר סי' צד.
גק} פון גוי'אישע פעלדער קק} דער היתר פון ב"ח
דאס מערסטע איז באקאנט דעם היתר פונעם ב"ח איבער חדש. אבער זיין היתר איז נישט גילטיג אויף אלע תבואות וואס וואקסן אין חוץ לארץ, עס איז נאר מתיר די וואס וואקסן אין גוי'אישע פעלדער. אין אלגעמיין איז אבער אנגענומען אז פון גוי'אישע פעלדער איז פונקט אזוי אסור, און דער מקור דערצו איז א תוס' אין מס' קידושין וועלכער לערנט דאס ארויס פון ירושלמי. דער ב"ח (יו"ד רצג, שו"ת חדשות סי' מב) אבער האלט אז דאס איז נישט דער ריכטיגער פשט אין ירושלמי, און ער פסק'עט לויט דעם אז אפילו לויט די פוסקים וועלכע אסר'ן חדש אין חוץ לארץ איז דאס אויך נאר אויף די אידישע פעלדער, משא"כ ביי גוי'אישע איז בכלל נישט שייך דער איסור פון חדש. דער ב"ח בויעט זיין היתר אויף דעם וואס מיר נעמען אז דער עומר טאר מען נישט ברענגען פון קיין גוי'אישע פעלדער אפילו פון אין ארץ ישראל, ווי חכז"ל דרש'ענען דאס (ר"ה יג ע"א) פון פסוק "קצירכם" ולא קציר נכרי. ממילא – טענה'ט דער ב"ח – אז דער איסור פון חדש גילט אויך נאר אויף אזעלכע תבואה פון וואס מ'קען ברענגען דעם עומר, משא"כ אויף גוי'אישע תבואה אין חו"ל איז אפילו נישטא קיין איסור דרבנן. דער ב"ח שטיצט זיך אונטער מיט דעם וואס אזעלכע לייבן ווי עס זענען געווען דער מהרש"ל און דער רבי ר' שכנא זצוק"ל מלובלין (תלמידו הרמ"א כתב עליו בהגהות סדר הקבלה: מגדולי תלמידי ר' יעקב פאללאק הנזכר (-בעל החילוקים) הי' מ"ר מו"ה ר' שכנא ז"ל אשר כל גדולי ארץ המה תלמידיו), האבן בכלל נישט נוהג געווען קיין איסור אין חדש. און ער פירט אויס, אז ווען ער האט געלערנט מס' קידושין אין ישיבה ביים מהר"ל מפראג ז"ל, האט ער דאן פארגעלייגט זיין היתר פאר'ן מהר"ל מפראג און פאר די אנדערע לומדים און קיינער האט נישט געהאט וואס אויסצוזעצן דערקעגן. מער פון דעם, האט דער ב"ח געטראפן א תשובה בשם עטליכע ראשונים וועלכע האלטן קלאר אז חדש איז נישט נוהג אין גוי'אישע פעלדער פון חוץ לארץ. ער ברענגט דאס פון הגהות מהרש"ל, וועלכער איז דאס מעתיק פון א תשובה פון מהר"ם מ"ץ (מעיל צדק), וואס ער ברענגט דאס צו פון א פריערדיגן וועלכער האט געהייסן ר' אביגדור כ"ץ, אז ער האט געשריבן אין זיין ספר אז חדש אין חוץ לארץ גייט נישט אן אין קיין גוי'אישע פעלדער, און אז אזוי האט געהאלטן דער "ריב"א" פון די בעלי התוספות, און אויך דער בעל הלכות גדולות איינער פון די גאונים. אבער כאטש וואס די גדולים פון זיין צייט האבן מסכים געווען צום ב"ח, איז אבער נישט אזוי געווען דער פאל אין די שפעטערדיגע דורות, ווען דער ט"ז (שם), דער ש"ך (שם סק"ו), דער גר"א (בביאורו עיי"ש שנוקט שהוא מה"ת), תשובות שאג"א החדשות (סי' ג, ג"כ סובר שהוא מה"ת), ברכת הזבח (סוף מנחות) זענען נישט מסכים מתיר צו זיין עכ"פ קיין ודאי חדש.
גק}ביר איז נישט קיין גערשטן קק} דער היתר פון לחם משנה אויף משניות
ווי איר האט שוין געקענט באמערקן עטליכע מאל אין דעם ארטיקל, איז דער עיקר פראבלעם מיט חדש אויף וואס די פוסקים האבן זיך געמאטערט איז זייערע צייטן געווען מיט ביר וועלכע ווערט געמאכט פון גערשטן, וואס דאס פלעגט מען איינצוזייען בעפאר'ן עומר. אויף קערנדלעך פון שבולת שועל (אָוטס) פון וואס מ'מאכט גריז איז טאקע אויך שייך געווען דער חשש, אבער עס איז נישט געווען אזוי שווער צו זאגן אז מ'זאל דאס נישט עסן. ווידעראום אלגעמיינע מעל אויף צו באקן ברויט און אנדערע געבעקסן וואס פלעגט געמאכט ווערן פון ווייץ אדער אנדערע מינים אויסער די דערמאנטע, איז נישט געווען מצוי אז עס זאל זיין זיכער פון חדש און ממילא איז עס דאך מותר אפילו לויט'ן רא"ש. פיל פוסקים האבן אנגענומען דעם היתר פונעם לחם משנה (על משניות סוף תרומות), וועלכער האלט אז אויף ביר וואס ווערט געמאכט פון גערשטן גילט בכלל נישט דער איסור פון חדש. דער היתר איז אויסגעבויעט לויט א כלל וואס מיר ווייסן אין דער גאנצער תורה, אז זאפט פון פירות -מי פירות, האבן נישט דעם זעלבן דין ווי די פירות זעלבסט, נאר ווערן פאררעכנט אלס בלויזער שווייס, זיעה בעלמא. אויסער דער וויין וואס מ'מאכט פון טרויבן, און אויל וואס מ'פרעסט ארויס פון די זיתים, וועלכע האבן יא דעם חשיבות און דין פון א פרי (וכן מצינו בציר דגים טמאים דאינו אסור מה"ת דכזיעה בעלמא חשיב (יו"ד סי' פג ס"ה), משא"כ בציר בשר טמאה או נבלה וכיוצ"ב שהוא מדאורייתא (עיי"ש בב"י המ"מ). וידוע מחלוקת הרא"ש והרשב"א (או"ח סי' רב) לגבי מי בישול של פירות). דער פני יהושע (תשובה ארוכה בקו"א למס' קידושין), בית לחם יהודה (יו"ד שם), הגאון מפלאצק (ברכת הזבח שם) נעמען אן דעם היתר אויף ביר. און אפילו אויפ'ן גר"א וועלכער האט דאך געהאלטן אז חדש אין חו"ל איז א דאורייתא אפילו אין גוי'אישע פעלדער, ווערט אויך געברענגט בשם תלמידו הגאון ר' חיים וואלאזשינער זצ"ל אז ער האט דאך מתיר געווען ביר פון חדש לויט דעם היתר פון לחם משנה. אבער דער ש"ך (שם) וועלכער איז דער ערשטער אראפצוברענגען דעם לחם משנה, איז נישט אזוי צעפרידן, און שרייבט אז "יש להתיישב בדבר" ווייל דער משמעות פונעם א"ד תשובת הרא"ש איז אז עס איז דא א פראבלעם אויף ביר, און אזוי דער חכם צבי (סי' כ) האלט אז ביר איז גארנישט גרינגער פון יעדער שאלה פון חדש.
אין די היינטיגע צייטן איז טאקע דער גרעסטער שאלה פון חדש אויך אויף גערשטן און אויף אָוטס וועלכע ווערן זיכער איינגעפלאנצט נאך פסח, און דעריבער איז דער עומר זיי נישט מתיר ביז צום קומענדיגן יאר. דער מצב מיט "ריי" איז פונקט פארקערט. (שיפון – וועלכער מ'מישט צוזאמען מיט ווייסער מעל אין ריי ברויט. מ'פלעגט עס אמאל רופן קאָרן אין געוויסע מקומות, דער ריכטיגער באדייט פון קארן איז אבער אן איבערטייטש פון דאס ווארט "דגן"). ער ווערט אלעמאל געפלאנצט בעפאר'ן עומר אויף אן אופן וואס קען נישט מאכן קיין שום שאלה פון חדש. (דער פאקט נעמט אבער נישט אוועק קיין שאלה אויף "ריי ברויט" וועלכער איז פאקטיש געמישט מיט ווייץ). פון ווייץ זענען פארהאנען צוויי מינים, און אזוי איז אויך זייער סטאטוס לגבי חדש, פארשידן. דער ווינטער ווייץ – א בעסערער קוואליטעט ווייץ וועלכער איז רויטליך און ווייך, ווערט נאר געפלאנצט אין די פריע ווינטער חדשים אדער גאר נאך אין הערבסט (עס פארלאנגט זיך פאר די זאמען צו זיין איינגעווארצלט אין די קעלט), און ווערט הערשט געשניטן אום זומער ווען דער עומר איז שוין לאנג פארביי, און האט דעריבער נישט קיין שום שאלה פון חדש. דער זומער ווייץ ווערט איינגעפלאנצט אין פרילינג בערך אין צייט פון פסח, און עס איז טאקע אפטמאל א ספק צי עס איז געווארן איינגעווארצלט בעפאר'ן עומר אדער נישט. אין דער צייט וואס ווינטער ווייץ ווערט גענוצט פאר טייערע געבעקסן אד"ג און אזוי אויך פאר מצה ביי וועלכן עס איז געווענליך נישט שייך דער פראבלעם פון חדש, ווערט אבער דער זומער ווייץ ברייט באנוצט פאר ברויט און לעבנסוויכטיגע פראדוקטן ביי וועלכן עס ווערט א פראבלעם לויט די אוסרים. למעשה, ווילאנג עס איז א ספק צי עס איז פון דאס יאר אדער פון פאראיאר, און אויך צי דער עומר פון דער יאר האט דאס שוין מתיר געווען, איז דאס דאך גענוי דער פאל וואס דער רא"ש איז מתיר אלס ספק ספיקא ווי ערווענט. און אפילו ווען מיר זאלן זיך נישט סומך זיין אויפ'ן היתר פונעם ב"ח און מיר זאלן האלטן אז חדש אין חוץ לארץ איז א דאורייתא, איז דאס אויך מותר מצד ההלכה. (ואע"פ שדעת הרשב"א דכל היכא דצריך לברורי מבררינן אפילו במקום ס"ס או ספיקא דרבנן, ולא רק במקום ספק אחר ויש רוב או חזקה להיתר דאז כו"ע מודי בזה, ויש חולקים על הרשב"א כמ"ש בשער המלך, וגם כ' שהרשב"א עצמו חזר בו. ואף להרשב"א אי"צ לברר אלא א"כ אפשר לברר שתי הספיקות, אבל אם ישאר ספק אחד אפילו אחר הבירור א"צ בירור – עיין כ"ז בפ"ת יו"ד ק"י ס"ק לה שהביא דברי שעה"מ, ודין השני בשם מהרש"ל, נוב"י, חוו"ד, ורעק"א. ואף שהקשה רעק"א (בהגהות סי' רצג) בשם שו"ת מוצל מאש (סי' נ) על דברי הרא"ש דב' הספיקות הם משם אחד. ול"מ לדעת הש"ך בסי' קי ס"ק סג דס"ל דבכה"ג צריך שיהי' מתהפך כיון שאפשר לומר מיד שהוא חדש, אלא דאפילו לדעת החולקים (שם ובסי' קפז סעיף ה שכ' רמ"א להקל בס"ס שאינו מתהפך, ועיי"ש בתוה"ש) אך עכ"פ צריך שיהי' איזה נפק"מ בדבר אם הוא של אשתקד של שנה זו קודם עומר דאל"ה הוי לי' שם אחד ממש, ודומה לאילו היינו עומרים שמא הוא מחודש שעבר שמא משתי חדשים דאינו עולה על הדעת שיחשב כס"ס. וי"ל דעכ"פ אם הי' של אשתקד הלא העומר של אשתקד מתירו, והספק השני הוא ע"י העומר של שנה זו, ויש ג"כ נפק"מ בארץ ישראל לגבי מעשרות, וא"כ דומה ממש לנידון שבסי' קפז ועיי"ש בסד"ט. ובכל אופן הרי אפשר לסמוך על הרא"ש במקרה שהתירו בפירוש אף אם אנחנו לא נדע לתרץ דבריו. וגם יש עוד ספק שמא הלכה כר"ב, ושמא כב"ח, וזה לא יתברר לעולם. גם רואים מהרא"ש דלא ס"ל שהוא דבר שיש לו מתירין ???? כיון דאנו דנים על מזון האדם שצריך לו בכל יום). די חסיד'ישע געמיינדעס פירן זיך אין אלגעמיין מקיל צו זיין אין חדש געבויעט אויף א באקאנטער מימרא בשם דעם בעל שם טוב הק' אז ווען דער ב"ח האט געשריבן זיין היתר אויף חדש האט מען ארויסגעטריבן אלע נשמות פון גיהנום וועלכע זענען ביז דאן גע'משפט געווארן אויפ'ן עסן חדש. אין יעדן פאל אויב מ'וויל יא מחמיר זיין אויף חדש, דארף מען אכטונג געבן אז מ'זאל האלטן די תבואה אין גוטע אומשטענדן כדי נישט אריינצופאלן אין דעם הארבן איסור פון תולעים וואס מאכן זיך אין די מעל, וואס אויב מ'איז נישט פארזיכטיג איז זיכער יצא שכרו בהפסדו.
