אויף וואס ביסטו זיך גרייט צו טענה'ן?...
בענק אויף טישן.
עכט. מ'רייסט זיך ארום, גייט פעטש, יענקל און משה הייבן זיך אן עכט נישט ליב צו האבן, זיי זענען ממש נישט אויף איין בלאט, ווארום, משה האלט אז אייזקריעם איז גוט, יענקל האלט קלאר אז נישט. ביידע האבן שוין געברענגט כל ערליי ראיות צו זייער שטעלונג, צענדליגער ארגומענטן זענען שוין גע'פסל'ט געווארן, און מען טרעפט זיך נאכאלץ נישט מיט קיין מסקנא.
דו קומסט אריין אין ביהמ'ד, און דו האלטסט מיט אזא מין וויכוח, וואס איז דיין רעאקציע? אדער זענען זיי גרויסע ליידיגגייערס, אדער פעלט זיי גרויסע וויכטיגע שרייפלעך.. פארוואס? פשוט, דער וויכוח איז ציללאז, ביידע זענען גערעכט.
ער האט עס יא ליב, ער נישט.
דו קומסט אריין אין קאווע שטיבל, און מען פראסקעט זיך ארום, וואסער מאכט נאס אדער נישט? גייסט אוועקוואקן פון דארט, דער וויכוח איז נאריש, יעדער ווייסט די תשובה, סתם טיפשות אזא וויכוח.
וואס טוט זיך דו קומסט אריין אין שוויץ, באהאנטוכט, באוואסערט, ביסט אינטערעסירט אין א שמועס איבער ביזנעס, פאליטיק, למעשה הערסטו א טענה'ריי צו מען מעג הרג'ען א אומשולדיג בעיבי, איך קען דיר שוין זאגן, דיין רעאקציע גייט בלי ספק זיין אויפברויז, דו ווייסט ווער עס איז גערעכט דא, יעדע ארגומענט איז נאריש, ס'איז א קלארער פאקט, מען מעג נישט.
לאמיר פרובירן צו פארשטיין, וואס איז דער חילוק פון וויכוח נומער איינס און וויכוח נומער צוויי, וויכוח נומער איינס האט נישט קיין אבסעלוט תשובה, יעדער האט רעכט אפצומאכן וואס ער וויל, וויכוח נומער צוויי, האט יא א אבסעלוט תשובה, יעדער ווייסט עס, דו קענסט פשוט נישט אפמאכן אנדערש, ווילאנג וואסער וועט ווייטער נאס מאכן.
וויכוח נומער דריי ווערט אבער קאמפליצירט, ווער האט עס אבסעלוטיזירט?
אלץ איד אקעי, אבער אלץ גוי, ווער האט אזוי אפגעמאכט? וואספארא רעכט האט יענער אפצומאכן? פארוואס בין אין אראפגעבינדן צו יענעמס באשלוס? איך האלט אז מען מעג יא, טו מיר עפעס.
יעצט לאך.. איינער וויל טענה'ן אז גרין איז עכט שווארץ.. כ'האב גארנישט מיט די גאנצע וועלט.. איך רוף די זאך שווארץ. ווער האט אפגעמאכט אז גרין איז גרין? פארוואס דארף איך זיך צושטעלן צו יענעמס הנחות. און ער דארף טאקע נישט. נישטא ווער און וואס עס זאל אים מחייב זיין.
ווען עס קומט אבער צו הרג'נען א בעיבי, פלוצלונג ווערט ער מחויב צו הנחות וואס איינער האט אראפגעשטעלט. פארוואס?
דאס אז עס טוט וויי מיינט נאכנישט אז מען מעג נישט, והא ראיה, ס'איז דא זאכן וואס טוען וויי נאכאלץ טוט מען עס, אזויווי אן אפעראציע, נאכמער, אויב ווערסטו באשטראפט ווייל יענער איז וויי געטון געווארן, וואס איז פשט אז א שוגג ווערט אנדערש באשטראפט ווי א מזיד? וואס איז נוגע וואס דו האסט געטראכט בשעת די זאך וואס האט נישט געמעגט געשעהן איז געשעהן?
לאמיר פרובירן בעסער צו פארשטיין, וויאזוי ווערט א געדאנק אבסעלוט? למשל, דו זעהט א מאפע פון אמעריקע, וויאזוי ווייסטו אז דאס איז די ריכטיגע מאפע, נאר אויב דו האסט שוין געזעהן בעפאר א אנדערע מאפע. פשוט'ער גערעדט, וויאזוי ווייסט וואס הייסט א קרומע ליניע? ווען דו ווייסט וואס מיינט א גראדע.
אין קורצן, יעדע זאך אויף די וועלט האט א מעסטער, יעדע וויכוח אויף דער וועלט דרייט זיך איבער א מעסטער, געווענליך וועט זיך א ראציאנאלער וויכוח ענדיגן אדער אז די צוויי האבן אנדערע מעסטערס, אדער אנדערע פאקטן.
ביי רציחה איז קלאר, אז יעדער האט די זעלבע מעסטער, און קיינער קומט נישט מכח קיין פאקטן, שטעלט זיך דער מיליאן דאלערדיגע שאלה; פון ווי קומט דער מעסטער אפיר?
די איינציגע תירוץ אויף דעם איז, דו האסט אין דיין געוויסן קלארע אינסטרוקציעס, וועלכע דערציילן דיר וואס דו מעגסט טוהן און וואס נישט. און דיין געוויסן דערציילט דיר אויך, אז דו ביסט אראפגעבינדן עס צו פאלגן.
אלזא דער מעסטער צו מעג עס יא טון צו נישט, איז צו דיין געוויסן לאזט. ווער אריינגעלייגט זאכן און דיין געוויסן? ווי קומט אזא מאכטפולקייט צו דיין געוויסן, דו זאלסט שפירן אינגאנצן פארפליכטעט דערצו?
דער איינציגער תירוץ אויף דעם איז: דער אדון עולם! און דאס איז דער סיבה פארוואס דו שפירסט זיך אראפגעבינדן דערצו, אז דו ביסט גרייט צו הרג'נען מענטשן דערפאר.
אז נישט איז נישטא קיין הסבר פארוואס זאכן זאלן יא אדער נישט ערלויבט צו געטון ווערן.
צו זיין אביסל קלארער, דיין געוויסן דערציילט דיר נישט אלעס ברחל בתך הקטנה, והא ראיה, קנעכטשאפט איז ביז הונדערטער יארן צוריק געווען באטראכט אלץ ריכטיג, היינט אלץ אבסעלוט שלעכט.
נאר וואס; דיין געוויסן דערציילט דיר אז שלעכטיגקייט איז אומריכטיג, און אז אומריכטיגע זאכן טארן נישט געטון ווערן, ווי אויך די בעיסיק קאודס וואס אלץ מיינט שלעכט.
א ראיה צו מיינע ווערטער, איז מלחמה, פארוואס א זעלנער וואס מארדעט א קעגנערישן זעלנער ווערט נישט באטראכט ווי א מערדער, אפילו נישט ביי דעם אנדערן לאגער? עס מוז זיין אז דער מארד איז נאר א פראבלעם ווען עס גייט קעגן דיין געוויסן, ווען דיין געוויסן דערציילט אז אין דעם פאל איז מארד ריכטיג, דאן ווערט עס באמת בארעכטיגט.
---
עס ווערט געברענגט אין שיחות הר'ן פון ר' נחמן א אינטערעסאנטע זאך, ער שרייבט אז עס איז דא מענטשן וועלכע דרייען זיך ארום מיט חקירות, ווען באמת זענען די קשיות גאר אליינס די תירוצים. ער ברענגט א משל: א פייגל איז דורכגעפלויגן א פענסטער, דער פענסטער האט געהאט צוויי גלעזער, איינס האט זיך צעבראכן, האט מען געריקט דעם גלאז פון די אנדערע זייט פענסטער, און אריבערגעלייגט אהער, יעצט ווען מען פרעגט א קינד וואס האט מען אויפגעטון? דער פייגל קען ווייטער אריינפליען? ווערט דאס קינד אינגאנצן פארלוירן, ער וויייסט באמת נישט וואס צו ענטפערן.
וואס איז דער תירוץ? דער תירוץ ליגט שוין אין די ווערטער פון די קשיא, ווייל עס מוז זיין אז דאס איז נישט די סיבה אריבערצורוקן דעם גלאז. אבער ווייל מען האט געמאכט א שפיל מיט אים דאכט זיך אים אז ער האט גאר א שווערע קשיא.
זאגט ער אזוי זעהן אויס מענטשן וואס דרייען זיך ארום מיט חקירות, דער קשיא איז בעצם כולל די תירוץ, נאר מיט זייער קורצע שכל כאפן זיי דאס נישט.
איך האב מיר יארן ארומגעדרייט, אן פארשטיין די דאזיגע שטיקל, ביז כ'האב עס דורכגעטון אינאיינעם מיט א חבר. איז געבליבן אזוי.
איינער פון די גרויסע קשיות פון אלע כופרים איז ווי באקאנט, 'צדיק ורע לו' פשוט, אויב איז דא א השגחה עליונה, וויאזוי קען עס צולאזן די וואס פאלגן אירע געבאטן זאלן ליידן. (עפ'ל)
קומט ר' נחמן, און מאכט דיר קלאר, הייסט דו האלטסט אז עס איז דא א קלארער מושג פון רעה יא? דו האלטסט אז עס איז א גוטע קשיא, ווייל דו האלטסט אז עס איז אבסעלוט רעה? וויאזוי ווערט עס אבסעלוט רעה? האלטסטו יא אז עס איז דא א באשעפער וואס האט עס אריינגעלייגט. א גוטן פורים!
---
בעזרת הבורא וועל איך אין א קומענדיגע ארטיקל מרחיב זיין אינעם קאנצעפט פון געוויסן\תבונה\אינטואיציע. ויה'ר שלא יצא שום מכשול.
עכט. מ'רייסט זיך ארום, גייט פעטש, יענקל און משה הייבן זיך אן עכט נישט ליב צו האבן, זיי זענען ממש נישט אויף איין בלאט, ווארום, משה האלט אז אייזקריעם איז גוט, יענקל האלט קלאר אז נישט. ביידע האבן שוין געברענגט כל ערליי ראיות צו זייער שטעלונג, צענדליגער ארגומענטן זענען שוין גע'פסל'ט געווארן, און מען טרעפט זיך נאכאלץ נישט מיט קיין מסקנא.
דו קומסט אריין אין ביהמ'ד, און דו האלטסט מיט אזא מין וויכוח, וואס איז דיין רעאקציע? אדער זענען זיי גרויסע ליידיגגייערס, אדער פעלט זיי גרויסע וויכטיגע שרייפלעך.. פארוואס? פשוט, דער וויכוח איז ציללאז, ביידע זענען גערעכט.
ער האט עס יא ליב, ער נישט.
דו קומסט אריין אין קאווע שטיבל, און מען פראסקעט זיך ארום, וואסער מאכט נאס אדער נישט? גייסט אוועקוואקן פון דארט, דער וויכוח איז נאריש, יעדער ווייסט די תשובה, סתם טיפשות אזא וויכוח.
וואס טוט זיך דו קומסט אריין אין שוויץ, באהאנטוכט, באוואסערט, ביסט אינטערעסירט אין א שמועס איבער ביזנעס, פאליטיק, למעשה הערסטו א טענה'ריי צו מען מעג הרג'ען א אומשולדיג בעיבי, איך קען דיר שוין זאגן, דיין רעאקציע גייט בלי ספק זיין אויפברויז, דו ווייסט ווער עס איז גערעכט דא, יעדע ארגומענט איז נאריש, ס'איז א קלארער פאקט, מען מעג נישט.
לאמיר פרובירן צו פארשטיין, וואס איז דער חילוק פון וויכוח נומער איינס און וויכוח נומער צוויי, וויכוח נומער איינס האט נישט קיין אבסעלוט תשובה, יעדער האט רעכט אפצומאכן וואס ער וויל, וויכוח נומער צוויי, האט יא א אבסעלוט תשובה, יעדער ווייסט עס, דו קענסט פשוט נישט אפמאכן אנדערש, ווילאנג וואסער וועט ווייטער נאס מאכן.
וויכוח נומער דריי ווערט אבער קאמפליצירט, ווער האט עס אבסעלוטיזירט?
אלץ איד אקעי, אבער אלץ גוי, ווער האט אזוי אפגעמאכט? וואספארא רעכט האט יענער אפצומאכן? פארוואס בין אין אראפגעבינדן צו יענעמס באשלוס? איך האלט אז מען מעג יא, טו מיר עפעס.
יעצט לאך.. איינער וויל טענה'ן אז גרין איז עכט שווארץ.. כ'האב גארנישט מיט די גאנצע וועלט.. איך רוף די זאך שווארץ. ווער האט אפגעמאכט אז גרין איז גרין? פארוואס דארף איך זיך צושטעלן צו יענעמס הנחות. און ער דארף טאקע נישט. נישטא ווער און וואס עס זאל אים מחייב זיין.
ווען עס קומט אבער צו הרג'נען א בעיבי, פלוצלונג ווערט ער מחויב צו הנחות וואס איינער האט אראפגעשטעלט. פארוואס?
דאס אז עס טוט וויי מיינט נאכנישט אז מען מעג נישט, והא ראיה, ס'איז דא זאכן וואס טוען וויי נאכאלץ טוט מען עס, אזויווי אן אפעראציע, נאכמער, אויב ווערסטו באשטראפט ווייל יענער איז וויי געטון געווארן, וואס איז פשט אז א שוגג ווערט אנדערש באשטראפט ווי א מזיד? וואס איז נוגע וואס דו האסט געטראכט בשעת די זאך וואס האט נישט געמעגט געשעהן איז געשעהן?
לאמיר פרובירן בעסער צו פארשטיין, וויאזוי ווערט א געדאנק אבסעלוט? למשל, דו זעהט א מאפע פון אמעריקע, וויאזוי ווייסטו אז דאס איז די ריכטיגע מאפע, נאר אויב דו האסט שוין געזעהן בעפאר א אנדערע מאפע. פשוט'ער גערעדט, וויאזוי ווייסט וואס הייסט א קרומע ליניע? ווען דו ווייסט וואס מיינט א גראדע.
אין קורצן, יעדע זאך אויף די וועלט האט א מעסטער, יעדע וויכוח אויף דער וועלט דרייט זיך איבער א מעסטער, געווענליך וועט זיך א ראציאנאלער וויכוח ענדיגן אדער אז די צוויי האבן אנדערע מעסטערס, אדער אנדערע פאקטן.
ביי רציחה איז קלאר, אז יעדער האט די זעלבע מעסטער, און קיינער קומט נישט מכח קיין פאקטן, שטעלט זיך דער מיליאן דאלערדיגע שאלה; פון ווי קומט דער מעסטער אפיר?
די איינציגע תירוץ אויף דעם איז, דו האסט אין דיין געוויסן קלארע אינסטרוקציעס, וועלכע דערציילן דיר וואס דו מעגסט טוהן און וואס נישט. און דיין געוויסן דערציילט דיר אויך, אז דו ביסט אראפגעבינדן עס צו פאלגן.
אלזא דער מעסטער צו מעג עס יא טון צו נישט, איז צו דיין געוויסן לאזט. ווער אריינגעלייגט זאכן און דיין געוויסן? ווי קומט אזא מאכטפולקייט צו דיין געוויסן, דו זאלסט שפירן אינגאנצן פארפליכטעט דערצו?
דער איינציגער תירוץ אויף דעם איז: דער אדון עולם! און דאס איז דער סיבה פארוואס דו שפירסט זיך אראפגעבינדן דערצו, אז דו ביסט גרייט צו הרג'נען מענטשן דערפאר.
אז נישט איז נישטא קיין הסבר פארוואס זאכן זאלן יא אדער נישט ערלויבט צו געטון ווערן.
צו זיין אביסל קלארער, דיין געוויסן דערציילט דיר נישט אלעס ברחל בתך הקטנה, והא ראיה, קנעכטשאפט איז ביז הונדערטער יארן צוריק געווען באטראכט אלץ ריכטיג, היינט אלץ אבסעלוט שלעכט.
נאר וואס; דיין געוויסן דערציילט דיר אז שלעכטיגקייט איז אומריכטיג, און אז אומריכטיגע זאכן טארן נישט געטון ווערן, ווי אויך די בעיסיק קאודס וואס אלץ מיינט שלעכט.
א ראיה צו מיינע ווערטער, איז מלחמה, פארוואס א זעלנער וואס מארדעט א קעגנערישן זעלנער ווערט נישט באטראכט ווי א מערדער, אפילו נישט ביי דעם אנדערן לאגער? עס מוז זיין אז דער מארד איז נאר א פראבלעם ווען עס גייט קעגן דיין געוויסן, ווען דיין געוויסן דערציילט אז אין דעם פאל איז מארד ריכטיג, דאן ווערט עס באמת בארעכטיגט.
---
עס ווערט געברענגט אין שיחות הר'ן פון ר' נחמן א אינטערעסאנטע זאך, ער שרייבט אז עס איז דא מענטשן וועלכע דרייען זיך ארום מיט חקירות, ווען באמת זענען די קשיות גאר אליינס די תירוצים. ער ברענגט א משל: א פייגל איז דורכגעפלויגן א פענסטער, דער פענסטער האט געהאט צוויי גלעזער, איינס האט זיך צעבראכן, האט מען געריקט דעם גלאז פון די אנדערע זייט פענסטער, און אריבערגעלייגט אהער, יעצט ווען מען פרעגט א קינד וואס האט מען אויפגעטון? דער פייגל קען ווייטער אריינפליען? ווערט דאס קינד אינגאנצן פארלוירן, ער וויייסט באמת נישט וואס צו ענטפערן.
וואס איז דער תירוץ? דער תירוץ ליגט שוין אין די ווערטער פון די קשיא, ווייל עס מוז זיין אז דאס איז נישט די סיבה אריבערצורוקן דעם גלאז. אבער ווייל מען האט געמאכט א שפיל מיט אים דאכט זיך אים אז ער האט גאר א שווערע קשיא.
זאגט ער אזוי זעהן אויס מענטשן וואס דרייען זיך ארום מיט חקירות, דער קשיא איז בעצם כולל די תירוץ, נאר מיט זייער קורצע שכל כאפן זיי דאס נישט.
איך האב מיר יארן ארומגעדרייט, אן פארשטיין די דאזיגע שטיקל, ביז כ'האב עס דורכגעטון אינאיינעם מיט א חבר. איז געבליבן אזוי.
איינער פון די גרויסע קשיות פון אלע כופרים איז ווי באקאנט, 'צדיק ורע לו' פשוט, אויב איז דא א השגחה עליונה, וויאזוי קען עס צולאזן די וואס פאלגן אירע געבאטן זאלן ליידן. (עפ'ל)
קומט ר' נחמן, און מאכט דיר קלאר, הייסט דו האלטסט אז עס איז דא א קלארער מושג פון רעה יא? דו האלטסט אז עס איז א גוטע קשיא, ווייל דו האלטסט אז עס איז אבסעלוט רעה? וויאזוי ווערט עס אבסעלוט רעה? האלטסטו יא אז עס איז דא א באשעפער וואס האט עס אריינגעלייגט. א גוטן פורים!
---
בעזרת הבורא וועל איך אין א קומענדיגע ארטיקל מרחיב זיין אינעם קאנצעפט פון געוויסן\תבונה\אינטואיציע. ויה'ר שלא יצא שום מכשול.
