אידישע וועלט פארומס

איך זע נישט קיין שום חילוק....

צווישן?

יידישע קהילות האט געשריבן: אין די קעפלעך (ווילנא??) א נישט גלייכקייט [אין ביידע פיילס]

הילולא, דער בעל העימוד בעט אויב דו קענסט אריינשיקן די פאנטס צו מיר אין אימעיל. א דאנק.

יידישע קהילות האט געשריבן: איך האב באקומען צוויי סעמפלס פון די פיינעל אויסשטעל.
מיר האבן געטוישט די אותיות, לעשות כרצון איש ואיש...
ביטע שטעלט זאגט צו איר האב בעסער ליב פייל א' אדער פייל ב'. באמת זענען זיי זייער ענדליך.

דערווייל צוויי וואוטס לכאן און צוויי לכאן. בא הכתוב השלישי ויכריע, וואס בלייבט רבותי?
אויך, איך קלער אז אפשר דארף די מראי-מקומות זיין א ביסל קלענער נאך. מסכים?

איך האב באקומען א בריוועלע פון אן אנאנימע ניק ארויפצושטעלן דא:

איך האב טאקע נישט געהאט אנטייל גענומען אינעם פראיעקט וועגען פערזענליכע סיבות.

למעשה אזוי דורך בליקענדיג דעם חיבור פון אנהייב צום סוף, האב איך זעך אנגעטראפן אין עטליכע נקודות וואס מעגליך קען מען דארט פארבעסערן לענ"ד, אנהייב פונעם חיבור אינעם צווייטן בריוו מהגאון בעל נוד"ב אויף די ערשטע אדער צווייטע שורה איז דא צוויי ווערטער וואס פעלט א רווחא למלתא צווישן זיי, קען זיין ס' שוין געפיקסט געווארן.

אזוי דורך בליקענדיג האבעך זיך אנגעטראפן אין עטליכע הגהות המגיהים וואס קען מעגליך זיין עס איז נישט אזוי ריכטיג, איך וויל נישט ח"ו קריטיקרן די ארבעט פון וואס די אנדערע האבן דא צושטייער געלייגט, ובפרט איך מיך האב גארנישט קיין שטייער גגעבן, עס איז א חוצפה פון מיין זייט לבא ולשפוט שפוט, וועגן דעם האב איך נישט געוואלט שרייבן צו יידישע קהילות אליין ער זאל זיך נישט ח"ו שפירן איך וויל ח"ו אינטער קלאפן, כי לא זה הדרך וואס איך בין מחונך געווארן, האב איך געזוכט איינער וואס איז מיר נאנט און האט געארבעט אויף דעם חיבור, ואם ימצא ששגיתי יודעיני בטוטו"ד, און אנטשולדיגט פאר דיר פארפאטשקענען און פארשטערן דיין רואיגקייט און צייט.

א דוגמא צו וואס איך ציל, אנהייב סדרה מקץ איז דא א הגהת מגיה, לכאורה זעהט אויס עס איז א נאטיץ פאר דער עורך אדער איינער וואס דארף האבן א מיינונג. אזוי איז דא נאך הגהות המגיהים וואס שטייט אז אזוי טרעפט מען אין דער ספר פון דער גדול, דאס פעלט לכאורה נישט אויס. אפילו עס איז געשריבן אין אנדערע פאנט. אמאל ברענגט מען מראה מקום רש"י וכן במד' אדער א גמ' וכדומה, אז עס איז דא א מדרש וואס דארף מען צוצייכענען רש"י חוץ קען זיין אויב עס איז אויפן פלאץ זעלבסט און רש"י ברענגט עס במפורש פונעם מדרש. און אפילו מ'ברענגט אמאל יא וועגן סיי וועלעכע אנדערע סיבה אפילו עס שטייט נישט אין רש"י אויפן פלאץ, שרייבט מען דרך כלל קודם א גמ' נאכדעם מדרש נאכדעם רש"י לפי הסדר. מאכטזעך אמאל ווען דער מחבר ברענגט א מקור אין מדרש האט מען אמאל צוגברענגט נאך פלעצער צו גמ' צו מדרש אז עס שטייט דארט, דאס איז לענ"ד א שטיקל פגם. אמאל זאגט דער מחבר א געוויסע זאך האט מען צוגעשריבן אז דער אדער יענער גדול ממאורי הדורות האלט נישט פונקטליך ווי דער גאנג, וכנ"ל.

לגבי דע פאנט האב איך טאקע מיטגעהאלטן נאר זייער ווייניג וואספארא פאנט צו ניצען, יאך גיי נישט אריין וועגן רש"י אין מרובעות, ריכטיג מרובעות איז קילורין לעינים, עס איז שארפער געזונטער פארן אויג, אבער אז מ'האט אויסגעוועלט אותיות רש"י וואלט מען גקענט שטעלן א קלארע רייכע רש"י פאנט, נישט אזא צאמגעקוועטשטע פאנט, ס'דא אותיות וואס קריכען און קלעבן איינע אינעם צווייטע, ס'מאכט שווער פאר דע אויגן, אז מען ליינט אביסעל לאנג הייבט אן שווינדלן דע אויגן דערפון, מ'קען ווען לכל הפחות אויסשטעלן אביסעל מער די רווחים צוויישן די אותיות.

הנלענ"ד כתבתי ואם שגיתי יהא נחשב שלא אמרתי. איך בעט נישט שרייבן מיין נאמן, איך וויל נישט ווייטון האחד בא לגור וישפוט שפוט.

לכאורה האט געשריבן: איך האב באקומען א בריוועלע פון אן אנאנימע ניק ארויפצושטעלן דא:

איך האב טאקע נישט געהאט אנטייל גענומען אינעם פראיעקט וועגען פערזענליכע סיבות. א פערזענליכע שאלה: איז דאס א שיטה זאך אדער א טעכנישע סיבה? איר מוזט נישט ענטפערן.
איך האב נישט קיין טענות ח"ו פארן נישט אנטייל נעמען, אבער אויב דו קענסט איבערלייענען און מגיה זיין, איז דאך פשוט א שאד אז דו האסט דאס נישט געטוהן פריער. איך האף אז ביים צווייטן חלק, און ביי קומענדיגע ספרים, וועסטו זיך יא משתתף זיין באלד ביים אנהויב.
למעשה אזוי דורך בליקענדיג דעם חיבור פון אנהייב צום סוף, האב איך זעך אנגעטראפן אין עטליכע נקודות וואס מעגליך קען מען דארט פארבעסערן לענ"ד, אנהייב פונעם חיבור אינעם צווייטן בריוו מהגאון בעל נוד"ב אויף די ערשטע אדער צווייטע שורה איז דא צוויי ווערטער וואס פעלט א רווחא למלתא צווישן זיי, קען זיין ס' שוין געפיקסט געווארן.
נאך נישט געפיקסט
אזוי דורך בליקענדיג האבעך זיך אנגעטראפן אין עטליכע הגהות המגיהים וואס קען מעגליך זיין עס איז נישט אזוי ריכטיג, איך וויל נישט ח"ו קריטיקרן די ארבעט פון וואס די אנדערע האבן דא צושטייער געלייגט, ובפרט איך מיך האב גארנישט קיין שטייער גגעבן, עס איז א חוצפה פון מיין זייט לבא ולשפוט שפוט, וועגן דעם האב איך נישט געוואלט שרייבן צו יידישע קהילות אליין ער זאל זיך נישט ח"ו שפירן איך וויל ח"ו אינטער קלאפן, אדרבה, שרייב יא צו מיר, וואלסט געקענט אסאך צוהעלפן. נאך היינט, ביטע שיק מיר - און ווער עס האט - הגהות ותיקונים און, כדרך העולם וועט מען בעתיד עס פאררעכטן. אולי ביי די באפארשטייענדע הוצאה פון חלק ב' (וועלכע איז גרעסער בכמות, און, לעניות דעתי, כי לא זה הדרך וואס איך בין מחונך געווארן, האב איך געזוכט איינער וואס איז מיר נאנט און האט געארבעט אויף דעם חיבור, ואם ימצא ששגיתי יודעיני בטוטו"ד, און אנטשולדיגט פאר דיר פארפאטשקענען און פארשטערן דיין רואיגקייט און צייט.

א דוגמא צו וואס איך ציל, אנהייב סדרה מקץ איז דא א הגהת מגיה, לכאורה זעהט אויס עס איז א נאטיץ פאר דער עורך אדער איינער וואס דארף האבן א מיינונג. ריכטיג, און דאס איז א טעות אז עס איז געבליבן אזוי. אזוי איז דא נאך הגהות המגיהים וואס שטייט אז אזוי טרעפט מען אין דער ספר פון דער גדול, דאס פעלט לכאורה נישט אויס. אפילו עס איז געשריבן אין אנדערע פאנט. דוגמאות ביטע אמאל ברענגט מען מראה מקום רש"י וכן במד' אדער א גמ' וכדומה, אז עס איז דא א מדרש וואס דארף מען צוצייכענען רש"י חוץ קען זיין אויב עס איז אויפן פלאץ זעלבסט און רש"י ברענגט עס במפורש פונעם מדרש. און אפילו מ'ברענגט אמאל יא וועגן סיי וועלעכע אנדערע סיבה אפילו עס שטייט נישט אין רש"י אויפן פלאץ, שרייבט מען דרך כלל קודם א גמ' נאכדעם מדרש נאכדעם רש"י לפי הסדר. מאכטזעך אמאל ווען דער מחבר ברענגט א מקור אין מדרש האט מען אמאל צוגברענגט נאך פלעצער צו גמ' צו מדרש אז עס שטייט דארט, דאס איז לענ"ד א שטיקל פגם פארוואס? און דוגמא ביטע . אמאל זאגט דער מחבר א געוויסע זאך האט מען צוגעשריבן אז דער אדער יענער גדול ממאורי הדורות האלט נישט פונקטליך ווי דער גאנג, וכנ"ל. דוגמא ביטע

לגבי דע פאנט האב איך טאקע מיטגעהאלטן נאר זייער ווייניג וואספארא פאנט צו ניצען, יאך גיי נישט אריין וועגן רש"י אין מרובעות, ריכטיג מרובעות איז קילורין לעינים, עס איז שארפער געזונטער פארן אויג, אבער אז מ'האט אויסגעוועלט אותיות רש"י וואלט מען גקענט שטעלן א קלארע רייכע רש"י פאנט, נישט אזא צאמגעקוועטשטע פאנט, ס'דא אותיות וואס קריכען און קלעבן איינע אינעם צווייטע, ס'מאכט שווער פאר דע אויגן, אז מען ליינט אביסעל לאנג הייבט אן שווינדלן דע אויגן דערפון, מ'קען ווען לכל הפחות אויסשטעלן אביסעל מער די רווחים צוויישן די אותיות. איך בין נישט א מומחה אויף פאנטס. אבער אויב ווייסט איר/האט איר א בעסערע פאנט, אדער א נאמען פון א בעסערע פאנט ביטע שיקט מיר

הנלענ"ד כתבתי ואם שגיתי יהא נחשב שלא אמרתי. איך בעט נישט שרייבן מיין נאמן, איך וויל נישט ווייטון האחד בא לגור וישפוט שפוט.

ח"ו, מיר זענען אלע דא גרים, און קיינער נעמט עס נישט אלס וישפוט שפוט. דיינע קאממענטס זענען אנגענומען געווארן אויף דעם ריכטיגן אופן בשמחה ובתשואת חן - א דאנק!

לכאורה האט געשריבן: איך האב באקומען א בריוועלע פון אן אנאנימע ניק ארויפצושטעלן דא:

איך האב טאקע נישט געהאט אנטייל גענומען אינעם פראיעקט וועגען פערזענליכע סיבות.

למעשה אזוי דורך בליקענדיג דעם חיבור פון אנהייב צום סוף, האב איך זעך אנגעטראפן אין עטליכע נקודות וואס מעגליך קען מען דארט פארבעסערן לענ"ד, אנהייב פונעם חיבור אינעם צווייטן בריוו מהגאון בעל נוד"ב אויף די ערשטע אדער צווייטע שורה איז דא צוויי ווערטער וואס פעלט א רווחא למלתא צווישן זיי, קען זיין ס' שוין געפיקסט געווארן.

אזוי דורך בליקענדיג האבעך זיך אנגעטראפן אין עטליכע הגהות המגיהים וואס קען מעגליך זיין עס איז נישט אזוי ריכטיג, איך וויל נישט ח"ו קריטיקרן די ארבעט פון וואס די אנדערע האבן דא צושטייער געלייגט, ובפרט איך מיך האב גארנישט קיין שטייער גגעבן, עס איז א חוצפה פון מיין זייט לבא ולשפוט שפוט, וועגן דעם האב איך נישט געוואלט שרייבן צו יידישע קהילות אליין ער זאל זיך נישט ח"ו שפירן איך וויל ח"ו אינטער קלאפן, כי לא זה הדרך וואס איך בין מחונך געווארן, האב איך געזוכט איינער וואס איז מיר נאנט און האט געארבעט אויף דעם חיבור, ואם ימצא ששגיתי יודעיני בטוטו"ד, און אנטשולדיגט פאר דיר פארפאטשקענען און פארשטערן דיין רואיגקייט און צייט.

א דוגמא צו וואס איך ציל, אנהייב סדרה מקץ איז דא א הגהת מגיה, לכאורה זעהט אויס עס איז א נאטיץ פאר דער עורך אדער איינער וואס דארף האבן א מיינונג. אזוי איז דא נאך הגהות המגיהים וואס שטייט אז אזוי טרעפט מען אין דער ספר פון דער גדול, דאס פעלט לכאורה נישט אויס. אפילו עס איז געשריבן אין אנדערע פאנט. אמאל ברענגט מען מראה מקום רש"י וכן במד' אדער א גמ' וכדומה, אז עס איז דא א מדרש וואס דארף מען צוצייכענען רש"י חוץ קען זיין אויב עס איז אויפן פלאץ זעלבסט און רש"י ברענגט עס במפורש פונעם מדרש. און אפילו מ'ברענגט אמאל יא וועגן סיי וועלעכע אנדערע סיבה אפילו עס שטייט נישט אין רש"י אויפן פלאץ, שרייבט מען דרך כלל קודם א גמ' נאכדעם מדרש נאכדעם רש"י לפי הסדר. מאכטזעך אמאל ווען דער מחבר ברענגט א מקור אין מדרש האט מען אמאל צוגברענגט נאך פלעצער צו גמ' צו מדרש אז עס שטייט דארט, דאס איז לענ"ד א שטיקל פגם. אמאל זאגט דער מחבר א געוויסע זאך האט מען צוגעשריבן אז דער אדער יענער גדול ממאורי הדורות האלט נישט פונקטליך ווי דער גאנג, וכנ"ל.

לגבי דע פאנט האב איך טאקע מיטגעהאלטן נאר זייער ווייניג וואספארא פאנט צו ניצען, יאך גיי נישט אריין וועגן רש"י אין מרובעות, ריכטיג מרובעות איז קילורין לעינים, עס איז שארפער געזונטער פארן אויג, אבער אז מ'האט אויסגעוועלט אותיות רש"י וואלט מען גקענט שטעלן א קלארע רייכע רש"י פאנט, נישט אזא צאמגעקוועטשטע פאנט, ס'דא אותיות וואס קריכען און קלעבן איינע אינעם צווייטע, ס'מאכט שווער פאר דע אויגן, אז מען ליינט אביסעל לאנג הייבט אן שווינדלן דע אויגן דערפון, מ'קען ווען לכל הפחות אויסשטעלן אביסעל מער די רווחים צוויישן די אותיות.

הנלענ"ד כתבתי ואם שגיתי יהא נחשב שלא אמרתי. איך בעט נישט שרייבן מיין נאמן, איך וויל נישט ווייטון האחד בא לגור וישפוט שפוט.

הגם שעד עכשיו עבדתי בהסתר, ולא גליתי שאני עסוק בהגהת הספר, אבל לאור דברים הנ"ל ההכרח לא יגונה, ולא אוכל להתאפק מלהגיב על דברים הנ"ל. בהיותי אחד מן כמה מגיהים חשובים, שהקדישו כל אחד ואחד ימים ולילות על הגהת הספר, אוכל להעיד, כי על כל הגה ומ"מ ישבנו - כל המגיהים עם בעל יידישע קהלות ועוד - שבעה נקיים, דנינו כמה וכמה פעמים על כל הגה, אם יש צורך או לא, וכמובן לאו כל אנפין שווין, ואי אפשר לבוא ולהעמיד פני תם, כי "הגם שלא הייתי בתוך הענינים מ"מ כמדומני שיכולין לעשות כך וכך", כי צריכין תחלה להיות עסוק בתוך הענינים, ולידע הספיקות והשיקולים, הדיונים וההכרעות, ורק אח"כ יכולין להגיב ולקנטר או להסכים.
ועתה אתייחס קצת להקנטורים:
1) על ההגה שבתחלת פ' מקץ, נכון ש"חצי ההגה" היה נכתב להמגיהים, וצריך למחקו כשהספר יהיה בעז"ה בשלימות עם חלק ב'.
2) לא נמצא בשום מקום ציונים לספרים אחרים, כדי לסתור את דברי רבינו. ורק בב' מקומות צויין לספרים אחרים, בר"פ נשא צויין לדברי הזית רענן שהוא מרבינו המגן אברהם, ואין זה שום גריעותא לציין כך, כשהמחבר מתלבט בהבנת הגירסא, ונמצא בדברי קדמון הגהה נכונה. ובפ' משפטים יש הגהה ארוכה שיש לדון עליה אם נכון להניחו או לא, כי כשתעיין בהדברים תראה שדברי רבינו המחבר נראים כמתמיהין בהשקפה ראשונה, ובמקומות כאלו רגילין לציין כדי שלא לחשוב שיש כאן חסר בדברי רבינו, והדבר צריך הכרע, וגם זה יוחלט בעז"ה בגמר החלק שני של הספר.
3) כל המ"מ צויינו בהשכל ובדעת ,ובשיקול נכון מה לציין ומה לא לציין. - במקומות שצויין תחלה דברי רש"י ואח"כ גמ' או מדרש, יתכן או משום שהמחבר העתיק לשון רש"י ובגמ' אינו ממש בלשון זה, או במקום שהמחבר קאי בהאי קרא אשר עליה פירש רש"י.
4) לפום ריהטא אינני זוכר מקום שהמחבר ציין למדרש, והוספנו לציין לגמ' וכדו'. - ואם המצא תמצא, מסתמא הוא מפני שבהמדרש לא נכתבו הדברים בשלימותן כמו שהעתיק המחבר, ויש בגמ' הוספת דברים וכדו'.

ידוע מאמר העולם, על מאמר רש"י (סליחה, הוא מאמר חז"ל... רק ציינתי לרש"י כנ"ל) כי יתרו נקרא "יתר" על שם שייתר פרשה אחת בתורה "ואתה תחזה". ולכאורה יתמה, דהרי יתרו כבר התחיל פרשתו באמרו "לא טוב הדבר אשר אתה עושה נבול תבול וגו'", ולמה נקרא רק על שייתר פרשת "ואתה תחזה"? והתירוץ הוא, כי לקנטר ולומר "לא טוב הדבר" אין זה מעליותא כלל, ורק כשנתן עצה הגונה ואתה תחזה, ע"ז נקרא שייתר פרשה אחת בתורה. ודי בזה.

הגם שאין אדם מעיד על עצמו, לכן אעיד אני על בעל "פורים קטן" ובעל "יידישע קהילות", שהם דנו פעם אחר פעם על כל הגה"ה בהגוגל דאק"ס פייל, כמעט 24 שעה ביום, פעם באמצע היום ופעם בשעה 3 בבוקר. וכן יכולים להעיד כל אלו שעיינו בפייל הנ"ל וראו ההגהות על ההגהות וכו' עד שסקלו ויישרו כל הגה"ה על מכונו עד שכמעט אין ניכר ברוב מקומות שיש שם הג"ה ושהוצרכו כלל להגיה. וכל זה עשוי בחנם, ומובטחני שזכות המחבר יגן עליהם.

אם כי בתחלה לא רציתי להודות ברבים את שם ידידי הנכבד פורים קטן או לשבח ולפאר אותו, מחמת שרצונו של אדם זהו כבודו, וכטבע של פורים - אין אסתר מגדת, והכל הוא בדרך של הסתרה. אך עכשיו שכבר 'הגיד מה הוא לו', זה ה"קטן" גדול הוא וגדול יהיה, ממש שאין לתאר ואין לשער איך ישב על כל קוץ וקוץ בדברי המחבר שעות וימים, במסירות ובנאמנות מלאה שלא לשנות מרצונו ומכוונתו של המחבר זי"ע. אני רוצה לנצל את הזדמנות זו להודות לו בפה מלא ובקול רם, ולברך אותו בשם כל המתנדבים ועל דעת מאות הלומדים בספר זה - יה"ר כשם שזכית וגמרת ספר זה, כן תזכה להתחיל ולגמור ספרים רבים אחרים, והכל מתוך שמחה, הרחבת הדעת ומנוחת הנפש.

דער אנאנימער שרייבער האט דערווייל געשיקט נאך א קליינע הגה'לע:

אין דער בריוו אנהייב ספר פון רצ"ה אב"ד ברלין אין די צווייטע שורה איז דא צוויי ווערטער (יתירהמעוררת) וואס פעלט א רווח בינתיים.

מיטן גאנצן און פולסטן רעספעקט, בעט איך דעם אנונימער מגיה, צו שיקן זיינע הערה'לעך אויף דעם אשכול המיועד לכך. דער אשכול איז געווידמעט אויף דעם כלליות'דיגן "לאק" פון דעם ספר.
א דאנק

לכאורה האט געשריבן: דער אנאנימער שרייבער האט דערווייל געשיקט נאך א קליינע הגה'לע:

אין ....

כמדומה שבכגון דא מתאמר משמיה דהרה"ק מראפשיץ זי"ע (ואם שגיתי ה' הטוב יכפר), שאחד פנה אליו בשם ידידו שמבקש דרך תשובה על כמה חטאים ר"ל, ומתבייש לבוא בעצמו, ע"כ הוא ביקש ממנו להיות שלוחו לכך. ענה לו הרה"ק, למה לידידך להתבייש, היה יכול לבוא ולומר שבא בשליחות של ידידו .... ודי בזה.

הגם דער אשכול איז מיוחד אויפן אויסשטעל פונעם בנין שלמה, דאך מיין איך אז כאן המקום לעורר איזה הערה אויף דעם אויסשטעל פון די וועכענטליכע גליונות (פני שלמה, בתי נפש-בית מועד).

ווי איך האב אויפגעפאסט קומען אויס די שטרעכלעך (גענזן פיסלעך) אביסל אינטערסאנטליך, די עצה וויאזוי דאס צו פארריכטן איז ווי פאלגענד:
פארן אריינברענגן דעם ווארד פייל אין אינדיזיין גייט מען צו:
adit > Preferences > type
און מ'נעמט אראפ די טשעק פון use typographer's quotes.