נפלאות הבורא! - DNA
יעדער פון אונז האט שוין געהערט פון "DNA" וואס יעדע מענטש האט אין זיך, און יעדער ווייסט אז די FBI ניצט עס אין אויספארשונגען צו טרעפן די פארברעכער וכדומה, אבער וואס ווייניג ווייסן איז 'וואס אייגנטליך איז דאס DNA? וואס פאר א אויפגאבע האט עס אין די יצירה? אט דאס העמיר בעזהי"ת און קורצן מסביר זיין. (מ'דארף אביסעלע ליב האבן קעמעסטרי כדי ס'זאל זיין אינטרעסאנט...)
'די ען אי' (DeoxyriboNucleic Acid) איז א באשטאנדטייל וואס יעדע לעבעדיגע זאך אין דער באשעפער'ס וועלטל פארמאגט, עס זעהט אויס ווי א לאנגע געדרייטע לייטער וואס באשטייט פון אסאך אטאמען (atoms) צוזאמען, DNA איז ווי א בלו פרינט וואס פארמירט די גאנצע לעבעדיגע זאך ווי א מענטש, בהמה, וחיה, וכדומה.
DNA
די עקזיסטענץ פון DNA איז ערשט אויפגעדעקט געווארן אין יארע 1868 דורך א שווייצע פארשער מיטן נאמען 'מישאר', אבער ער האט נישט געוויסט וואס דאס טוט' ערשט אין 1928 האט 'פרעדריק גריפיט' א 'בריטישער פארשער' דיסקאווערט אז האט א עפעקט אויף די באשאף פון דער חי' אבער מ'האט נאכאלץ נישט געוויסט וואס עס טוט' ביז 1952 האבן צוויי פראשער 'אלפרעד הערשי' און 'מערטא טשעיס' אנדעקט ווי אזוי דאס ארבייט' און מיט די יארן זענען די פארשער מער און מער קלארער געווארן וואס עס טוט און ווי אזוי דאס ארבייט עד היום הזה וואס מ'ווייסט נאכנישט צו פונקליך ווי אזוי ס'ארבייט.
כדי צו פארשטיין ווי אזוי DNA איז א בלו פרינט פאר די געבוי פון די מענטש (מיר וועלן ניצן די 'מענטש' אלס א משל), וועלען מיר מקדים זיין אפאר וויכטיגע און אינטרעסאנטע נקודות.
א מענטש איז א אויסטערליש פארגעשריטענע קאמפליצירטע פעקטארי, וואס דארט דרייען זיך ארום ארבייטער אויפזעהער רייניגער און שומרים, מיט א אסטראנאמישע גרויסע אינוועטארי, דער פעקטארי ארבייט 24 שעה א טאג, 7 טעג א וואך, און 365 טעג א יאר, יעדער אויף זיין תפקיד וואס דער בעל הבית דער בוכ"ע האט איהם צו געטיילט אז דער מענטש זאל קענען עקזיסטירן און דינען דעם באשעפער וואס האט דאס אלעס באשאפן.
לאמיר זיך אביסל באקענען מיט די פראדוקציע אין דער מעכטיגע פאבריק,
יעדע מענטש באשטייט פון ביליאנען 'עמינא עסידס' דאס זענען קליינע באשטאנדטיילן מיט וואס דער מענטשליכע געביין איז צוזאמגעשטעלט, דאס הייסט אזוי אין קורצן, אסאך 'עמינא עסידס' (Amino acids) צוזאמגעפרעסט הייסט א פראטין, פראטין צוזאמען מיט אנדערע קעמיקלס ווערן צעלן (Cells),פון אסאך צעלן צוזאמען ווערן טישאס (Tissue) און פון טישאס ווערן די אברים צוזאמגעשעלט, און אלע איברים צוזאמען זענען 'א מענטש' יציר כפיו של הקב"ה.
איז אזוי, כדי די פראטינס זאלן ארבייטן געהעריג דארף עס זיין א ספעציעלע פארעם, וואס אויב איז עס נישט די פארעם וואס ס'ברויכט צו זיין וועט עס בדרך כלל נישט טון די ארבייט וואס ער איז באשאפן געווארן, און דאס איז די אויפגאבע פון די DNA, איינע פון די פילע פונקציעס וואס דער יוצר בראשית האט אריינגעלייגט אין DNA איז אז ער זאגט פאר די 'עמינא עסידס' ווי אזוי זיי זאלן זיך צוזאמשטעלן אז ער זאל ווערן די ריכטיגע פראטין, וואס איז גאר וויכטיג ווייל כדי סזאל ארבייטן ווי ס'דארף צו זיין דארף עס ווערן געפארעמט מיט די ריכטיגע פארעם אין די ריכטיגע צייט און אויף די גוטע וועג.
DNA איז ווי א געדרייטע לייטער, דהיינו ס'האט אויף די צוויי זייטן צוויי גאר לאנגע שטריק ווי די צוויי 'ביעמס' פון א לייטער, און פון איין 'שטריק' צו די צווייטע לויפן אסאך קעמעקאלן ('קעמעקלס' בלע"ז) אזוי ווי די טרעפ פון א לייטער וואס לויפן פון איין 'ביעם' צו די צווייטע, פאקטיש זענען די 'טרעפ' נישט איין קעמעקל נאר עס באשטייט פון צוויי קעמעקלס איינס אויף די רעכטע זייט און איינס אויף די לינקע זייט און זיי קומען זיך צוזאם אינדערמיטן. עס זענען דא 4 ערליי קעמקלס וואס יעדע ווערט גערופן מיט א אות ווי A C G T וואס קענען ווערן געליינט פון אויבן אראפ יעדע זייט פון די 'לייטער' מיט זיין קעמעקל עקסטער, און יעדע דריי קעמעקלס לויט ווי עס ליינט זיך באשאפט א אנדערע 'עמינא עסיד', כמו שיתבאר לפנינו.
ווי באקאנט האט א מענטש אין זיך ביליאנען פיצקעלע צעלן Cells)) וואס יעדע צעל באשטייט פון צוויי הויפט חלקים וואס זענען די 'נאקליאס' (Nucleus)און די 'סייטאפלעזם' (Cytoplasm), די נאקליאס איז די אינעווייניגסטע חלק פונעם צעל וואס דארט ליגט די די גאנצע DNA 'שטריק' וואס איז לאנג מיליאנען אותיות (קעמיקלס) איינגעדרייט אין א באשטנדטייל וואס הייסט א 'קראמעזאם' (Chromosome) (יעדע חי האט א אנדערע מספר פון קראמעזאמס, א מענטש האט 46 קראמעזאמס), און דער 'סייטאפלעזם' איז די דרויסנדע חלק פונעם צעל, און דארט ליגן די 'עמינא עסידס'.
מענטשליכע צעלן .
א אייצלנע צעל מיט 'נאקליאס' און 'סייטאפלעזם' .
'די ען עי' אין א קראמעזאם.
יעצט העמיר זעהן ווי אזוי די DNA ווערט געניצט צו פארמירן נייע פראטין (וואס געשעט יעצט בשעת איר ליינט דאס אין כמעט יעדע צעל אין אייער גוף), ווי פאלגענד, א קראמעזאם שיקט ארויס א DNA 'שטריק' פון זיך, קומט גלייך צו לויפן א ענזיים (Enzyme) גערופן 'RNA', און ער כאפט אן די עק פונעם שטריק און 'סקענט' אדורך די אותיות פון אויבן אראפ און מאכט א 'קאפי' דערפין וואס ווערט אנגערופן א 'מעסענדשער RNA', דערנאך איינמאל ער איז באשאפן לויפט די 'מעסענדשער RNA' ארויס פון די נאקליאס (אינעווייניגסטע חלק פונעם צעל) צו די סייטאפלעזם (דרויסנדע חלק) ווי א באשטאנדטייל מיטן נאמען 'רייבאסאם' (Ribosome) כאפט זיך אן אויף די 'מעסענדשער RNA' און ליינט עס אפ דריי אותיות אויף אמאל, און לויט די קאוד וואס די דריי אותיות פארמירן ווייסט ער וועלעכע פון די צוואנציג ערליי 'עמינא עסידס' וואס לויפן ארום דא אין די סייטאפלעזם צו נעמען און צוזאמשטעלן, און אזוי שטעלט ער צוזאם א שטריק פון אסאך 'עמינא עסידס', איינמאל די שטריק איז פארטיג ווערט די גאנצע שטריק איינגעדרייט אין א א ספעציפישע שעיפ (לויט וועלעכע ערליי 'עמינא עסידס' ער פארמאגט), און דאס איז א פארטיגע 'פראטין'.
'עמינא עסידס' ווערט א פראטין
.
'די ען עי' קומט ארוס פון א קראמעזאם
איינמאל א פראטין איז פארמירט ווערט עס א חלק פון א טישא וואס ווערט דערנאך איינע פון די אברים פון די מענטש.
לכו חזו מפעלות אלוקים!
(בלי נדר וועלן מיר אי"ה אין א אנדערע געלעגנהייט מסביר זיין ווי אזוי DNA פון א מענטש ווערט געניצט אויף א קריים צענע)
'די ען אי' (DeoxyriboNucleic Acid) איז א באשטאנדטייל וואס יעדע לעבעדיגע זאך אין דער באשעפער'ס וועלטל פארמאגט, עס זעהט אויס ווי א לאנגע געדרייטע לייטער וואס באשטייט פון אסאך אטאמען (atoms) צוזאמען, DNA איז ווי א בלו פרינט וואס פארמירט די גאנצע לעבעדיגע זאך ווי א מענטש, בהמה, וחיה, וכדומה.
די עקזיסטענץ פון DNA איז ערשט אויפגעדעקט געווארן אין יארע 1868 דורך א שווייצע פארשער מיטן נאמען 'מישאר', אבער ער האט נישט געוויסט וואס דאס טוט' ערשט אין 1928 האט 'פרעדריק גריפיט' א 'בריטישער פארשער' דיסקאווערט אז האט א עפעקט אויף די באשאף פון דער חי' אבער מ'האט נאכאלץ נישט געוויסט וואס עס טוט' ביז 1952 האבן צוויי פראשער 'אלפרעד הערשי' און 'מערטא טשעיס' אנדעקט ווי אזוי דאס ארבייט' און מיט די יארן זענען די פארשער מער און מער קלארער געווארן וואס עס טוט און ווי אזוי דאס ארבייט עד היום הזה וואס מ'ווייסט נאכנישט צו פונקליך ווי אזוי ס'ארבייט.
כדי צו פארשטיין ווי אזוי DNA איז א בלו פרינט פאר די געבוי פון די מענטש (מיר וועלן ניצן די 'מענטש' אלס א משל), וועלען מיר מקדים זיין אפאר וויכטיגע און אינטרעסאנטע נקודות.
א מענטש איז א אויסטערליש פארגעשריטענע קאמפליצירטע פעקטארי, וואס דארט דרייען זיך ארום ארבייטער אויפזעהער רייניגער און שומרים, מיט א אסטראנאמישע גרויסע אינוועטארי, דער פעקטארי ארבייט 24 שעה א טאג, 7 טעג א וואך, און 365 טעג א יאר, יעדער אויף זיין תפקיד וואס דער בעל הבית דער בוכ"ע האט איהם צו געטיילט אז דער מענטש זאל קענען עקזיסטירן און דינען דעם באשעפער וואס האט דאס אלעס באשאפן.
לאמיר זיך אביסל באקענען מיט די פראדוקציע אין דער מעכטיגע פאבריק,
יעדע מענטש באשטייט פון ביליאנען 'עמינא עסידס' דאס זענען קליינע באשטאנדטיילן מיט וואס דער מענטשליכע געביין איז צוזאמגעשטעלט, דאס הייסט אזוי אין קורצן, אסאך 'עמינא עסידס' (Amino acids) צוזאמגעפרעסט הייסט א פראטין, פראטין צוזאמען מיט אנדערע קעמיקלס ווערן צעלן (Cells),פון אסאך צעלן צוזאמען ווערן טישאס (Tissue) און פון טישאס ווערן די אברים צוזאמגעשעלט, און אלע איברים צוזאמען זענען 'א מענטש' יציר כפיו של הקב"ה.
איז אזוי, כדי די פראטינס זאלן ארבייטן געהעריג דארף עס זיין א ספעציעלע פארעם, וואס אויב איז עס נישט די פארעם וואס ס'ברויכט צו זיין וועט עס בדרך כלל נישט טון די ארבייט וואס ער איז באשאפן געווארן, און דאס איז די אויפגאבע פון די DNA, איינע פון די פילע פונקציעס וואס דער יוצר בראשית האט אריינגעלייגט אין DNA איז אז ער זאגט פאר די 'עמינא עסידס' ווי אזוי זיי זאלן זיך צוזאמשטעלן אז ער זאל ווערן די ריכטיגע פראטין, וואס איז גאר וויכטיג ווייל כדי סזאל ארבייטן ווי ס'דארף צו זיין דארף עס ווערן געפארעמט מיט די ריכטיגע פארעם אין די ריכטיגע צייט און אויף די גוטע וועג.
DNA איז ווי א געדרייטע לייטער, דהיינו ס'האט אויף די צוויי זייטן צוויי גאר לאנגע שטריק ווי די צוויי 'ביעמס' פון א לייטער, און פון איין 'שטריק' צו די צווייטע לויפן אסאך קעמעקאלן ('קעמעקלס' בלע"ז) אזוי ווי די טרעפ פון א לייטער וואס לויפן פון איין 'ביעם' צו די צווייטע, פאקטיש זענען די 'טרעפ' נישט איין קעמעקל נאר עס באשטייט פון צוויי קעמעקלס איינס אויף די רעכטע זייט און איינס אויף די לינקע זייט און זיי קומען זיך צוזאם אינדערמיטן. עס זענען דא 4 ערליי קעמקלס וואס יעדע ווערט גערופן מיט א אות ווי A C G T וואס קענען ווערן געליינט פון אויבן אראפ יעדע זייט פון די 'לייטער' מיט זיין קעמעקל עקסטער, און יעדע דריי קעמעקלס לויט ווי עס ליינט זיך באשאפט א אנדערע 'עמינא עסיד', כמו שיתבאר לפנינו.
ווי באקאנט האט א מענטש אין זיך ביליאנען פיצקעלע צעלן Cells)) וואס יעדע צעל באשטייט פון צוויי הויפט חלקים וואס זענען די 'נאקליאס' (Nucleus)און די 'סייטאפלעזם' (Cytoplasm), די נאקליאס איז די אינעווייניגסטע חלק פונעם צעל וואס דארט ליגט די די גאנצע DNA 'שטריק' וואס איז לאנג מיליאנען אותיות (קעמיקלס) איינגעדרייט אין א באשטנדטייל וואס הייסט א 'קראמעזאם' (Chromosome) (יעדע חי האט א אנדערע מספר פון קראמעזאמס, א מענטש האט 46 קראמעזאמס), און דער 'סייטאפלעזם' איז די דרויסנדע חלק פונעם צעל, און דארט ליגן די 'עמינא עסידס'.
יעצט העמיר זעהן ווי אזוי די DNA ווערט געניצט צו פארמירן נייע פראטין (וואס געשעט יעצט בשעת איר ליינט דאס אין כמעט יעדע צעל אין אייער גוף), ווי פאלגענד, א קראמעזאם שיקט ארויס א DNA 'שטריק' פון זיך, קומט גלייך צו לויפן א ענזיים (Enzyme) גערופן 'RNA', און ער כאפט אן די עק פונעם שטריק און 'סקענט' אדורך די אותיות פון אויבן אראפ און מאכט א 'קאפי' דערפין וואס ווערט אנגערופן א 'מעסענדשער RNA', דערנאך איינמאל ער איז באשאפן לויפט די 'מעסענדשער RNA' ארויס פון די נאקליאס (אינעווייניגסטע חלק פונעם צעל) צו די סייטאפלעזם (דרויסנדע חלק) ווי א באשטאנדטייל מיטן נאמען 'רייבאסאם' (Ribosome) כאפט זיך אן אויף די 'מעסענדשער RNA' און ליינט עס אפ דריי אותיות אויף אמאל, און לויט די קאוד וואס די דריי אותיות פארמירן ווייסט ער וועלעכע פון די צוואנציג ערליי 'עמינא עסידס' וואס לויפן ארום דא אין די סייטאפלעזם צו נעמען און צוזאמשטעלן, און אזוי שטעלט ער צוזאם א שטריק פון אסאך 'עמינא עסידס', איינמאל די שטריק איז פארטיג ווערט די גאנצע שטריק איינגעדרייט אין א א ספעציפישע שעיפ (לויט וועלעכע ערליי 'עמינא עסידס' ער פארמאגט), און דאס איז א פארטיגע 'פראטין'.
איינמאל א פראטין איז פארמירט ווערט עס א חלק פון א טישא וואס ווערט דערנאך איינע פון די אברים פון די מענטש.
לכו חזו מפעלות אלוקים!
(בלי נדר וועלן מיר אי"ה אין א אנדערע געלעגנהייט מסביר זיין ווי אזוי DNA פון א מענטש ווערט געניצט אויף א קריים צענע)
הק' איש ימיני
