בְּלָא שָׁלְטָא בֵהּ עֵין! קיינער, אבער קיינער!
איך שטיי מיר ביים באלעמער איך קוק מיר ארום פון אויבן אראפ צום געפאקטן שול. דער עולם שוועפט אין העכערע ספערן, מיר האלטן דא אינמיטן א שמועס צווישן אידן און גוים. די שמועס פארט זייער גוט, אונז שמועסן מיר זיך אויס און שמייסן אריין אין זיי ווי ס׳ברויך צו זיין…
איי, תְּמֵהִין וְשַׁיְילִין לֵיהּ
די פעלקער פון די וועלט אלע פון זיי,
פרעגן דעם יודעלע: צו דען איז דיר כדאי?!
איז דען דיר ווערט צו בלייבן געטריי?!
מען וואונדערט זיך אויף דיר יוד, פארגאפטערהייט…
ווי לאנג איז ענקער גלות, וואס איז דער באדייט?
ווען גייט מען ענק אויסלייזן ווען ווערט עטס באפרייט?
שוין יארן זאגט עטס: אט אט מ'גייט…
מְנָן וּמָאן הוּא רְחִימָךְ , ווער איז דיין ליב האבער ווער?
אֲרוּם בְּגִינֵהּ סָפִית , צו ליידן ביטער און שווער.
ווער איז דער וואס האט דיך ליב? דו שיינער זיסער יוד,
וואס פאר אים ביסטו גרייט צו וואוינען, מדור אריוותא אין לייבן גרוב.
בְּחָכְמְתָא מְתִיבָתָא לְהוֹן ,
מיט קלוגשאפט ענפערט מען צוריק, דעם נארישן גוי.
דיין גרויסקייט קעגן מיינע, וואס איז עס דען שוין?!
עס ווארט, עס ווארט מיר אפ א באלוין!
ירושלים איר גרויסקייט אנדעקט,
וועט ווערן אנגעפילט מיט יודן פון יעדן עק,
אויף ענק גייט אנפאלן א פחד און א שרעק!
יְקָרֵהּ כַּד אִתְגְלֵי וועט דאן ווערן אנפלעקט!
בְּמֵיתֵי לִי נְהוֹרָא א לעכטיגקייט,
די כלים פון בית המקדש צוריקזעהן מיט פרייד,
א שיינקייט מ'קען נישט מסביר זיין, וואס ס'גייט דעמאלטס געשען..!
עפעס וואס קיין איין נביא,האט נישט פאראויס געזען!!!
הֲדָרָא דְּלָא אֶפְשַׁר לְמִפְרַט בִּשִׂפְוָתָא.
וְלָא אִשְׁתְּמַע וְחָמֵי נְבִיאָן חֶזְוָתָא.
בְּלָא שָׁלְטָא בֵהּ עֵין בְּגוֹ עֵדֶן גִּנְּתָא.
עפעס וואס קיינער האט נישט פארויסגעזען! קיינער האט נישט פאראויסגעזן..!!
סקליגנט מיר אין די אויערן, עס לויפט מיר א ווידער קול, און מיין מח הייבט אן לויפן.. וואס איז דאס?!
עה, ס׳איז עפעס וואס קיינער האט נאכנישט געזען!
שיינע בלומען, טייכן פון שמן אפרסמון, צדיקים יושבים ועטרותיהם בראשיהם. ס׳מאלט זיך מיר א בילד וואס א רואיגקייט ברענגט נאר פון טראכטן פון דעם.
עי, ניין, נישט דאס! ס׳איז עפעס וואס קיינער האט נאכנישט פאראויסגעזען!
און פון פריש, איך שטעל מיר פאר אזי און אזוי.. אבער איך ווער סטאק פון פריש. חכם, סאיז עפעס וואס קיינער האט נישט פאראויסגעזען!
ירושלים אין איר פראכט, דער בית המקדש ברום המעלה, ווארפט א פחד ויראת הרוממות, מיליאנען אידן שטראמען אהין, א הרגשה עילאית פילט זיך אין די ביינער. דאס הארץ פלאץ פון געגועים… אבער, ניין! אונז רעדן מיר פון עפעס וואס קיינער האט נישט פאראויסגעזען!!!
ס׳דערמאנט מיר פון די גמרא אין ברכות וואס זאגט אז א מענטש קען נישט חלומ׳ען פון עפעס וואס ער האט נאכנישט געטראכט דערפון, ווי למשל פילא דמעיילא בקופא דמחטא, א עלעפאנט וואס גייט אריין אין א קאפ פון א נאדל. נו, איינמאל די גמרא האט דאס געזאגט האב איך דאך שוין געטראכט פון דעם, און יעצט קען איך שוין חלומ׳ען פון דעם... סאו די משל דארף זיין א נייע זאך… אבער ווען דו וועסט טראכטן פון א דוגמא וועט דאס שוין מער נישט אריינגיין אינעם כלל…
אזוי שטיי איך דארט אינעם שבועות׳דיגן אטמאספארע און איך מאל מיר אראפ עפעס וואס גייט קומען, יויש ס׳גייט זיין אזאנס און אזעלכעס אזש די געלידער צוגייען, אבער דערנאך כאפ איך מיר, אז ניין, נישט דאס קומט… ס׳קומט עפעס סאך מער פון דעם, ס׳איז עפעס וואס קיינער האט נישט פאראויסגזען…!
איך האב דעם שבת געהערט א מעשה שהיה וואס קען אבער אביסל אריינעמען דעם מענטש צו באגרייפן דעם באגריף פון בלא שלטא ביה עינא, און עין לא ראתה אלוקים זולתך.
אין וויליאמסבורג וואוינט א באקנטער פיגור, א איד וואס הייסט שלום שטערן (דער עולם קען אים לכאורה, איך האב גראדע נאכקיינמאל געהערט פון אים). דער איז איז א נגיד המפרנס את הרבים און אסאך לייסטונגען האט ער שוין געטון פארן כלל און פארן פרט. די אידן וואס קענען אים ווייסן צו פארציילן איבער א איד משכמו ולמעלה הן בעבודה און הן בגמילות חסדים על כל המשתמע מכך.
הכלל, דער איז איז געפארן לעצטנס צו ארץ ישראל, ער האט באזוכט ביי קברי צדיקים וקברי אבותיו און צום סוף פון די נסיעה איז אים געבליבן א טאג ליידיג. ער טראכט צו זיך וואו קען ער נאך גיין דא אריינכאפן צו קונה זיין נאך ד׳ אמות בארץ הקודש. דער דרייווער געבט אים א זאג אז ביים כותל איז ער נאכנישט געווען, לאמיר אהין גיין. אבער זייענדיג א סאטמארער חסיד האט ער נישט געוואלט גיין צום כותל. חישב ומצא זיי האבן מחליט געווען צו ענדיגן די נסיעה ביים ים המלח.
ער קומט אן אהין ער זעט דארט א שיינע האטעל ביים ברעג. אזוי באקוקנדיג דעם האטעל באמערקט ער איין רום וואס זעט אויס צו האבן א גוטן וויו אויפן גאנצן ארום. ער גייט אריין און בעט ביים טישל: ״איך קען באשטעלן רום 208 פאר א נאכט?״ דער יעניגער טשעקט אין קאמפיוטער און לאזט אים וויסן אז ס׳איז פארנומען.
ער ווייסט נישט פון קיין מעשיות, ער שלעפט ארויס זיין קרעדיט קארד און אפערט אים צען אלפים, ערלעדיג מיר דעם צימער זאל קאסטן וואס זאל קאסטן.
אקעי, ווי איי פי איז שוין א אנדער מעשה… ער ווייזט אים צו א טישל דארט זיצט א ספרדי׳שער אידל מיטן נאמען שי עמנואל, ער וועט קעיר נעמען און דאס קענען ערלעידיגן.
ער גייט צו צו שי און זאגט אים אז ער וויל צימער 208 אאון איז גרייט צו צאלן א צענער פאר די נאכט.
שי מאכט אפאר פאון קאלס, ער אפערט יענעם אפגרעידטס און פארגיטוגינגס און די זאך איז ערלעידיגט.
פאר רב שטערן גייט ארויף, בעט ער פון שי אויבער קען אים שאפן א קען סארדינס, א ראבער בענד און א שיך בענדל.
דער שמויגער קוקט אים אן ווי פון די לבנה… וואספארא מינע קאמבינאציע איז דאס?! וואס ווילסטו דא אנדרייען?
העי יו, פרעג נישט קיין קשיות, איך האב געצאלט א פרייז ברענג מיר וואס איך האב געבעטן.
נו שוין, זאל זיין.
פינעף מינוט שפעטער זיצט שלום שטערן אין זיין רום הנאה האבנדיג פונעם שיינעם וויו אויפן וואסער, ווען א שליח קלאפט אויפן טיר און דעליווערט אים זיין ארדער.
אויף צו מארגנס טשעקט ער ארויס גלייך צופרי באדאנקט זיך און געבט נאך צו א טיפ, וילך ויסוע צוריק אהיים.
שפעטער אין טאג קומט אראפ דער וואס איז געווען אין רום 207 און רעדט זיך אפ אז אינמיטן נאכט איז עפעס געווען א מאדנע גערודער אין די צימער נעבן אים.
דער ביים טישל געבט א טשעק ווער איז געווען אין 208 ער זעט אז ס׳איז עפעס א ווי איי פי מעשה, שיקט ער א אימעיל צו שי איבער דעם קאמפלעין. מאדנע מענטשן זענען דא אויף די וועלט, טראכט שי ווען ער ליינט דעם אימעיל.
גייט אריבער א חודש און שלום שטערן קומט צוריק. ער טשעקט אריין ער בעט רום 208, סווייפט א צענער, געבט אריין א ארדער פאר א קען סארדינס, א ראבער בענד און א שיך בענדל.
וואס מיינט דאס?! שי קוקט אים אן ווי א צעפארענער שוטה, רבי אפשר זאגסטו מיר וואס באהאלט זיך דא?!
פרעג נישט קיין שאלות, איך צאל, מאך א שתיקה און שיק מיר אפ מיין ארדער.
אויף צומארגנס פאקט ער פעק און פארט אהיים. אביסל שפעטער קומט איינער און רעדט זיך אפ אז ביינאכט איז געווען מאדנע גערודער. וועלכע רום? איך מיין סאיז געקומען פון 208…
שי הייבט אן טראכטן אז עפעס טיפער באהאלט זיך דא, ער גייט ארויף כאפן א בליק וואס גייט פאר אין די רום. ער זעט די קען סארדינס ליגט דארט ליידיג, די ראבער בענד איז אויפן ריגל, און די שיך בענדל ליגט אויפן בעט.
מאדנע, וואס גייט דא פאר? ער פרובירט קוקן דא דארט, אבער גארניט, קיין זכר אז עפעס זאל פארקומען דא.
צום נעקסטן חודש קומט ווידער דער שטערן, רום 208, צען אלפים.. און שי פון זיין טישל שרייט אים נאך: ״א קען סארדינס, א ראבער בענד און א שיך בענדל…״ רב שטערן צושמייכלט זיך און געבט זיין הסמה און ווערט נעלם צו זיין באשטעלטן צימער.
דאסמאל איז שי געווען גרייט און איז געשטאנען א גאנצע נאכט מיט א אויער אויפן טיר צו הערן וואס גייט פאר. דער זייגער קלאפט 2:00 און ער הערט טאקע עפעס א מאדנע גערודער פון אונטער די טיר, אבער ער קען נישט אויפכאפן וואס דאס דארף צו זיין.
ער איז שוין געשטאנען גרייט צופרי און מחליט געווען, דאס איז עס, דאסמאל גייט ער נישט ארויס פון דא אן ערקלערן וואס דא גייט פאר!
זעקסע צופרי רב שטערן שטייט אויף פאקט זיך פעק און גייט אראפ צו די לאבי ווארטן אויף זיין דרייווער. שי גייט צו צו אים און בעט זיך ברחמים: ״זאג מיר וואס דא גייט פאר, סארדינס, ראבער בענדס, שיך בענדל, מאדנע גערודער, ערקלער מיר פאר א גוט יאר וואס דו טוסט דא!״
שלום קוקט אים אן, ער טראכט א וויילע און רופט זיך אן: ״איך גיי דיר זאגן, אבער דו גייסט איינעם פארציילן?״
״ניין״ איך געב דיר מיין ווארט.
״קיינעם?״
״יא, פאר קיינעם!״
און ער האט טאקע פאר קיינעם פארציילט…
איי, תְּמֵהִין וְשַׁיְילִין לֵיהּ
די פעלקער פון די וועלט אלע פון זיי,
פרעגן דעם יודעלע: צו דען איז דיר כדאי?!
איז דען דיר ווערט צו בלייבן געטריי?!
מען וואונדערט זיך אויף דיר יוד, פארגאפטערהייט…
ווי לאנג איז ענקער גלות, וואס איז דער באדייט?
ווען גייט מען ענק אויסלייזן ווען ווערט עטס באפרייט?
שוין יארן זאגט עטס: אט אט מ'גייט…
מְנָן וּמָאן הוּא רְחִימָךְ , ווער איז דיין ליב האבער ווער?
אֲרוּם בְּגִינֵהּ סָפִית , צו ליידן ביטער און שווער.
ווער איז דער וואס האט דיך ליב? דו שיינער זיסער יוד,
וואס פאר אים ביסטו גרייט צו וואוינען, מדור אריוותא אין לייבן גרוב.
בְּחָכְמְתָא מְתִיבָתָא לְהוֹן ,
מיט קלוגשאפט ענפערט מען צוריק, דעם נארישן גוי.
דיין גרויסקייט קעגן מיינע, וואס איז עס דען שוין?!
עס ווארט, עס ווארט מיר אפ א באלוין!
ירושלים איר גרויסקייט אנדעקט,
וועט ווערן אנגעפילט מיט יודן פון יעדן עק,
אויף ענק גייט אנפאלן א פחד און א שרעק!
יְקָרֵהּ כַּד אִתְגְלֵי וועט דאן ווערן אנפלעקט!
בְּמֵיתֵי לִי נְהוֹרָא א לעכטיגקייט,
די כלים פון בית המקדש צוריקזעהן מיט פרייד,
א שיינקייט מ'קען נישט מסביר זיין, וואס ס'גייט דעמאלטס געשען..!
עפעס וואס קיין איין נביא,האט נישט פאראויס געזען!!!
הֲדָרָא דְּלָא אֶפְשַׁר לְמִפְרַט בִּשִׂפְוָתָא.
וְלָא אִשְׁתְּמַע וְחָמֵי נְבִיאָן חֶזְוָתָא.
בְּלָא שָׁלְטָא בֵהּ עֵין בְּגוֹ עֵדֶן גִּנְּתָא.
עפעס וואס קיינער האט נישט פארויסגעזען! קיינער האט נישט פאראויסגעזן..!!
סקליגנט מיר אין די אויערן, עס לויפט מיר א ווידער קול, און מיין מח הייבט אן לויפן.. וואס איז דאס?!
עה, ס׳איז עפעס וואס קיינער האט נאכנישט געזען!
שיינע בלומען, טייכן פון שמן אפרסמון, צדיקים יושבים ועטרותיהם בראשיהם. ס׳מאלט זיך מיר א בילד וואס א רואיגקייט ברענגט נאר פון טראכטן פון דעם.
עי, ניין, נישט דאס! ס׳איז עפעס וואס קיינער האט נאכנישט פאראויסגעזען!
און פון פריש, איך שטעל מיר פאר אזי און אזוי.. אבער איך ווער סטאק פון פריש. חכם, סאיז עפעס וואס קיינער האט נישט פאראויסגעזען!
ירושלים אין איר פראכט, דער בית המקדש ברום המעלה, ווארפט א פחד ויראת הרוממות, מיליאנען אידן שטראמען אהין, א הרגשה עילאית פילט זיך אין די ביינער. דאס הארץ פלאץ פון געגועים… אבער, ניין! אונז רעדן מיר פון עפעס וואס קיינער האט נישט פאראויסגעזען!!!
ס׳דערמאנט מיר פון די גמרא אין ברכות וואס זאגט אז א מענטש קען נישט חלומ׳ען פון עפעס וואס ער האט נאכנישט געטראכט דערפון, ווי למשל פילא דמעיילא בקופא דמחטא, א עלעפאנט וואס גייט אריין אין א קאפ פון א נאדל. נו, איינמאל די גמרא האט דאס געזאגט האב איך דאך שוין געטראכט פון דעם, און יעצט קען איך שוין חלומ׳ען פון דעם... סאו די משל דארף זיין א נייע זאך… אבער ווען דו וועסט טראכטן פון א דוגמא וועט דאס שוין מער נישט אריינגיין אינעם כלל…
אזוי שטיי איך דארט אינעם שבועות׳דיגן אטמאספארע און איך מאל מיר אראפ עפעס וואס גייט קומען, יויש ס׳גייט זיין אזאנס און אזעלכעס אזש די געלידער צוגייען, אבער דערנאך כאפ איך מיר, אז ניין, נישט דאס קומט… ס׳קומט עפעס סאך מער פון דעם, ס׳איז עפעס וואס קיינער האט נישט פאראויסגזען…!
•
איך האב דעם שבת געהערט א מעשה שהיה וואס קען אבער אביסל אריינעמען דעם מענטש צו באגרייפן דעם באגריף פון בלא שלטא ביה עינא, און עין לא ראתה אלוקים זולתך.
אין וויליאמסבורג וואוינט א באקנטער פיגור, א איד וואס הייסט שלום שטערן (דער עולם קען אים לכאורה, איך האב גראדע נאכקיינמאל געהערט פון אים). דער איז איז א נגיד המפרנס את הרבים און אסאך לייסטונגען האט ער שוין געטון פארן כלל און פארן פרט. די אידן וואס קענען אים ווייסן צו פארציילן איבער א איד משכמו ולמעלה הן בעבודה און הן בגמילות חסדים על כל המשתמע מכך.
הכלל, דער איז איז געפארן לעצטנס צו ארץ ישראל, ער האט באזוכט ביי קברי צדיקים וקברי אבותיו און צום סוף פון די נסיעה איז אים געבליבן א טאג ליידיג. ער טראכט צו זיך וואו קען ער נאך גיין דא אריינכאפן צו קונה זיין נאך ד׳ אמות בארץ הקודש. דער דרייווער געבט אים א זאג אז ביים כותל איז ער נאכנישט געווען, לאמיר אהין גיין. אבער זייענדיג א סאטמארער חסיד האט ער נישט געוואלט גיין צום כותל. חישב ומצא זיי האבן מחליט געווען צו ענדיגן די נסיעה ביים ים המלח.
ער קומט אן אהין ער זעט דארט א שיינע האטעל ביים ברעג. אזוי באקוקנדיג דעם האטעל באמערקט ער איין רום וואס זעט אויס צו האבן א גוטן וויו אויפן גאנצן ארום. ער גייט אריין און בעט ביים טישל: ״איך קען באשטעלן רום 208 פאר א נאכט?״ דער יעניגער טשעקט אין קאמפיוטער און לאזט אים וויסן אז ס׳איז פארנומען.
ער ווייסט נישט פון קיין מעשיות, ער שלעפט ארויס זיין קרעדיט קארד און אפערט אים צען אלפים, ערלעדיג מיר דעם צימער זאל קאסטן וואס זאל קאסטן.
אקעי, ווי איי פי איז שוין א אנדער מעשה… ער ווייזט אים צו א טישל דארט זיצט א ספרדי׳שער אידל מיטן נאמען שי עמנואל, ער וועט קעיר נעמען און דאס קענען ערלעידיגן.
ער גייט צו צו שי און זאגט אים אז ער וויל צימער 208 אאון איז גרייט צו צאלן א צענער פאר די נאכט.
שי מאכט אפאר פאון קאלס, ער אפערט יענעם אפגרעידטס און פארגיטוגינגס און די זאך איז ערלעידיגט.
פאר רב שטערן גייט ארויף, בעט ער פון שי אויבער קען אים שאפן א קען סארדינס, א ראבער בענד און א שיך בענדל.
דער שמויגער קוקט אים אן ווי פון די לבנה… וואספארא מינע קאמבינאציע איז דאס?! וואס ווילסטו דא אנדרייען?
העי יו, פרעג נישט קיין קשיות, איך האב געצאלט א פרייז ברענג מיר וואס איך האב געבעטן.
נו שוין, זאל זיין.
פינעף מינוט שפעטער זיצט שלום שטערן אין זיין רום הנאה האבנדיג פונעם שיינעם וויו אויפן וואסער, ווען א שליח קלאפט אויפן טיר און דעליווערט אים זיין ארדער.
אויף צו מארגנס טשעקט ער ארויס גלייך צופרי באדאנקט זיך און געבט נאך צו א טיפ, וילך ויסוע צוריק אהיים.
שפעטער אין טאג קומט אראפ דער וואס איז געווען אין רום 207 און רעדט זיך אפ אז אינמיטן נאכט איז עפעס געווען א מאדנע גערודער אין די צימער נעבן אים.
דער ביים טישל געבט א טשעק ווער איז געווען אין 208 ער זעט אז ס׳איז עפעס א ווי איי פי מעשה, שיקט ער א אימעיל צו שי איבער דעם קאמפלעין. מאדנע מענטשן זענען דא אויף די וועלט, טראכט שי ווען ער ליינט דעם אימעיל.
גייט אריבער א חודש און שלום שטערן קומט צוריק. ער טשעקט אריין ער בעט רום 208, סווייפט א צענער, געבט אריין א ארדער פאר א קען סארדינס, א ראבער בענד און א שיך בענדל.
וואס מיינט דאס?! שי קוקט אים אן ווי א צעפארענער שוטה, רבי אפשר זאגסטו מיר וואס באהאלט זיך דא?!
פרעג נישט קיין שאלות, איך צאל, מאך א שתיקה און שיק מיר אפ מיין ארדער.
אויף צומארגנס פאקט ער פעק און פארט אהיים. אביסל שפעטער קומט איינער און רעדט זיך אפ אז ביינאכט איז געווען מאדנע גערודער. וועלכע רום? איך מיין סאיז געקומען פון 208…
שי הייבט אן טראכטן אז עפעס טיפער באהאלט זיך דא, ער גייט ארויף כאפן א בליק וואס גייט פאר אין די רום. ער זעט די קען סארדינס ליגט דארט ליידיג, די ראבער בענד איז אויפן ריגל, און די שיך בענדל ליגט אויפן בעט.
מאדנע, וואס גייט דא פאר? ער פרובירט קוקן דא דארט, אבער גארניט, קיין זכר אז עפעס זאל פארקומען דא.
צום נעקסטן חודש קומט ווידער דער שטערן, רום 208, צען אלפים.. און שי פון זיין טישל שרייט אים נאך: ״א קען סארדינס, א ראבער בענד און א שיך בענדל…״ רב שטערן צושמייכלט זיך און געבט זיין הסמה און ווערט נעלם צו זיין באשטעלטן צימער.
דאסמאל איז שי געווען גרייט און איז געשטאנען א גאנצע נאכט מיט א אויער אויפן טיר צו הערן וואס גייט פאר. דער זייגער קלאפט 2:00 און ער הערט טאקע עפעס א מאדנע גערודער פון אונטער די טיר, אבער ער קען נישט אויפכאפן וואס דאס דארף צו זיין.
ער איז שוין געשטאנען גרייט צופרי און מחליט געווען, דאס איז עס, דאסמאל גייט ער נישט ארויס פון דא אן ערקלערן וואס דא גייט פאר!
זעקסע צופרי רב שטערן שטייט אויף פאקט זיך פעק און גייט אראפ צו די לאבי ווארטן אויף זיין דרייווער. שי גייט צו צו אים און בעט זיך ברחמים: ״זאג מיר וואס דא גייט פאר, סארדינס, ראבער בענדס, שיך בענדל, מאדנע גערודער, ערקלער מיר פאר א גוט יאר וואס דו טוסט דא!״
שלום קוקט אים אן, ער טראכט א וויילע און רופט זיך אן: ״איך גיי דיר זאגן, אבער דו גייסט איינעם פארציילן?״
״ניין״ איך געב דיר מיין ווארט.
״קיינעם?״
״יא, פאר קיינעם!״
און ער האט טאקע פאר קיינעם פארציילט…
אחד היה אברהם - שעבד את ה' רק על ידי שהיה אחד, שחשב בדעתו שהוא רק יחידי בעולם ולא הסתכל כלל על בני העולם!
