אידישע וועלט פארומס

אפילו א מגיה -- אדער שרייבער -- זאל זיין בקי אינעם ווערטערבוך און באקאנט מיט הלכות גראמאטיק, וועלן אים כסדר אונטערקומען פארשידענע פראגעס און ספיקות, וואס אפט האבן זיי נישט קיין גרינגן יא/ניין תירוץ און קענען נישט געענטפערט ווערן על רגל אחת.
זאל ער ניצן א ווארט וואס איז די מערסטע פאסיג אדער די מערסטע פליסיג? זאל ער אויסלייגן דאס ווארט אזוי ווי דאס ווערטערבוך פסק'נט אדער ענדערש לאזן אזוי ווי רוב שרייבערס שרייבן (אפילו אויב ער ווייסט אז זיי שרייבן נישט אזוי בכוונה נאר מכח חסרון ידיעה) און ווי "דער עולם" איז געוואוינט? ווען איז א ווארט גענוג "כשר" צו ניצן לכתחילה אין אידיש און ווען הייסט עס "צו פרעמד"? לאזן לויפן מער נאטירליך, אדער זיין א "גרעמער נאצי" און זיך איזדיעקעווען אויף יעדן אומאויסגעהאלטענעם שטרעכל? לייגן א דגש צו זיין "קארעקט", אדער ענדערש לאזן וויאזוי עס שרייבט זיך, יעדער לויט זיין אייגנארטיגן, אידיאסינקראטישער סטיל? דאס דערמאנטע ווייניג-באניצטע ווארט דערמאנט ווידער א דילעמע: ענדערש ניצן דאס ריכטיגע ווארט וואס מען שפירט איז פאסיג און זאלן די נישט-ווייסער נאכקוקן און יא וויסן מהיום והלאה, אדער אפשר לאז געמאך, האלט זיך צו ווערטער וואס זענען אלעמען באקאנט? און אפילו מען וויל פסק'ען -- אדער פסק'ענען -- ווי דעם צווייטן צד, איז די פרישע שאלה, וואו איז די ליניע? ווען איז נאך א ווארט בגדר פליסיג, באקאנט, "נארמאל", און ווען גייט עס באטראכט ווערן ווי "סענדערדייטשיש" און שטערן טייל ליינער? ווי ווייט דארף מען זיך פרובירן האלטן צו אידיש און נישט אריינלאזן קיין "סלענג" און ווען איז שוין בעסער צו ניצן דעם אנגליציזם ווי איידער זיך האלטן מיט מסירת נפש צו א אידיש ווארט וואס האלב וועלן עס נישט פארשטיין?
אויב קלאפט זיך עמיצער אן אין אזעלכע סארט שאלות און ספיקות, איז גוט צו האבן א פלאץ וואו מ'קען זיי אויסשמועסן. ווער עס האט א ידיעה, א מיינונג, א סברא צו העלפן אויסקלארן -- אדער אפילו צו טיפער פארפלאנטערן -- די סוגיא, און אוודאי אויב עמיצער האט א לעזונג, לאזט זיך ביטע הערן.
*
לאמיר אנהייבן מיט א ווארט וואס איך האב געדארפט שרייבן לעצטע וואך און עס האט מיך געמאכט ארבעטן.
אנקומענדיג צום "קאסקיאסקא (Kosciuszko) בריק" – נישט מיט א קאר און אויך נישט צופיס, נאר אויפ'ן פאפיר – האב איך זיך אפגעשטעלט טראכטן: אומצאליגע מאל בין איך שוין געפארן אויף דעם בריק, אבער וויאזוי איז דער ריכטיגער אופן צו זאגן דאס ווארט און עס שרייבן אין אידיש?
דארף זיין גרינג נאכצוקוקן, טראכט איך. איך האב עס בעיקר געהערט פון משפחה און חבירים, אלעס היימישע, אבער ביים אלגעמיינעם המון איז עס מן הסתם א פשוט'ע זאך, מען פארט דאך אויף דעם יעדן טאג און די טראפיק באריכטן מוזן דאך כסדר מעלדן דערוועגן.
שטעלט זיך ארויס אז דער בריק הייסט על שמו פון א פוילישן אינזשעניר און דער נאמען ארויסצוזאגן איז גארנישט אזוי איינפאך. ניו יארקער איינוואוינער האבן אויך חילוקי דעות וויאזוי צו רופן דעם בריק, און עס זענען פאראן א שיינע צאל ווערסיעס אויף דעם איינעם Kosciuszko.
טייל זאגן קאשוסקא, אנדערע זאגן קאסטשוּסקא, אדער קאטשאָוסקא. אויך איז דא א גירסא פון קאזיאסקא, אדער קאטשיאוסקא. ווייטער זענען דא וואס זאגן קאסקיאוּסקא, אדער קאסקיאָסקא.
פארשטייסטו שוין פארוואס טייל מענטשן רופן עס בלויז די " K בריק", און פטור א קאפ-וויי.
ביי דער לעצטיגער באנייאונג פון דעם איבערגעמאכטן בריק קען מען הערן ווי אין זיין רעדע זאגט גאווערנאר קאומא " קאשוסקאברידזש", וואס דאס איז לכאורה די פארשפרייטסטע ווערסיע צווישן ניו יארקער. אבער לויט ווי דער ניו יארק טיימס ברענגט איז קאשושקאדי נאנטסטע צום פוילישן אריגינעל, כאטש דאס איז אונז נאך לגמרי נישט מחייב.
היימישע אידן, ווי ווייט איך האב געהערט, זענען זיך נוהג צו זאגן קאסקיאסקא, און אזוי קענט איר דאס זען געשריבן אויפ'ן פאדערשטן דעקל פון "די צייטונג" לעצטע וואך. אנדערע, דאכט זיך, זאגן קאסיאסקא, אן דעם ק'. ובכן, לאמיר הערן, וויאזוי זאגסטו?
נישט קיין חילוק וועלכע ווערסיע פונעם ק' בריקמען קלויבט, איז דער עיקר אנצוקומען אויפ'ן אנדערן זייט בשלום – נישט בלייבן פארהאנקערט צווישן די ברויזנדע שפראך כוואליעס.

מגיה האט געשריבן: אידיאסינקראטישער

מה זאת?

כ'האב נישט קיין ענטפער צו דער קאסקיאסקא סומאטוכע, און ביים איבערזעצן א ווארט מאך איך מיך נישט צופיל צו טון. אבער כ'האב זייער הנאה געהאט פון אייער רענט הרב מגיה, און כ'קוק ארויס פאר אייערע ווייטערדיגע קווענקלענישן און דילעמעס.

מגיה האט געשריבן: אפילו א מגיה -- אדער שרייבער -- זאל זיין בקי אינעם ווערטערבוך און באקאנט מיט הלכות גראמאטיק, וועלן אים כסדר אונטערקומען פארשידענע פראגעס און ספיקות, וואס אפט האבן זיי נישט קיין גרינגן יא/ניין תירוץ און קענען נישט געענטפערט ווערן על רגל אחת.
זאל ער ניצן א ווארט וואס איז די מערסטע פאסיג אדער די מערסטע פליסיג? זאל ער אויסלייגן דאס ווארט אזוי ווי דאס ווערטערבוך פסק'נט אדער ענדערש לאזן אזוי ווי רוב שרייבערס שרייבן (אפילו אויב ער ווייסט אז זיי שרייבן נישט אזוי בכוונה נאר מכח חסרון ידיעה) און ווי "דער עולם" איז געוואוינט? ווען איז א ווארט גענוג "כשר" צו ניצן לכתחילה אין אידיש און ווען הייסט עס "צו פרעמד"? לאזן לויפן מער נאטירליך, אדער זיין א "גרעמער נאצי" און זיך איזדיעקעווען אויף יעדן אומאויסגעהאלטענעם שטרעכל? לייגן א דגש צו זיין "קארעקט", אדער ענדערש לאזן וויאזוי עס שרייבט זיך, יעדער לויט זיין אייגנארטיגן, אידיאסינקראטישער סטיל? דאס דערמאנטע ווייניג-באניצטע ווארט דערמאנט ווידער א דילעמע: ענדערש ניצן דאס ריכטיגע ווארט וואס מען שפירט איז פאסיג און זאלן די נישט-ווייסער נאכקוקן און יא וויסן מהיום והלאה, אדער אפשר לאז געמאך, האלט זיך צו ווערטער וואס זענען אלעמען באקאנט? און אפילו מען וויל פסק'ען -- אדער פסק'ענען -- ווי דעם צווייטן צד, איז די פרישע שאלה, וואו איז די ליניע? ווען איז נאך א ווארט בגדר פליסיג, באקאנט, "נארמאל", און ווען גייט עס באטראכט ווערן ווי "סענדערדייטשיש" און שטערן טייל ליינער? ווי ווייט דארף מען זיך פרובירן האלטן צו אידיש און נישט אריינלאזן קיין "סלענג" און ווען איז שוין בעסער צו ניצן דעם אנגליציזם ווי איידער זיך האלטן מיט מסירת נפש צו א אידיש ווארט וואס האלב וועלן עס נישט פארשטיין?

די וועלט זאגט "דער אמת איז דער בעסטער ליגנט" שרייבט דאס ריכטיג ווארט, זענט איר זיכער אז איר גרייזט נישט.
אין היינטיגן עולם גולם וועלט ווערט יעדע געשריבן ווארט געקויפט ווי 'תורת לאקשן'. נארישע אויסדרוקן, אומאויסגעהאלטענע גראמאטיק, פלעין נישט ריכטיג, אלעס אלעס קויפט מען און ס'ווערט "היינט שרייבט מען אזוי"
טא פארוואזשע נישט דאס ריכטיגע?...
הצלחה!

שיין נהניתי, מיינע צוויי גראשן, נישט קיין פוילשער אינדזשעניר, נאר א פוילישער גענעראל, ר' שלמה קארלינער זצ"ל התפלל על נצחונו

די אידישע שפראך האט זיך אלס געטוישט לויט די מצב ארום, לויט די לענדער ווי מען איז געווען. מען קען עס נישט צוגלייכן צו ענגליש.

די אידישיסטען זענען געגאנגען צום עקסטרעם אין קיינמאל נישט אריין געלאזט א גויאיש ווארט (הערט זיך קאמיש), און א סאך מאל פשוט געשריבען זייער פאני ווייל זיי גייען זיך נישט ברעכען די פרינציפ. און די אמעריקאניזירטע איז ביי זיי יעדען צווייטען ווארט געווען ענגליש; אדער פארקערט, יעדען צווייטען ווארט אידיש.

עס מוז זיין א דרך הממוצע.

איך גיי שוין א ביסעל אווערבארד; ניין, איבער-ברעט.

גלייבץ נישט, דא. לייגטס אריין over board
https://www.google.com/#q=translate+eng ... 5827424935

גין-גאלד האט געשריבן: שוין פון לאנג וואס איך האב א געוויסע מיינונג איבער די נושא, וועל איך עס דא אויסשמועסן מיט די חבריא.

זאלסטו נישט מיינען אז איך בין גרין אין דעם פעלד, ניין זאג איך דיר, איך בין א מגיה שוין די לעצטע פאר יאר מיט הצלחה ב''ה.
לדעתי, איז דא א שטיקל גרייז בנוגע וואס די אויפגאבע פון א מגי-ה איז אין אלגעמיין.

די אויפגאבע פון א מגיה איז בכלל נישט, צו שטיין ווי א פאליציי-מאן און קאנטראלירן אז דער שרייבער זאל חלילה נישט אויסמישן צוויי שפראכן איינע מיט די אנדערע. דער מגיה איז נישט דא צו פארסירן אומרעכט, ער דארף סך הכל זיכער מאכן אז די ארטיקל ליינט זיך פליסיג, און עס ברענגט געווינטשענע רעזולטאטן, וואס אין יעדען פאל זענען די אינטערעסן פונעם ארויסגעבער אנדערש (געלט, כבוד, השפעה, זיכוי הרבים, וכו').
דער בעל מגיה דארף אהערשטעלן און גרייט מאכן דעם ארטיקל, עס זאל זיין פאסיג ארויסגעשטעלט צו ווערן פארן ברייטן באפעלקערונג אויפן גאס. עס זאל זיין א עהרע פארן שרייבער זיין ארטיקל, עס זאל זיין א עהרע פארן רעדאקטאר זיין צייטונג, עס זאל זיין א עהרע פארן תלמוד חכם זיין חיבור.
און נאך מער פון אלעם; עס זאל זיין א עהרע פארן ליינער דאס געשעפט וואס ער האט געמאכט, מיטן קויפן/ליינען דעם פראדוקט.

געווענדליך איז אריינגערעכנט אין דעם: רייניגן פון טייפינג גרייזען, פארבעסערן ספעלינג, שפראך, וכו'. און דאס אלעס איז נישט ווייל די מגיה איז א פאליציי-מאן און ער ברויך פארסירן אומרעכט, נאר פשוט ווייל ס'איז ביליג און אומאנשטענדיג צו דערלאנגען פארן ברייטן באפעלקערונג גרייזיגע זאכן, און עס איז א שטער פאר די אינטערעסן פונעם ארויסגעבער.
דו''ק ותשכח.

למאי נפקא מינה: אז מען האט דאס אויבנדערמאנטע קלאר ארויס, נעמט מען זיך שוין נישט אזוי צום הארצן ווען עס איז אמאל מער פאסיג צו שרייבן אן ענגליש פאראידישטן ווארט. מה כל הרעש?, מ'האט דיך נישט אויפגענומען פאר קיין פאליסמאן?!, אז ס'איז מער פליסיג און פארשטענדליך צו שרייבן דעם אמאל-ענגלישן ווארט, און פארשטייט זיך עס פארביליגט נישט דעם ארטיקל, עס ברענגט נישט אראפ דעם ניווא, דאן פארוואס נישט שרייבן.

לאמיר זיך נישט נער'ן:
~די אידישע שפראך איז שוין סייווי ארויס פון קאנטראל...!!!
~עס איז סייווי פארהאן מיינונגס פארשידענהייטן איבער יעדע צווייטע ווארט אין אידיש, וויאזוי עס איז ריכטיג צו זיין.
~די אידישע שפראך האט סייווי באקומען עטליכע פארמען אין לויף פון די יארן, געוואנדען לויט די איינוואוינער פון יעדע ארט.

אמת טאקע אז ווי מער אן ארטיקל האלט זיך ריין צו איין געוויסע שפראך, האט עס א שטערקערע געשמאק, אבער מ'דארף וויסן א גרעניץ.
אויך איז אמת, אז לחדודי מילתא איז זייער א גוטע זאך זיך אויסצושארפן די קענטעניסן אין שפראך, און זיך צונויף שמועסן וויאזוי מען זאגט דאס אין יענץ אויף אידיש,וכו',
אבער ווען ס'קומט הלכה למעשה דארף מען זיך נישט אזוי פארהארטעווען. משום טעמים הנ''ל.
און דאס איז טאקע איינע פון די זאכן וואס א מגיה דארף קענען, אז מ'דארף קענען פונאנדערשיידן און וויסן ווען יא און ווען נישט זיך צו פארלייגן אויף שפראך.
( צ.ב. איך האב נישט איבערגעטייטשט דאס ווארט "מגיה" אויף אידיש, [פארריכטער], ווייל עס פעלט נישט אויס).

זאג איך עפעס?, אדער שוועב איך אין דמיון?!, אויב אין דמיון, ביטע נעמטס מיך ארויס!

זייער גוט געזאגט!, אלס מגיה בין איך אינגאנצען מסכים צו דיינע ווערטער!

גין גאלד האסט זייער ריכטיג געזאגט, איך האב פרובירט צו זאגן דאס זעלבע ווי די נאר איך האב זיך נישט געהעריג מסביר געווען, ייש"כ פארן ארויסברענגען די נקודות

גין-גאלד האט געשריבן: שוין פון לאנג וואס איך האב א געוויסע מיינונג איבער די נושא, וועל איך עס דא אויסשמועסן מיט די חבריא.

זאלסטו נישט מיינען אז איך בין גרין אין דעם פעלד, ניין זאג איך דיר, איך בין א מגיה שוין די לעצטע פאר יאר מיט הצלחה ב''ה.
לדעתי, איז דא א שטיקל גרייז בנוגע וואס די אויפגאבע פון א מגי-ה איז אין אלגעמיין.

די אויפגאבע פון א מגיה איז בכלל נישט, צו שטיין ווי א פאליציי-מאן און קאנטראלירן אז דער שרייבער זאל חלילה נישט אויסמישן צוויי שפראכן איינע מיט די אנדערע. דער מגיה איז נישט דא צו פארסירן אומרעכט, ער דארף סך הכל זיכער מאכן אז די ארטיקל ליינט זיך פליסיג, און עס ברענגט געווינטשענע רעזולטאטן, וואס אין יעדען פאל זענען די אינטערעסן פונעם ארויסגעבער אנדערש (געלט, כבוד, השפעה, זיכוי הרבים, וכו').
דער בעל מגיה דארף אהערשטעלן און גרייט מאכן דעם ארטיקל, עס זאל זיין פאסיג ארויסגעשטעלט צו ווערן פארן ברייטן באפעלקערונג אויפן גאס. עס זאל זיין א עהרע פארן שרייבער זיין ארטיקל, עס זאל זיין א עהרע פארן רעדאקטאר זיין צייטונג, עס זאל זיין א עהרע פארן תלמוד חכם זיין חיבור.
און נאך מער פון אלעם; עס זאל זיין א עהרע פארן ליינער דאס געשעפט וואס ער האט געמאכט, מיטן קויפן/ליינען דעם פראדוקט.

געווענדליך איז אריינגערעכנט אין דעם: רייניגן פון טייפינג גרייזען, פארבעסערן ספעלינג, שפראך, וכו'. און דאס אלעס איז נישט ווייל די מגיה איז א פאליציי-מאן און ער ברויך פארסירן אומרעכט, נאר פשוט ווייל ס'איז ביליג און אומאנשטענדיג צו דערלאנגען פארן ברייטן באפעלקערונג גרייזיגע זאכן, און עס איז א שטער פאר די אינטערעסן פונעם ארויסגעבער.
דו''ק ותשכח.

למאי נפקא מינה: אז מען האט דאס אויבנדערמאנטע קלאר ארויס, נעמט מען זיך שוין נישט אזוי צום הארצן ווען עס איז אמאל מער פאסיג צו שרייבן אן ענגליש פאראידישטן ווארט. מה כל הרעש?, מ'האט דיך נישט אויפגענומען פאר קיין פאליסמאן..!, אז ס'איז מער פליסיג און פארשטענדליך צו שרייבן דעם אמאל-ענגלישן ווארט, און פארשטייט זיך עס פארביליגט נישט דעם ארטיקל, עס ברענגט נישט אראפ דעם ניווא, דאן פארוואס נישט שרייבן.

א דאנק פאר'ן אויפברענגען דיין מיינונג. פון קאלעגע מגיהים איז א ספעציעלע פארגעניגן צו הערן וואס זיי האבן צו זאגן.

לגוף הענין, אויב האב איך קלאר פארשטאנען דיינע ווערטער, קען איך נישט אינגאנצן מסכים זיין.

פון איין זייט זאגסטו גוט אז "דער בעל מגיה דארף אהערשטעלן און גרייט מאכן דעם ארטיקל, עס זאל זיין פאסיג ארויסגעשטעלט צו ווערן פארן ברייטן באפעלקערונג אויפן גאס. עס זאל זיין א עהרע פארן שרייבער זיין ארטיקל, עס זאל זיין א עהרע פארן רעדאקטאר זיין צייטונג, עס זאל זיין א עהרע פארן תלמוד חכם זיין חיבור"און " עס זאל זיין א עהרע פארן ליינער דאס געשעפט וואס ער האט געמאכט, מיטן קויפן/ליינען דעם פראדוקט". אבער דאן זאגסטו אז "דער מגיה איז נישט קיין פאליציי-מאן וואס ברויך פארסירן אומרעכט [אין שפראך]." זאג דו מיר, וויאזוי קען דער מגיה פארזיכערן אז די ווערטער זאלן זיין "פאסיג ארויסגעשטעלט צו ווערן" און עס זאל זיין "אן עהרע פאר'ן שרייבער" אויב האט ער נישט זיכער געמאכט אז די ווערטער קלאפן, זענען ריכטיג אויסגעלייגט און אלעס שטימט? יעדע פראבלעמאטישע זאך וואס דער מגיה פאררעכט נישט, בלייבט דאך אויף אייביג איינגעקריצט אויפ'ן פאפיר, איז דאך זיין פליכט צו זיכער מאכן עס זאל נישט זיין לדראון עולם.

זאגסט דאך אליין אז דער בעל מגיה דארף "רייניגן פון [טייפינג] גרייזן, פארבעסערן די ספעלינג, שפראך," דאס מיינט אז ער איז יא דער פאליציאנט, און אויב דער שרייבער האט געשריבן אן אומריכטיג ווארט, אדער אויב גייט אריבער די גרעניצן מיט'ן שרייבן "וואטעווער ס'לאזט זיך", דארף ער דאס פאררעכטן.

אמת, עס האט א גבול, און נישט יעדע כלל איז אזוי וויכטיג צו אינפארסירן און עס דארף אונז נישט אנגיין אויב א שרייבער נייגט אמאל אוועק און שרייבט אן "ענגליש פאראידישטן ווארט". אבער מיט א גבול. אויב לויפט מען דורך יענעמ'ס שורות און מען פאררעכט נישט די מינימום טעותים, האט מען נישט אויסגעפירט דעם פליכט. דער שרייבער/ארויסגעבער דארף דאך דעם מגיה צו פאררעכטן דאס וואס זיי קענען נישט און ווייסן נישט אליין, ואם אין אני לו, מי לו?

זייער גוט געשריבן, נכד. אבער א שטיקל אומקלארקייט אין דיינע ווערטער:

נכד האט געשריבן: סיי מגיה און סיי גין גאלד, ברענגן ארויס צום אויבערפלאך א טעמע וואס מעג בארירט ווערן.

אין קורצן; מ'זאל ניצן דאס ווארט וואס דער שרייבער זעלבסט שפירט פאר ריכטיג. אויב אבער דער מגיה וועט זיך אפשטעלן טראכטן אויף דעם ווארט, דאן מיינט דאס דער ווארט זאל זאפארט געטוישט ווערן. אויב פארשטייט יא דער מגיה וואס דער ווארט באדייט, טראץ וואס אנדערע שרייבן אנדערש אדער עס איז דא אסאך וועגן וויאזוי צו שרייבן, ביטע לאז דאס אזוי און עס איז ״גוט צו גיין״.

פארשטייט זיך דאס איז נישט אויף אויסגעזויגענע ספעלונג אדער פארדרייטע ווערטער.

דער מגיה פארשטייט דעם ווארט אפילו ווען ער שטעלט זיך אפ ביים ווארט, נאר וויבאלד עס איז נישט ריכטיג געשריבן שטעלט ער זיך אפ. ממילא נישט די פארשטיין דאס ווארט מאכט דעם חילוק.

דו האסט לכאורה געמיינט צו זאגן, אז דעמאלטס ווען די מגיה ''שטעלט זיך נישט'' אפ ביים ווארט, סיפא היפך דרישא, נאר בלויז ער ווייסט צו זאגן פון נאך ווערטער וואס קען גענוצט ווערן אנשטאט די יעצטיגע, זאל ער זיך נישט צוטוהן מאכן.

א דאנק פאר אלע גערעכט געבער.

מגיה, איך זעה דיין פריש תגובה, מעלמיר זיך שפעטער באציען דערצו

גין-גאלד האט געשריבן: לאמיר זיך נישט נער'ן:
~די אידישע שפראך איז שוין סייווי ארויס פון קאנטראל...!!!

דאס איז שוין כמעט א קאמף קעגן אידיש...

די אידישע שפראך איז ב"ה נישטארויס פון קאנטראל. עס איז דא א מעלות, און עס זענען ב"ה דא גענוג אנדערע וואס האלטן זיך איינער מער איינער ווייניגער צו אידיש. און ווייניגסטנס פרובירטיעדער נארמאלער שרייבער און צילטזיך צו האלטן צו א געוויסן סטאנדארט. נאר די יעניגע וואס טראכטן אז "די אידישע שפראך איז שוין סייווי ארויס פון קאנטראל!!!" און מאכן עס פאר א לכתחילה -- און נאכדערצו א מגיה זאל דאס זאגן -- דאס קען טאקע ארויספירן אידיש פון קאנטראל! מגיהים זענען דאך די לעצטע סטאנציע און האפענונג צו האלטן די געשריבענע שפראך צו א געוויסן סטאנדארט.

גין-גאלד האט געשריבן: ~עס איז סייווי פארהאן מיינונגס פארשידענהייטן איבער יעדע צווייטע ווארט אין אידיש, וויאזוי עס איז ריכטיג צו זיין.
אמת טאקע אז ווי מער אן ארטיקל האלט זיך ריין צו איין געוויסע שפראך, האט עס א שטערקערע געשמאק, אבער מ'דארף וויסן א גרעניץ.
אויך איז אמת, אז לחדודי מילתא איז זייער א גוטע זאך זיך אויסצושארפן די קענטעניסן אין שפראך, און זיך צונויף שמועסן וויאזוי מען זאגט דאס און יענץ אויף אידיש,וכו',
אבער ווען ס'קומט הלכה למעשה דארף מען זיך נישט אזוי פארהארטעווען. משום טעמים הנ''ל.
און דאס איז טאקע איינע פון די זאכן וואס א מגיה דארף קענען, אז מ'דארף קענען פונאנדערשיידן און וויסן ווען יא און ווען נישט זיך צו פארלייגן אויף שפראך.
( צ.ב. איך האב נישט איבערגעטייטשט דאס ווארט "מגיה" אויף אידיש, [פארריכטער], ווייל עס פעלט נישט אויס).

אמת, עס זענען דא ווערטער וואס האבן מיינונגס פארשידנהייטן, אבער צו זאגן אז "יעדע צווייטע ווארט", דאס איז ווילד איבערגעטריבן. איך וואלט געזאגט אז 90 אדער אפילו 95 פראצענט ווערטער האבן נישט קיין חילוקי דעות צווישן רוב שרייבערס און מגיהים.
טיילמאל קען מען זען איינער שרייבט אנדערש ווי געווענליך, אבער נישט ווייל ער האלט אזוי דארף מען שרייבן, נאר פשוט ער האט נישט קיין געדולד צו טראכטן אדער נאכקוקן. ער אליין קען אפילו שרייבן אמאל אזוי און אמאל פארקערט.
לדוגמא, איר האט דא געשריבן תלמוד חכם. דאס מיינט יעצט אז עס איז נישט קיין פראבלעם צו שרייבן אזוי? אוודאי אז יא. מען דארף נישט האבן געלערנט צופיל אידיש תלמוד צו וויסן אז עס קומט תלמיד חכם.
אדער זע איך ווי איר האט געשריבן איינמאל "דער מגיה" און אן אנדערע מאל "די מגיה". וועט יעצט איינער קומען זאגן: יעדער קען שרייבן וויאזוי ער וויל, דער מגיה, די מגיה, דאס מגיה, נישט קיין חילוק, ס'י נישטא קיין כללים... אבער מיר ביידע ווייסן אז עס קומט בלויז "דער מגיה", כאטש אן אומערפארענער שרייבער וועט אפשר בטעות שרייבן אנדערש. און אזוי זע איך דא נאך א צאל ווערטער וואס עס איז נישטא קיין שום חילוקי דיעות איבער זיי. נאר איך פארשטיי אוודאי אז אינעם בלאגאספערע האט איר פשוט נישט מקפיד געווען.

איבערטייטשן דאס ווארט מגיה צו "פארריכטער" פעלט אוודאי נישט אויס, סיי ווייל דאס ווארט איז א כשר'ע טייל פון אונזער שפראך (פונקט ווי בעל תפילה און בעל קורא), סיי ווייל עס האט שוין אויך אן אפיציעלע ווארט אין אידיש, אבער אויב באגעגנט מען א לעגיטימען טעות (למשל איינער זאל שרייבן "פארריכטער" אנשטאט מגיה), גלייב איך אז מען דארף עס יא פאררעכטן, איידער אונזער הערליכע אידישע שפראך וועט באמת "ארויס פון קאנטראל".

מגיה האט געשריבן:

כוכבי לכת האט געשריבן: אידיש אליין איז א צוזאמגעשטעלטע שפראך פון פארשידענע אנדערע שפראכן, וכך הוא דרכו של שפראך אז מ'נאשט און מ'בארגט ווערטער.
טאמער ענגליש איז א ''נוזש'' און האט די ''חוצפא'' צו נוצן ווערטער פון אונזער לעקיסקאן דארפן מיר נישט זיין ''משוגע'' נישט צו שנארן אמאל א נוצבארן ווארט.
געוויס דארף מען זיך האלטן צו דער אידישער שפראך ווי ווייט מעגליך, און נישט זיך טרעפן מיט אן יונגלישן אידיש פון '' פליז קראס מיך די סטריט''' אבער עס איז נישט קיין שום עוולה צו נאשן פון דער ענגלישער שפראך וואס איז א גאר רייכע שפראך מיט איבער א מיליאן ווערטער.

מסכים הונדערט פראצענט. אזוי דארף מען טון און אזוי אזוי טוט מען -- ווען עס פעלט אויס. אבער דאס מיינט נישט אז יעדער קען באשליסן צו אריינשלעפן תחת כנפי האידיש סיי וועלכע ענגלישע ווארט עס שמעקט אים, שוין אפגערעדט ווען אידיש האט שוין א פיינעם ווארט דערפאר און עס איז נישטא קיין שום סיבה צו דארפן מגייר זיין אן ענגליש ווארט, פשוט ווייל יענער איז נישט באהאוונט אין אונזער שפראך אדער איז פויל נאכצוקוקן.
איין דוגמא, איך האב פריער געזען איינעם שרייבן, "אין די פריערדיגע עלעקשאנס". איז וואלןנישט גענוג אידיש און קלאר אז עס זאל אויספעלן א פרישע ענגלישע ווארט? דער שרייבער האט נישט דא געמאכט א באשלוס אז עלעקשאנס דארף ווערן פאראידישט, ער האט נאר פשוט נישט גענומען די סעקונדע צו טראכטן וויאזוי מען שרייבט אויף אידיש. און ווייניגסטנס דער מגיה מעג עס פאררעכטן, נישט זאגן "ס'איז דאך נישטא קיין כלל, יעדער שרייבט דאך סייווי וויאזוי ער וויל." מען דארף וויסן ווי איין און ווי אויס.

מגיה, ביסט אינגאנצן גערעכט. דיינע ווערטער זענען אמת ויציב, לעכטיג און טייער, איך מוז דיר באדאנקן, אז דו האסט מיר אויסגעקלארט אין דעם ענין.

דער אמת איז אזוי:
ביז יעצט, בין איך געווען מערסטנ'ס פארנומען מיט לשון הקודש, נאר לעצטנס האב איך אנגעהויבן זיין פארנומען אויך מיט אידיש, יעצט איז אזוי,
היבש אסאך כללים פון די אידישע גראמאטיק האב איך פשוט געוואוסט פון ליינען אידישע ארטיקלען, און נישט פון זיך זעצן לערנען די אידישע כללים בדחילו ורחימו לשם לערנען.

אבער דאך האב איך געטראכט, זיך משלים צו זיין אביסל מער אין די זאכן, האב איך מיר אנגעהויבן דרייען דא ביים שפראך און גראמאטיק פארום, האב איך דערזען אז סטוהט זיך דא אפ א שטיקל צומישעניש, מאנכע שטעלן אוועק כללים אויסגעזויגן פון בויך, דער פראבירט זיין מזל אזוי, דער פראבירט אהין. און כאטש וואס אלע נישט ריכטיגע זאכן ווערן צום סוף פארראכטן דורך די מומחים, האט עס אבער ביי מיר אויסגעקוקט צו א גרויסע מוטשע די גאנצע זאך, זיך ארום צו טראגן מיט אזויפיל הוה אמינא'ס ביז מען קומט אן צו די מסקנא, כ'האב מיר אומגעקוקט זייער צווייפילהאפטיג אויף די גאנצע פארשעריי איבער די אידישע גראמאטיק.

האב איך געטראכט לאזט מיך אפ און אגוט שבת!, איך וועל מיר באגנוגען מיט וויפיל איך ווייס יעצט, איך וועל סייווי קיינמאל נישט קענען יוצא זיין אלע שיטות, (מיינענדיג אז יעדע אויסגעבאקענע הגדרה וואס איינער פרובירט אוועקצושטעלן, איז טאקע א שיטה...), איך בין באמת כמעט אריינגעפאלען איין א יאוש, און געשטאנען פארוואונדערט, איז דען נאך דא טאקע עפעס אן אויפטוה אויף למעשה, זיך צו גיין דערלערנען בעסער די אידישע כללים ?, פארמאגט דען נאך בכלל די אידישע שפראך עפעס פונדאמענטליכע אפשטאם גרעניצען, וואס פון איר קען מען עס נישט ארויסרוקען ?...,
דאס האב איך פארשטייט זיך יא איינגעזעהן, אז עס פעלט אויס צו קענען מער ווייניגער די אידישע גראמאטיק כללים, כדי אז די ארטיקלען זאלן זיך ליינען פליסיג, איך בין נישט אינגאנצן משוגע, אבער כ'האב געטראכט, אז ווי לאנג אן ארטיקל ליינט זיך פליסיג 100%, דארף מען זיך נישט אפגעבן אזוי ווייט אז ס'זאל שטימען מיט אלע כללים, און עס איז איז גענוג זיך צו פארלאזן אויף דאס ביסל וואס מען ווייסט אלץ חוש אין גראמאטיק. אבער אויף אזוי ווייט ממש זיך אריינצולייגן לשם לימוד, אין די חכמה פון אידישע גראמאטיק, האב איך אנגעקוקט ממש א שאד די צייט!.

און איך ווייס קלאר אז עס איז דא גענוג און נאך אירע וואס טראגען זיך ארום מיט אזעלכע מחשבות אין קאפ, אבער שוין מ'שלינגט עס אראפ, און אינטערן רושם פון דעם צומישעניש, האב איך מיך אויסגערעדט דאס הארץ און געווארט צו הערן וואס דער עולם זאגט.

יזכר אותו המגיה לטוב!!!, אונזער חשובע מגיה מיטן ניק מגיה, האט זיך אנגעגארטעלט, און נישט געלאזט מיין מיואש'דיגע תגובה זיצן אזוי געצערטעלט, און האט אויסגערופן קליפ און קלאר: ''די אידישע שפראך איז נישט ארויס פון קאנטראל!!!''.
איך דארף גארנישט צו לייגן צו זיינע ווערטער, ליינט עס אליין איבער און איבער.

זייטס ענק מחזק טייערע מגיהים און שפראך-ליעב האבער: ''אידיש איז נישט ארויס פון קאנטראל!!!, עס שטייט נאך פעסט מיט איהר פולן פרעכטיגען גלאנץ!!!''

מ'צווינגט קיינעם נישט זיך אריינצולאזן אין חכמת ה'גראמאטיק, ווער ס'האט נישט קיין געדולט דערצו מוז זיך בכלל נישט אריינטוהן דערין. אבער אויף אזויפיל יא, אז אויב ווילט איר קענען דעם ריכטיגן גראמאטיק, און אויב ווילט איר וויסן צו עס עקזיסטירט נאך אמת'דיגע כללים אין די אידישע שפראך, און כל שכן וכל שכן אויב באשליסט איר זיך צו דערקלערן אלץ א אידישער בעל מגיה,ביטע זייט וויסן אז די אידישע שפראך איז נאך פעסט אין קאנטראל, און עס איז נישט דא קיין בעסערע זאך פאר א אידישע ארטיקל ווי ווען ''אלעס שטימט יא פונקטליך מיט די גראמאטיק כללים''.
גייטס עס נאך, לערנטס ענק צו, ס'איז נישט אזוי שווארץ די מצב ווי כ'האב עס אראפגעלייגט, ס'איז יא דא מער וויניגער איין מהלך, אין שיטה, וויאזוי די אידישע שפראך באלאנגט,
און פארשטייט זיך אז עס איז נאך אלץ דא אן אויסנאהם, ווען מען מעג יא אריינברענגן א ווארט פון אן אנדערע שפראך, ווי מגיה האט אליינס געשריבן, און עס איז סתם א שאד איך זאל יעצט גיין איבערשרייבן זאכן וואס אונזער חשובער מגיה האט אליינס געשריבן, ליינטס אליין איבער זיינע אויסגערעכנטע ווערטער, עס דערלייכט די אויגן.

נאכאמאל א גרויסן דאנק פאר מגיה, בשם אלע אנדערע וואס האבן אויך געדארפט דעם חיזוק, פארן אונז מחזק זיין און אנווייזן דעם אמת!!!

(צום ניק מגיה: קען זיין אז איר האט בכלל נישט פארשטאנען וואס מיין דילעמע איז געווען מעיקרא, אבער אנדערע האבן עס יא פארשטאנען!, אלענספאל, א דאנק!).

מגיה האט געשריבן: איבערטייטשן דאס ווארט מגיה צו "פארריכטער" פעלט אוודאי נישט אויס, סיי ווייל דאס ווארט איז א כשר'ע טייל פון אונזער שפראך (פונקט ווי בעל תפילה און בעל קורא), סיי ווייל עס האט שוין אויך אן אפיציעלע ווארט אין אידיש, אבער אויב באגעגנט מען א לעגיטימען טעות (למשל איינער זאל שרייבן "פארריכטער" אנשטאט מגיה), גלייב איך אז מען דארף עס יא פאררעכטן, איידער אונזער הערליכע אידישע שפראך וועט באמת "ארויס פון קאנטראל".

מגיה, איך וואלט געקענט באשטיין צו וויסן וואס איז די אפציעלע ווארט פאר ''מגיה'' אין אידיש .?